18 Dosho thi Rathit Arihant Parmatma

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 6

(૪) અન્ન એ રૅગને દાઘસ છે.
અજ્ઞાનથી પ્રેરાયેલો જીવ, કોઇપણ એક અનુકૂળ પદાર્થની ઇચ્છા કરે કે એની સાથે એકની સળતા થાય તે અગાઉ અન્ય (બીજા) સેંકડો પદાર્થોની આશાઓ, ઇચ્છાઓ જીવને પેદા થતી જ જાય છે. એજ જ્ઞાનીઓએ રોગોનો સંઘાત કહેલો છે કારણકે મોહના ઉદયને આધીન થયેલો જીવ શરીર-ધન અને કુટુંબોની સુખાકારી ઇચ્છા છે. એ ઇચ્છા એજ આત્માનો રોગ ગણાય છે અને એમાંથી બીજી સેકડો ઇચ્છા પેદા થયા જ કરે એને જ રોગોનો સંઘાત કહેલો છે. કારણકે ઇચ્છા મોહના ઉદયથી થાય છે અને એ ઇચ્છાઓને આધીન થવું એજ અજ્ઞાન કહેવાય છે. (૫) જરં (ઘડપણ) પણ અન કહેવંય છે.
જરા (ઘડપણ) પણ અજ્ઞાન કહેવાય છે કારણ કે સામાન્ય રીતે મનુષ્યનું શરીર સડન-પવન-ગલના સ્વભાવવાળું હોય છે આથી નાનું બાળક પોતાના શરીરથી અશુચિ પદાર્થોને વિષે રમે-હાથ નાંખે-પગ બગાડે ઇત્યાદિ ક્રિયા કરે એ જેમ અજ્ઞાન કહેવાય છે. એમ જરાપણામાં રહેલો માણસ પણ જેમ જેમ ઉંમર થાય તેમ તેમ એ જીવોની બુદ્ધિ એટલી કામ કરતી ન હોવાથી-યાદ શક્તિ ઘટી ગયેલી હોવાથી હું શું કરું છું એની એમને ખબર પડતી નથી. માટે નાના બાળકની જેમ જરા એટલે ઘડપણ કહેલું છે. આથી જરા અવસ્થાને અજ્ઞાન અવસ્થા કહેવાય છે. (૬) અનને જ દઘળી વિપએિં કહેલી છે.
અજ્ઞાનને જ સઘળો વિપત્તિઓ કહેલી છે કારણકે જીવોના રાગાદિ પરિણામની પુષ્ટિ અજ્ઞાનથી જ થાય છે. આથી અનુકૂળ પદાર્થોનો રાગ અને પ્રતિકૂળ પદાર્થોનો દ્વેષ એ પરિણામ જ્ઞાનાવરણીય કર્મોથી પોષાતો જાય છે અને એ પરિણામને પુષ્ટ કરી કરીને જીવન જીવવું એજ જ્ઞાનીઓએ વિપત્તિ રૂપે કહેલી છે. (૭) સર્વે અન એ મરણ મંનેલા છે.
અજ્ઞાન એ મરણ માનેલું છે કારણ કે અનેક પ્રકારના રાગાદિ પરિણામમાં ઘેરાયેલો જીવ ટેન્શનવાળા સ્વભાવવાળો બને છે. જ્યારે જુઓ ત્યારે એ આત્મા ટેન્શનમાં જ રહેલો હોય છે, કોઇની સાથે બોલવાનું ગમે નહિ, ખાવાનું ગમે નહિ, વાતો ચીતો કરવાનું ગમે નહિ, જે વિચારમાં રહ્યો હોય તે વિચારમાંને વિચારમાં કાળ પસાર કરતો હોય એજ અજ્ઞાન કહેવાય છે. આથી આવી રીતે જીવતા મનુષ્યોને મરવાના વાંકે જીવે છે એમ કહેવાય છે. આથી અજ્ઞાનને મરણ માનેલું છે.
આવા આવા ઉપનામોથી ઓળખાતું અજ્ઞાન એ ક્રોધાદિ સર્વ પાપો કરતાં પણ કનિષ્ટ એટલે ભયંકર પાપ કહેલું છે અને હિતાહિતનું ભાન નહિ થવા દેનારી વસ્તુ છે.
દુ:ખ અને દોષ માત્રનું કારણ શું?
આજ હેતુથી ઉપકારીઓએ દુ:ખ અને દોષ માત્રના કારણ તરીકે અજ્ઞાનને વર્ણવ્યું છે. ઉપકારી મહાપુરુષો માને છે કે
અજ્ઞાન-મેવ સર્વેષાં રાગાદીનાં પ્રવર્તકમાં
Page 6 of 76