Book Title: Suvas 1939 06 Pustak 01 Ank 12
Author(s): Suvas Karyalay
Publisher: Suvas Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034624/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - suvAsa kAryAlayanA niyamo suvAsa dareka aMgrejI mahinAnI pAMcamI tArIkha sudhImAM niyamitapaNe pragaTa thaze. namunAno aMka maMgAvanAre pAMca AnAnI TikiTa bIDavI. suvAsa'mAM pragaTa thatA dareka lekhanA lekhakane lekhanI yogyatA pramANe pAnA dITha rU. nA thI 1 sudhI ApavAmAM Avaze. A puraskAra svIkAravA sAme jemane vAMdho na hoya temaNe potAno lekha mokalatI vakhate te lekhanA hAMsIyAmAM 'puraskAra' zabda lakha. lekhakone temano lekha pragaTa thayA pachI sAta divasanI aMdara puraskAra mokalI devAmAM Avaze. paNa lekhakane "suvAsanA grAhaka gaNuM temane maLatAM puraskAramAMthI temanuM grAhakapada cAlu rahI zake eTaluM:vaLatara jarUrI gaNAze. dareka lekhakane tenA lekhanI pAMca AuTa 'prInTasa mokalAze. - talasparzI, ne bhASAzuddhi ne kalApUrvaka AlekhAyelA lekho mATe "suvAsa'mAM ucita sthAna che. joDaNI saMbaMdhImAM lekhakee gujarAta vidyApIThanA koSane anusaravuM. azuddha leba mATe asvIkArane bhaya kAyama raheze. svIkArya lekhanI eka aThavADiyAnI aMdara pahoMca ApavAmAM Avaze; asvIkArya jo zramapUrvaka AlekhAyelA haze te te ucita nedha sAthe te ja mudatamAM pAchA mokalavAmAM Avaze. te sivAyanA lekhe je lekhake TapAla kharca mokalI eka mahinAnI aMdara pAchA nahi maMgAvI le che te rada karavAmAM Avaze.' taratamAM pragaTa thayela granthane ame prakhya paricaya'mAM sthAna ApIzuM. te sivAyanA granthonI kevaLa noMdha ja levAze. suvAsa kAryAlaya * rAvapurA * vaDedarA bhAratavarSanI prAcIna garavatA tathA mahatvatA jANavI heya anubhavavI hoya te che. tribhuvanadAsa laheracaMda zAha ela. ema. enDa esa. phata i. sa. pUrve 900 thI I. sa. 100 sudhI 1000 varSane prAcIna bhAratavarSa kharIde - tame svadezapremI che? tyAre te tame bhAratavarSane ItihAsa jANatA ja hovA joIe na jANatA ho to upalA pustaka mATe Aje ja orDara lakhe agAuthI grAhaka thanArane pAMca bhAganA AkhA seTanA rUA. 22 tyArapachI ane chaTaka AkhA seTanA rUA. 30). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezI davAo mATe UMjhA Ayurvedika phArmasI 44 varSothI suprasiddha che - jIonA - - nabaLAI mATe - pradara, lehIvA, atudoSa, vaMdhyatva, | dhAtunI, magajanI tathA zarIranI garbhAzayane go tathA suvAgi mATe nabaLAI mATe suMdarI saMjIvanI amIrI jIvana amRta tukya che. akasIra che. kimata bA. 1ne rU. 1) bA. 3nA rU. rAka | ki. telA 10ne rU. 1. ratalanA rU. 4) gAMdhIroDa, amadAvAda - muMbaI naM. 2, IL SnA sITI tathA UMjhA vaDodarAnA ejanTa-amIna paraphyumarI varsa, rAvapurA reDa AMkhanA dAktara bahu tyAre amane nabara kADhI Apaze , paNa pachI tame zuM karaze? (1) pebala, phalInTa, krAuna krIsTala phUMkasa, bla, meka, ekaTIna, kalephIla, phayujhala, aMbara, paMkaTAla, ure, ukhyAla, kajhAITa, TUMkasa, ka phAyadAkAraka (2) evila, rAunDa, 36, 40, 42 penTasa (lega, nIyara) kulabhu, okaTegonala, hejhArganalamAM ko pasaMda karavA yogya (3) phalaeNTa, perIsDapIka, TorIka, sIlInDara, pherIkala phesIlInDara, bAikalsa, plITa, muna, karvaDa (apara ke loara) sImenTeDa, krIpTaka, DuM, eTecameMTa ImAM kayo sagavaDavALA A badhuM jANavuM hoya ane came kharIdatAM chetarAvavAnI bIkamAMthI bacI javuM hoya te A kha ane ca mAM nuM pustaka je ame trIsa varSanA anubhava uparathI bahAra pADayuM che te turata maMgAvI . muMbaI sarakAranA keLavaNI khAtAe lAIbrerI, prAthamika keLavaNI, InAma vigere mATe paNa maMjUra karyuM che. pAkuM pUThuM, 40 citro, 140 pUcho chatAM kiMmata mAtra 0-10-0. zazikAnta enDa ku. : rAvapurA : vaDodarA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - reaSaratA aTakAvavA a ne mArA - vAgha - -- --- - -- - - - - -- - - - - - hindustAnanI sauthI moTI vImA kaMpanI - dhI - nyU inDiyA nA jiMdagInA khAtAnI advitIya pragati - varSa primiyamanI Avaka rUA. 1,57,59 kharcanuM pramANu 1929-30 1930-31 navuM kAmakAja rUA. 3867500 71,89,500 1,05,27,700 1,41,02,450 1,67,00,250 4,07,070 6735 1932-33 49 25 10,81,231 20,52,865 1934-35 3972 2 1936-37 31,18,876 vImA agara ejansI mATe lakhe yA maLe - ena. ema. phojadAranI kAM. cIpha ejanTasa: gujarAta TelIphano ephisa-rarara5 kuvArA sAme, gAMdhI amadAvAda tAra -'BENEFIT' , , ghara-7023 * * * = = = = = = = = nAnA nAnA - - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE SURATI BAKERY RAOPURA ROAD, BARODA IS THE BEST HOUSE FOR DELICIOUS SWEETS A visit to our show-room will convince you of our quality biscuits and a taste of our samples will delight you with the delightful sweetness of our biscuits. Place with us your order for Christmas Cake and other like preparations, Our Speciality-Sweet, invigorating, harmless biscuits for children of one year to five years old. Special biscuits and khari peff best. We also stock English Toffi and chocolates to suit all tastes. Come I and taste our delicious delicacies. Proprietor:-G. R. & SONS Please mention " Suvas" when visiting the advertised shops. MODERN PHOTOZINCO BLOCK MAKERS LINE, HALFTONE TRICOLOURS HIGH CLASS SPECIAL SCREEN ARRANGEMENTS FOR FINE WORK Prop: M. S. PUNEKAR RAOPURA, BARODA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvAsa : caitra 'lpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com kalikALasarvajJa zrImad hemacandrAcArya gujarezvara kumArapALa [ vaDodarA-prAcyavidyAmaMdiranA saujanyathI ] Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka 1 luM ] yugavara bhulAza ajJAnatimirAndhAnAM jJAnAMjanazalAkayA / netramunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH // vi. sa. 1995 : caitra [ aMka 12 satya ane saundaryane vizuddha ane praphullita rAkhavAne jyAM jenI uNupa heAya tyAM te svarUpe yathAsamaye pragaTavuM e prabhu--prakRtinA sahaja dharma che.--saMdhyAe gRha-maMdiramAM dIpaka peTAvAya eTale e svAbhAvika che, te sAgaramAMthI zASAtAM jaLa varSAveze jema pAchAM Ave, kuvAmAMthI kheMcAtuM pANI bhUgarbhamAMthI mIThA nIranI se| rUpe vahe eTale e kramabaddha che. nIrava rajanImAM amRtamaya candra tarIke, rajanI apriya thatAM killeAlatI uSA tarIke, jagatane prANavanta teje maDhatA sUrya tarIke, divAkaranAM teja paNa akArAM lAgatAM seAhAmaNI saMdhyA tarIke; zizirane anusaratI rasava| vasaMta tarIke, grISmane anusaratI jaLadevI varSo tarIke; strInA puruSa tarIke, puruSanI strI tarIke; vanamAM sugaMdhI puSpa tarIke, sAgaramAM metI tarIke, sara-saritAnAM mIThAM jaLa tarIke, verAna raNamAM amRtavIraDI, ke svargIya chAyA varSAvatA ekala vRkSa tarIke te naisargika lIlA svarUpe darzana de che. eja rIte~~~ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat kaMgAla prajAmAM rasa, sattva ne kalA siMcI tene saMskArI banAvanAra prabhAmUrti tarIke, dAna prajAne gaurave dIpAvanAra naravIra tarIke, dharmanI hAni thatAM adharmanA ucchedaka puruSAttama tarIke, hiMsA vadhatAM ahiMsAnA parama pratIka tarIke te vibhUtisvarUpamAM prakAzI UThe che. www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para suvAsa: caitra 1lpa prajA naisargika lIlAnAM jema rasasanmAna kare che tema A vibhUtitattvane te puruSottama ke yugavAra tarIke pUje che. AdiyugamAM e rIte sarakAra, saMskRti, kalA ane dharmanAM nirmaLa jharaNuM vahAvanAra zrI Adideva jaganAtha tarIke pUjAtA thayA; te pachI parama rAjavI rAma vadhAvAyA, rasadeva zrI kRSNa satkArAyA, dharmamUta zrI mahAvIra pUjAyA, dayAvIra zrI buddha stavAyA; nItiza cANakya, sarasvatIputra kAlidAsa ke AyurvedavettA carakane paNa prajAe te te maryAdAe yugavara tarIke sanmAnyA. candra, sUrya ke puSpa jema sadaiva prApya che paNa RtumAdhurya ke vAMkyAM phaLo jema amuka samaye ja maLI zake ne virala nakSatraga ke amUlya motI te yuganA aMtareja saMbhave ema sAcAM-mIThAM mAnavI sadaiva prApya che. mAnavavibhUti amuka aMtare maLe, paNa puruSottama te yuganA avakAza ja saMbhave. paramatattava-prabhu pratino prema jeTaluM jarUrI che, eTalAM ja jarUrI AvA yugavarenAM sanmAna-pUjana che. kalA ane yazasvI kalAkAronA pUjana vinA jema kalAkAra na banAya. je viSyamAM pravINa banavuM heya e viSaya ane enA niSNAta sAthe ekAkAra banyA vinA jema e viSayamAM pUrNatA na varAya ema paramamAgIonA pUjana vinA parama mArga na samajAya; yugavanAM sanmAna-pUjana vinA sAcAM mAnavI na banAya. paNa A pUjana niHsvArtha ne Umijanya hovAM ghaTe prabhutA ane pUjana sAthe sAMsArika svArthanA mizraNamAMthI jagatanI adhogati janmI che. yuvarAnA pUjane emanI sAthe ekAkAra banAtAM emane bhavya mArga jema mokaLo bane che ema e pUjana sAthe svArtha saMkaLAtAM jagatanI mahAmoMghI milakata-pUjana ane bhAvanAnAM mUlya vikRta thaI avaLA mArganAM dvAra khele che. - puSpa sAthe tanmaya thaI madhukara jagatane madha pAya che; mALI tene saMbhALathI cUMTI puSpabhogIone dharAve che, paNa mAdaka jatuo eja puSpanI suvAsita manaharatAnI ethe pAtAM pariNAma jema avaLuM Ave che ema yugavarAnA svAbhAvika guNothI AkarSAI emanI sAthe tanmayatA sAdhavAnI bhAvanA vinA svArthasiddhine khAtara emanI je otha levAya te kamaLa ke kevaDAnA vanane mArga atIva AkarSaka chatAM jema e khUba saMbhALabharyo che ema yugavarenA pUjanane mArga paNa sAvadhAnIpUrvakane hoya che. mUMgI sahIta mohana ( mitro-vasaMta ) pupe bharyA rUpa ane sugaMdhamAM mahAlI rahe A jaga mehagheluM; ne bhUmi-dATayAM bIjanI uvekhe mUMgI zahAdata banI jaze kAM kRtanI ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a zuM aMjali-adhyuM? RtunA kusumAkaraH anuTupa arpa zuM aMjali-artha, cAMgA e vItarAgane, dharma tIrtha, karma tIrtha-maharSi-mahAbhAgane?! romanAM sAravyAM ane AtmAnAM madhurAM amI, dema-soti satya to, AtmAnAM zuM rahyAM jhamI? sAhityatIrtha e sAdhu, zuci ne jine zAsana, jItendriya, tapasyAnAM, sevyAM zuM AtmanAM dhana! ahiMsA paramo dharma: jIvane zuM tapovana ! uccAryA, AcaryA sUtro veryA mIThAM sudhAkaNa. garavA gAMdhIjInAM e mAtA pUtaLIbAIe, pAyAM e putrane sUtro, moMgherAM zuM dharAIne. rAjavidyA-rAjaga, gItAbhAkhyuM sujJAna e, rAjacandra hame kIdhuM megharUM amI pAna e. yAtanAo paranI pIpI banyA che je muni yati, denA suvarNAzI-temanI madhurI mati. 7 diutharma, DhAMkayuM che satyanuM mukha, huM teM chuM prema nAM pilAM pAtrane nitya kAmuka. 8 hema-smRti - mULajIbhAI zAha hemacandranI smRti kerA, haiyAmAM paDaghA paDe; tejasvI tyAganI mUti, kusumAMjali caDe. zuM kahuM sevanAsiddhi, jJAnAmRta pIdhAM ane pAyAM preme mahAgI! tattvajJa! nirmaLa mane. bhaktinI bhAvanA kerA, ke divya zakti siddhinA; dharmanA, saMskRtinA, ke jyotirdhara e jJAnanA. pratibhA puNyavaMtIzI, dUta mAnavatAtaNA; relA bhAvane nidhi, yAtrALu jIvanapaMthanA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa64 - suvAsa : caitra 1995 manubhakti mAtra meMghA, ure ne vaLI aMgamAM; avicaLa mane zraddhA, jI jIvanajaMgamAM. tuM gujarAtano Adi, sAhitya sarjaka ane vidhAyaka saMskRtine, kartavyapAlaka bane. varSo taNuM zI vAta e, smRti saMbhArUM huM ure; jIvaMtA akSaradehe, dhanya gIvara ! khare. trANI che gujarAtIo, gurjarI paNa che aNI; gAravavatanI zI je, jhaLake kItike mudI. cetana pradIpa mahendrakumAra desAI (jamanAne kAMThaDe kaLAyala morale e laya) cetanapradIpa Aja jyoti jagAvo, ulaTe prakAzanAM pAMkhaDIye pUra; jAgyA sUrajadeva jAgyAM sA mAnavI, jAge sarodaNa Atamane sUra... cetana. cetananA AbhalA ne cetanane tAralA, sehe cAMdaliyo cetana pracura, cetananI vATa jyAMhi cetananI dIvaDI, AratI UtArIe cetana kapUra. cetana. haiyAM ajavALa ne jaDatA prajALa, prere anaMtatA, anaMta cakacura; - bheda ne abhedabhAva bhItaranA TALo, vikase akhaMDanAM AMkhaDIye nUra. cetana, -saMdeza- mohana Thakkara (zArdUlavikrIDita) saMdhyAnI surakhI samuM pamaratI ko" pupanI pAMkhaDI mUrnAI DhaLatAM mIThI surabhinA saMdeza detI gaI uSA zuM UMghaDI, parAga jharatI huM dhanya hAvAM kharuM, vAM che nA muja jema tuMya pamarI dhanya thavA mAnavI? