18 Dosho thi Rathit Arihant Parmatma

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 8

જીવનું કારમું અજ્ઞાન કહેવાય છે અને એ અજ્ઞાનના પ્રતાપે આત્મામાં રહેલા રાગ આદિ સઘળાય દોષો વધતા જાય છે. માટે રાગ આદિ દોષોનું પ્રવર્તક કહેવાય છે.
(૨) ભોગ તૃષ્ણા પણ પોતાના કાર્યમાં અજ્ઞાનની અપેક્ષા રાખે છે કારણકે ભોગની સામગ્રી મલે પુણ્યથી એ ભોગની સામગ્રી મેળવવાની ઇચ્છા એ પાપના ઉદયથી ગણાય છે છતાંય જીવોને ભોગની સામગ્રી જેમ જેમ મલતી જાય તેમ તેમ તેની તૃષ્ણા અંતરમાં રહ્યા જ કરે છે. માટે જ્ઞાની ભગવંતો એ ભોગની સામગ્રીને તૃષ્ણાના કારણે અજ્ઞાન રૂપે કહે છે.
(૩) મનુષ્યપણામાં જે વિભૂતિઓ હોય છે તે પણ અજ્ઞાની જીવોને પ્રાપ્ત થતી નથી એ વિભૂતિઓ જ્ઞાનીઓને જ પ્રાપ્ત થાય છે માટે અજ્ઞાનને મનુષ્યપણાની વિભૂતિઓનું હરણ કરનારૂં એટલે વિભૂતિઓ પ્રાપ્ત ન થાય એની કાળજી રાખનારૂં અજ્ઞાન કહેલું છે. તે આ રીતે
મનુષ્યપણાની-ચક્રવર્તિપણાની ૠધ્ધિ-રાજા સાહેબની ૠધ્ધિ-સજ્જનતાના ગુણોની ઋધ્ધિ-સારૂં કુળ-સારી જાતિ-પંચેન્દ્રિયની પૂર્ણતા-લાંબુ આયુષ્ય-નિરોગી શરીર ઇત્યાદિ મનુષ્યપણાની એ વિભૂતિઓ અજ્ઞાની જીવોને પ્રાપ્ત થતી નથી. કારણકે એ ઋદ્ધિઓ એટલે વિભૂતિઓ સમકીતી જીવોને સર્વવિરતિપણાને પ્રાપ્ત કરેલા જીવોને-દેવગતિમાંથી મનુષ્યપણામાં આવે એ જીવોને પ્રાપ્ત થાય છે માટે અજ્ઞાન એ મનુષ્યપણાની વિભૂતિઓને હરણ કરનારૂં કહેલું છે.
(૪) નિર્વાણમાં એટલે મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવામાં સહાયભૂત થનારી વિભૂતિઓને પણ અજ્ઞાન હરણ કરે છે. તે આ રીતે અનુકૂળ પદાર્થોનો ગાઢરાગ અને પ્રતિકૂળ પદાર્થોનો ગાઢ દ્વેષ જે મોહનીય કર્મના ઉદયવાળી ગ્રંથી કહેવાય છે. એ ગ્રંથીને, જીવ ગ્રંથી દેશે આવે તો પણ આ અજ્ઞાન એને ઓળખવા દેતો નથી. ઉપરથી એ અજ્ઞાન એ રાગાદિ પરિણામને પુષ્ટ કરવાનું કાર્ય-મજબુત બનાવવાનું કામ કરે છે અને જીવ જ્યાં સુધી પોતાની ગ્રંથીને ઓળખવાની ઇચ્છા ન કરે ત્યાં સુધી એ રાગાદિ પરિણામે આત્માનું કેટલું નુક્શાન કર્યું છે એ ખબર પડતી નથી અને એ ખબર ન પડતા જીવ નુક્શાનથી બચવાનો પ્રયત્ન પણ કરતો નથી અને એ પ્રયત્ન ન થતાં જીવ આત્મિક ગુણની સન્મુખ થઇ શકતો નથી. એટલે કે સમજણના ઘરમાં આવી શકતો નથી અને જ્યાં સુધી સમજણના ઘરમાં જીવ ન આવે ત્યાં સુધી પાપની પાપરૂપે માન્યતા પેદા કરી શકતો નથી એટલે કે સામાન્ય રીતે જીવ પાપને પાપ માને છે પણ પોતાના સ્વાર્થ સાધવા-સ્વાર્થ પોષવા માટે જરૂર પડે એટલા પુરતું પાપને પાપ માને છે પણ જ્ઞાનીની આજ્ઞા મુજબ જ્ઞાની ભગવંતોએ જે પ્રમાણે પાપને પાપ કહ્યું છે તે રીતે એ અજ્ઞાન માનવા દેતું નથી આથી એ જીવો અનુકૂળ પદાર્થો માટે તીવ્રભાવે પાપ કરવાનો પરિણામ નાશ કરતા નથી એટલે અંશે ભવનો રાગ પણ ઘટાડતા નથી અને આથી
ઉચિત વ્યવહારનું પાલન એના જીવનમાં દાખલ થતું નથી. આ બધી આત્માની સંપત્તિઓ કહેવાય છે એ સંપત્તિનું હરણ કરનાર આ અજ્ઞાન જ કહેવાય છે.
આ બધા કારણોથી જ્ઞાની ભગવંતો કહે છે કે
રાગ આદિ દોષોની વૃધ્ધિ અજ્ઞાનને આભારી છે. ભોગ તૃષ્ણા પણ અજ્ઞાની આત્માને જ સતાવે છે.
સઘળીજ સુખ । સંપત્તિઓનો સંહાર કરનારું અજ્ઞાન જ છે. કારણકે તે આત્માને સન્માર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરતા અટકાવનારૂં છે. સઘળી જ અવ્યવસ્થાઓનું, સઘળી ઉન્માર્ગ પ્રવૃત્તિઓનું અને કોઇપણ અણ છાજતા બનાવનું કારણ એક અજ્ઞાન જ છે. હિંસા આદિ પાપના સ્થાનોમાં પ્રવૃત્તિ કરાવનારું પણ અજ્ઞાન જ છે. એજ કારણે ઉપકારીઓને ફરમાવવું પડે છે કે
Page 8 of 76