________________
છે, ભણેલા છીએ, યાદ રાખેલું છે એને ટકાવવા માટે અને એ જ્ઞાનના સંસ્કાર મજબુત અને સ્થિર કરવા માટે બીજા ભવમાં એ જ્ઞાનના સંસ્કાર સાથે લઇ જવા માટે ઉભા ઉભા ઉંઘ ન આવે, નિદ્રા પેદા ન થાય એ રીતે સ્વાધ્યાય કેટલો કરીએ છીએ ? નિદ્રા આવે તો દૂર કરવા પ્રયત્ન કેટલો કરીએ છીએ ? નિદ્રાને આધીન થઇએ કે નિદ્રાને દૂર કરવા પ્રયત્ન કરીએ ? આજના કાળમાં નામના, કીર્તિ, પ્રતિષ્ઠા મેળવવા માટે વૈજ્ઞાનિકો મહેનત કરે છે જે પદાર્થમાં જશરેખા મળવાની હોય તે પદાર્થની વિચારણા કરવામાં છત્રીશ છત્રીશ કલાક, વ્હોંતેર બ્યોંતેર કલાક સુધી એ પદાર્થનું ચિંતન કરે છે એ વખતે ખાવા, પીવા આદિનું કશુંજ એમને યાદ આવતું નથી. ટાઇમસર પાણી, ખોરાક મુકી જનારા મુકી જાય અને ટાઇમ થાય ત્યારે પાછું લઇ જાય તો પણ એ જોવાનું મન પણ થતું નથી. એક નામના, કીર્તિ માટે આટલી ધગસ હોય અને આપણને મોક્ષ માટેની એની અપેક્ષા એ ધગસ કેટલી ? આજના પાંચમા આરામાં જો આટલું થઇ શકતું હોય તો દોષોને નાશ કરવાનો રસ પેદા થઇ જાય અને અપ્રમત્તતા આત્મિક ગુણો પેદા કરવામાં અને દોષોને નાશ કરવામાં કેવી પેદા થાય ?
ખુદ તીર્થંકરના આત્માઓને નિદ્રા નામના દોષને નાશ કરવા આટલો પ્રયત્ન કરવો પડે અને ઉભા ઉભા કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરે એટલે કહ્યું છેકે “ખડા ખડા કેવલ લહ્યું પૂજો જાનુ નરેશ.” આ બોલવા છતાં ઉભા ઉભા ધર્મના અનુષ્ઠાનોનું સેવન કેટલું કરીએ છીએ એ વિચારો.
આ નિદ્રા અને પ્રચલા બંધાય પહેલાથી આઠમા ગુણસ્થાનકના પહેલા ભાગ સુધી ઉદયમાં અને સત્તામાં એકથી બારમા ગુણસ્થાનકના ઉપાન્ય સમય સુધી.
નિદ્રા નિદ્રા, પ્રચલા-પ્રચલા અને થીણધ્ધી. આ ત્રણ બંધાય પહેલા બીજા ગુણસ્થાનકે ઉદય એકથી છ ગુણસ્થાનક સુધી અને સત્તા એકથી નવમા ગુણસ્થાનકના પહેલા ભાગ સુધી હોય છે આથી નિદ્રાનો નાશ થાય પછી જ જીવને કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન થાય છે માટે આ દોષને કાઢવા પ્રયત્ન કરવો જ જોઇએ.
મોહનીય ડર્મના અગ્યાર દોષોનું વર્ણન
(૧) મિથ્યાત્વ નામના દોષનું વર્ણન
આત્માના અનાદિ સિધ્ધ શત્રુઓમાં મિથ્યાત્વ એ કારમો અંધકાર છે એ અંધકારના યોગે આત્મા નથી જાણી શકતો હેય કે ઉપાદેય, નથી જાણી શકતો ગમ્ય કે અગમ્ય, નથી જાણી શકતો પેય કે અપેય તથા નથી જાણી શકતો કરણીય કે અકરણીય. એજ કારણે એ કારમા અંધકાર રૂપ મિથ્યાત્વથી વ્યાપ્ત બનેલા આત્માઓની દુર્દશાનું વર્ણન કરતા કલિકાલ સર્વજ્ઞ ભગવાન્ શ્રી હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા માવે છે કે
મિથ્યાત્વેનાલીઢા ચિત્તા નિતાન્ત, તત્વાતત્વ જાનતે નૈવ જીવાઃ ।
કિં જાત્યન્ધા: કુન્નચિત વસ્તુ જાતે
રમ્યા રમ્ય વ્યક્તિમસ્સા યેયુઃ || ૧ II
ભાવાર્થ :- એકાન્ત મિથ્યાત્વથી વ્યાપ્ત ચિત્તવાળા જીવો તત્વને અને અતત્વને જાણતા જ નથી
Page 18 of 76
