________________
પુણ્યથી જે કંઇ મળેલા હોય છે એના પ્રત્યે આસક્તિ ભાવ, રાગભાવ, મમત્વભાવ મોટે ભાગે હોતો નથી. જેમ જેમ લક્ષ્મી કે અનુકૂળ પદાર્થો પુણ્યના ઉદયથી વધતા જાય તેમ તેમ આસક્તિ, રાગભાવ, મમત્વબુધ્ધિ ઘટતા ઘટતા વૈરાગ્યભાવની દ્રઢતા મજબૂત થતી જાય છે. એના પ્રતાપે એ જીવો જે દાન આપશે તે દાન પાંચ ભૂષણમાંથી કોઇને કોઇ ભૂષણથી યુક્ત થઇને દાન અપાતું હશે માટે એ દાનથી જે કોઇ જીવો દાન દેનાર હોય તેને આપેલી લક્ષ્મી પ્રત્યે કે અનુકૂળ પદાર્થો પ્રત્યે આસક્તિભાવ, રાગભાવ, મમત્વબુધ્ધિ પેદા થશે નહિ. એવા ગુણ લેનારને પણ પ્રાપ્ત થયા વગર રહેતો નથી. આથી દાન આપનાર અને લેનાર બંન્ને જીવોને લક્ષ્મીનું મમત્વ ઘટતું હોવાથી વિશેષ રીતે નિર્જરા પેદા થતી જાય છે. એની સાથે સાથે દાનાંતરાય કર્મ બંધાતું હોવાથી અલ્પરસે બંધાતું જાય છે.
જ્યારે અલ્પરસ ઉદયમાં હોય ત્યારે દાનાંતરાયનો ક્ષયોપશમભાવ પેદા થતા થતા લક્ષ્મીનું મમત્વ ઘટાડવા માટે સહાયભૂત થાય છે તેને દાનાંતરાય કર્મ કહેવાય છે.
એક નિગોદમાંથી સમયે સમયે એમાં રહેલા જીવોની સંખ્યા કરતાં અનંતમાં ભાગ જેટલા જીવો ચ્યવન પામે છે. એ અનંતમા ભાગ જેટલા ચ્યવન પામેલા જીવોમાંથી અસંખ્યાતા જીવો પૃથ્વીકાયમાં જઇ શકે છે. અસંખ્યાતા અકાયમાં જઇ શકે છે, અસંખ્યાતા તેઉકાયમાં જઇ શકે છે, અસંખ્યાતા વાયુકાયમાં જઇ શકે છે. અનંતા જીવો સાધારણ વનસ્પતિકાય રૂપે ઉત્પન્ન થઇ શકે છે, અસંખ્યાતા જીવો પ્રત્યેક વનકાય રૂપે, અસંખ્યાતા બેઇન્દ્રિય રૂપે, અસંખ્યાતા તેઇન્દ્રિય રૂપે, અસંખ્યાતા ચઉરીન્દ્રિય રૂપે, અસંખ્યાતા અસંન્ની પંચેન્દ્રિય તિર્યંચરૂપે, અસંખ્યાતા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચરૂપે તેમજ એક, બે, સંખ્યાત કે અસંખ્યાતા સંમૂછિમ મનુષ્ય રૂપે અને એક, બે, સંખ્યાતા જીવો સંજ્ઞી મનુષ્યરૂપે ઉત્પન્ન થઇ શકે છે.
એકેન્દ્રિયપણામાં રહેલા જીવોને જે કાંઇ પુદ્ગલોનો આહાર મળે છે એ પુદ્ગલોનો આહાર પોતાના સહવર્તી એટલે સાથે રહેલા જીવોને હું આપું આવી બુધ્ધિ પેદા થતી રહે એનાથી દાનાંતરાય કર્મનો ક્ષયોપશમભાવ પેદા થયેલો ગણાય છે.
આ દાનને એટલે કે દાનના ક્ષયોપશમભાવને રોકનાર કર્મ, એને દાનાંતરાય કર્મ કહેવાય છે. દાન એ આત્માનો ગુણ છે અને દાનાંતરાય એ આત્માનો દોષ છે. જ્યાં સુધી દાનાંતરાયનો ઉદય જીવને હોય ત્યાં સુધી ક્ષાયિકભાવે આત્માનો દાનગુણ જીવને પેદા થઇ શકતો જ નથી માટે દાનાંતરાયને દોષ કહેવાય છે.
જ્યારે જીવોને પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ઉદયથી લક્ષ્મી કે અનુકૂળ સામગ્રી પ્રાપ્ત થયેલી હોય તો એ જીવોને લક્ષ્મી કે અનુકૂળ પદાર્થો પ્રત્યે એના રાગાદિ પરિણામ પ્રત્યે લીનતા ન હોવાથી એટલે કે વૈરાગ્યભાવની અનુભૂતિ પ્રાપ્ત થયેલી હોવાથી એ જીવોને મળેલી સામગ્રી ભોગવવાની ઇચ્છા કરતાં બીજાના દુઃખને દૂર કરવામાં સહાયભૂત થતી હોય તથા બીજા જીવાને સુખી કરવામાં નિમિત્તરૂપે બનતી હોય તો એ જીવો એ લક્ષ્મીને અનુકૂળ સામગ્રીને ઉત્સાહપૂર્વક બહુમાનપૂર્વક આદરપૂર્વક દાનમાં આપે છે. એ દાનને જ્ઞાની ભગવંતોએ પ્રશસ્ત દાન કહેલું છે અને એમાં કોઇપણ જાતનો સ્વાર્થ રહેલો ન હોવાથી નિઃસ્વાર્થભાવના પ્રતાપે દાન દેતાં દેતાં દાનાંતરાય આદિ પાંચેનો ક્ષયોપશમભાવ પેદા કરતાં કરતાં ક્ષાયિક ભાવના ગુણોને પ્રાપ્ત કરી શકે તેવી શક્તિ પેદા કરતા જાય છે. જેમ કે સંભવનાથ ભગવાને ૩જા ભવે સાધર્મિક ભક્તિ કરતાં કરતાં તીર્થંકર નામકર્મ નિકાચિત કર્યું. કુમારપાળ મહારાજાએ દર વર્ષે સાધર્મિક ભક્તિમાં ૧ કરોડ સોનામહોરો દાનમાં આપતાં આપતાં એટલે કે સાધર્મિકને દાનમાં આપતાં આપતાં અનિકાચિત ભવોની પરંપરા બંધાયેલી હતી તેનો નાશ કર્યો અને ત્રીજે ભવે મોક્ષ નક્કી કરી આપ્યો. આ
Page 60 of 76
