________________
ભક્તિદાનમાં ગણાય છે.
(૪) સુપાત્ર દાન :- સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા સુપાત્રદાનમાં ગણાય છે.
ઉચિતદાન અને વ્યવહાર દાન, દાન આપ્યા પછી તેને યાદ કરવાનો નિષેધ છે. આપીને તરત જ
ભૂલી જવાનું છે. તેની અનુમોદના હોતી નથી. એવી રીતે પાત્રદાનમાં કુટુંબમાં જે કાંઇ આપેલું હોય તેને યાદ કરવાનો નિષેધ છે. કારણ કે આ ત્રણે પ્રકારના દાનને યાદ કરવાથી તે દાન જીવને ગર્વ પેદા કરાવે છે. ગર્વ પેદા કરાવીને સંસારની વૃધ્ધિ કરાવે છે માટે ત્રણે પ્રકારના દાન આપીને ભૂલી જવાના હોય છે. માટે વ્યવહારમાં કહેવાય છે કે નીતિના પૈસામાંથી એક પૈસાનું દાન પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાવે અને અનીતિના કરોડો રૂપિયાનું દાન પાપાનુબંધી બંધાવે-નીતિથી આપેલું દાન અંતરમાં દયાભાવ ન હોય તો સંસારની વૃધ્ધિ કરે અને નીતિથી આપેલું દાન દયાભાવ સહિત હોય તો સંસાર કાપે. જમણા હાથે આપેલું દાન ડાબો હાથ પણ જાણતો નથી. એવી રીતે દાન કરવાનું વિધાન છે.
સામાન્ય રીતે જીવો દાન કારણથી પણ આપે છે અને કારણ વગર પણ દાન આપે છે. કારણ વગર અપાતું દાન સ્વાર્થભાવવાળું અને સ્વાર્થ વગરનું પણ હોય છે. સ્વાર્થપૂર્વક અપાતું દાન જીવને જે દાનનો ક્ષયોપશમભાવ પેદા કરતું જાય એની સાથે સાથે સ્વાર્થ ભરેલો હોવાથી રાગાદિ પરિણામની તીવ્રતા બનતી જાય છે. એટલે કે સ્વાર્થપૂર્વક અપાતા દાનને વિશે દાન આપતા આપતા રાગાદિ પરિણામનો મલ દૂર થવાને બદલે પુષ્ટ થતો જાય છ. એવી જ રીતે કીર્તિદાન, એ કીર્તિદાનને વિષે અંતરમાં સ્વાર્થ રહેલો હોય છે. કારણ કે એ કીર્તિદાનથી પણ માનાદિ કષાયો પુષ્ટ થતા જાય છે એના કારણે કીર્તિદાનથી ગમે તેટલું દાન દેવામાં આવે તો પણ જીવને મોહનીય કર્મનો ક્ષયોપશમ ભાવ થવાને બદલે મોહનીયર્ણ તીવ્ર રસે બંધાતા ઉદયભાવ રૂપે કામ કરતું હોય છે. માટે સ્વાર્થપૂર્વકનું દાન અને કીર્તિદાન ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારના દાનો મોહનીય કર્મને પુષ્ટ કરવામાં સહાયભૂત થતા હોવાથી જ્ઞાની ભગવંતોએ એવા દાનોને સંસારવર્ધક દાન કહેલા છે. આ રીતે સ્વાર્થી દાનને વિશે ઉચિત દાન, વ્યવહાર દાન અને પાત્રદાન પણ આવી શકે છે અને કેટલીક વાર કીર્તિદાનની મુખ્યતાના કારણે સુપાત્રદાન પણ સંસારવર્ધક બની શકે છે. સુપાત્રદાન દેતી વખતે હિતબુધ્ધિના ભાવથી દાન આપવાનું છે. દાન આપતાં સુપાત્ર પણ તરે અને તેમની શક્તિ મુજબ મને પણ તારે એ બુધ્ધિથી સુપાત્રદાન આપવાનું છે.
જ્યારે કોઇપણ જીવ કોઇપણ વ્યક્તિને કોઇપણ પદાર્થ આપવાની વિચારણા કરે અને ગમે તેવા ભાવથી બીજાને આપે તેને સામાન્ય રીતે દાન કહેવાય છે. એ દાન દેતાં દેતાં અંતરમાં નિસ્વાર્થભાવના પેદા થાય એટલે કે કોઇની પાસેથી આપેલી ચીજનો બદલો લેવાની ઇચ્છા ન હોય, આપેલી ચીજ પાછી આપશે કે નહિ, કેટલા ટાઇમે આપશે, હજુ સુધી પાછી આવી નહિ, ઇત્યાદિ કોઇપણ પ્રકારની અંતરમાં વિચારણા આવે નહિ. તેમજ આપ્યા પછી પોતાની નામના, કીર્તિ, પ્રતિષ્ઠા જાણવાની, સાંભળવાની અને બોલવાની ઇચ્છા પણ પેદા થાય નહિ એવી રીતે આપેલું જે કોઇ દાન એને નિઃસ્વાર્થભાવનું દાન કહેવાય છે. સામાન્ય રીતે જ્ઞાની ભગવંતોએ જેમ જેમ જીવને પુણ્યના ઉદયથી ધન પેદા થતું જાય અને જે કોઇ અનુકૂળ સામગ્રી વધતી જાય તો એ સામગ્રીમાં જીવને વિશે ૫ પ્રકારના દુષણ એટલે કે દોષો પેદા કરાવવામાં સહાયભૂત કહેલ છે. (૧) જેમ જેમ પુણ્યના ઉદયથી લક્ષ્મી કે અનુકૂળ પદાર્થો વધતા જાય તેમ તેમ જીવમાં એની મમત્વબુધ્ધિના કારણે નિર્દયપણું પેદા થતું જાય છે એટલે કે દયાભાવનો નાશ કરે છે. (૨) અહંકાર- ગર્વ. જેમ જેમ જીવને લક્ષ્મી વધે તેમ તેમ અનુકૂળ પદાર્થો વધતા જાય અને સાથે સાથે અહંકાર વધતો જાય. અહંકાર જીવને દુર્ગતિમાં લઇ જાય. અહંકારમાં સદ્ગતિ તરફ લઇ જવાની તાકાત નથી. (૩) તૃષ્ણા પેદા
Page 57 of 76
