Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 5

વળી દિગંબરોની માન્યતાને ધરાવનાર કુંદકુંદાચાર્ય જેવા સમર્થ વિદ્વાન દ્વેષને એકાંતે અપ્રશસ્ત કહે છે, તેમના તે કથનને તેમના જ ગ્રંથમાંથી ગ્રહણ કરીને આવશ્યકનિર્યુક્તિના સાક્ષીપાઠ દ્વારા યુક્તિપૂર્વક રાગની જેમ દ્વેષ પણ પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત હોઇ શકે છે, તેનું રોચક વર્ણન કરીને, તે વર્ણનને કોઇ વિદ્વાન દિગંબર કે શ્વેતાંબરના પક્ષપાત વગર તટસ્થતાથી વિચારે તો દ્વેષ પ્રશસ્ત કઇ રીતે સંભવે, તે યુક્તિથી સમજી શકાય તે રીતે નિરૂપણ કરેલ છે.
ગાથા - ૧૭ થી ૨૧માં દિગંબરોની માન્યતા પ્રમાણે દ્વેષ એકાંતે અપ્રશસ્ત છે તેનું નિરાકરણ કરીને, રાગ અને દ્વેષ પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્ત છે તેમ પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યા પછી, રાગ-દ્વેષના વિશેષ સ્વરૂપના બોધ અર્થે પ્રાસંગિક રીતે નિક્ષેપ અને નયના વિભાગ દ્વારા રાગ-દ્વેષનું સ્વરૂપ બતાવેલ છે.
બંને
વળી દિગંબરોની નિશ્ચયનયને આશ્રયીને રાગ-દ્વેષ વિષયક પરિભાષાનું સ્ફુરણ થવાથી, શુદ્ધ નિશ્ચયનય, અશુદ્ધ નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનયથી દિગંબરો રાગ-દ્વેષ કેવા માને છે એ બતાવીને, તેમની માન્યતામાં દ્વેષ એકાંતે અપ્રશસ્ત છે તે યુક્તિને, સ્વમાન્યતા પ્રમાણે નયસાપેક્ષ બતાવીને ખંડન કરેલ છે. તે કથન પણ દ્વેષ પ્રશસ્ત-અપ્રશસ્ત કઇ રીતે હોઇ શકે? એ સમજવામાં અતિ ઉપકારક પદાર્થ છે.
ગાથા - ૨૨માં દિગંબરો વસ્ર-પાત્રાદિની પ્રવૃત્તિને અધ્યાત્મની વિરોધી માને છે, અને આધ્યાત્મિકો પુદ્ગલની પ્રવૃત્તિમાત્રને અધ્યાત્મની વિરોધી માને છે. વળી આધ્યાત્મિકો કહે છે કે, નિશ્ચયનયને અભિમત એવા આત્મસ્વરૂપમાત્રમાં યત્ન કરવો જોઇએ, પરંતુ પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિરૂપ એવી પડિલેહણાદિ ક્રિયાઓ કે સાધ્વાચારની ક્રિયાઓ અધ્યાત્મનું કારણ બનતી નથી. તેના નિરાકરણ માટે નિશ્ચયનયથી પરદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ રાગથી જન્ય નથી કે રાગની જનક નથી, એ વાત યુક્તિપૂર્વક બતાવેલ છે.
વળી પ્રવૃત્તિ યોગથી થાય છે, અને પ્રવૃત્તિકાળમાં વર્તતી ફળની આકાંક્ષા રાગ-દ્વેષ કૃત છે, એ પ્રકારનો નિશ્ચયનયનો આશય સુંદર યુક્તિઓથી બતાવેલ છે.
વળી પડિલેહણાદિ ક્રિયા કરતાં કરતાં કેવલજ્ઞાન કેવી રીતે થઇ શકે છે તે પદાર્થ પણ યુક્તિપૂર્વક પ્રસ્તુત ગાથામાં બતાવેલ છે.
