________________
બોલવામાં અટકી અટકીને બોલે, તોતડાપણારૂપે બોલે, બોલતાં બોલતાં શ્વાસ ચઢી જાય, શરીરમાં થાક લાગે ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારની વિકૃતિ વચનયોગના વીર્યની શક્તિ ઓછી હોવાથી આવા અનેક પ્રકારના લક્ષણો બોલવામાં જણાય છે.......................... છતાંય આવા જીવોને મનયોગનું વીર્ય વિશેષ શક્તિવાળું પેદા થયેલું હોય તો એના પ્રતાપે મનયોગના વીર્યથી વિશેષ રીતે કામ કરી શકે છે.
કેટલાક સંજ્ઞી પર્યાપ્તા જીવોને શરીર નિરોગી મળેલું હોય, બાંધો મજબૂત હોય છતાં પણ વચનયોગ અને મનયોગની શક્તિ વીર્યંતરાયના ક્ષયોપશમભાવથી ઓછી પ્રાપ્ત થયેલી હોય તો વચનથી અને મનથી. કામ કરતાં કરતાં થાકી જાય. ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારના લક્ષણો શરીરને વિશે પેદા થતાં જાય છે.
ટલાક સંજ્ઞી પર્યાપ્ત જીવોને વીર્યંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમભાવથી મનયોગ, વચનયોગ અને કાયયોગનું વીર્ય શક્તિરૂપે સારી રીતે પ્રાપ્ત થયેલું હોય તો મન, વચન અને કાયાથી કોઇપણ કામકાજ કરતાં જીવને સ્કૂર્તિ વધતી જાય છે. આ રીતે વીઆંતરાયના ક્ષયોપશમભાવથી કેટલાક જીવોને શરીર નબળું મળેલું હોય, શરીરના વીર્યની શક્તિ ઓછી પ્રાપ્ત થયેલી હોય તેને વધારવા માટે ગમે તેટલા પ્રયત્નો કરે તો પણ શરીરની શક્તિ વધે નહિ અને નબળા શરીરના કારણે થોડું કામ કરતાંની સાથે શરીર થાકી જાય. એ થાકેલા શરીરની અસર મન ઉપર વર્તાય કે જેના કારણે મનની શક્તિ પણ નબળી થતી જાય. આ રીતે વીર્યાતરાયકર્મના ક્ષયોપશમભાવની વિચિત્રતાના કારણે અનેક પ્રકારના જીવોને વીર્યની શક્તિ ભિન્ન ભિન્નરૂપે પેદા થતી જાય છે.
નિરોગી શરીર હોવા છતાં, યુવાનવય પ્રાપ્ત થયેલી હોવા છતાં મન, વચન, કાયાના યોગનું વીયી શક્તિરૂપે સારું પ્રાપ્ત થયેલું હોવા છતાં પોતાની ઇચ્છા મુજબ મન, વચન અને કાયયોગના વીર્યથી. સાંસારિક પ્રવૃત્તિ કરી શકે નહિ એટલે કે જ્યારે જ્યારે મન, વચન અને કાયાથી કોઇપણ સાંસારિક પ્રવૃત્તિ કરવાનો વખત આવે તે વખતે આળસ ન થાય, શરીરનો દુખાવો થાય, મનના વિચારો નબળા પતા જાય, વચનથી બહુ બોલવાની શક્તિ રહે નહિ, ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારના લસ્સો શરીરમાં પેદા થતાં જાય અને વીર્યંતરાય કર્મ કહેવાય છે.
સાંસારિક પ્રવૃત્તિમાં મન, વચન, કાયાના વીર્યને જોડવું એટલે કે એ યોગના વીર્યથી અનુકૂળ પદાર્થોનો રાગ વધારવો અને પ્રતિકૂળ પદાર્થો પ્રત્યે દ્વેષ વધારવો એમાં પોતાની ઇચ્છા મુજબ મન, વચન અને કાયાનું વીર્ય ઉપયોગમાં ન આવે તો અંતરમાં દુ:ખ પેદા થવું ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારના વિચારોથી જીવ પોતે પોતાના હાથે જન્મ-મરણની પરંપરા વધારતો જાય છે અને સંસારિક વીર્ય કહેવાય છે.
અનાદિકાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવોને વીર્યાતારય કર્મના ક્ષયોપશમભાવથી સૂક્ષ્મ કાયયોગ રૂપે એકન્દ્રિય જીવોને વીર્યનો એટલે કે શક્તિનો ક્ષયોપશમભાવ હોય છે. તેની સાથે બાદર કાયયોગ વીર્યનો ક્ષયોપશમભાવ સૂક્ષ્મ યોગ કરતાં વિશેષ રીતે વીર્યની શક્તિ પેદા થયેલી હોય છે. એ બાદર કાયયોગ રૂપે વીર્યની શક્તિનો ઉપયોગ એકેન્દ્રિય જીવો અનુકૂળ પુગલોને વિશે રાગ કરવામાં અને પ્રતિકૂળ પુગલોને વિશે દ્વેષ કરવામાં ઉપયોગ કરતા કરતા પોતાનો સંસાર વધારતા જાય છે.
- બેઇન્દ્રિય જીવોને સૂક્ષ્મ કાયયોગ અને સુક્ષ્મ વચનયોગ પ્રાપ્ત થયેલો હોય છે. એની સાથે સાથે બાદર કાયયોગ અને બાદર વચનયોગ વીર્યનો ક્ષયોપશમભાવ પેદા થયેલો હોય છે. એમાં અપર્યાપ્તા બઇન્દ્રિય જીવો વિશેષ રીતે બાદર કાયયોગ વીર્યનો ઉપયોગ કરતાં કરતાં પોતાનો સંસાર વધારતા જાય છે અને પર્યાપ્તા બેઇન્દ્રિય જીવો વિશેષ રીતે બાદર વચનયોગનો ઉપયોગ કરતા કરતા એટલે કે રસનેન્દ્રિયનો ઉપયોગ વિશેષ રીતે કરતા કરતા એટલે કે અનુકુળ પદાર્થોમાં રાગાદિ પરિણામ અને
Page 68 of 76