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda hemacaMdra: saMskArasvAmI tarIke bhadrAyulAla motIlAla majamudAra bI. e., ela ela. bI. madhyakAlIna gujarAtane saMthI tejasvI samaya siddharAja ane kumArapAlanA rAjazAsanano hatA. A samayamAM gujarAtano kIrtidhvaja cAre bAju UData ane gujarAtanI ANa lagabhaga sArAya hiMdamAM pravartatI. hiMda ane hiMda bahAra paNuM gujarAtane kIrti ke vAgato. gujarAtanA vatanI hevuM te garvaprada manAtuM. gujarAtanA A suvarNayuganI sauthI mahAna vibhUti te zrImadda hemacandra sUri. madhyakAlIna gujarAtanI raMgabhUmi upara guja. rAtanA A patA putra bhajavele yazasvI bhAga gujarAtIo bhUlI zake tema nathI. zrI hemacandrasUrie temanI asAdhAraNa pratibhAne laIne gujarAtanA itihAsamAM temanuM nAma amara karyuM che. jeNe siddharAja ane kumArapAla sarakhA gujarAtanA be mahAna rAjavIone pratibodhyA, jeNe "siddhahema' ane dayAzraya" jevA uttama grantha lakhyA eTaluM ja nahi paNa jeNe gujarAtanA saMskArone navIna raMge raMgyA, evA jJAnanA vAri sarakhA hemacandranuM punita smaraNa tAjuM rAkhavA gujarAtIoe prayatnazIla rahevuM ghaTe che. mahApuruSonI jayantI ujavavAthI prajAmAM navuM cetana pragaTe che. mahApuruSonAM smaraNothI prajAjIvana ucca ane saMskAragAmI bane che. zrImadda hemacandranA jIvana saMbaMdhamAM judA judA granthamAM judI judI hakIkate ApelI che. prabhAvaka caritra" "prabaMdha ciMtAmaNa' 'kumArapAla caritra' A badhA granthamAM zrI hemacandrAcArya saMbaMdhamAM bhinnabhinna mAhitI maLI Ave che. keTaleka aMze daMtakathA ane keTaleka aMze itihAsanA raMgethI hemacandranI jIvanakathA raMgAelI che. . paraMtu zrI hemacandrAcAryanA jIvananA mahatvanA prasaMge bAbata vidvAne mAM jhAjhe taphAvata nathI. vikrama saMvata 1145 ne kArtika suda pUminA reja gujarAtanA A mahApuruSane janma dhaMdhukAnA meDha vaNikane tyAM thayo hato. temane mAtA taraphathI dhArmika saMskArene vAraso maLyuM hatuM. mahAnapaNamAM cAMgadeva tarIke oLakhAtuM bALaka bhaviSyamAM hemacandrAcArya tarIke vikhyAta thaI, kalikALa sarvajJanuM birUda meLavI gujarAtanuM nAma gauravavantu banAvaze tenI kAIne bhAgye ja kalpanA haze ! bAlaka cAMgadeva tenI mAtA pAhiNI sAthe zrImadda devacandra nAmaka vidvAna jaina sAdhu pAse kathA zravaNa karavA nitya ja. cAMgadevane pitA cAcIga vyApArArthe ghaNuM khare bahAragAma pharate. devacandranA dharmabodhane pariNAme, cAMgadevanA dhArmika saMskAra jAgrata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 suvAsa : caitra 15 thayA ane teNe devacandrasUri pAse dIkSAnI mAMgaNI karI. devacandrasUrine A bAlakamAM bhaviSyanA mahAna puruSanAM saghaLAM lakSaNo jaNAyAM. devacandrasUrine lAgyuM ke bhaviSyamAM A bALaka mahAna dharmAcArya ane pratApI vidvAna thavA jAya che. teNe cAMgadevanI mAtA pAse, cAMgadevane pitAnA ziSya tarIke suprata karavA mAMgaNI karI. cAMgAnI mAtA pAhiNIe tUrta ja hA pADI. paraMtu pitA cAcIga bahAragAma hovAthI tenI anumati lIdhA pachI ja cAMgadevane dIkSA ApavAnuM devacandra nakkI karyuM. cAcIga thoDA divaso bAda bahAragAmathI pitAne vatana AvyuM. tenA pUtra cAMgadeve dIkSA aMgIkAra karavAno nirNaya karyAnI vAta sAcIge jANI tyAre tenA duHkhane pAra rahyo nahI. khUba lAlanapAlana karI ucharele putra kumaLI vayamAM dIkSA le te vicAra cAcIga sahI zake nahI. devacandrasUrie, cAcIganA mananuM sAMtvana karyuM ane kahyuM ke bAlaka cAMgadeva jainadharmanA uddhAra athe jape che ane te che hAthe mahAna kAryo thavAnAM che. chevaTe cAcIge pitAne putra devacandrasUrine soM. 9 varSanI umare bAlaka cAMgadeva khaMbhAta mukAme jainadharmanI dIkSA pAme ane bhaviSyamAM kalikALasarvajJa tarIke vikhyAta thanAra hemacandrAcAryanA dhArmika jIvananI zarUAta thaI. dIkSA lIdhA pachI cAMgadevanuM nAma somacandra rAkhavAmAM AvyuM. nahAnI uMmaramAM svayaMbhU preraNa thatAM dIkSA athavA saMnyasta lIdhAnA bIjA paNa dAkhalA che. brAddha dharmane ukheDI nAMkhI hiMdu dharmanuM sthApana karanAra jagadguru zaMkarAcArya lagabhaga pAMca varSanI umare sanyasta lIdhuM hatuM. mahApuruSonI ADe vayanI maryAdA AvI zakatI nathI. somacaMdra banelA cAMgadeve sakaLa zAstrone abhyAsa karI AcArya pada mATe yogyatA prApta karI. somacaMdranI alaukika medhA ane vidvatAthI mugdha thaI devacaMdrasUrie tene hemacaMdra e nAmAbhidhAna sAthe AcArya pada pradAna karyuM. te pachI hemacaMdra vihAra karatAM karatAM gujarAtanA pATanagara pATaNa pahoMcyA. tyAM te parAkramI temaja vidyAvilAsI rAjavI siddharAja siMhane saMsargamAM AvyA. hemacaMdranA jJAna ane pAMDityane prabhAva siddharAja upara paDe. A prabhAva uttarottara vadha gayo. siddharAjanI vinaMtIne mAna ApI, hemacaMdrAcArya "siddhahema " nAmaka savA lAkha le ke vALuM saMskRta-prAkRta vyAkaraNa racyuM. siddharAje vyAkaraNazAstrane A mahAna grantha pUro thayA pachI e graMthane hAthaNanA heda upara mUkI, dhAmadhUma sAthe AkhA zaheramAM pheravyo, ne A sagapUrNa vyAkaraNanA graMthanI aneka prata karAvI dezavidezamAM gujarAtanI vidvatAne pracAra karyo. zrImadda hemacaMdra jayasiMhanA darabAramAM rAjapaMDita tarIke ghaNuM sanmAna pAmyA ane siddharAjanA zAsanakALa daramiyAna temaNe aneka vidvatApUrNa graMtha lakhyA che. caulukya rAjAone jemAM ItihAsa bharela che e "yAzraya mahAkAvya'nA 13 sargo temaja * siddhahema ' jevA apUrva vyAkaraNagraMthanI racanA siddharAjanA samaya daramiyAna thaI hatI. hemacaMdra vyAkaraNa, kAvya, nyA, keza, cAritra, ga, cheda vagere tamAma viSaya upara sAhitya racyuM che. jJAnano eka paNa pradeza temanI sarvadezIya pratibhAthI mukata rahI zakyo nathI. temanI amApa vidvatAne laIne te kalikALasarva kahevAyA. temaNe racelA lekanI saMkhyA lagabhaga sADAtraNa karoDanI che ema vidvAno mAne che. yogazAstra, vItarAga stotra, dAnuzAsana, alaMkAra cUDAmaNi, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadda hemacandraH saMskArasvAmI tarIke 57 trizaSTizalAkA puruSa caritra vagere uttama keTInA graMtha kumArapAlanA rAjazAsana daramiyAna racAyA hatA. siddharAja ane hemacaMdrane saMbaMdha rAjA ane paMDitane hate. paraMtu kumArapAle te hemacaMdrane gurupade sthApI temanI preraNAthI aneka lokopayogI kAryo karyA hatAM. jainadharmanA siddhAMtane gujarAtamAM vadhumAM vadhu vega hemacaMdrAcArye Aye hato. hemacaMdranI jIvanalIlA saMvata 1229mAM samApta thaI hatI. temaNe 84 varSanuM AyuSya bhagavyuM te daramiyAna gujarAtane navIna saMskAra ApyA. madhyakAlIna gujarAtI sAhityane aneka graMthothI samRddha banAvyuM. jaina dharma temanA pratApa ane preraNAthI rAjadharma banyo. - gujarAtanI hAlanI saMskRtinAM bIja hemacaMdrAcAryanA samayamAM naMkhAyAM hatAM ema kahI zakAya. "ahiMsA paramo dharma'nA siddhAMtone pracAra gujarAtamAM hemacaMdra karyo. temanI preraNane laIne siddharAja temaja kumArapAle jIvahiMsAnI baMdhI karI hatI. kumArapAlanA samayamAM hemacaMdra jaina dharmanA siddhAMtane khUba pracAra karyo. temaNe siddharAja ane kumArapAlane jainadharmane baMdha karyo. tenA pariNAme siddharAjane jaina dharma tarapha samabhAva thaye ane kumArapAle te jaina dharma aMgIkAra karyo mAMsamadirAne hemacaMdra, kumArapAla pAse tyAga karAvyo eTaluM ja nahi paNa kumArapAle temanI preraNAthI mAMsamadirAthI dUra rahevAne gujarAtanI prajAne pharamAna karyuM. kumArapAle je lekahitanA kAyadA athavA pharamAne bahAra pADyA hatA te badhA hemacaMdranI preraNAne AbhArI hatA. janAvaranI sAThamArI baMdha karAvI, dAtane paNa niSedha kumArapAla pAse temaNe karAvyo hato. - kumArapArapAlanA samayamAM evo rivAja hato ke jo koI mANasa aputra marI jAya te tenI milakata rAjyamAM japta thatI. tenI vidhavA athavA bIjAM sagAMne milakata maLI zakatI nahotI. hemacaMdra kumArapAla pAse A paddhati nAbUda karAvI. gujarAtI sAhitya ane gujarAtI kalAnA vikAsamAM hemacaMdrane phALe mahAna che. siddharAja ane kumArapAla pAse temaNe aneka jaina temaja jainetara-madirono punarUddhAra karAvyo. gujarAtamAM Aje bIja prAMtanA mukAbale dhArmika sahiSNutA vadhAre pramANamAM najare paDe che tenAM mULa paNa hemacaMkAcA nAkhyAM hatAM. kumArapAla upara hemacaMdrano ghaNo ghaNe prabhAva hatA tema chatAM hemacaMdra jainetara upara koI jAtanuM geravyAjabI dabANa rAjA pAse karAvyuM hatuM. ulaTuM ghaNAM zivamaMdirane uddhAra karavAnI temaNe rAjAne salAha ApI hatI. gujarAtanI ahiMsA ane dhArmika sahiSNutA hemacaMdrane AbhArI che. hemacaMdrane sthAne bIjo koI dhArmika AcArya rAjA uparanI lAgavagano upayoga bIjA saMpradAye virUddha karavA kadAca lalacA hota! paraMtu hemacaMdrane mana sarva dharmo sarakhAM hatA. te jina dharmanuM pratipAdana karatA hatA chatAM kaI jAtane durAgraha temaNe sevyo hato. somanAtha mahAdevanA maMdirane punarUddhAra kumArapAla pAse hemacanTe karAvyo te prasaMge temaNe vItarAga-mahAdevataMtra banAvyuM. hemacaMdra keTalI ucca bhUmikA upara vasanArA AcArya hatA. tene kaMIka khyAla A vItarAga-stotra uparathI Ave che. bhavabIjAMkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 suvAsa : citra 1995 taM vaMde sAdhuvaMdyaM sakalaguNanidhiM dvastadoSadviSaM taM buddhaM vA vardhamAnaM zatadalanilayaM kezavaM vA zivaM vaa|| jenA bhavarUpI bIjanA aMkurAne utpanna karanArA rAgAdi kSaya thaI gayA che te brahmA, viSNu, hara athavA jina game te ho-tene namaskAra che. je sAdhu puruSone vaMdana karavA yogya che, sakala guNanA bhaMDAra che, deSarUpI zatru jeNe naSTa karI nAkhyA che evA te buddha ho, vadhamAna che, te pAMkhaDI ( kamala) para rahenAra vinu che ke ziva ha tene vaMdana karuM chuM. vidvatAmAM bahaspati samA zobhatA AcArya hemacandra madhyakAlIna gujarAtanI sauthI tejasvI vyakti che. temanA nAma sAthe jaina ca thanA lekhake aneka camatkAra joDe che. paranuM huM mAnuM chuM ke hemacandranuM gaurava vadhAravA camatkAronI kaMI paNa jarUra nathI, aitihAsika draSTithI vicAra karatAM je sAdhana ApaNane upalabdha che te uparathI zrImad hemacaMdrAcArya gujarAtanA mahApurumAM sahelAIthI agragaNya sthAna laI zake tema che. agAdha vidvatA, tejasvI pratibhA ane ucca cAritrane sumeLa hemacaMdramAM thayo hato. gujarAtI saMskAro vikasAvavAmAM hemacaMdrasUrino phALo apUrva che, gujarAtanI sarakRti upara hemacaMdrasUrie karelI asara addabhuta che. je zivAjI ane rAmadAsa svAmIno saMbaMdha hato te ja guruziSyane saMbaMdha kumArapAla ane hemacaMdrAcAryane hatA. kumArapAla jyAre siddharAjanA sainikathI pitAnuM rakSaNa karavA nAsabhAga karatA hatA ane jyAre tene mUThI caNuM meLavatAM paNa muzkelI paDatI hatI tyAre hemacaMdra tenuM aneka vakhata rakSaNa karyuM hatuM. eka vakhata tADapatronuM ArajhAdAna karI, kumArapAlane Azraya Ayo hato. hemacaMdra te vakhate temaNe bhaviSyavANI bhAkhI hatI ke tArA duHkhano thaDA samayamAM aMta Avaze ane te gujarAtane mahAna rAjA thaIza.A bhaviSyavANI sAcI paDI ane upakAravaza kumArapAle pitAnuM rAjya hemacaMdrane caraNe dharyuM AcArya hemacandra kumArapAlane rAjya pAchuM soMpI dharma ane nIti anusAra rAjya karavA kahyuM. kumArapAlanI ghaNI kharI mahattA hemacandrasUrinA upadeza ane preraNAne AbhArI che. gujarAtanA mahAna saMskArasvAmI hemacandrAcAryanI jayaMti prativarSa ujavavI e gujarAtIone parama dharma che. AvA mahAna gujarAtInI guNapujA karavAmAM gujarAtanuM gairava che. zabda-pramANa-sAhitya-chandolakSmavidhAyinAm / zrIhemacandrapAdAnAM prasAdAya namo namaH / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcAryanuM rAjakAraNa zrI nAgakumAra makAtI sarvamAnya hakIkata che ke vikrama nI bAramI sadInA uttarArdhamAM ane teramI sadInA pUrvArdhamAM zrImadda hemacandrAcArye gujarAtanA rAjakAraNamAM mahatvane bhAga bhajave che. gujarAta te vakhate eka vikAsa pAmatuM sAmrAjaya hatuM, ane gujarAtanI sImAo dUra dUra sudhI vistarelI hatI. siddharAja jayasiMha gujarAtane mahAna banAvavAnAM svapna sevato hato. tevAmAM te zrI hemacandranA paricayamAM AvyuM. - kumudacaMdra ane vAdidevasUrinA vikrama saMvata 1181mAM thayelA vAdaprasaMgathI ja te hemacaMdrAcAryanI tejasvI buddhine prasaMzaka banyo hatA. paraMtu mAlavAnA vijya pachI bhojadeva kRta 'sarasvatI kaMThAbharaNa" vyAkaraNa jotAM tenuM Atmagaurava haNAyuM tyAre gujarAtanuM sAhityapradezanuM kAridraya dUra karavA, navuM vyAkaraNa racavA, teNe zrI hemacaMdrane vinaMti karI. temanI viziSTa zakti enuM pradarzana ane gujarAtanA ghaDataramAM sakriya hisso ApavAne prArabha A prasaMgathI thayo. vyAkaraNa taiyAra thaye je bahumAnapUrvaka potAnA khAsa hAthI upara padharAvI tene rAjamahelamAM lAvavAmAM AvyuM te uparathI zrI hemacaMdra viSe siddharAjane keTaluM mAna che te pratita thatuM hatuM. hemacaMdranI pratibhAnI asara taLe te dhIme dhIme Avato jato hato. paraMtu vyAkaraNanI samApti pachI traNacAra varSanA gALAmAM ja-vi. saM. 1199 mAM te mRtyu pAme ane zrI hemacaMdranI jAmatI jatI asara theDe vakhata khaLabhe paDI. - kumArapALa gujarAtanA siMhAsane Avyo ane zarUAtanAM thoDAM varSo bAda zrImadda hemacaMdranI asara taLe punaH gujarAta AvavA lAgyuM ane vi. saM. 1916 thI 1930 sudhI te temanA see so TakA prabhAva nIce rahyuM. hemacandrane pitAne, rAjA ane rAjya bAbata, viziSTa Adarza hatA. kumArapAlanI pitAnA pratyenI apUrva zraddhAno temaNe te Adarza siddha karavA prayatna karyo. rAjakAraNa upara jabara pratApa chatAM teo melI rAjaramatamAM kadI paDyA nathI. svabhAva, saMge, ane saMyamapUrNa jIvanane lIdhe tema karavAnI temane AvazyakatA nahotI. svabhAvathI teo tyAgI hoI aMgata svArthane tadana abhAva hato A saMyogomAM kumArapAlane temanAmAM saMpUrNa vizvAsa hato. saMyamI jIvanamAM kAvAdAvAne sthAna