વળી સામાન્ય રીતે જોનારને વસ્ત્ર વગરની કઠોર ચર્યા દિગંબર સંપ્રદાયની દેખાય, જ્યારે શ્વેતાંબર સંપ્રદાયમાં તો વસાદિ ઉપધિનું ધારણ કરવું, તેમ પ્રસંગે પ્રસંગે અપવાદિક આચરણાઓ પણ દેખાય, તેથી કોઇને એમ લાગે કે ઉત્કૃષ્ટ માર્ગ તો દિગંબરોનો છે, શ્વેતાંબરોનો તો અપષ્ટ માર્ગ છે; તેનું નિરાકરણ કરીને વાસ્તવિક રીતે દિગંબરોનો માર્ગ ઉન્માર્ગરૂપ છે અને શ્વેતાંબરોનો માર્ગ જ ઉત્તર ઉત્તરની ભૂમિકાની પ્રાપ્તિમાં કારણ છે, તે યુક્તિપૂર્વક બતાવેલ છે. • ૨૩/૨૪/૨૫માં દિગંબરો વસ્રાદિને ગ્રંથરૂપે સ્વીકારે છે અને દેહપાલન માટે આહારગ્રહણરૂપ પુદ્ગલની પ્રવૃત્તિને ગ્રંથરૂપે સ્વીકારતા નથી, તે તેમનો સ્વદર્શનનો પક્ષપાત છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે જેમ સંયમની વૃદ્ધિ અર્થે મુનિને ઉચિત આહાર ઉપયોગી છે, તેમ ઉચિત વસ્ત્રાદિ પણ સંયમની વૃદ્ધિ માટે ઉપયોગી છે તે વાત બતાવેલ છે.
ગાથા -
ગાથા ૨૬ થી ૩૦માં દિગંબરોને પ્રશ્ન થાય કે જો મુનિ વસ્ત્ર ધારણ કરતા હોય તો મુનિને અચેલક કઇ રીતે કહી શકાય? અને શાસ્ત્રકારો તો મુનિને અચેલક સ્વીકારે છે. તેથી વસ્ત્ર ધારણ કરવા છતાં મુનિ અચેલક કઇ રીતે છે તે વાત બતાવેલ છે.
ગાથા ૩૧ થી ૩૩માં મુનિ આહાર ગ્રહણ કરે છે તેમ સંયમ માટે વસ્ત્ર પણ ધારણ કરે છે તેમ શ્વેતાંબરો કહે છે, પરંતુ આહાર અને વસ્ત્રમાં સામ્ય નથી, એ પ્રકારની દિગંબરોની શંકાનું ઉદ્દ્ભાવન કરીને આહાર અને વસ્ત્રમાં કઇ રીતે સામ્ય છે તે યુક્તિથી બતાવેલ છે.
વળી દિગંબરો ઉત્સર્ગ-અપવાદની મૈત્રીથી મુનિને આહાર દુષ્ટ નથી તેમ કહે છે અને તેઓની ઉત્સર્ગ-અપવાદની મૈત્રીનું પ્રવચનસાર ગ્રંથમાં જે રીતે વર્ણન કર્યું છે તેને ગ્રહણ કરીને તે યુક્તિથી વસ્ત્રમાં પણ ઉત્સર્ગ-અપવાદની મૈત્રી કઇ રીતે સંગત છે તે ગાથા - ૩૮માં બતાવેલ છે.
ગાથા - ૩૯માં આધ્યાત્મિકો કહે છે કે સાધુ ઉપકરણ રાખે તો દ્રવ્યથી પરિગ્રહની પ્રાપ્તિ છે, તેથી ઉપકરણને અધ્યાત્મનું કારણ સ્વીકારી શકાય નહિ તેનું નિરાકરણ બતાવેલ છે.
વળી પાક્ષિકસૂત્રમાં ચાર પ્રકારનો પરિગ્રહ કહેલ છે, તેથી પણ દ્રવ્યપરિગ્રહ ઉપધિ છે તેવો અર્થ સામાન્ય જોનારને દેખાય; અને પાક્ષિકસૂત્રમાં જ ‘સબ્બાઓ પરિહાઓ વેરમાં' એ પ્રકારનું વચન છે, અને ત્યાં જ દ્રવ્યાદિ ચાર ભેદોનું