________________
અને છએ કાયોના જીવોની હિંસા કરવી એ બાર પ્રકારની અવિરતિ છે.
અવિરતિથી બચવા ઇચ્છનારે જેમ ષકાયના જીવોની હિંસારૂપ સાવધ વ્યાપારોથી બચવાની આવશ્યક્તા છે તેમ મન અને ઇંદ્રિયોની આધીનતાથી પણ બચવાની આવશ્યક્તા છે. છએ કાયના જીવોની હિંસાથી બચવા માટે જેમ સંપૂર્ણ “પ્રાણાતિપાત વિરમણ' ની આવશ્યક્તા છે તેમ “મૃષાવાદ વિરમણ, અદત્તાદાન વિરમણ, મેથુન વિરમણ અને પરિગ્રહ વિરમણ ની પણ સંપૂર્ણ આવશ્યક્તા છે; એજ કારણે ઉપકારીઓ પ્રાણાતિપાતાદિના અનિષેધમાં અવિરતિ ક્રમાવે છે. “પ્રાણોનો અતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તનું આદાન, મેથુન અને પરિગ્રહ' આ જેમ અવિરતિના પ્રતાપે છે તેમ મનની અને ઇંદ્રિયોની વિષયો પ્રત્યે આવેશ પૂર્વકની દોડાદોડ એ પણ અવિરતિનાજ પ્રતાપે છે. સર્વવિરતિને ધરનાર આત્માઓએ જેમ પ્રાણાતિપાત આદિથી સંપૂર્ણપણે બચવાની જરૂર છે તેમ ઇંદ્રિયોના વિષયો પ્રત્યે દોડાદોડ કરતાં અટકવાની પણ અતિશય આવશ્યક્તા છે. અવિરતિના પરિણમઃ
આ અવિરતિ એવી કારમી છે કે-આત્મામાં એની હયાતિ હોય ત્યાં સુધી પાપની પ્રવૃત્તિ થાઓ યા ના થાઓ તો પણ તેના નિમિત્તે થતું આત્માનું બંધન ચાલુજ રહે છે. આત્માની મુક્તિ ઇચ્છનારે અવશ્ય એ આશ્રવથી બચવું જોઇએ. અવિરતિ દોષનું પરિણામ વર્ણવતાં ઉપકારીઓ માને છે કે
"जइवि अ न जाइ सव्वत्थ, कोइ देहेण माणवो एत्थ ।
अविरइअव्वयवधो. तहावि निच्चा भवे तस्स ।। १ ।।" જો કે આ સંસારમાં કોઇ માણસ દેહે કરીને સર્વત્ર જતો નથી તો પણ તેને અવિરતિ અને અવ્રતનો. બંધ નિત્ય થાય છે.
અવિરતિ અને અવ્રતનો એ પ્રભાવ છે કે-ચાહે એ અવિરતિ અને અવ્રતનો અમલ થાઓ યા ન થાઓ તો પણ આત્મા તેના નિમિત્તે થતા બંધમાં અવશ્ય ફ્લાયજ છે, એની ફ્લામણથી બચવા માટે પ્રત્યેક મોક્ષાર્થિએ પોતાના જીવનને નિયમોથી નિયંત્રિત બનાવી લેવામાં કોઇ પણ રીતિએ ચુકવું એ ઇષ્ટ નથી. રૂષયોની પિપાસાથી પર બનીને સર્વવિરતિધર બનાવે એ તો સુવર્ણ અને સુગંધનો યોગ થયા જેવું છે પણ જો એમ ન બને તો પણ દેશવિરતિધર બનવું અને તે પણ ન બને તો અવિરતિના વિપાકથી ડરતા બની. યથાશક્તિ જીવનને નિયંત્રિત બનાવવું જોઇએ. મન અને ઇંદ્રિયોને આધીન બની એની જ અનુકૂળતા ખાતર ઉદ્ભૂખલ બની વ્રતોનો ઉપહાસ કરવો એ આત્માનો કારમી રીતિએ નાશ કરવાની કારવાઇ છે. એ કારવાઇ તરફ પસંદગી દર્શાવવી એ પણ સમ્યકત્વને લાંછનરૂપ છે. સમ્યગદ્રષ્ટિ આત્મા, અવિરતિમોહના યોગે વિરતિધર ન બની શકે એ બનવા જોગ છે પણ અવિરતિ તરફ તેનું હૃદય ઢળે એ નહિ બનવા જોગ વસ્તુ છે. અવિરતિ તરફ સમ્યગદ્રષ્ટિ આત્માનો તિરસ્કાર જ હોય છે. અવિરતિથી ન છુટાય એનું એને કારમું દુઃખ હોય છે. અવિરતિમોહના પ્રતાપે અવિરતિ તરફ તેનાથી ઘસડાઇ જવાય એ જૂદી વસ્તુ છે પણ એ દશામાંય તેનું હૃદય તો સળગતું જ રહે છે કારણ કે- “અવિરતિનું પરિણામ કારમું છે.' એ વાતને એ સારી રીતિએ સમજે છે. વિરસિ મંટેને ઉપવેશ:
ઉપકારીઓ પણ અવિરતિથી બચાવવા માટે સામાન્ય ઉપદેશ આપતાં માવે છે કે
Page 34 of 76