nahotuM. temanuM rAjakAraNa, alabatta dharmabhAvanAnA saMmizraNavALuM hatuM. paraMtu te tadana lekahitAryuM hatuM te temanI nIcenI siddhiothI khAtrI thazeH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 - suvAsa : citra 1995 1 gujarAtanuM dRSTiparivartana -ahiMsAnA siddhAMtane pracAra karIne gujarAtanA rAjakIya-sAMskRtika jIvanamAM temaNe jambara krAMti karI che. hiMsA e manuSya svabhAvanI virUddhanI vastu che ane mAnavatAnI dRSTie tyAjaya che, dharmanI daSTie tene kaI rIte bacAva thaI zake tema nathI, A mahAna saMdezathI temaNe samasta gujarAtanuM daSTi parivartana karI nAkhyuM. ahiMsAmAM aneka gUDha zaktio ane zakyatAo rahelI che e AjanA gAMdhIyugamAM pratIta thAya che. gujarAta ahiMsAne sAcA dilathI amala karI tenI zakyatAo prakaTAve e IcchavAyogya che. 2 lokajIvananI zuddhi -hemacaMdrAcArya lokajIvananI zuddhi ane sAphasUphI karI temanAM jIvanadhoraNa UMcAM lAvavA prakhara prayAsa karyo che. madirA, jugAra, mAMsabhakSaNa Adi prajAjIvanamAM ghara karI beThelAM aneka aniTane mULamAMthI kADhavA temaNe sakhta AMdolano gatimAna karyA hatAM. temanA pachI zuddhinuM dhAraNa ghaTI gayuM che. te paNa temaNe pracalita karelAM zuddhino dalane Aje paNa teTaluM ja dhyAna mAgI le che. 3 Adarza rAjAH-sukhI prajAjIvananI cAvI vyasanarahita ane Adarza rAjAmAM rahelI che. te pite saMyamI ane cAritryazIla hoya te ja prajAjIvanane uddhAra zakya che. kumArapALane pitAnA Adarzo pramANe ghaDI gujarAtane temaNe eka saMskAramUta rAjA ane tene Adarza sadAne mATe ApyAM che. gujarAtanA rAjakIya jIvanane ugra banAvanAra mahAna zakti tarIkenuM temanuM sthAna advitIya che. 4 strI-svAtaMtrya-strI-svAtaMtrya ane temanA vArasAnA hakko svIkArAvI temanI Arthika asamAnatA dUra karAvavAno yaza temane phALe jAya che. temaNe pADelA cIle cAlI gujarAte hajI ghaNI pragati karavAnI bAkI che. strIonA Arthika samAnatAnA siddhAntane temaNe gujarAtane Apele vArase amUlya che. temanA samaya sudhI koI paNa mANasa aputra maraNa pAme to tenuM tamAma dhana rAjyatijorImAM jatuM. hemacandrAcArye A sarve baMdha karAvI aputriyAnuM dhana tenI strI ke putrIne maLe te dhAre ghaDAvyo; ane tema karI strIonA vArasAhakkane sauthI prathama svIkAra karAvyo. A kAyadAthI meM tera lAkhanI Avaka rAjyane baMdha thaI. paraMtu aputriyAnuM dhana rAjya ke e haDahaData anyAya che ema temaNe kumArapAlane ThasAvyuM. 5 asmitA gujarAtanI asmitA temanA samayamAM ja janmI ema kahIe to cAle. rAjA bhojadevakRta vyAkaraNa joI siddharAja gujarAtanI gauravahInatA anubhavavA lAge tyAre hemacandra gujarAtI asmitAne dIpaka sauthI prathama prakAra che ane tyArapachI aneka svarUpe teno prakAza gujarAtane ghera ghera pharI vaLele ApaNe Ajeya joI zakIe chIe. uparanA mukhya tAraNa uparathI joI zakAze ke zrImadda hemacandra mAtra jaina samAjanA nahotA. samasta gujarAtanA-bhArata varSanA ane jagatanA hatA. temanA jevI vibhUtio kaI paNa eka paMthanI rahI zakatI ja nathI. temanI viziSTa zaktio temane sArA rASTranI milakata banAve che. eka prakhara rASTra ane samAja-sudhAraka tarIke temanuM nAma ciraMjIva raheze. temanuM jIvana samasta prajAne mATe ja kharcAyuM hatuM. sadehe teo samAjanA hatA. videha chatAM temane akSaradeha Aje ya samAja mATe ja che ane bhaviSyamAM paNa raheze. uparanI vigatothI jaNAze ke temanI sarva zaktio prajAnI AbAdI pAchaLa kharacAI che. hemacandrAcArya rAjakAraNanA taktA upara AvatA pahelAMthI ja jainonI lAgavaga gurjarezvaranA darabAramAM hatI. muMjAla mahetA, udayana, zAnta mahetA, sajajana maMtrI ane bIjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcAryanuM rAjakAraNa pa71 aneka jene varcasva jogavatA hatA. paraMtu hemacandranA praveza pachI svAbhAvika rIte ja jainanAM sattA ane prabhAva vadhyAM. temanA utkarSa mATe te kAraNabhUta banyA. - jainadharmAvalaMbI chatAM hemacandra Arya saMskRtinA pratinidhi hatA. dharmanA pAyAnAM mULabhUta to upara jaina ane vaidika AdarzomAM bhAgye ja athaDAmaNa hatI. tethI siddharAjane uddezIne zrI kanaiyAlAla munazI gujarAta enDa ITasa lITarecara-pRSTha 41 upara kahe che tema " He was building an empire, and the people of Gujarata were acquiring the proud consciousness of being a great people. Jaina valour and wealth had a grcat share in this achievement. Jaina Sadhus, there. fore, definitely cast in their lot with this province and decided to make Gujarata their holy land. Hemchandra gave up even the peregrinations enjoied by his religious vows; and with Masterly skill and statesmanship, he concentrated his intellectual powers upon leaving a great literary heritage to Gujarata. He assiduously fostered a pride in the grcatness of the Calukya kings, who had identified themselves with its glory. In his Dvyasrayamahakavya, he described the glories of the Calukyas in the orthodox literary style, and invested the king of Patana with the dignity which classical poets had reserved for the ancient royal houses of the Sun and the Moon. Gurjara Bhumi became a great country. Patana rivalledthe glories of ancient Patliputra and Ayodhya." A uparathI jaNAze ke te vakhatanA gujarAtanA rASTraghaDataramAM hemacandranuM varcasva keTaluM badhuM hatuM. jaina dharmano pracAra temane mana sarvoddhAra-mass uplift nuM sAdhana hatuM ane rAjakAraNamAM bhAga laI A cayanI siddhi athe ja temaNe prayatna karyo che. kumArapAlanAM rAjA tarIkenAM tamAma pharamAnomAM zrImadda hemacandrano prabhAva daSTigocara thAya che. te prabhAva janasamAjanI kalyANanI bhAvanA ane temanA saMyamaraMgathI raMgAyeluM che. temanuM rAjakAraNa khaTapaTathI taddana alipta, uccakoTinuM ane sAmAnya rAjakAraNathI nirALA prakAranuM che; cANakaya samI tejasvI buddhinI doravaNIvALuM chatAM te tenI rAjaramatathI mukta che. temanA rAjakAraNane dhamane avihaDa raMga lAgela che. rAjyasUtra dharmasiddhAntathI doravAyeluM hovuM joIe ema teo mAne che. dharmarAjya e ja rAjyadharma, e ja rAjyAda. gujarAtamAM e dharmarAjya utAravA pUratuM ja temanuM rAjakAraNa hatuM. jyAM sattAnI prApti mATe kheMcatANa cAlatI hoya, sattAnAM sthAne kabaje karavAnI hariphAIo thatI hoya tyAM rAjaramatanuM gaMdu svarUpa dekhA de che. hemacandrane sattAne meha nahatA. temanI rAjyanIti spaSTa ane khullI hatI. temane kazuM saMtADavApaNuM na hatuM. satya ane ahiMsA upara ja temanI rAjyanItinuM baMdhAraNa thayeluM hatuM. satyane bhege nahi paNa satyane mATe temanuM rAjakAraNa hatuM. ahiMsAne bhoge nahi paNa ahiMsAne mATe temano prayatna hato. jUTha, prapaMca, ane kuTilatA rAjyamAMthI dUra karavA temanI zaktio kharacAI hatI. temanuM rAjakAraNa svaccha ane nirmaLa hatuM. satya ane ahiMsAne pAyA upara racAyeluM - satya ane ahiMsAne vijayadhvaja pharakAvavA artha hatuM. temanA rAjakAraNathI gujarAta hatuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa72 - suvAsa caitra 1995 te karatAM vadhu samRddha, vyasanathI vadhu mukta ane vadhu tejasvI banyuM hatuM; gujarAte te pahelAM ane pachI kadi na joyelA evA suvarNayuganAM darzana karyA hatAM. kumArapAla ane hemacandrAcArya AraMbhelI rASTraghaDataranI, satya ane ahiMsAnI nIti cAlu rahe te mATe hemacandrAcArye kamArapALanI hayAtimAM tene yogya sUcanAo ApelI. kumArapALane putra nahoto. tenA mRtyu pachI tenA bhAIne putra ajayapALa ane pitAnI dIkarI pratApamALAne putra pratApamala ema be jaNa rAjyagAdI upara dA rAkhatA hatA. ajayapALa khullI rIte kumArapALanI rAjyanItine virodhI hatA, tuccha manovikArane AdhIna hato ane hemacandrathI he I temanI preraNAthI pitAnA kAkA kumArapALe ghaDelA tamAma kAyadAo bAjue mUkI de te hato. pratApamalla kapriya ane dharmazraddhAvALo hato. tenI lAyakAta joI hemacandrAcAryanI bhalAmaNA uparathI kamArapALe potAnA gAdIvArasa tarIke pratApamallane nahera karyo. A uparathI ajayapALa deSa rAkhI kumArapALane jhera ApyuM ane tenI asara dUra thAya tema nahi lAgavAthI kumArapALa janavidhi mujaba anazana karI AhAra pANIne sarvathA tyAga karI zuddha bhAvanApUrvaka maraNa pAme. kumArapALanA maraNa pachI ajayapALa brAhmaNa pakSanA ane hemacandrAcAryanA eka ziSya bAlacandranA TekAthI gAdIe beThe. teNe kumArapALe zarU karelI nItino sarvathA tyAga karI jaino sAme sakhata jehAda jagADI; pratApamAne pakSa karatA hemacaMdrAcAryanA paTTaziSya mahAkavi rAmacandrasUrine tapAvelA loDhAnA Asana upara besADI temane ghAta karyo; keTalAM ya jaina maMdirano nAza karAvyuM. zrI hemacandrAcArya zarU karelI rASTravidhAnanI nItine kumArapALane mRtyu pachI jabare pratyAghAta naDaze, ane tyArathI solaMkIonI avanatine paNa prAraMbha thayo. cahuM UgaravA sArathi ahA ! rajani AjanI avanavI ahIM opatI, prabhA prasaratI tyahIM madhura cAMdanI zobhatI. vaLI kSitijamAM dise pathika ekale deDate, kSaNe pratikSaNe svarUpa manaphAvatAM dhArato; dizA nija sumArganI prabaLa aMdhakAre bharI chatAM pathika pairyane aDagatA hRdaye dharI, jate nirava pAyathI sakaLa Abhane vIMdhata ane kavacitate vaLI zarada cAMdanI DhAMkate, ahA ! sakala sRSTi jyAM madhura chavAI rahI, tyahIM nabha viSe vize ! timira mUti zAthI rahI? mane satata mUMjhave jIvanacAMdanI nirmaLI, mahAna graMtharAzinA vipula bajane jhIlatAM, anaMta avakAzanI pathikamUtine bhALatAM cahuM tava dayA thakI UgaravA prale huM ahIM. 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seApArAnA prAcIna avazeSAnI zeAdha arvAcIna muMbaI nI AsapAsa aneka prAcIna I tihAsaprasiddha rathaLA, Azrame, guphAmaMdira ane astavyasta thaelA zaherAnA bhagnAvazeSo rahelA che. te badhAnuM yathAcita jJAna ane temanA mULa mahatvanuM vAstavika bhAna muMbaInI pacaraMgI prajAmAMthI bhAgye ja gaNyAgAMThayA nAgarikAne haze. evA vIsarAI gayelA sthAne paikI eka sopArA paNu che. atyAre te e muMbaInA paganI vidyutarelavelAInanA aMtima sTezana virAra ane vasaInI vacamAM muMbaIthI lagabhaga 73 mAIlane aMtare AveluM sAdhAraNa gAma che. thANA jIllAmAM AvelA vasaI tAlukAmAM tene samAveza thAya che. parantu ati prAcIna kALathI te TheTha musalIma rAjyanA raNacheDalAla gha. jJAnI ArambhakALa sudhI pazcima hiMdanAM baMdarAmAM sApArAnuM khArUM sauthI mATuM hatuM. Aje muMbai saMsAranI prajAnA pratinidhitvavALu jagavikhyAta vepArI mathaka che tevuMja agatyanuM sthAna prAcIna hiMdamAM sepArA bhAgavatuM hatuM. Ijipta, IrAna emIleAna, grIsa ane rezamanA vepArIe vepAradhaMdhAne aMge sApArAmAM AvI vasyA hatA . tema tyAMnA nivAsIo paNa dezadezAMtarAmAM jaI hiMdanI jAheAjalAlI ane mahattAnI chApa besADatA hatA enA puSkaLa pUrAvA maLI Ave che. pro. zrI. rAlinsanakRta hiMdanA prAcIna vaDANu- vaTAnA ItihAsamAM e pUrAvA ekatrita karavAmAM AvyA che. paurANika kALamAM paNa seApArAne zUrpAraka athavA parazurAmatIrthane nAme oLakhatA. e kathAe pramANe aparAMta athavA kAMkaNutA AkhA samudrataTane pradeza zrI. parazurAme brAhmaNeAnA vasavATa mATe samudranuM pANI khaseDI kADhI ApyA hatA. muMbaInA eka e rekalamezana jevI vidhIe dirayA purAyeA hateA ke anya prakAre ?