________________
પ્રાણીઓને ખુબ ખુબ મદ કરાવનાર પ્રમાદનું સ્વરૂપ અને તેના પ્રકાર વર્ણવતાં પણ પરમોપકારી પરમર્ષિઓ પ્રરૂપે છે કે
“प्रचुरकर्मेन्धनप्रभवनिरन्तराविघ्मातशारीरमानसानेकदुःख हुतवहज्वालाकलापपरीतमशेषमेव संसारवासगृहं पश्यंस्तन्मध्य वर्त्यपि सति च तन्निर्गमनोपाये वीतरागप्रणीतधर्मचिन्तामणौ यतो विचित्रकर्मोदयसाचिव्यजनितात्परिणामविशेपादपश्यनिव तदुभयमविगणय्य विशिष्टपरलोकक्रियाविमुख एवाडडस्ते जीव: स खलु प्रमाद: । तस्य च प्रमादस्य ये हेतवो मद्याडडदयस्तेडपि प्रमादा: | तत्कारणत्वात् | उक्तं च-"
"मज्जं विसयकसाया, निदा विगहा य पंचमी भणिया ।
DU પંઘ પમાયા, નીરં પાર્વેતિ સંસારે || 9 II” સઘળાય સંસારરૂપ વાસગૃહને, પુષ્કળ કર્મોરૂપી ઇંધનોથી ઉત્પન્ન થયેલ અને નિરંતર પવનથી શ્કેલ અને શારીરિક અને માનસિક દુ:ખોરૂપી અગ્નિની જ્વાળાઓના સમૂહથી ચારે બાજુ ઘેરાયેલ તર જોતો તથા એ રીતિએ ચારે બાજુથી સળગતા સંસારરૂપ વાસંગ્રહની મધ્યમાં રહેનારો હોવા છતાં પણ અને તેમાંથી નીકળવાના ઉપાય રૂપ શ્રી વીતરાગપરમાત્માએ પ્રરૂપેલ ધર્મરૂપ ચિંતામણી, તેની હયાતિ હોવા છતાં; વિચિત્ર પ્રકારના કર્મોદયની દીવાનગીરીથી ઉત્પન્ન થયેલ જે પરિણામ વિશેષ તેનાથી ન જોતો હોય તેમ તે ઉભયને અવગણીને વિશિષ્ટ પ્રકારની પરલોકની ક્રિયાથી વિમુખ જ રહે છે, તે પરિણામ વિશેષ ખરેખર પ્રમાદ છે : અને હે પ્રમાદના મધ આદિ જે હેતુઓ તે પણ પ્રમાદના કારણ હોવાથી પ્રમાદ કહેવાય છે : કહેલું છે કે
મધ, વિષય, કષાય, નિદ્રા અને પાંચમી વિકથા કહેલી છે : આ પાંચ પ્રકારના પ્રમાદો જીવને સંસારમાં પાડે છે.
અર્થાત આત્માને જાણવા છતાં પણ પરલોકની ક્રિયાથી વિમુખ રાખનાર કોઇ પણ કારમો દુશ્મન હોય તો પ્રમાદ છે : પ્રમાદ એ કર્મોદયજન્ય પરિણામ વિશેષ છે : એ પરિણામના યોગે આત્મા દેખતો હોવા છતાં અંધ બની જાય છે : પ્રભુપ્રણીત ધર્મચિંતામણિની, જાણવા છતાંપણ અવગણના કરાવનાર પ્રમાદ છે. “અનેક પ્રકારનાં કાયિક અને માનસિક દુઃખો રૂપ જે અગ્નિ, તે પ્રચુર કર્મરૂપ ઇંધનાથી ઉત્પન્ન થયેલ છે અને અવિરતપણે મોહરૂપ પવનથી ફ્લાતો હોવાથી તેની જ્વાલાઓનો સમૂહ સંસારરૂપ વાસઘરની ચારે બાજુએ ફ્રી વળેલો છે : એ કારણે ચારેય બાજુથી આખુંય સંસારરૂપ વાસઘર સદાને માટે સળગતું છે એ કારમાં અગ્નિની કારમી જ્વાળાઓથી સળગતા સંસારરૂપ વાસંઘરને જોવા છતાં પણ તેનાથી આત્માને બેદરકાર રાખી એમાં ફ્લાવી રાખનારો પ્રમાદ છે : એ પ્રમાદનોજ એ પ્રતાપ છે કે- “સળગતા સંસારરૂપ વાસઘરની મધ્યમાં રહેતો આત્મા, મદાન્વિત થયો થકો પોતે જેની મધ્યમાં વસે છે તેને સળગતું જોવા છતાં પણ નચિંતા રહે છે અને તેમાંથી નીકળવાનો ઉપાય વિધમાન છતાં તેનાથી પણ વિમુખ રહે છે.” “સંસારરૂપ વાસઘર સળગતું છે એટલે તેમાં રહેવાથી સળગ્યા કરવા સિવાય બીજું કોઇજ શુભ પરિણામ આવનાર નથી.” અને
એ સળગતા વાસઘરથી બહાર કાઢી શાશ્વત શાંતિને આપનાર શ્રી વીતરાગ પરમાત્માએ પ્રરૂપેલ ધર્મરૂપ ચિંતામણિ મોજુદ છે.' એમ જાણે પણ આત્માને એ સળગતા સંસારરૂપ વાસઘરમાંથી નીકળતાં અટકાવીને શાશ્વત શાંતિ આપનાર શ્રી વીતરાગ પરમાત્માએ કહેલ ધર્મરૂપચિંતામણિની ઉપાસના નહિ કરનાર કોઇ
Page 39 of 76
