18 Dosho thi Rathit Arihant Parmatma

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 7

સ્વકાર્યે ભોગ તૃષ્ણાડપિ યતો : જ્ઞાન અપેક્ષતે || ૧ ||
યા: કશ્ચિદેવ મર્યેષુ નિર્વાણ ચ વિભૂતયઃ | અજ્ઞાને નૈવ તા: સર્વા હતા: સન્માર્ગ રોધિના || ૨ ||.
યાઃ કાશ્ચિદયવસ્થા હ્યુ- યશ્ચિોન્માર્ગ પ્રવૃત્તયઃ | યસ્યાસમંજસે કિંચિ દજ્ઞાન તત્ર કારણમ્ II ૩ ||
એતધ્ધિ સર્વ દુઃખાનાં કારણે વર્ણિત બુધૈ: | ઉદ્વેગ સાગરે ઘોરે હઠાદતત પ્રવર્તકમ્ || ૪ ||
અજ્ઞાન મેવ સર્વેષાં હિંસાદીનાં પ્રવર્તકમ્ | ભાવાર્થ :- રાગ આદિ સઘળાય દોષોનું પ્રવર્તક અજ્ઞાન જ છે કારણકે ભોગ તુષ્ણા પણ પોતાના કાર્યમાં અજ્ઞાનની અપેક્ષા રાખે છે. મનુષ્યોમાં અને નિર્વાણમાં જે કોઇ વિભૂતિઓ છે તે સઘળાનું હરણ, સન્માર્ગનો રોધ કરનાર અજ્ઞાને કરેલું છે. આ સંસારમાં જે કોઇ વિલક્ષણ અવસ્થાઓ બની રહી છે, જે કોઇ ઉન્માર્ગની પ્રવૃત્તિઓ ચાલી રહી છે અને જે કાંઇ અયોગ્ય થઇ રહેલું છે તેમાં કારણ અજ્ઞાન છે. પંડિત પુરૂષોએ સર્વ દુ:ખોના કારણ તરીકે અજ્ઞાનને જ વર્ણવેલું છે. અજ્ઞાન ઘોર ઉગ સાગરમાં હઠથી પ્રવૃત્તિ કરાવનાર છે. હિંસાદિ સઘળા પાપોમાં પ્રવૃત્તિ કરાવનાર અજ્ઞાન જ છે. || ૧-૨-૩-૪ ||
(૧) રાગ આદિ સઘળાય દોષોનું પ્રવર્તક અજ્ઞાન જ છે. અનાદિ કાળથી જગતને વિષે પરિભ્રમણ કરતાં જીવો સુખને ઇરછે છે કોઇ જીવ દુ:ખને ઇચ્છતો નથી પણ એ સુખ જે જોઇએ છે તે ક્યાં છે ? અને કેવી રીતે મળે છે ? એની એને ખબર ન હોવાથી એ જીવો સુખ માટે ભટક્યા કરે છે અને વાસ્તવિક રીતિએ જેમાં જે દુ:ખ નથી એ પદાર્થો જરૂર સુખ આપશે આવી બુદ્ધિથી દુ:ખ વેક્યા કરે છે. જ્ઞાની ભગવંતો કહે છે કે જગતના સઘળાય જીવો જે સુખને ઇચ્છે છે એ સુખ એવા પ્રકારનું ઇચ્છે છે કે જે સુખમાં દુ:ખનો લેશ પણ ન હોય એટલે દુ:ખના લેશ વિનાનું, આવ્યા પછી કદી નાશ ન પામે એવું ઇચ્છે છે અને પરિપૂર્ણ = અધુરા સુખને ઇચ્છતા નથી આવું સુખ મેળવવા માટે જ્યાં જ્યાં જે જે ગતિને વિષે જે પદાર્થો અનુકૂળ લાગે એમાં એવા સુખની કલ્પનાઓ કરી કરીને એ જીવો એ પદાર્થો પ્રત્યે રાગ કરીને જીવન જીવતા જાય છે અને દુ:ખની પરંપરા વધારતા જાય છે.
સામાન્ય રીતે અનુકૂળ પદાર્થો પુણ્યના ઉદયથી જ મળે છે તે પુણ્ય હોય ત્યાં સુધી જ રહે છે, જીવતા પણ પુણ્ય પૂર્ણ થાય તો તે ચાલ્યા જાય છે, નાશ પામી જાય છે અથવા કોઇ લઇ જાય છે પણ કાયમ ટકતા. નથી. કદાચ કોઇનું પુણ્ય સારું હોય તો તે પદાર્થો પોતે જીવે ત્યાં સુધી પણ રહી શકે છે પણ અંતે તો તે પદાર્થોને મુકીને પોતાનું આયુષ્ય પૂર્ણ થયે જવું પડે છે તે વખતે તે પદાર્થો સાથે આવતા નથી માટે કાયમ ટકતા નથી. એ અનુકૂળ પદાર્થોમાં જે સુખ હોય છે તે પણ અનેક પ્રકારના દુઃખથી ભરપુર હોય છે કારણ કે એ પદાર્થો મેળવવામાં દુ:ખ-ભોગવવામાં પણ દુ:ખ-સાચવવામાં દુ:ખ-ટકાવવામાં દુ:ખ-ન ચાલ્યા જાય એની કાળજી રાખવામાં દુઃખ અને જાય તો રોવામાં દુ:ખ તથા છેલ્લે મુકીને જવામાં પણ દુઃખ છે આથી જ્ઞાનીઓ કહે છે કે એ અનુકૂળ પદાર્થોમાં સુખ નથી પણ સુખાભાસ છે. તેમજ તે પદાર્થો એટલે અનુકૂળ પદાર્થો પુણ્યના ઉદયથી મલે છે તે પરિપૂર્ણ હોતા જ નથી સદા માટે અધુરાને અધુરા જ હોય છે કારણ કે એ પદાર્થની સાથે બીજા અનેક પદાર્થોની ઇરછાઓ થયા જ કરે છે આથી અનુકૂળ પદાર્થોનું સુખ એકાંતે સુખરૂપ નથી જ પણ દુ:ખરૂપ જ છે છતાં પણ જીવને જે પ્રકારનું સુખ જોઇએ છે તે મલતું નથી માટે આવા અનુકુળ પદાર્થોમાં સુખની કલ્પના કરી કરીને અનેક પ્રકારના દુખોની પરંપરા પેદા કર્યા જ કરે છે. એજ
Page 7 of 76