-te jANavAnuM Aje kaMIja sAdhana nathI, paraMtu e AkhIe paurANika kathAnuM tArkika rahasya samajAya teA saMbhavataH e prAcIna vidhi para paNa vaijJAnika prakAza paDe. vistArabhaye e kathAne A lekhamAM ullekha thaI zake ema nathI. mahAbhAratanA vanaparvanA 118 mA adhyAyamAM e zUrpAraka tIrthamAM dakSiNuthI arjunanuM Agamana ane samudramArge eka adbhuta vanamAM nirgamana tathA aneka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa74 - suvAsa : citra 195 RSi munionAM darzana ane tapazvAta samudramArga somanAtha pATaNa tarapha karelA prayANa varNana Ave che. jaina dharmAvalaMbIonI daSTie paNa sArA pavitra sthAna gaNAya che. hAlanA pArAthI be mAIlane aMtare AvelA nALA gAmamAM eka jaina dahevuM che temAM ghaNI prAcIna mUrtio jovAmAM Ave che. jainanA 84 ga7 paikI eka parika ga7 paNa che. hajIe keTalAka zrAvake potAne sopAraka ga7 (jathA) ne zrAvaka tarIke oLakhAve che. 14 mI sadImAM thaI gayelA jaina sAdhu jinaprabhasUrikRta graMthamAMthI paNa upalI hakIkatane puSTi maLe che. emanA samayamAM pArAmAM tIrthakara RAbhadevanuM daheruM hovAnuM paNa emaNe jaNAvyuM che. jana purANamAM sopAraka nagarInA rAja mahAsenanI putrI tilakasuMdarI sAthe rAjA zrIpAlanA lagna thayAnI kathA paNa Ave che, bauddha dharmanI daSTie paNa sopArA mahatvanuM sthaLa lekhAya che. jAtakakathAo pramANe bodhisana su'pArakane tyAMja janma thaye ho arthAta bhagavAna buddha pUjanmamAMthI ekamAM A sthaLe janmyA hatA. eTaluM ja nahi paNa chellA avatAramAM paNa svayam bhikhu puNa (pUrNa)nI IcachAne mAna ApI ane padhAryA hatA. te samaye temaNe jogezvarI sTezananI pAse Avela paNa TekarI para vasatA vAkala Rpine temaja aparAMtanA rAjaputro kRSNa ane gautamane bauddha dharmanI dIkSA ApI hovAnuM kahevAya che. e bauddhadharmAvalaMbI rAjA kRSNanA nAma uparathI borIvalI najIka AvelI DuMgarInuM nAma kRSNagiri paDayuM hatuM je prAkRta apabhraMza pramANe kagiri ane tyArapachI karI ane karIne nAme oLakhAvA mAMDayuM haze. brAhmaNIya jana ane bauddha paurANika kALamAMthI etihAsika kALamAM praveza karIe ke tarata samrATa azokanA vakhatanA zilAlekha jeno amuka bhAga sopArAmAMthI maLyo hate. te e zaheranA tatkAlIna mahatva para prakAza pADe che. A zilAlekha sane 1882 mAM sadagata paMDita bhagavAnalAla indrajIe zodhI kADhayo hato ane eno eka bhAga je azAkanI 8 mI dharmajJAne 13 jeTale bhAga che te muMbaInA prinsa oNpha velsa myujhiyamamAM hAla surakSita che. bAkInA lekhavALA patthara hajI upalabdha thayA nathI. taduparAMta kola, bhAjA, nAzika ane kanDerInI keTalIka guphAonA zilAlekhamAM sopArAnA vaNike, dhanike ane dAnazIla nAgarikAe e guphAomAM rahetA sAdhuo, vidyArthIo ane tyAM AvajA karatA bhAvika yAtrionA lAbhAthe kotarAvela guphAo, pANInI TAMkIo ane dhana ke jamInanA karelA dAnano ullekha maLI Ave che. e lekha IsavIsana pUrvanI trIjI sadIthI TheTha IsavIsananI trIjI sadI sudhInA arthAta lagabhaga pAMcaso varSanA gALAmAM kotarAelA hovAthI e kALanI sapArA dhanikAnI Arthika sthiti ane dAnazIlatA para prakAza patharAya che. zake 1016 (I. sa. 1094) nA silahAravaMzIya rAjA anaMtadevanA zilAlekhamAM tenA bhatrIo bhabhaNa, dhaNaya nAmaka baMne bhAIone zrI snAthaka (thANA) parika (sopArA) ane cemuLI (cimu) ne baMdare para apAtA karathI mukta karavAmAM AvyAno ullekha che. te ja pramANe bAramI sadInA slihAranareza aparAditya bIjAnA kALamAM pArAnA paMDita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sopArAnA prAcIna avazenI zodha - 575 tejakaDane kAzmIramAM thayelI vipariSadamAM kaMkaNanA pratinidhi tarIke mokalavAmAM AvyAne ullekha che. te parathI siddha thAya che ke TheTha bAramI sadI sudhI paNa sopArA agatyanuM baMdara, vepArI mathaka ane vidvAna paMDitonuM dhAma hatuM. videzo sAthenA prAcIna hindanA vepAramAM pazcima hinda ane vizeSataH kaMkaNanA baMdare mAraphata manuSyonI AvajA ane mAlanI AyAta-nikAsa thatI hovAthI e baMdarano ullekha te dezanA vepArIo, yAtrIo ane vidvAna lekhakenI upalabdha kRtiomAM maLe che. evA videzI sAhityamAM sauthI prAcIna ulekha bAyabalamAM che. temAM rAjA solaeNmananA vahANenI ophIra (sopArA) baMdare AvajA tathA e sthaLanA dhamadhokAra vepAranI carcA che. AmIrathI hiramaThArA tAyaranA rAjA pAse puSkaLa pramANamAM sonuM. jhaverAta ane hAthI dAMta tathA vAMdarA ane mera vagerenI nikAsano ullekha che. te ja pramANe arabI, grIka ane phebra sAhityamAMthIe sopArAnA mahatvasUcaka ullekho maLI Ave che. grIka bhUgoLavettA TolemIe pUrvanA baMdaromAM sopArA baMdarane agatyanuM sthAna ApyuM che. grIka vepArI ane sAdhu kosamAsa iDikapaliyasaTise 545 I. nA. arasAmAM sibera nAmathI sopArAnI noMdha lIdhI che. lagabhaga 915 i. mAM arabayAtrI masUdIe pazcima hindanA kinArAnA mukhya zaheramAM thAna, samUra ane pArAnuM varNana ApyuM che. lagabhaga 1030 0 mAM araba bhUgoLavettA, jyotiSI ane sAhityajJa yAtrI alaberUnIe subArAnI suMdara noMdha lIdhI che. bAramI sadInA madhyamAM-sane 1153 I. nA arasAmAM AphrikAnA bhUgoLa ane itihAsanA araba vidvAna alaIkrosie sopArA zaherane samudrataTathI 13 mAIlane aMtare AvelA, ghIca vastIvALA, hindanA eka mukhya vepArI mathaka tarIke varNavyuM che. 1322 I. nA khristi pAdarI jeraDInasanA varNana uparathI sopArAnA dhArmika ItihAsa para paNa prakAza paDe che. te samaye tyAM senTa thomasa kethela nAmaka moTuM khristi devaLa hatuM ane e khristio hindamAM pornIgInA Agamana pahelAM musalima rAjyakALamAM ja hyAM AvI caDhayA hatA ane ghaNuM bhoga ApI hyAM vasyA hatA. thANuM chalAmAM ghaNIvAra musalimo sAthe emane athaDAmaNamAM AvavuM paDatuM. chevaTe muslima rAjya AvyuM, gujarAtanA sulatAne pAsethI pirtugIjhoe A pradezane kabaje lIdho ane vasaInuM mahatva vadhyuM tyArathI sopArAnI paDatI dazA AvI ane muMbaI vasyA pachI te dhImedhIme pazcima hinda videze sAthe A vahIvaTa A taraphathI cAlu thayuM eTale pArA tArAja thaI gayuM. have to sopArA eka sAdhAraNa gAma che. aThavADiyAmAM be vAra bajAra bharAya che. tyAre khUba pragatimAna jaNAya che. bAkI te sthAnika keLAM ane pAna vagere nA vepArane aMge rahelA hyAMnA nivAsIo sivAya bahu ochA lekanI hyAM AvajA rahe che. pAse AvelA nALA sAthe enuM nAma joDI daI have A sTezana nALAsopArA kahevAya che. tyAMthI gAmamAM javA mATe dheDAgADI ke meTarabasa maLe che. rastAmAM lagabhaga 13 mAIla jeTaluM khulluM medAna najare paDe che. tyAM mULa dariyAnI khADI hatI je hAla sukAI gaI che. sopArA gAmamAM lagabhaga 500 thI 600 gharanI vastI che. paraMtu AsapAsa 3-4 mAIla sudhI prAcIna avazeSo maLe che tene AdhAre kahI zakAya ke sepArAnI mULa vasatI eTalA vistAramAM phelAelI haze. jUnA rivAja pramANe hajI e hyonA makAnamAM lAkaDAno bahoLo upayoga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 suvAsa : citra 15 thAya che. jUnI ImArate te jaNAtI nathI paratu ThekaThekANe najare paDatI katarelI jAta jAtanI nakazIvALI zilAo, mUrtio ane prAcIna lIpinA akSarovALA pattharo tathA oTalA emAM, bhImA ke anyatra caNAelA agara khetaramAM paDelA avazeSo pitAnI jIvanakathA mUka mukhe varNave che. prAcInatAnA ekkasa cinharavarUpa jaLAzayonI vipulatA ane AsapAsanI jamIna karatAM rastAonI nIcI sapATI, rastAnI banne bAjue AvelI vRkSarAjithI vaTemArgane maLatI zItaLa chAyA ItyAdi hyAM anubhavI zakAya che. hAla paNa sopArAmAM lagabhaga sAta sarovaro vaparAzamAM che. temAM kamaLapuSpo khIlelAM hoya che ane AsapAsa khodatAM prAcIna daherIonA avazeSo maLI Ave che. cakezvaranuM maMdira ane tenI pAsenAM puSkariNI taLAva, gAsa taLAva, bhaTALA taLAva, zrImauLI taLAva uparAMta pokharaNano kuMDa, rAmakaMDa, caMdana taLAva ane keTalIka vAva che. gAsataLAvano vistAra bahu me Te che ane anya taLAva pramANe A taLAvamAMe ThekaThekANe khetarane pANI pAvA mATe ghaTamALe cAle che. tethI keLAMnI vADIo puSkaLa piSAya che. jyAM pANInI vipulatA nathI tyAM tADa, nALiyerI ane AMbAnI vADIo che. matalaba ke AkhuM sopArA hajI e ramya sthaLa lAge che ane prajA sukhI che. prAcIna avazeSonA nirIkSaka ane purAtattavASake mATe te A sthaLa vizeSa AnaMdamaya ane utsAhavardhaka nIvaDe che. je bAju phare te bAju kaMine kaMI jevA jANavAnuM maLI ja Ave che. khetaro, taLAvo ane makAnanA pAyA khodAvatAM vakhatevakhata maLI AvatI khaMDita mUrtio te ghaNI najare paDe che paraMtu te paikI je sArI dazAmAM maLI AvI te saghaLI tyAMnA cakrezvaranA maMdiramAM ekaThI karavAmAM AvI che. e maMdiranI hAlanI ImArata te bahu jUnI nathI paraMtu aMdara cakrezvaranuM liMga jUnuM jaNAya che. pAse ja arvAcIna rAmamaMdira che ane morezvara jozInI samAdhi che. tyAM yajurvedI mahArASTriya brAhmaNa zrI goviMda morezvara jozI tenA mAlika ane saMrakSaka che. e maMdiranI aMdaranA bhAgamAM temaja bahAranA cogAnamAM keTalIka brAhmaNIya smRtio surakSita che te lagabhaga 9mI thI 12 mI sadI sudhInI che ane badhI epArAnA bhinna bhinna sthaLomAMthI maLI AvelI che. e mUrtiomA varNanIya mUrtio brahmA, harihara, sUrya, varAha, mahisAsUra madinI, candrazekhara, pArvatI ane raMbhAnI che. taduparAMta keTalAka pALiyA ane zilpakAmanA namUnAo paNa rAkhelA che. te badhAnuM varNana atre (vistAra) thaI zake tema nathI. jenamUrtio je je maLI AvI temAMnI ghaNIkharI nALA ane agAzane daherAsaromAM surakSita che. A mUrtiomAM eka sphaTikanI paNa che. bauddha mRtio maLI nathI paraMtu bauddhadharmanA mathaka svarUpa sthaLonA avazeSo vidyamAna che. dAkhalA tarIke bakula TekarI jyAM gautamabudde vataH pitAne mukAma rAkhyAnuM kahevAya che te hajIe vAkala karIne nAme oLakhAya che. tyAMthI sane 1882 I. mAM De. bhagavAnalAla IndrajIne brAhmI akSaravALA keTalAka patthara maLI AvyA hatA. te have tyAM nathI paraMtu pAsenA gAsa nAmaka gAmamAM AvI gayA che. bIju mahatvanuM baiddha sthaLa te baraDakaTa che. sthAnika daMtakathA pramANe tyAM barUDa rAjA raheto ane teNe keTa baMdhAvyo hato tenA avazeSo hyAM DaTAelA che. te bahu sAdu jIvana vitAvato hato ane tenI strI parama sAdhvI satI hatI ane cakrezvaranA taLAvamAM pANI bharavA jA AvatI. pANInI sapATI para cAlI madhyabhAgathI pANI bharI lAvatI I. vAta pracalita che. saMbhavitaH A baDa rAjA keAI madhyakAlIna sthAnika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sepArAnA prAcIna avazeSAnI zeAdha - 177 .. sattAdhIza haze parantu te mATe aitihAsika pUrAvA kaMI ja nathI. jyAre sane 1882 mAM saddagata DaoN. bhagavAnalAla IndrajIe A sthaLa joyuM tyAre temane peAtAnA anubhava ane jJAnane AdhAre skurita thayuM ke A sthaLe kAI prAcIna auddha stUpa DaTAelA haze ane tethI temaNe e varSanI isTaranI cAra divasanI rajAomAM tyAM madhyabhAge kheAdakAma karI saphaLatApUrvaka prAcInAvazeSovALI peTI zodhI kADhI ane peAtAnA anumAnane satyasiddha karI bhatAvyuM. DA. bhagavAnalAla indrajIe meLavelA A sthaLanA avazeSa e TekarInA madhyabhAge baMdhAelA pAkA caNataravALA peAlA cerasa thAMbhalAmAMthI lagabhaga 12 pITanI UMDAimAMthI maLI AvyA hatA. e avazeSA eka meATI pattharanI geALa peTImAM sAcavI rAkhelA hatAA pattharanA DAbaDAmAM eka trAMbAne DAbaDe| ane tenI AsapAsa 8 bauddha mRta hatI te judA judA kheAdhisattvAnI hatI. vacalA trAMbAnA DAmaDAmAM ekanI aMdara khIjI ema anukrame UtaratA AkAranI cAra-cAMdI, pASANu, seAnA ane sphaTikanI DAkhaDI hatI. jemAMthI sAnAnAM phUla, pAMdaDAM ane judI judI jAtanA maNimuktA, eka gaitamIputra sAtakarNIne cAMdInA sikko tathA eka senAnI khudda bhagavAnanI mUrtI maLI AvI hatI. e badhI vastuo hAla muMbaInI rAyala eziyATIka seAsAyaTInA pustakAlayamAM surakSita che. A zodhane AdhAre paMDita bhagavAnalAle abhiprAya darzAvyA hatA ke A sthaLe mULa IsavIsananI bIjI sadImAM aiAddhastUpa baMdhAyA haze ane lagabhaga AThamI sadImAM pharIvAra tene jIrNoddhAra thayA tyAre bIjI keTalIka mUrtie Adi mULa avazeSAmAM umerI madhyabhAge dATavAmAM AvyA haze. Upara jaNAvelI DA. bhagavAnalAla IndrajInI zodha pachI kAIe e sthaLe vadhu anveSaNa karyuM na hatuM. lagabhaga be varSa pahelA muMbaImAM sthapAyelA gujarAta-saMzAdhana maMDaLe e sthaLanI mulAkAta lIdhI ane tyAMnA prAcIna avazeSAnuM mahatva ane tenA anveSaNanI AvazyakatA darzAvatuM nivedana prakAzita karyuM hatuM, jemAM purAtattva khAtAnA adhikArIonuM dhyAna AkarSita karI kaMIka sakriya pagalA bharavA vinaMti karavAmAM AvI hatI. te parathI hAlanA DirekaTara janarala opha ArkiyAlAjI--rAvabahAdura kAzInAtha ena. dIkSita svataH e sthaLeA jovA padhAryA ane keTalAMka sthaLe anveSaNa mATe pasaMda karyAM ane rItasaranI kASvAhI zarU thaI. tene pariNAme hAla tarata teA traNeka sthaLa hiMdI sarakAranA prAcIna avazeSa-saMrakSaNanA kAyadA heThaLa surakSita jAhera karavAmAM AvyAM che ate vizeSamAM A varSe kharUDa rAjAnA kATa para khAdakAma hAtha dharavAmAM AvyuM. e kheAdakAma e khAtAnA pazcima vibhAgamAM madadanIza suprInTenDenTa mi. kurezI muhammada munIranI dekharUkha nIce thayuM hatuM ane temAM emanI IcchAnusAra sthAnika prinsa epha velsa myU jhiyame emate sahakAra ApavA mATe A lekhanA lekhakanI nimaNUka karI hatI. e kArya jAnevArInA madhyathI phebruArInA aMta sudhI eTale lagabhaga doDha mAsa cAlyuM ane temAM Azare rU. 2400 nuM kharca thayuM che. e khananakAne pariNAme je aiAddha stUpanuM paMDita bhagavAnalAle kalpanAcitra deryuM hatuM te pratyakSa svarUpamAM prakAzamAM AvyuM che. A stUpamAM vaparAyalI IMTA IsavIsananI zarUAtanA kALanI che ane nIcethI lagabhaga 4 z2ITa sudhInI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa78 suvAsa : citra 15 ra UMcAIvALA bhAga te tadana surakSita sthitimAM maLI Avyo che. tenI upara lagabhaga 10 zaTa jeTale ghuTane bhAga astavyasta hAlatamAM che. uparanA thara paDI lAgyA che parantu aMdaranI iTa rAsa goThavAelI che. TheTha uparanI iTe kaMIka nAnI ane pAchalA kALanI lAge che. A stUpa goLAkAre baMdhAelo che ane tenI nIcenA bhAgane gherAvo lagabhaga 272 phITa jeTaluM che. AjasudhI maLI AvelA ITanA caNaravALA pi piMkI A stUpano gherAvo sauthI moTo che. vacalA bhAgamAM pahelA avazeSo maLyA hatA e pilA thAMbhalAmAM paNa lagabhaga 30 phITa jeTalI UMDAI sudhI khodakAma karyA chatAM koI paNa jAtanA avazeSo maLI zakayA nahi, te uparathI ema lAge che ke mULa avazenI sAthe bIjI vastuo umerI 5 chaLathI upalA bhAgamAM ja e peTI mUkI te para vadhArAnuM raNatara kAma karI devA mAM AvyuM haze je peTI che. bhagavAnalAle tyAMthI AjathI 5 varSa pahelAM khaseDI muMbaImAM surakSita rAkhI che. have tyAM vadhu avazenI AzA nathI. A stUpanI AsapAsa khedakAma karatAM keTalIka ITanI pharasabaMdhI maLI AvI che je saMbhavataH pAchaLathI baddha sAdhuoe ke bIjAoe pitAnI rahevAnI oraDIo