18 Dosho thi Rathit Arihant Parmatma

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 5

અજ્ઞાનં વિપદઃ સર્વા અજ્ઞાનં મરણે મતમ્ ॥ ૨ ॥
ભાવાર્થ :- (૧) અંધકાર રૂપ હોવાથી અજ્ઞાન એ ઘોર નરક માનેલું છે. (૨) અજ્ઞાન એજ દારિધ છે.(૩) અજ્ઞાન એ પરમ શત્રુ છે. (૪) અજ્ઞાન એ રોગોનો સમુદાય (સંઘાત) છે. (૫) જરા (ઘડપણ) પણ અજ્ઞાન કહેવાય છે.(૬) અજ્ઞાન એ સઘળી વિપત્તિઓ છે તેમ જ.(૭) અજ્ઞાન એ જ મરણ માનેલું છે. II
૧-૨ ||
(૧)
અન એ ધૈર નરક મંનેલા છે.
અનાદિ કાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતાં જીવો અનુકૂળ પદાર્થો પ્રત્યે ગાઢ રાગ અને પ્રતિકૂળ પદાર્થો પ્રત્યે ગાઢ દ્વેષવાળા હોય છે એ જીવો અકામ નિર્જરાથી કર્મની સ્થિતિ ઓછી કરી કરીને અંતઃ કોટા કોટી સાગરોપમની સ્થિતિવાળા બને છે છતાં પણ અનુકૂળ પદાર્થોની આશા, એને મેળવવા માટેની મહેનત-ભોગવવા આદિની મહનત-સાથે એનો આનંદ-એની આસક્તિ તથા એ પદાર્થોનું મમત્વ એ જીવને ભારે કર્મીતા ના પ્રતાપે ધર્મની આરાધના કરવા છતાં પણ એ ભાવના પરિણામો વધતા જાય, સ્થિર થતાં જાય એના પ્રતાપે જીવ આત્મિક ગુણની સન્મુખ બની શકતો નથી અને એજ સુખના સાધનોની મમત્વ બુધ્ધિ સ્થિર કરીને આત્માને મોહ રાજાના અંધકારમાં સ્થિર બનાવતો જાય છે અને સંખ્યાતા અસંખ્યાતા અથવા અનંતા ભવો સુધીનાં દુઃખના અનુબંધો પેદા કરાવવામાં સહાયભૂત થાય છે. માટે એ અજ્ઞાનને ઘોર નરક રૂપે કહેલું છે.
(૨) અનૢ એજ તંરિધ છે.
અજ્ઞાન એજ દારિધ છે કારણકે અજ્ઞાની જીવ અનુકૂળ પદાર્થોને મેળવવા-ભોગવવા-સાચવવા-ટકાવવા-વધારવા માટે જ્યાં જ્યાં ભટકે છે અને ખાધા વિનાનો-પીધા વિનાનો, ભૂખ્યો, તરસ્યો એજ પદાર્થો માટે અનેક પ્રકારનાં કષ્ટો વેઠે છે તેમ જ પાપના ઉદયથી જે કષ્ટો-દુઃખો આવે તો તે દૂર કરવા માટે રાડો પાડે-રૂવે-ક્યારે દુઃખો જશે એમ વારંવાર દીન બનીને દુઃખ કાઢવા પ્રયત્નો કર્યા કરે એજ જીવનું મોટામાં મોટું દારિધ કહેવાય છે. એટલે કે જીવોને અનુકૂળ પદાર્થોની લીનતા અને પ્રતિકૂળ પદાર્થોની દીનતા એજ મોટામાં મોટું દારિધ કહેલું છે કે જેથી જીવ સાચા સુખની સન્મુખ થઇ શકતો નથી આથી એ અજ્ઞાનને જ દારિધ રૂપે કહેલું છે. (૩) અન એજ પરમ શ છે.
સામાન્ય રીતે જે પોતાનું બગાડે પોતાને નુક્શાન કરે અને દુઃખમાં નાંખે એને જ્ઞાનીઓએ શત્રુ કહેલા છે એમ દુનિયાના જીવો માને છે. આત્મિક ગુણોની સન્મુખ ન થવા દેવામાં અને સંસારનું પરિભ્રમણ ચાલુ રાખવામાં જીવને જો સહાયભૂત થતું હોય તો અજ્ઞાન જ કહેલું છે. જે અજ્ઞાન જીવને અકામ નિર્જરાથી મનુષ્ય જન્મ અપાવી દેવ-ગુરૂ-ધર્મની આરાધના કરાવે-તપ કરાવે-વ્રત-નિયમ-પચ્ચક્ખાણ પણ સારી રીતે કરાવે અને આગળ વધીને નિરતિચાર પણે આરાધનાની ક્રિયાઓ જીવને કરવામાં સહાયભૂત થાય પણ જ્ઞાનીઓ કહે છે કે અ આરાધના બહુ બહુ તો પુણ્ય બંધાવે. એકવાર દેવ ભવના સુખોની સામગ્રી પ્રાપ્ત કરાવે (અપાવે) પણ જન્મ મરણની પરંપરા નાશ કરવામાં, ઓછી કરવામાં એ ક્રિયાઓ સહાયભૂત થતી નથી. આથી એ અજ્ઞાન પરમ શત્રુરૂપે ગણાય છે.
Page 5 of 76