________________
સારૂં છે, અગ્નિમાં પડીને બળી મરવું એ સારૂં છે પણ પ્રમાદ કરવો એ સારૂં નથી કારણ કે-વિષ અને અગ્નિ એકજ જન્મમાં મરણ આપે છે જ્યારે પ્રમાદ એ અનેક જન્મોમાં મારે છે. પુરૂષાતન ધરાવનારા પણ પુરૂષો સ્વર્ગમાં નથી જતા અને સન્માર્ગથી પતન પામે છે તેમાં નિમિત્ત તરીકે એક અનાર્ય પ્રમાદ છે. સંસારના બંધનમાં ફ્સાયેલો અને જન્મ, જરા, મરણ તથા વ્યાધિ આદિ અનેક પ્રકારનાં દુઃખોથી પીડાતો હોવા છતાં પણ આત્મા, આ અસાર અને દુઃખમય સંસારથી ઉદ્વેગ નથી પામતો એ અપરાધ પણ એક પ્રમાદનો છે. મનુષ્યપણાથી સમાન હોવા છતાં પણ એક મનુષ્યને, એક મનુષ્યની આજ્ઞાને તાબે થવું પડે છે અને અનેક પ્રકારનાં કર્મો કરવાં પડે છે એ ફ્લ પણ પ્રમાદ શિવાય અન્યનું નથી. પ્રમાદને વશ પડેલા આત્માઓ, ઉન્માદી આત્માઓની માફ્ક ઇંદ્રિયોને આધીન કરીજ નથી શકતા એટલુંજ નહિ પણ ઉલ્ટા તેઓ જ ઇંદ્રિયોને આધીન થાય છે અને ઇંદ્રિયોની આધીનતાના પ્રતાપે ચંચલ હૃદયના બને છે; એના પ્રતાપે તે આત્માઓ જે કરવા યોગ્ય હોય છે તે કરી નથી શકતા અને અકાર્યો કરવામાં જ રક્ત બને છે. અકાર્યોમાં પડેલા તે આત્માઓ ઉદ્ભાન્ત બને છે અને ઉદ્બાન્ત બનેલા તે પ્રમત્ત હૃદયના સ્વામિઓમાં નિયમથી દોષોની વૃદ્ધિજ થાય છે. પાણીના સિંચનથી જેમ વનવૃક્ષો વધે તેમ પ્રમત્ત હૃદયના ધણીઓમાં પ્રમાદના પ્રતાપે દોષોની વૃદ્ધિજ થાય છે.
પ્રમંતીને ઉપહંર :
આજ હેતુથી વિશ્વના પ્રાણીઓ ઉપર એક ઉપકાર કરવાના જ ઇરાદાથી ઉપકારીઓ, પ્રમાદી આત્માને ચાનક લાગે અને અપ્રમાદના અર્થિઓને પ્રોત્સાહન મળે એ રીતનો પ્રમાદીને ઉપદેશરૂપે ઉપહાર આપતાં ફરમાવે છે કે
“તં તહ દુલ્નહiર્મ, વિન્મુલયાપંપનં મળુસાં | लहूण નો પમાય, सो कापुरिसो न सप्पुरिसो || १ || ”
તે તે પ્રકારે દુર્લભ છે પ્રાપ્તિ જેની એવા અને વિજળીની લતાની માફ્ક ચંચળ એવા મનુષ્યપણાને પામીને જે પ્રમાદને કરે છે તે સત્પુરૂષ નથી પણ કાપુરૂષ છે.
ખરેખર દશ દશ દ્રષ્ટાંતે દુર્લભ એવા મનુષ્યપણાને પામીને પણ જેઓ પ્રમાદને પરવશ બને છે તેઓ સત્પુરૂષોની કક્ષામાં નથી આવી શકતા પણ કાયર પુરૂષોનીજ કક્ષામાંજ આવી શકે છે એમાં કોઇ જાતિની શંકા નથી. પ્રમાદી આત્માઓને આવા પ્રકારનો ઉપહાર આપવામાં તે આત્માઓને ચાનક લગાડવાનો અને વસ્તુને વસ્તુસ્વરૂપે વર્ણવવાનો તથા ઉત્તમ આત્માઓને પ્રમાદના પાશમાં પડતાં બચાવી લેવાનોજ એક ઇરાદો છે : પ્રમાદી આત્માઓએ ચાનક લગાડવાની કારવાઇ કરવા પૂર્વક વસ્તુને વસ્તુસ્વરૂપે પ્રકટ કરી ઉત્તમ આત્માને જાગૃત બનાવવાનું કાર્ય ઉપકારીઓ ન કરે તો અન્ય કરે પણ કોણ ? નિઃસ્પૃહ ઉપકારીઓ શિવાય અન્ય કોઇજ આવા શબ્દોમાં કહી શકે તેમ નથી.
પ્રમંતી પ્રવજ્યુંદંધકને વિશિષ્ટ અપંય :
આ પ્રમાદ પ્રાણીમાત્રને હાનિ કરનારો છે પણ પ્રવજ્યાના સાધકે એનાથી ઘણાજ સાવધ રહેવાનું છે કારણ કે-પ્રવજ્યાધરને પ્રમાદના પ્રતાપે સાધના ફ્ળતી નથી અને નવો અપાય ઉભો થાય છે. એજ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરતાં પરમર્ષિઓ ફરમાવે છે કે
“पवज्जं विज्जं पिव, साहंतो जो होड़ पमाइल्ला |
Page 43 of 76
