Book Title: Agam 12 Upang 01 Auppatik Sutra Sthanakvasi
Author(s): Kalpanabai Mahasati, Artibai Mahasati, Subodhikabai Mahasati
Publisher: Guru Pran Prakashan Mumbai
View full book text
________________
[ ૫૮]
શ્રી વિવાઈસૂત્ર
ઉત્તર- જે સ્ત્રી, પશુ તથા નપુંસક વગેરેના સંસર્ગથી રહિત હોય તે સ્થાનો, જેમ કેપુષ્પવાટિકામાં, મોટા મોટા વૃક્ષોથી યુક્ત ઉદ્યાનમાં, દેવમંદિરોમાં, સભાસ્થળોમાં, પાણીની પરબમાં, વાસણ વગેરે વેચવાની દુકાનમાં, વખાર જેવા સ્થાનોમાં તથા પ્રાસુક-નિર્જીવ, એષણીય- સંયમી પુરુષો દ્વારા ગ્રહણ કરવા યોગ્ય અને નિર્દોષ લાકડાનો બાજોઠ, પગ ફેલાવીને સૂઈ શકાય તેવી પાટ અને શધ્યા-સ્થાન-મકાન, બિછાનું, ઘાસ આદિ સંસ્તારકને પ્રાપ્ત કરીને રહે છે, તેને વિવિક્ત શયનાસન સેવનતા કહે છે. આ પ્રતિસલીનતાનું સ્વરૂપ છે. આ બાહ્ય તપનું કથન છે. વિવેચન :
વિષય કે કષાયમાં સંલીન બનેલા ઇન્દ્રિય અને મનને પાછા વાળી તેનું ગોપન કરવું, દ્રવ્ય અને ભાવથી આત્માને નિયંત્રિત રાખવો તે પ્રતિસલીનતા તપ છે. તે ભાવાર્થથી સ્પષ્ટ છે. વિવિકત શયનાસનતા :- સ્ત્રી, પશુ, નપુંસક રહિત એકાંત સ્થાનમાં નિવાસ કરવો. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે જનસંપર્કથી મનોરંજન, પરિચય વૃદ્ધિ, પરસ્પર વાર્તા આદિ મનોજ્ઞ વૃત્તિનું પોષણ થાય છે. તેથી તેનો ત્યાગ કરી આત્મ સ્વભાવમાં રમણ કરવા માટે ભિક્ષુ શૂન્ય સ્થાનોનું સેવન કરે છે. તે સ્થાનમાં અનેક પ્રવૃત્તિઓથી સહજ નિવૃત્તિ થઈ જાય અને વિપુલ નિર્જરાની ઉપલબ્ધિ થાય છે. શૂન્યગૃહ, ગિરિગુફા, વૃક્ષમૂલ, વિશ્રામગૃહ, દેવકુલ, કૂટગૃહ અથવા અકૃત્રિમ શિલાગૃહ વગેરે વિવિક્ત શય્યાના પ્રકાર છે. આ તપથી ચિત્તની એકાગ્રતા, આત્મશાંતિ, ધ્યાન-સિદ્ધિ અને નિર્જરા વગેરે લાભ થાય છે.
વિશિષ્ટ આત્મ સાધક મુનિ સ્મશાન ભૂમિમાં, વનમાં, નિર્જન મહાભયાનક સ્થળમાં અથવા કોઈ અન્ય એકાંત સ્થાનમાં નિવાસ કરે છે, તે વિવિક્ત-શયનાસન તપ છે. બ્રાહતના ભેદ-પ્રભેદ -
અનશન
ઉણોદરી
પ્રતિસવીનતા
દ્રશ્ય ઉગૌદરી
ભાવ ઉણોદરી
અનેક ભેદ. અરક્રિોધાદિ અપશબ્દ . નિqi.
(30 ભેદ) 1. ક્લામિણે ૨. ક્ષેત્રમાહ હ, કે લામિણે ૪. મા મિગ્રન્ટ ૫ ઉક્ષિપ્ત
ઉપકરણ
મેનપાન
રસપરિત્યાગ કાયકર્થક (૯ દ). ૧.નિર્વેિતિક વિવિધ ૨. પ્રતિરસપાન આસનો ૩, માર્યાબિલ દ, આ પામ પિમોજી છે, તે સાડાર - વિરામર છે, એમાહાર ૮, પ્રાના કાર ૯. રૂ.ધાર
એક એક ચકા . વસ્ત્ર પાત્ર ઉપકરણ
છે. કવિત
મકન પામયાન સપ્રતિકર્મ
પાઇપોગામનું અપ્રતિ મેં
ઇન્દ્રિય કષાયથોન વિવિM પ્રતિ લીનતા પ્રતિસંલી તો પ્રતિસલીનતા રાયના૫ મેદ) (૧ મેદ ઉમેદ) માસન
સૈ ન તો
વાવતિમ
તથાઘાતિમ
ઈન્ડરિક
(૧૪) એક ઉપવાસ કેિ ઉપવાસ નક ઉપવાસ વાર ઉપવાસ પાંગ ઉપવાસ
છે ઉપવાસ સાત ઉપવાસ પંદર ઉપવાસ મા સબક ત્રિમાસિક ત્રિમાસિક થામાંસિક પંચમ મિક પ્રમાતિ કે
૩. ઉદ્ધિ -નિસિપ્ત દ, નિક્રિપ્ત ઉન્નિષ્ઠ e, વર્ધમાન ૧૦, સીમાને 11, ઉપનીન ૧૨. સંપજીત ૧૩ઉપીત 3નપત્તીત ૧૪, મનુષની કંપનીન ૧૫. સંપૂર્ણ ૧૬, અસેસન્ટ ૧૩, ત*તે સંતુષ્ટ 1. અક્ષાંતચરક ૧૯, મૌન ચરક ૨૦. દરબામિક ૨૧. અદૃષ્ણલાભિક ૨૨. પૃષ્ઠલામિક ૨૩. અપૃષ્ઠવામિક ૨૪, મિક્ષા યામિક ૨૫. અમિષાલામિક
5. એકાએક ૨૩, ઔપનિર્વિક ૨૮. પરિમિતપિંડ રહ, દ્વેષ 30. સંસ્થાનીક,