mATe tyAMnI mULa ImAratanI nIkaLelI Ijene ja upaga karI bAMdhI haze. taduparAMta be nAnA stUpa paNa maLI AvyA che. saMpAsa bAdanAM cAre bAjuthI pattharanA bAMdhela keTanI nizAnIo paNa maLI AvI che. A koTa bahu meDe arthAta lagabhaga 13mI ke 1 mI sadImAM baMdhAye haze ema lAge che kAraNa ke enI bhItane vacagALAmAM madhyakAlIna mRtIone khaMDita bhAgo caNAelA maLI AvyA che. vastuomAM mahatvanuM kazuM maLyuM nathI. mAtra DIka kAtarelI zilAo, ghaDelI jUnI ITo ane gI mATInA tathA bInA vAsaNone kaTakA maLyA che jene AdhAre ema kahI zakAya ke sivIsanane prAraMbhakALathI DeDa 14 mI ke 15mI sadI sudhI tyAM prAcIna bhAratane upayoga cAlu haze. 18 mI sadImAM ramajhAnakhAna nAmaka phakIra ane dhADapADuonI eka ToLInA gu nivAsa tarIke polIse A sthaLa para AkramaNa karyuM hatuM. paratuM tyArapachIthI A sthaLa tadana ujajaDa sthitimAM AvI paDayuM mATInAM AvaraNa chavAI [ anusaMdhAna pRSTha 584 juo tadana ukaja sthitimAM AvI che temanI, nila Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrI jagajIvanadAsa dayALajI medI ) sarisamrATa bhagavAna hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa kahevAya che. vidvAna taraphathI emane je e pada ApavAmAM AvyuM che te sArtha che. sarvajJa eTale sarva vastuone jANanAra. kaI paNa viSaya emane saMpUrNa rIte avagata na heya ema na bane. koIpaNa viSayane vicAra karatAM tenuM talasparzI jJAna emane thaI jAya. sarasvatI emane prasanna hatI ane jANe sakala vidyAo zIkhIne ja janma lIdho hoya tema cheka nAnapaNathI ja guru pAse vidyA bhaNatAM IsArA mAtrathI ja e samajI jatA ane ema jetatAmAM ja e sarvavidyApAraMgata thaI gayA hatA, eTaluM ja nahi paNa navA navA viSayo emane jUrI AvatA ane tene yathAsthita graMthAkAre ge vatA. sarasvatInI peThe sarva viSayomAM emanI gati hatI. saravatI zabdane artha e thAya che ke-- : prA: ti: gvaSag thasthA: rasa eTale ke jenI dareka viSayamAM gati che, koI paNa viSaya jene ajJAta nathI, te sarasvatI. 3 dhAtu gativAcaka che ne tenA uparathI sara zabda bhAvavAcaka nAma baneluM che teno artha gati athavA vega thAya che. eTale e sarasvatI zabdano e artha sAthe kare che. bhagavAna hemacaMdrAcAryanI paNa sarva viSayamAM gati hatI ane sarasvatIdevI jema sarvajJa che tema bhagavAna hemacaMdrAcArya paNa sarvaja gaNAya che. kaliyugamAM evo bIjo koI puruSa utpanna thaye nathI tethI emane kalikAlasarvajJa kahevAmAM Ave che temAM kaMIja khoTuM nathI. bhagavAna zrImad Adya zaMkarAcArya paNa sarvajJa hatA. sAta varSanI ummaramAM te veda, vedAMga, purANa, ItihAsa Adi sarvavidyApAraMgata thaI temaNe saMnyasta-dIkSA lIdhI hatI. paraMtu temaNe ekalA adhyAtma viSayane ja potAne karI lIdho hato ane te vidyAmAMja digvijaya meLavyo hato. paraMtu zrImadda hemacaMdrAcArye te nyAya, vedAnta, rasa, alaMkAra, kAvya vyAkaraNa, ItihAsa Adi sarva viSayomAM pitAnI buddhine vega vahete mUkI dIdhuM che. eka paNa viSaya AlecavAno emaNe bAkI rAkhyo nathI. ane e rIte te samayamAM upayogI sarva viSayone temaNe nyAya Ape che. prAkRta-dezI bhASAnA baMdhAraNane paNa temaNe vicAra karyo che. ane dezI nAmamALAne keza ro che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 suvAsa : caitra 1995 siddharAjanI rAjasabhAnA e samartha paMDita hatA. mALavA upara svArI karI yazovarmAne jItI lAvyA pachI tyAMnI sAhityasaMpatti gujarAta karatAM tene caDhatI kaTinI mAlama paDI eTaluM ja nahi paNa gujarAtanA prajAjane bhejanuM banAveluM saMskRta vyAkaraNa bhaNatA hatA e siddharAjane bahuja khaTakavA lAgyuM. siddharAje hemAcAryane kahyuM ke hArA rAjyamAM koI e paMDita nathI ke je saMskRta vyAkaraNa banAvI zake? hArI prajAe zA mATe paradezIe banAveluM vyAkaraNa zIkhavuM joIe ? A uparathI hemacaMdrajIe pANinI jevuM sUtrAtmaka haimavyAkaraNa banAvI mahArAjAne arpaNa karyuM. ane ItihAsanAM varNane sAthe vyAkaraNanAM sUtro paNa aMdara AvI zake evuM itihAsa ane vyAkaraNa baMnenA AzrayavALu yAzraya mahAkAvya banAvI siddharAjane samarpaNa karyuM. e baMne graMthe paDityanA namunA rUpa joI siddharAja bahuja prasanna thaye. ane hAthI upara e prathAne padharAvI tenI savArI kADhI rAjamahelamAM te padharAvyA. hemAcArya mahAna vidvAna hatA tenI sAthe samartha yegI paNa hatA. rogazAstra upara temaNe eka uttama graMtha paNa lakhele che. emanI yogakaLAno paraco kumArapAlane emaNe batAvyuM paNa hato. somanAtha mahAdevanAM darzane kumArapAla gayo hato tyAre teNe hemAcAryane pUchyuM ke-"mahArAja tame mane badhe upadeza kayo paNa have kalyANa mATe karyo dharma AcaravAyegye zreSTha che te kahe." tyAre hemAcAryuM tene kahyuM ke, "tane kahuM tenA karatAM bhagavAna zaMkara ja tane te vAta kaheze." pachI te kumArapALane zaMkaranA devaLamAM laI gayA, ane puSkaLa dhUpadIpa karI mahAdevanI mUrti sAme ekadaSTie pAna dharIne besavAnuM kahyuM. thoDIvAra thaI eTale mahAdevanI mUrti Upara keI AkRti pragaTa thatI dekhAI. enA tejathI badhI dizAo jhaLAMjhaLAM thaI. kumArapAlanI AMkho e tejathI aMjAI gaI eTale teNe AMkha ADA be hAtha daI dIdhA. paNa pachI hiMmata lAvIne, dhIme rahIne mUrti sAmuM joyuM te eka jaTAjUthadhArI, zarIre bhasma lepana karele, vyAghAmbara paridhAna kareluM ane hAthamAM trizULa dhAraNa karelo puruSa mUrti upara Ubhe rahele teNe je. e puruSe gaMbhIra svare rAjAne kahyuM ke, "he rAjA A AcArya hemacaMdra je batAve che te ja kalyANane mArga che. mATe e kahe te pramANe ja tuM karaje, ethI ja tAruM kalyANa thaze ema nizcaya jANaje." pachI e puruSAkRti adazya thaI gaI. ane kumArapAla zuddhimAM AvyA pachI hemacaMdrane page paDayo ne bolyo ke, "mahArAja, Apaja mane have kalyANane mArga batAvo. huM ApanI AjJAne AdhIna thaIza." hemAcArye kahyuM-"e bhagavAna zaMkara sAkSAta hatA. have tArI khAtrI thaI haze." A gacamatkAra nahi to bIjuM zuM ? hemacaMdrAcArya bIjA dharmo upara paNa pUre samabhAvezIla hatA. pitAne jaina dharma para pUre pakSapAta hatuM chatAM bIjA dharmanI te niMdA karatA nahi ane anya devonA tarapha paNa pUjyabhAvathI jotA. AthI vidhamIe paNa temanA upara prema rAkhatA. eka vakhata kumArapALe temane pUchayuM ke--" kAI sArA dharmakAryamAM mAre dhanane vyaya kare che te mane kaI sAruM dharmakArya batAve ke jemAM dhana kharca kRtArtha thAuM." tyAre hemAcAryo tene kahyuM ke, "prabhAsapATaNamAM somanAtha devAlaya jIrNa thaI tUTI gayuM che tene jIrNoddhAra kare." A uparathI kumArapALe tene jIrNoddhAra karAvyuM. te kAma pUrNa thayA pachI mahAdevanA darzane javAne TharAva thayo. brAhmaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa 581 rAne samajAvyuM ke hemacaMdra jainamatAgrahI hovAthI mahAdevanAM darzana karavA Avaze sahi ane Avaze te mahAdevane page lAgaze nahi. paNa hemacaMdrajI te tyAM AvavAne taiyAra thayA. pachI kumArapAla rAjavArI sAthe prabhAsa pahoMcyo ane hemacaMdra page cAlI giranAra vagerenI jAtrA karatA tyAM jaI tene maLyA. tyAM jaI kumArapAlanI sAthe mahAdevanAM dizana karI sASTAMga praNAma karyA ane stuti karI ke - mavavanAragananA rAjAvA. kSImupAlatA thAya . brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // 1 saMsArarUpI bIjanA aMkurane utpanna karanArA rAgAdi do jenA nAza pAmelA che te brahmA che, viSNu ho, ke jina ho, tene huM namaskAra karuM chuM. yatra tatra samaye yathA tathA yo'si so'syabhidhayA yayA tayA / vItadoSakaluSaH sa cedbhavAneka eva bhagavannamo'stu te // 2 je game tyAM hoya ane jenuM game te nAma hoya, paNa jeNe doSamAtrane tyAga karyo che te bhagavAnane huM namaskAra karuM chuM. trailokyaM sakalaM trikAlaviSayaM sAlokamAlokitaM / sAkSAyena yathA svayaM karatale rekhAtrayaM sAGgali // rAgadveSabhayAmayAntaka jarA lolatva lobhAdayo / nAlaM yatpada laghanAya sa mahAdevo bhayA vaMdyate // 3 hAthanI AMgaLIo ane rekhA sahita hatheLInI peThe jeNe traNe lekane traNe kALane viSe pratyakSa joI nAMkhyA che ane rAga, dveSa, bhaya, roga, mRtyu, jarA, lebha, lAlaca vagere jenI pAse jaI zakavAne samartha nathI te mahAdevane huM namaskAra karuM chuM. yo vizvaM veda vedyaM jananajalanidherbhaginaH pAradRzvA / paurvAparyAviruddhaM vacanamanupama niSkalaMkaM yadIyam // taM vaMde sAdhuvaMdhe sakalaguNanidhiM dhvastadoSadviSataM / buddhaM vA vardhamAnaM zatadalanilaya kezavaM vA zivaM vA / / 4 je AkhA vizvane jANe che, saMsArasAgarane je tarI gayA che, jenuM niSkalaMka anupama vacana pUrvApara virodhanuM che, je sAdhupuruSane vaMdana karavA egya sakala guNanA bhaMDAra che te buddha he, vardhamAna he, brahmA che, viSNu che ke mahAdeva che, tene huM namaskAra karuM chuM. | hemacaMdrAcAryajI bALapaNathI ja tejasvI jaNAtA hatA. evI daMtakyA che ke e cAra pAMca varSanI umaranA haze tyAre emanI mAtA pAhinIdevI emane laIne devacaMdra gurune darzane apAsarAmAM gayAM hatA. te vakhate e ramatA ramatA guranI gAdI upara caDho beThA. bALakanI A hiMmata ane tejasvI cahere jeIne gurune lAgyuM ke A kaI pratApI puruSa thaze. te uparathI gue tene yati banAvavA mATe tenI mAtA pAsethI mAgI lIdhA ane dIkSA ApI deva nAma pADyuM, ne nAnI umaramAM ja sarva vidyA bhaNAvI tene pAraMgata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58ra" suvAsa : caitra 195 banAvyA. eka divasa gu--ziSya vihAra karatA hatA tyAre eka kalasAne Dhagale rastAmAM paDa hatuM te joIne somadeve gurune kahyuM ke A rastAmAM senAne Dhagale keNe karI mUkayo haze? kharI rIte e suvarNaDhaga ja hato. chatAM prArabdhahIna lokone te kelasA dekhAtA hatA. gurue jJAnadRSTithI e jANI lIdhuM ane ziSyane divyadRSTi prApta thaI che ema jANIne tenuM hemacaMdra nAma pADayuM. mULanA nAmanA sama zabdane paryAya caMdra zabda sAthe divyadRSTie joyelA suvarNa zabdane paryAya hema zabda umerIne hemacaMdra nAma gurue siddha karyuM ane te nAmathI ja te jagatamAM amara thayA. jaina jagatamAM caMdra jevA zItaLatAthI bharelA ane jJAnasaMpattithI suvarNa samAna zobhatA hovAne lIdhe emanuM hemacaMdra nAma sArthaka che. sarvadharmasamabhAvI A mahApuruSane mahArAM hajAro vaMdana che. ramakaDAM kumAra [ pRthvI-soneTa ] pacAsa dinane thatAM caraNaaMgulI dhAvate, pachI raNaraNATa ramya ghUgharAtaNe rAcate, vividha jaDa kASTanAM ramakaDAM ghaNAM khelatAM,. jarI ghuMTaNa TekatAM, samaya vItatAM sA tajyAM. kizora vayamAM grahI calita cAMpathI pUtaLI 5 alokika ghaDIka nartanathI moha pamADatI. UMDe mati-pataMga te gahanatA bhaNI vane, kalA praNaya gUDha bhAva thakI nena jyAMtyAM Thare. pitA muja bhagini mAta saghaLAM tadA ke navA baLe ura gamyAM; lalita lalanA, vilAse bIjA 10. mane-rasika aMtare, avanavA kare sparzatAprabaMdhana mahIM badhI ramatamAM vahI jiMdagI. have zithila gAtra; A ramakaDAM ramAye nahi. kare bhajanamALa ne mukhathI zabda zrI 34 sare. 14 (pragaTa thanAra "kumAranAM kAvya"mAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkIyuga ane jaina samAja lekhakaH kezavalAla hiM. kAmadAra ema. e. zrI hemacandrAcArya AcAryanA vakhatamAM jene gujarAtanA rASTragaTTanamAM kevuM kAma karI rahyA hatA tene ahIM vicAra karavAmAM Avyo che. e vakhatanA jaina samudAyanA mukhyatve be vibhAga pADI zakAyaH sAdhuvarga ane zrAvakava. pahelAM huM sAdhuvarga laIza. ane temAM mAtra sAmAnya rUparekhA ApIza. avataraNe, nAma vagere temAM ApavAmAM Avaze nahi. e vakhatane jaina sAdhuvarga mAtra jaina samudAyamAMthI AvatA heta ane ghaNuM sAdhuo saMsArapakSe jainettara hatA. paNa sAdhu thayA pachI temane khAsa adhyayana karAvavAmAM AvatuM. teo vyAkaraNa, kAvya nATaka vagere vAMcatA ane jaina tathA jainettara badhAM sAhityane joI jatA. jaina AcAryoe pATaNa vagere ThekANe granthaAgAre rAkhyA hatA ane vidvatA paraMparAe cAlatI AvatI tethI bALavayanA tathA taruNa abhyAsIone vidvAna thavAmAM ghaNI saraLatA maLI zakatI hatI. jaina sAdhuo cAturmAsa gUjarAta, kaccha, kAThiyAvADa, mahArASTra, rAjasthAna, mALavadeza ane madha hiMdamAM karatA hatA. tethI temane e dezanA samAjanA vyavahAranuM sAruM jJAna maLI zakatuM hatuM. e samAjenI sAthe temane nikaTa paricaya hatuM tethI jaina saMpradAya sArI rIte TakI zakayo hato, ane jainettara samAjamAMthI paNa temane madada maLatI hatI. jena sAdhuo vidvAna hatA tethI teo rAjadarabAramAM sAruM mAna pAmatA hatA. ane e darabArI vagathI rAjavahIhaTamAM teo jaina siddhAMtane anukULa pheraphAro karAvI zakatA hatA. e pheraphAra lekine upayogI thAya tevA hatA. vAva, kUvA, sarovara, jaLAza, dharmazALAo, pAMjarApo , - davAkhAnAM, maMdire, vagere taiyAra karAvavAmAM jaina sAdhuvarga agrabhAga letA hatA. vArasa vagara marI jatA lokonuM dhana dharmAdAnA kAmamAM vaparAya tevo niyama karavA teo rAjAone salAha ApatA hatA. leke nakAmI hiMsA na kare tathA madirA jevAM vyasana na seve tenI teo khAsa takedArI rAkhatA hatA. maMdirane vahIvaTa zuddha rAkhavAmAM teo utsuka rahetA hatA ane caityavAsIone temaNe zuddha banAvyA hatA. jaina sAdhue rAjadarabAranA tathA lekenA mAnItA hatA tethI temanAmAM kuneha, AcAra, vyavahArabuddhi, vakatRtva vagere sArI rIte vikasI zakayAM hatAM. ane temanuM cAritra zuddha rahI zakyuM hatuM. te vakhatane zrAvakvarga AjanA zrAvakavarga karatAM ghaNe caDiyAtA hatA. te vakhatanA zrAvake mAtra vaNike nahetA. mUrtionI pratiSThApanAnA lekha vAMcatAM eTaluM cokkasa phalita thAya che ke jainetara ane vaNika sivAyanA bIjA samudAyanAM mANase paNa zrAvaka-zrAvikAnA vargamAM AvI jatAM hatAM, jo ke temanI saMkhyA ghaNI gheADI hatI. e vakhatanA keTalAka zrAvake vidvAna hatA. teo vidyAne ane vidvAnone uttejana ApatA hatA. koI koI zrAvake eTalA te dhanADhaya hatA ke temanI saMpatinI je atyAre ApaNane amerikAmAMja maLI zake. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 - suvAsa : caitra 1995 temanA dharmautsavA vidvAna sUrizvarAne hAthe thatA hatA, ane temanAM bALakAnA saMskArAmAM paNa sAdhuvarganA upakAra hatA. e zrAvakA yoddhA hatA, lazkarAnA saradArA hatA, mantrIzvarA hatA, rAjavIonA kAThArIe hatA, rAjAenA sahIsikkAnA upayAga karavAnI sattA dharAvanArA hatA; kavie hatA prabaMdhakartA hatA, zilpajJAtA hatA, dhuraMdhara mutsaddI hatA. upara lakhyuM tevA te vakhatanA jaina samudAya hatA. e samudAya gujarAtamAM khAsa vagavALA hatA, kAraNa ke gujarAtanA cAvaDA ane selaMkI rAjavaMzeAe temane Azraya laI rAjya kuLagyuM hatuM, rAjyane pakavyuM hatuM ane rAjyane pacAvyuM hatuM. je kAI ema dhAre ke jaineAthI gujarAtanI rAjyalakSmIne hrAsa thayA hatA te te gujarAtane ane gujarAtanA rAjavaMzane anyAya kare che. [ anusaMdhAna pRSTa 578 ] gayAM ane IMDhAnAM gADAM bharIbharIne dara varSe gAmanA leAkeA tyAMthI khAdIkhAdIne ghara bAMdhavA laI jatA. e sthaLa hAla sthAnika musalima khurahAnasAhabanI mAlikInuM che. parantu have A prAcIna avazeSa maLI AvavAne kAraNe sarakAra e jamIna ( jeneA vistAra lagabhaga traNa ekaranA che.) vecAtI laI leze ane saMbhavataH Avate varSe vadhu rakama maMjura karI AkhI jamInamAM khAdakAma karI je kaI maLI Avaze te janatA samakSa raju karaze. A sthaLa uparAMta khIjAM paNa keTalAMka sthaLeA tyAM evAM che ke jemAMthI prAcIna avazeSa nikaLavAnA saMbhava che.--atyArasudhImAM eke AddhamUrtI ke zilAlekha A varSe A sthaLethI maLI zakayA nahi e navAInI vAta che. jyAMsudhI khAdakAma pUrUM karI nIkaLelA avazeSone jhINuvaTathI abhyAsa na thAya tyAMsudhI purAttvanI dRSTie upara jaNAvyuM che te karatAM vizeSa kaMi paNa kahI zakAya tema nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrIhemacandra (etihAsika prAmANika paricaya) [[lekhaka-5. lAlacaMdra bhagavAna gAMdhI, prAcyavidyAmaMdira, vaDodarA ] "za-kamAna--sAtvi-jI-vilAyanAn ! zrIhemacandrapAdAnAM prasAdAya namo namaH // " [ nATayadarpaNa-vivaraNamAM mahAkavi rAmacaMdra ane guNacaMdra] . AcArya zrI hemacaMdranuM saMsmaraNa e eka rIte devI sarasvatInuM maMgala saMsmaraNa gaNI zakAya. sarasvatInA avatAra jevA siddhasArasvata e murivaranuM sanmAna-pUjana e sarasvatIne eka viziSTa svarUpanuM kivA gujarAtanI sarasvatInuM ja sanmAna-pUjana che. ATha saikAo pahelAM prabalapratApI cArjarezvaronAM unnata mastake jemane bhaktithI namyAM, sarasvatInA pavitra taTapara sarasvatIne sAkSAtkAra karAvatA je sUrIzvaranAM caraNa-kamalene gurjarezvaroe suvarNa-kamalethI pUjyAM ane jemane sekaDo sAkSara-sujanoe suvarNa maya suvAsita suvacana-kusumAMjalithI vadhAvyA; temane sAmAnya alpajJa manuSya zuM artha dharI zake ? gujarAta para jemanA cirasmaraNIya agaNita upakAre che, kAzmIra-vAsinI devI sarasvatIne jemaNe gujarAta-vAsinI karyo, jemaNe gujarAtamAM jJAnagaMgA vahevaDAvI, jemaNe gujarAtane addabhuta jJAnAmRta pAyuM, jemaNe gujarAtane sadAcAra-susaMskAra zIkhavI AcArya tarIkenI gaMbhIra javAbadArIvALI pitAnI uttama pharaja bajAvI tathA vidvattA sAthenI sAdhutAnI uMcI kiMmata aMkAvI. siddharAja jayasiMha jevA prabalapratApI mahArAjAdhirAja gurjarezvare pratibhAzAlI je vitaratnanI praDha vidvattAnAM pUjana karyo ane prArthanA karatAM jemaNe zreSTha zabdAnuzAsana racyuM. siddha-hemacandra nAmathI suprakhyAta thayelA jemanA prazasta zabdAnuzAsanane paTTahastI para sthApI gurjarezvare jemanI vidvattAnuM gaurava prakaTa karyuM, je seMkaDo pustaka-prati lakhAvI 1. "x x x tenAsivitRta-durAna-vijJI zAnuzAsanasamUhaciMtera . abhyarthito niravamaM vidhivad vyadhatta zabdAnuzAsanamidaM munihemcndrH||". 2 prabhAvaka caritramAM varNana karelA e bhAvane sUcavatuM eka citra, pATaNamAM rahelI e vyAkaraNanI prAcIna tADapatrathI para che, jenuM sUcana ahe vattananaina mAnhAmAyAjaphUvI (gA. o. si. naM 76)mAM karyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 suvAsa : citra 1995 tene sarasvatIbhaDAmAM ApI abhyAsIone ane adhyApakane anulatA karI ApI paThana pAThanAdi prabaMdha karyo tathA parIkSA, pAritoSika, protsAhanAdinI uttama pejanA karI gujarAtamAM vidyA-pracAra mATe gujarAtanI tatkAlIna rAjadhAnI(pATaNane vidyAnuM kendra, banAvyuM, vidyA-vRddhithI vidvattAmAM anya dezo karatAM gujarAtane agragaNya unnata banAvyuM. jemanA zabdAnuzAsana (aSTAdhyAyI saMskRta-prAkRtAdiSabhASAnuM vyAkaraNa liMgAnuzAsana, dhAtu pArAyaNa, uNadigaNapATha vigere aMgo ane laghutti, bahavRtti, bRhanyAsa vigere sAthe)ne abhyAsa karI sekaDo abhyAsIo vyutpanna zabadazAstra ane bhASAvizArada thayA. - jemanI dezI nAmamAlA(ratnAvalI ), abhidhAnaciMtAmaNi nAmamAlA, ane jemanA ane kArya-saMgraha, nighaMTuzeSa (vanaspatizAstra viSayaka keza) vigere pajJa vivaraNavALA, viziSTa sugama sarasa saMkalanavALA saMskRta prAkRta bhASAnA kezoe sAhatyasevI janatA para-te te viSayanA abhyAsIo para je asAdhAraNa upakAra karyo chete 95 zabdothI varNavI zakAya tema nathI. - jemanA kAvyAnuzAsana (aSTAdhyAyI, alaMkAracUDAmaNi nAmanA svapajJa vivaraNa ane viveka sAthe)nA ane chaMdoDanuzAsana (aSTAdhyAyI pajJa vivaraNa sAthe nA abhyAsathI saMkaDA abhyAsIo, kavio, sAhityakAro, alaMkArazAstro ane saMskRta, prAkRta tathA apabhraMza bhASAnA chaMda zAstranA marmajJa thaI zakyA che. evI rIte vidvattAnAM be mukhya phale-vakatRtva ane kavitva ApavA mATe jagatanA sAkSara hemacaMdrAcAryanA sadA RNuM che. jemaNe mukhyatayA gujarAtanA mahAsAmrAjyanA abhyadaya mATe jIvana-sarvasva samarpaNa karyuM, saMsArane sAkSara-samAja jemanA racelA graMtha-vaibhava mATe sadA RNI che, te amUlya akhUTa zreSTha jJAna-bhaMDArane uttama vAraso jemaNe gujarAtane arpaNa karyo, vADamayanA vizAla vividha pradezomAM atyupakAraka Avazyaka asAdhAraNa sarvagrAhya viziSTa racanAo karanAra je vicchiromaNine keTalAke gujarAtanA pANini kahyA, keTalAke jemane pataMjali, piMgala, mahAkavi kAlidAsa, amarasiha, mammaTa ane bhaTinA abhinava svarUpamAM oLakhyA, keTalAke jemane siddhasena divAkara ane Arya suhastinuM anukaraNa karatA joyA, bIjA keTalAka vicArakoe jemane 'kalikAlasarvajJa' birUdathI saMbodhyA, jemaNe garviSTha vAdIonA ane vidvAnenA garva gaLI gujarAtanuM gaurava vadhAryuM, gurjarezvaranI rAjasabhAne bhAvI gujarAtanI vidatpariSadane vikasita-praphullita banAvI jena saMdha samAjanA ja nahi. gujarAtanA vizAla sAmrAjyanI prajAnA mukhane ujajavala ane suprasanna karyuM apAra vidyA-pArAvAranuM avagAhana-pAna karI javA chatAM je vidyAone pacAvI zakyA, vidyAone paropakArArthe vAparI tene sadupayoga karI zakyA, vidvattAne viziSTa lAbha jana-samAjane ApI zakyA jIvananI amUlya kSaNone suvivekathI sArthaka karI zakyA, mAtra pitAnA jIvanane ja nahi, hajArenA jIvanane sudhanya, kRtArtha, saphala banAvI zakayA. rAja -mAnya saMgha-mAnya lokamAnya ane vimAnya sanmAnanIya pUjya rAjaguru hovA chatAM jeoe apUrva namratA ane gaMbhIratA dhAraNa karI, vidyAnI alpamAtrAthI paNa UchaLatA-kudatA kRpamaMDUkane-paMDitamanya uzRMkhala khalene paNa jemaNe prakArAntarathI uttama vidyA-zikSAnA pATha paDhAvyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI hemacandra"587 cAlukyavaMzane itihAsamAM amara karatA jemaNe caulukyavaMza apUranAmavALA dvayAzraya mahAkAvyadvArA samasta zabdAnuzAsanane addabhuta rIte kramazaH etihAsika kAvyamAM UtAryuM ane caulukyavaMzI (selaMkI) gurjarezvaranA suyazane vizva-vikhyAta karyo. jemAM lekanAM mahAkulake ane gAthAonAM kula racI gujarAtanI tatkAlIkana rAjadhAnI aNahilapATaka nagara (pATaNa)nI yaza-prazasti uccArI che; gujarAtanI samRddhi ane viziSTatAnI guNa-gAthAo gAI gujarAtanI prazasta kIrti vistArI che. ayogavyavaheda tathA jenA para maliSeNasUrie syAdvAdamaMjarI vivRtti racI che, te anyayogavyavaccheda nAme oLakhAtI patrizikA jevI racelI vIrastutiomAM tathA vItarAga-stotramAM ane mahAdevastotramAM paNa jemaNe gaMbhIra bhAva bharyo che ane nyAyazailIthI UMcuM tattvajJAna ApyuM che, tathA pramANamImAMsAdvAra nyAya-parAmarza karyo che ane ahaMnnIti jevA graMthadvArA rAjadvArI dakSatA darzAvI che, te sarva lakSyamAM letAM temanI vividha viSayaka abhuta pratibhA mATe bahumAna Upaje tevuM che. - jemanI prazaMsanIya prabodhazaktithI, ane jemanA saccaritra-prabhAvathI garjarezvara caulukya kumArapAla, rAjarSi ane paramANuM nAmathI prakhyAta thayo, putra vinA mRtyu pAmanArana-nivarAnAM dhanane tajI zakyo, prANi-vadha nivAranAra-mAri-vAraka(amAripravartaka) thayo ane narakanAM kAraNabhUta manAtAM zikAra, jugAra, madirApAna vigere vyasanane dUra karAvI vyasana-vAraka ane dharmAtmA tarIke nAmanA meLavI zako. je kRpAsiMdhunA sumadhura sadupadeze ane sadAcaraNe tathA sarvaprANi-hitakara zubha preraNa othI garjarezvaranA vizAla sAmrAjyamAM-tenA adhInanA 18 dezomAM abhaya-dAnanI uoSaNAo prakaTa thaI ane amAri-paTahe vAgyA; jethI kRpApAtra avAcaka pazu-pakSI-jAti ane jalacara jaMtu-jati paNa dUra karma karanArAonA trAsathI mukta thaI. jemanA prabhAve didigatanI anya prajA paNa ahiMsAne ucca Adarza zIkhI. siddhapuramAM siddhavihAra, aNahilavADa pATaNamAM rAja-vihAra, tribhuvana-vihAra ane pATaNa, devapattana, thArApadra (tharAda), lATApalI(lADela), jAvAlipura (jAlera) vigeremAM aneka kumAra-vihAra (jinacaitya) dvArA gujarAtane zaNagAravAmAM ane dharmapremI banAva vAmAM jemanI ucca prakAranI zubha preraNAo saphala thaI. - kumArapAlanA AdezathI daMDanAyaka abhaye tAraMgAmAM karAvela ajita jinendranuM UMcuM manahara maMdira, kumArapAlane dharmAcArya hemacaMdrAcArya sAthe paricaya karAvanAra mAnya amAtya vAlmaTe (mahattama bAhaDadeve) vi saM. 1213mAM karAvele zatruMjayane uddhAra, tathA jenI uttamatA ane kartavya-dakSatAnI prazasti rAja-mAnya kavIzvara siddhapAle uccArI hatI, te soraThanA adhipati daMDanAyaka abaDe(A) kumArapAlanI AjJAthI ujayaMta giranAra) para strIo, bALake, vRddho ane mAMdAothI paNa sahelAIthI jaI zakAya tevI, vIsAmA vigere janAvALI karAvelI padyA(pAja-racanA vi. saM. 1222, 1223), tathA kuMkaNAdhIza mahila kAjuna para vijaya meLavI dakSiNane anupama rAjavaibhava gurjarezvarane bheTa karanAra e je 1 "taM ca mAMsaM ca surA ca vezyA pApaddhi-caurye paradAra-sevA / etAni sapta vyasanAni loke ghorAtighoraM narakaM nayanti // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 suvAsa : caitra 15 abaDe bharUcamAM karAvela zakunikA-vihAra nAmanA munisuvrata-prAsAdane uddhAra e vigeremAM te AcArya zrI hemacaMdranI zubha preraNAo hatI-e ApaNe na bhUlI zakIe. kAla-bale Aje enAM smRti-cihno palaTAI gayelA svarUpamAM hAya-te paNa tatkAlIna itihAsamAM tenA ullekho che. jemanA sujanma(nAma caMgadeva)thI dhaMdhUkAnI dharaNI dhanya thaI (vi. saM. 1145 kI. zu. 15) mAtA pA(ca)hiNI sAcA dhanyavAdane pAtra thaI, pitA cacca ane mAmA nemi nAmAMkita thayA, moDha vaNikanI jJAti prauDha tarIke paMkAI. jemanI pravajyA vi. saM. 1154 nAma semacaMda)thI staMbhatIrtha(khaMbhAta)nI bhUmi bhAgyazAlI thaI. je suziSyanA sadUbhAve guru devacaMdrasUri devanI jema vaMdanIya thayA; jemanA sUripada (vi. saM. 1166)ne mahesUva karavAnuM mAna nAgapuranI janatAne maLyuM, jemanAM pavitra darzana karavAnuM ane amRta jevAM madhura vacane zravaNa karavAnuM vizeSa saMdrabhAgya-sAMnidhya gujarAtanI tatkAlIna rAjadhAnI (aNahilavADa pATaNa)ne prApta thayuM. jemanA divagata (vi. saM. 1229) thavAthI tatkAlI vaiduSya Azraya-vihIna thayuM, ema kavioe uccAyuM. gujarAtanA e sapUta mahAna vidvAna AcArya zrI hemacaMdranuM smAraka ApaNe zuM karI zakIe ? jemanA sAhitya-sevAnA ane sadbhAvanAnA apUrNa kAryane pUrNa karI nAmane dIpAve tevA paTTadhara prabaMdhazatakAra mahAkavi rAmacaMdra, tenA nATayadarpaNa-vivaraNa, ane dravyAlaMkAravRttimAM sahakAra karanAra guNacaMdra, temanA anekArtha-kAzane kairavAkarakaumudIthI vikasAvanAra mahendrasUri, siddhahemazabdAnuzAsana para nyAsa racAvanAra udayacaMdra, kumAra pAla, (jinadharma)pratibodha graMtha zravaNa karanAra vardhamAnagaNi, caMdralekhA-prakaraNukAra devacaMdramuni, ane pratiSThAdi kAryamAM sahAsya karanAra yazazcaMdra jevA gurubhakta vidvAna ziSyo gujarAtane arpaNa karI paraleka-pravAsI thayA chatAM jeo yazadehe adyApi amara che. ajayadevarAjAnA mAnya rAjanItijJa maMtrIzvara kavi yazapAle mevarAja-parAjaya nATaka(racanA vi. saM. 1230-32 gA. e. si. pra. ) dvArA, semaprabhAcArye kumArapAlapratibodha ( racanA vi. sa. 1241 gA. e. si. pra.) dvArA, prabhAcaMdrasUrie prabhAvakacarita( racanA vi. saM. 1334)mAM, merUtuMgasUrie prabaMdhaciMtAmaNi( racanA vi. saM. 1361 )mAM, rAjazekharasUrie prabaMdhakeza( racanA vi. saM. 1405)mAM, jayasiMharie kumArapAla-carita mahAkAvya (rayanA vi. saM. 1862)mAM, jinamaMDana gaNie kumArapAla-prabaMdha ( racanA vi. saM. 1492)mAM, cAritrasuMdaragaNie kumArapAlacarita kAvya( rAyanA Azare vi. saM. 155)mAM, tathA devaprabhANi, hIrakuzala, kavi RSabhadAsa, kavi jinaharSa, vigeree kumArapAla-rAso(racanA vi. . 1640, 1670, 174ra)mAM ane bIjA paNa aneka vidvAnoe pitApitAnA graMthamAM tathA hemacaMdrAcAryanA graMtho para vRtti, vyAkhyA, avacUri TIkA-TippanI ke anya yojanA karatAM jemanA jIvananA suyaza -suvAsane manahara vacanapuchapathI suvAsita karI prakAzita karyo che, paraMtu AcArya zrI hemacaDhe pitAnA graMthamAM 1 'vaiduSyaM vigatAzraya zritavati zrIhemacandre divam / ' -gUrjarezvara purahita kavi saMmezvara 1. vizeSa mATe lekhakanI nala-vilAsa nATaka(gA. e, si.)nI prastAvane jIo, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " AcAya. zrIhemacandra * pArla potAnA prAsaMgika paricaya kevI rIte karAvyA che ? mukhyatayA kumArapAla sAthe saMbaMdha dharAvatA paricaya darzAvavA ahIM prayatna karIzuM. triSaSTizalAkApuruSacaritra mahAkAvya (parva 10 mAnA sarga 11, 12) mAM bhagavAna mahAvIranI bhaviSyavANI sUcavatAM teee ullekha karyo che ke--si sAvIra dezanA vItabhaya pattanamAM peAtAnA samayamAM banelI, kapila RSie pratiSThita karelI ane pAchaLathI dhULamAM daTAyelI ucca jAtinI pAtAnI caMdanamayI divyapratimAne kumArapAla tyAMthI meLavI tenuM sanmAnapUjana kevI rIte karAvaze ? te saMbaMdhamAM abhayakumAranA pUchyAthI mahAvIre jaNAvyuM hatuM; temAM sUcavyuM che keH-- .. saurASTra, lATa ane gUrjaranI sImAmAM anukrame alapATaka nAmanuM nagara mahAvIranI thaze. AryabhUminuM zirAmaNa, kalyAnuM niketana-sthAna, te bhaviSyavANImAM adharmanuM ekatrarUpa tIrtha thaze. tyAM caityA( jina-maMdira )mAM rahelI ratnamayI nirmala arha pratimAe| . nadIzvara (dvIpa) vigerenI pratimAenI kathAne satya mAnavA preraze. sUrya jevA dedIpyamAna seAnAnA kalazeAthI alaMkRta thayelAM zikharAvALAM caityA( jinamaMdira )vaDe te( pATaNa nagara ) suzobhita thaze. tyAM vasanAra sakala zramaNeApAsaka( zrAvaka ) jane prAye atithine saMvibhAga karIne ( munijanAne dAna ApIne ) bhAjana mATe prayatna karaze. * tyAM vasanAra lokA para-saMpattimAM IrSyA na karanArA, peAtAnI saMpattithI saMtuSTa rahenArA ane pAtromAM dAna-zIla ( dAna-svabhAva-sadAcAravALA ) thaze. alakA( kuberanI rAjadhAnI )mAM rahelA yakSA jevA tyAMnA dhanikA zraddhANu ArdratA ( jenA ) sAta kSetro( 1 jina-biMba, 2 jina-bhavana, 3 jinAgama, 4 sAdhu, 5 sAdhvI, 6 zrAvaka ane cha zrAvikA )mAM dravya atyanta vAvaze.ra te nagaramAM vasanAra sarva krAi leAka, suSamAkAlanA leAkanI jema para-dhana ane para-dArA pratye parAsmukha thaze. huM abhaya ! amhArA nirvANa pachI jyAre 1669 ( vi. saM. 1199 ) varSe jaze, tyAre te nagara( pATaNa )mAM caulukaya-kulamAM caMdra jevA mahAbAhu( mahAparAkramI ), pracaDa akhaDa zAsana(AjJA)vALA kumAra kumArapAla pAla bhUpAla thaze. 1. zrImad hemacaMdrAcArya' caulukayavaza aparanAmavALA saMskRta hrayAzraya mahAkAvyamAM prathama sanA prAraMbhamAM ceAthA padmathI 134mA padma sudhI 130 kSeAkAdrArA aNahilapATaka pura(pATaNa)nuM vividha prakAre vistArathI maneAhara varNana karyuM che, tathA teoe prAkRta dvAzraya mahAkAvyanA prAraMbhamAM prathama saCnI bIjI gAthAthI 27 mI gAthA paryanta 26 gAthAothI aNahillanagara(pATaNa)nuM uttama varNana karyuM che. peAtAnA samayanI pATaNanI Rddhi-samRddhinA je UMcA khyAla teoe karAvyA che; te pATaNanI sAcI prabhutA jANavA icchanAre-khAsa karIne gujarAtanA dareka sAkSare lakSyamAM levA joie. gujarAtanA itihAsanA abhyAsIne emAMthI ghaNuM jANavAnuM maLI zake tema che. 2. A 7 kSetramAM dhana vAvavA sakhaMdhamAM hemaca'drAcArye potAnA yogazAstra(jainadharma -prasA sabhA-bhAvanagarathI prakAzita)nA trIjA prakAzamAM mahAzrAvakanuM svarUpa sUcavatAM 119mA zrlAkanA viva raNamAM vistArathI pratipAdana karyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 suvAsa : citra 1995 dharmavIra, dAnavIra ane yuddhavIra te mahAtmA pitAnI prajAne pitAnI jema paripAlane karatAM parama Rddhi pamADaze ( abhyadaya tarapha laI jaze ). Rju( sarala ) hovA chatAM paNa aticatura, zAMta hovA chatAM paNa AjJAnuM pAlana karAvavAmAM ida jevo, kSamAvAna hovA chatAM paNa adhULya( parAbhava na karI zakAya tevo ) te rAjA( kumArapAla ) lAMbA samaya sudhI pRthvInuM pAlana karaze. hita karanAra upAdhyAya aMtevAsI( ziSya )ne jema vidyApUrNa banAve, tema te rAjA lekene potAnI sadaza dharmaniSTha karaze. zaraNa IcchanArAone zaraNya( zaraNa ApavAmAM sAdhu ), paranArI-sahedara te rAjA, dhana karatAM ane prANo karatAM paNa dharmane bahu mAnaze( bahu mAna Apaze ). - te ( kumArapAla ), parAkramavaDe, dAnavaDe, dayAvaDe, AjJAvaDe ane bIjA pu-guNavaDe advitIya thaze. te( kumArapAla), koberI( uttara) dizAne turaSka( turkastAna) sudhI, andI ( pUrva dizA )ne tridazApagA( gaMgA nadI ) sudhI, dakSiNa dizAne vidhyAcala sudhI ane pazcima dizAne samudra sudhI sAdhaze. 1. kumArapAlane rAjyAbhiSeka thatAM tene asamartha samajI sapAdalakSanA zAkaMbharIzvara AnnarAje (arNorAje) anya rAjAo sAthe maLI jaI virodha darzAvatAM kumArapAle tyAM jaI raNasaMgrAmamAM parAkramathI yuddha khelI tenA hAthI para caDI jaI Aa (arAja)ne hAthI parathI pADI zUravIratAthI parAsta karyo; ethI AnarAje potAnI kanyA jalDaNa kumArapAlane paraNAvI ane ratno, hAthI vigerenI uttama bheTethI saMtuSTa karyo. enuM vistArathI varNana hemacaMdrAcArya saMskRta hayAzraya mahAkAvya(sarga 16thI 19)mAM ApyuM che, tathA kumArapAlanI senAe mAlavAnA rAjA ballAlane jItyAnuM paNa tyAM varNana che. mahArASTra vigere dezomAMthI AvelA maMgalapAThaka dvArA karAtI kumArapAlanI stuti prAkRta drayAmaca mahAkAvya (sarga 1lA)mAM racavI che. tathA kaMkaNa (kaNa)nA adhIza mallikArjunane kumArapAle yuddhamAM parAsta karyA, kumArapAlanA sainya mahikAjunane ziraccheda karyo ane dakSiNa dizAmAM kumArapAlanuM vAmitva thayuM-e varNana hemacaMdrAcArye prAkRta dvayAzraya mahAkAvyasarga uThA)mAM ApyuM che; tathA pazcima dizAne svAmI siMdhupati kumArapAlane AjJAvatI tha ho, yavanadeza (turkastAna)nA rAjAe kumArapAlane prasanna rAkhavA upAya cita hite, udhara tene mitra thayo hato, vArANasInA svAmIe kumArapAlanA dhAne zobhAvyuM hatuM, magadhadezanA rAjAe bheNuM ApyuM hatuM, gauDadezanA rAjAe meTA hAthIo bheTa ApyA hatA, kumArapAlanI senAthI kanyakubaja kanauja)nA rAjAne bhaya thayo hato, prajarezvara kumArapAlanA sainyanI chAvaNI jotAM bhayathI dazANe dezanA rAjAnuM maraNa thayuM hatuM ane kumArapAlanA sainya tenI rAjadhAnInI(dazArNadezanI) rAja-samRddhine kumArapAlane svAdhIne karI hatI, kumArapAlanI senAe cedIzvaranA mAnanuM khaMDana karyuM hatuM, kumArapAle revA(narmadA)ne taTa para paDAva nAkhyA hatA, mathurAdhIze kanaka vigere samarpaNa karI kumArapAlanA sainyathI pitAnA puranI rakSA karI hatI, kumArapAlanA ArAdhanA mATe jaMgalapati(rAjapUtAnAne rAjA)e hAthIo bheTa dharI namra vijJapti karI hatI. e sarvanuM pratyakSa dRSTa-jJAta prAmANika varNana hemacaMdrAcArye uparyukta prA. yAzraya mahAkAvya(sarga uThA)mAM ApeluM che. SiSaSTizalAkApura(24 tIrthakara, 12 cakravatIo, 9 balade 9 vAsudevo, ane 9 prativAsadavA)nAM caritranI racanA karavAmAM kAraNabhUta kumArapAlanI prArthanA--preraNA levAthI hemacaM. cAMye te mahAkAvyane aMtamAM paNa parimita zabdomAM kumArapAlane ucita paricaya karAvatAM prakAzita karyuM che ke.. "cedi, karANu, mAlavA, mahArASTra, aparAnta, kura, sidhu, ane anya eka durga (durgajillAvALA ane rakhe gamana karI zakAya tevA) dezene bAha-parAmazaktithI jItanAra, viSNu jevA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArca zrI hemacandrapa91 te rAjA(kumArapAla ), anyadA vajazAkhAmAM muni caDhanAra kulamAM utpanna thaelA AcArya hemacaMdranAM darzana karaze. meghanAM darzanathI mayUranI jema, temanAM thaulukya, mUlarAjanA anvayamAM thayelA, paramAta, vinayavAna kumArapAla pRthvIpAle eka vakhate te (AcArya hemacaMdrane namana karI A pramANe kahyuM ke -- "he svAmI! 1 zikAra, 2 jUgAra, 3 madirA vigere je kaMI paNa nArakInA AyuSyanA nimittarUpa che, te sarva-nirnimitta(niSkAraNa ne koI paNa prakAranA svArtha vinA) upakAra karavAnI buddhivALAevA ApanI AjJAne prApta karI meM pRthvImAM niSiddha karyuM che- aTakAvyuM che, tathA putra- hita mRtyu pAmanAranuM dhana meM mUkI dIdhuM che-levuM baMdha karyuM che, tathA ahaMai(jina-maMdira)thI pRthvIne meM vibhUSita karI che; evI rIte hAlamAM huM saMprani(pahelAM thayela jainarAja) jevo thayo chuM. pahelAM Ape mahArA pUrvaja bhaktimAna siddharAja mahArAjanI prArthanAthI suMdara vRttithI sugama, tathA aMge liMgAnuzAsana, dhAtupArAyaNa vigere) sahita vyAkaraNa racyuM hatuM, ane mAre mATe nirmala yogazAstra racyuM hatuM, tathA loko mATe prayAzraya, chaMda, alaMkAra, nAmasaMgraha(keza) vigere anya zAstro paNa racyAM che. jo ke loko para upakAra karavAnA kAryamAM Apa svayameva(potAnI meLe ja) sajja che; te paNa huM A prArthanA karuM chuM ke-hArA jevA manuSyanA paribadha(pratibaMdha) mATe Apa 63 zalAkApuruSo(uttarekhAne pAmelA puruSo)nAM caritrane paNa prakAzita kare." e pramANe te(kumArapAla)nA uparodha(preraNA)thI hemacaMdrAcArye dharmopadezarUpa advitIya phalathI pradhAna ane mane hara evA zalAkApuruSonA ItivRtta(itihAsa)ne vacanonA vistAramAM sthApe.' e Azayane sUcavatAM paco A pramANe che" jiSNuzcedi-dazANa-mAlava-mahArASTrAparAntAn kurUn sindhUnanyatamAMzca durgaviSayAn dorvIryazaktyA hariH / caulukyaH paramAhato vinayavAn zrImUlarAjAnvayI taM natveti kumArapAlapRthivIpAlo'bravIdekadA // pApaddhi-cUta-madyaprati kimapi yannArakAyunimittaM . tat sarva nirnimittopakRtikRtadhiyAM prApya yuSmAkamAjJAm / svAmin ! urdhyA niSiddhaM dhanamasutamRtasyAtha muktaM tathA'haM ccaityairuttasitA bhUrabhavamiti samaH samprateH sampratIha // pUrva pUrvajasiddharAjanRpaterbhaktispRzo yAcyA sAjha vyAkaraNaM suvRtti-sugamaM cakurbhavantaH purA / maddhetoratha yogazAstramamalaM lokAya ya dvayAzraya cchando-'laGkRti-nAmasaGgrahamukhAnyanyAni zAstrANyapi / lokopakArakaraNe svayameva yUyaMsajjAH stha yadyapi tathApyamarthaye'daH / mAdRgjanasya paribodhakRte zalAkA puMsAM prakAzayata vRttamapi triSaSTeH // tasyoparodhAditi hemacandrAcAryaH zalAkApuruSetivRttam / dharmopadezekaphalapradhAnaM nyavIvizaccAru girAM prapaJce // " 1-2. A vizAkhA ane caMdrakulane vistArathI paricaya, hemacaMdrAcAryuM pariziSTa parvamAM Apyo che. hemacaMdrAcArya ativistRta chatrIzahajAra lokapramANa dasa parvavALA viSaSTizalAkApuraSacaritra nAmanA mahAkAvyanA aMtamAM potAnI guru-paraMparA darzAvatI prazasti prakAzita karI che. tyAM vizeSamAM keTika gaNa, vajUzAkhA ane caMdragacchamAM thayelA pitAnA suyazasvI pUrvaja yazobhadrasUri (giranAramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 - suvAsa : citra 1995 AcArya hemacaMdranA darzanathI te (rAjA) pramudita thaze. te bhadrAtmA, te muni(hemacaMdrAcArya)ne darzana pachI vaMdana karavA mATe tvarA karaze ( utsukatA darzAvaze ), jina-caityamAM dharma-dezane karatA te sUrine vaMdana karavA mATe, te rAjA zrAvaka amAtya sAthe jaze. te rAjA(kumArapAla), tA(1 deva, 2 gura, 3 dharmane na jANavA chatAM paNa tyAM devane namaskAra karIne, te AcArya (hemacaMdra)ne bhAva-zuddha cittavaDe vaMdana karaze. te rAja(kumArapAla), temanA (AcArya hemacaMdranA) mukhathI vizuddha dharma-dezanA prItipUrvaka sAMbhaLIne samyaktvapUrvaka aNuvrata zrAvakonAM vrato) svIkAraze. bodha pAmatAM te rAjA zrAvakena AcArane pAragAmI thaze. asthAna(rAja-sabhA)mAM rahyA chatAM paNa dharma -goSTI dvArA potAnA AtmAne ramADaze-vinoda pamADaze. nemijina-sanmukha zilA para samAdhistha thaI 13 divasenA anazanathI svargavAsI thanAra)ne ullekha karI temanA ziSya pradyumnasUri (kA. sthAnaka graMthanA kartA)nA praziSya ane guNasenasUrinA ziSya devacaMdrasUrine potAnA guru tarIke paricaya karAvyo che ke "avanine pavitra karanAra, aditIya jaMgamatIrtha syAdvAdarUpI gaMgAne prakaTAvavAmAM himAcala jevA, vizvane prabaMdha karavAmAM sUrya jevA, jeo sthAnakavRtti ane zAMti-carita(vi. saM. 1160mAM khaMbhAtamAM jayasiMhanA rAjayamAM bArahajAra kapramANa prAkRta mahAkAvya)nI racanA karIne parama prasiddhi pAmyA hatA; teo atyaMta tapasvI ane prabhAvazAlI devacaMdrasUri thayA; temanA caraNa kamalane sevatA bhramara jevA, tathA temanA prasAdathI jJAna-saMpatti ane mahAdapa prApta karanAra AcArya hamacaMdra thayA." evI rIte potAne namra paricaya karAvyuM che" ziSyastasya ca tIrthamekAvaneH pAvitryakRjjaGgama vAdrA-trizApa-nirivaManaodhAryamAM | kRtvA sthAnakavRtti-zAnti carite prAptaH prasiddhi parAM sUri ritapaH-prabhAvavasatiH zrIdevacandro'bhavat // AcAryoM hemacandro'bhUt tatpA(pa)dAmbuja-SaTpadaH / tatprasAdAdadhigatajJAnasampanmahodayaH // " temanA yogazAstramAM hiMsA-niSedha, tathA mAMsa, madirA, zikAra vigerenA tyAga mATe aneka upadeza tathA zrAvakane AcAra paNa darzAvela che. paramANaMta zrI kumArapAla bhUpAle sAMbhaLavA icchayuM hatuM, ethI e ja caulukya mahArAjanI abhyarthanAthI temaNe A yogazAstranI racanA karI hatI, tathA e adhyAtmapaniSata nAmanA paTTabaMdhavALA uttama upadezamaya bAra prakAzathI zobhatA svapajJa yogazAstranI vRtti (12000-bArahajAra kapramANa) paNa e ja mahArAjanI prArthanAthI prerAIne teoe racI hatI-tevo ullekha tyAM karyo che- yA zAstrAt sva(su)gurormukhAdanubhavAccAjJAyi kiJcit kvacit yogasyopaniSad vivekipariSaccetazcamatkAriNI / zrIcaulukyakumArapAlanRpateratyarthamabhyarthanAda. AcAryeNa nivezitA pathi girAM zrIhemacandreNa sA // tathA vivaraNanA aMtamAM-- .. " iti zrIparamAItazrIkumArapAlabhUpAlazubhUSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyA. smopaniSannAmni sajAtapayandhe zrIyogazAstre svopajJaM dvAdazaprakAzavivaraNaM samAptam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI hemacandra53 pratidina (parva dine mAM) prAye brahmacarya karanAra te rAjA, anna, zAka, phale vigerenA niyamene grahaNa karaze. subuddhizAlI te rAjA(kumArapAla), sAdhAraNa(vezyA)one ja nahi, paraMtu dharmapatnIene paNa varjaze ane brahmacarya--pAlana mATe bodha pamADaze. te muni(hemacaMdrAcArya)nA upadeza dvArA jIva, ajIva vigere tane jANakAra thaI te rAjA bIjAone paNa bedhi(jenadharmazraddhA)-pradAna karaze. ahaMdu-dharma pratye dveSa karanArA je kaI pAMDura vigere brAhmaNa vigere haze, te paNa te(kumArapAla)nI AjJAthI garbha-zrAvaka jevA thaze. zrAvakanAM vratone svIkAranAra te dharma rAjA, cojino)ne pUjyA vinA ane guruone praNAma karyA vinA bhojana karaze nahi. te (kumArapAla rAjA), putra vinA mRtyu pAmanAra puruSonAM ka grahaNa karaze maMhi; kharekhara je vivekanuM phala che, avivekI atRpta hoya che. jo zrIcaulukyakSitipatikRtaprArthanAprerito'haM | __ tattvajJAnAmRtajalanidheogazAstrasya vRttim / svopajJasya vyaracayamimAM tAvadeSA ca nandyAd cAvakanainapravacanavatI muva:vatrathIyama " .. 1 kumArapAla bhUpAlanA pratidina 5Thana mATe (teNe pUrve karelA abhakSya -bhaMNiI , avithayelA 32 dAMtanI zuddhi mATe 32 prakAzamAM) teoe vItarAganA viziSTa svarUpane prakAzita karatuM vIzaprakAzamaya vItarAga-oNtra racyuM hatuM, tenA aMtamAM paNa teoe kumArapAla bhUpAla mATe zubha AzIrvAda prakaTa karyo che- zrImadamavAk vItarAjatavAritaH | kumArapAlabhUpAlaH prApnotu phalamIpsitam // " 2. dayAmaya mahAkAvya (sarga 20 lo, 38- )mAM hemacaMdrAcArya A saMbaMdhamAM jaNAvyuM che ke"mahArAjA kumArapAle eka vakhate madharAte koI raDatI strIne karuNa Aktasvara sAMbhaLyo. veSa-parAvartana karI mahArAjA tyAM gayA ane tenA du:khanuM kAraNa jANyuM ke-' pati-putranA maraNa samAcAra jaNAtAM potAnuM dhana rAja lai leze, evA adhika dakhadAyaka AghAtathI jIvanathI kaMTALI teNI gaLe phAMso khAI marI javA tatpara thaI hatI'-rAjAe teNIne AzvAsana ApI zraddhA karAvI ke-"putra-rahita mRtyu pAmanAranuM dhana, A rAjA leze nahi" ane e pachI kumArapAle amAtyane pharamAvI tevI AjJA prakaTa karAvI hatI." hemacaMdrAcAryanA samakAlIna somaprabhAcArya vi. saM. 1241mAM pATaNamAM racelA kamArapAlapratibadha(gA. e. si.) nAmanA vistRta graMthamAM A saMbaMdhamAM ullekha karyo che ke-hemacaMdrAcAryanA upadezathI trIjA aNuvratamAM adatta-dhana na levAno niyama letAM bahu pIDA karanAra ane pApa-baMdhananuM kAraNa samajI kamArapAle te raDatIonA dhanane nahi levAno niyama lIdhe hate-e prasaMge guru hemacaMdrAcArya tenI prazaMsA karI hatI ke na gamukta pUrva nag-nag'Tu)-nAmA (4)-marata prabhRtyuvIMnAthaiH kRtayugakRtotpattibhirapi / vimuJcan santoSAt tadapi rudatI-vittamadhunA kumAra #ApAvamasi mata matakrama: | " bhAvArtha-he kumArapAla! pUrve kRtayugamAM thaI gayelA radhu, nathu(hu)Sa, nAbhAga(ka), bharata vigere Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa94 suvAsa : citra 1995 je mRgayA(zikAra)ne pAMDa vigere (rAjAo)e paNa tajI na hatI, tene pote (kumArapAla) tajaze ane tenI AjJAthI dareka jana paNa tyAga karaze. hiMsAno niSedha karanAra amAri-ahiMsA paLAvanAra ) te rAjA (kumArapAla ) vidyamAna rahetAM mRgayA( zikAra) vagere te dUra rahe; mAMkaNa, vigerene paNa aMtyaje caMDAla jevA halakA gaNAtA leke ) paNa haNaze nahi. pApaddhi( pAradhI-zikArI-karma )ne niSedhaka te ja vidyamAna rahetAM araNyanI mRgajAtio( jaMgalamAM vasatAM haraNe vigere ) gojha(vADA)mAM rahelI gAyonI jema rasadAya nirvine romaMtha karatI( vAgoLatI ) thaze. zAsanamAM( AjJAnuM pAlana karAvavAmAM ) IMdra je te rAjA jalacara, sthalacara ane khacara pakSIo ) prANIone mAravAmAMthI sadA bacAvaze ? rAjAoe paNa je maLyuM na hatuM, te satI-vira (pati-putra vinAnI raDatI-nivara strIonA dhanane hAla, (kaliyugamAM paNa) saMtoSathI mUkI de tuM mahApurumAM paNa ziromaNi che. mahArAja-parAjaya nATakamAM kumArapAlane paricaya karAvatAM jaNAvyuM che ke" padmAsana kumArapAlanRpatijajJe sa candrAndhayI janaM dharmamavApya pApazamanaM zrIhemacandrAda guroH / nirvIrAdhanamujjhatA vidadhatA bRtAdinirvAsanaM yena kena bhaTena mohanRpatirjigye jagatkaNTakaH // " bhAvArtha:--caMdravaMzI te kumArapAla rAjA lakSmInA AzrayasthAnarUpa thayo, zrI hemacaMdra guru pAsethI pApa-zamana karanAra jainadharmane prApta karIne nivIrAonA dhanane mUkI detAM, tathA ghata (jUgAra) vigere vyasanane dUra karAvatA je advitIya subhaTe jagatamAM kaMTaka jevA mahArAjAne chaye hate. mohaparAjaya nATaka (gA. e. si.)mAM kumArapAla dharmarAjane uddezI kahe che ke " nirvIrAdhanamujjhitaM vidalitaM dhUtAdilIlAyitaM devAnAmapi durlabhA priyatamA prAptA kRpAsundarI / dhvasto moharipuH kRtA jinamayI pRthvI avatsaGgamAt tI: sarasAra: krikan2 tana thAt caDhArAhmade che " bhAvArtha-he dhamarAja ! ApanA saMgamathI navarA (pati-patrAdiSahita strIo)nuM dhana mukI dIdhuM thata vigerenI lIlAo vidalita karI, dene paNa durlabha evI priyatamA pAsuMdarI prApta karI, meharipune naSTa karyo, pRthvIne jinamathI karI, ane yuddhasAgara taryo, te bIjuM zuM che? ke jenI ahe AzA karIe ? pAchaLanA graMthamAM jaNAvyA pramANe-AvA navArasIyA dhanathI rAjyane 72 lAkha rUpIAnI vArSika Avaka thatI hatI. 1zrImada hemacaMdrAcArye saM. dvayAzraya mahAkAvya (20ma sargamAM, lo. 5thI 22)mAM jaNAvyuM che ke rAjyanuM nyAyapUrvaka paripAlana karatAM kumArapAle eka vakhate--kAgaNa zudi ekAdazI jevA parvanA divase rastAmAM traNa cAra dInanirAdhAra anAtha-kRpApAtra-bicArAM pazuone balAtkArathI kheMcI pakaDIne vecavA mATe laI jatA eka mANasane che. tene bolAvI pUchatAM jaNAyuM ke-paisA mATe te, khATakI-kasAinI dukAne pazuo(bakara)ne ApavA jato hato. evI rIte mAMsa kharIdanArA ane potAnI AjIvikA mATe nI hiMsA karanArA manuSya tarapha tene dhikkAra Avyo. "evI rIte pazuono vadha thAya-emAM pRthvInuM zAsana karanAra bhUpAlana suvAsita cazanI kSati gaNAya' utkRSTa gaMdhavALA dudhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI hemacandra" palpa jeo janmathI mAMDIne mAMsabhakSaNa karanArA haze, teo paNa te rAjAnI AjJAne vaza thaI kharAba svapnanI jema mAMsanI kathAne paNa bhUlI jaze. je magha( madirA )ne pahelAM dazArtho(yAdavo)e zrAvaka hovA chatAM paNa sarvathA taryuM na hatuM, te maghane pavitrAtmA te(madirAtyAgI kumArapAla ) sarvatra aTakAvaze. te rAjA, mahItalamAM magha-saMdhAna( dArUnI utpatti )ne tevI rIte rokaze, ke kuMbhAra paNa madyanAM bhADa(vAsaNa) ghaDaze nahi. ane sugaMdhI kalama(cokhA tathA anya dhAnya ne tajI loko durgadhI mAMsane sugaMdhI banAvI khAvA cAha-e zAsana karanAra rAjAno durviveka gaNAya. kA rAjAne anusaranArI hoya che. evI rIte niraparAdhI pazuone vadha thAya ane evA moTA anyAyane huM na aTakAvuM-na rAke to hArAmAM nyAyanI ke dharmanI gaMdha paNa che-ema na gaNAya; huM kara lauM chuM, te pRthvInA rakSaNa mATe leto nathI, zarIranA rakSaNa mATe lauM chuM--evI rIte dhikkArapAtra gaNAuM. gaMgAtaTa para vasanArA munio hArI stuti kare che ke "kumArapAla atyaMta nyAyI, dhArmika (dharmaniSTha) ane kRpAlu che" te stuti, AvI rIte pazu-vadha thavA dauM te dhikkArapAtra gaNAya. mahArA jevo rAja hovA chatAM yamarAjanA kiMkara jevA kara manuSyo AvI rIte pazu-vadha kare te ayogya gaNAya. A ! khedanI vAta che ke-kara karmavALA loko hasatAM hasatAM pazuone haNe che, paraMtu bhaviSyamAM yamadato dvArA haNanAra potAnA AtmA saMbaMdhamAM zeka karatA nathI." ja tu-vadha karavAmAM mahApApano vicAra karI te rAjAe(kumArapAle) tevuM mahApApa karanArane bIjAM pApa karanArA karatAM adhika zikSA karavA adhikArIone AjJA ApI hatI. ane adhikArIoe rAjAnI AjJA pramANe rAjyamAM sarvatra amAri gheSaNuM prakaTa karI hatI. kamArapAlanA zreSTha rAjyamAM pazu-vadha baMdha thayo, mAMsAhAra tajI loko nirdoSa bhejana karatA thayA. "vikrama, abhaya dAna, nyAya-pAlana vigere saddaguNo vaDe amAri-pravartaka kumArapAla jevo anya nathI"evI prakhyAta thaI. lakSmInA garvathI mAMsa kharIdanArane te lakSmI-rahita karI zako, karuNA (jIva-dayA) viSayamAM zraddhArahitone te sArthaka vacane vaDe ullasita zraddhAvALA karato, tenA prazaMsanIya zAsanamAM . devIo paNa pazuvadhavALAM balidAna pAmatI na hatI, zikArIo paNa zikAra karatA nahi. cAmAM RSio dvArA pazuonI Ahuti apAtI nahi, paraMtu yAthI Ahuti apAtI-e vigere saMbaMdhamAM hemacaMdrAcArya saM. dvayAzraya mahAkAvya (sarga 20)mAM ullekha karyA che. - zrImadda hemacaMdrAcArya abhidhAnaciMtAmaNi nAmamAlA (kAMDa 3, le. ha76-77)mAM kumArapAlanAM nAmane nirdeza karatAM paricaya karAvyo che ke kumarNAvauTukayo rASiH mAtA mRtasvamoktA dharmAtmA mAri-vyasanavArakaH // " - kumArapAlanAM uparyukta 8nAmenI vyutpatti vyAkhyA karatAM teoe sUcavyuM che ke-kumAre(zizu-bAlakA). nI jema prajAne pAlana karavAthI ane ku=pRthvI tathA mAlamIne atyaMta pAlana karavAthI 1 kumArapAla, , culukanA apatya hovAthI 2 caulukaya, 7 aMgavALA rAjya vaDe zobhatA hovAthI rAjA tathA kSamA vigere guNo dhAraNa karavAthI traSi=3 rAjarSi, Ane ahaMna devatA hovAthI tathA kSamA vigere guNe vaDe parama hovAthI 4 paramahaMta, mRtyu pAmanAranA-nirvIrAnA dravyane mUkanAre-na grahaNa karanAra thavAthI 5 matavamakatA, ahiMsA vigere lakSaNavALe dharma ja eno AmAM hovAthI 6 dharmAtmA, mArineprANivadhane sarvathA lokamAM vAraNa karanAra-niSedhaka thavAthI 6 mArivArika tathA zikAra, gAra, ane madirApAna vigere vyasanane sarvathA lokamAM vAranAra-niSedhaka thavAthI 8 vyasanavAraka evAM nAmathI vikhyAta thayo hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 suvAsa : citra 15 maghanA nitya vyasana( kuTeva thI kSINa-saMpatti( daridra) thayelA je madha pInArA (dArUDIA), te rAja(kamArapAla)nI AjJAthI magha tajaze, temane saMpadAo thaze.' je dUta( jugAra )ne pUrve thaI gayelA nala vigere rAjAoe paNa taryuM na hatuM, te ghata( jUgAra)nuM nAma paNa, te rAjA(kumArapAla ) pitAnA vairInA nAmanI jema umUlana karaze. te rAjA( kumArapAla )nA udayavaMta zAsanamAM, tenI medinImAM pArevAnI paNa-kIDA ( heDa-saratathI thatI ramato ) ane kUkaDAonAM yuddho vigere paNa thaze nahi.3 anahada vaibhavavALo te rAjA(kumArapAla ), prAye pratyeka gAmomAM jinAyatane ( jina-maMdiro ) dvArA pRthvIne vibhUSita karaze.' te rAjA kumArapAla ), samudra parvatanA mahIla para pratyeka gAma ane pratyeka puramAM apratimA( jina-mUrtione rathayAtrAne utsava karaze. te rAjA kumArapAla ), dravyanuM dAna daI, jagatane anRNa karI, pRthvImAM pitAnA saMvatsarane aMkita karAvaze." bhagavAna mahAvIranI bhaviSyavANIne sAcI pUravAra karanArA kumArapAla jevA pratApI garjarezvarane dharmAcArya hemacaMdranA uparyukta suyazasvI prayatna pratye sarva keI sajajane Adara darzAve ane sahasA jANatAM-ajANatAM tevA mahApuruSa tarapha thayelA mithyA AkSepaanAdare dUra karI sAcI kRtajJatA ane sujanatA dazAve ema IcchIzuM. zrImadda hemacaMdrAcArya mahArAjA kumArapAlanA paricaya ane varNana saMbaMdhamAM saMskRta dvayAzraya mahAkAvyanA 16mA sargathI 20mA sarga sudhInA pAMca sargo ane prAkRta dvayAzraya mahAkAvyanA AThe sa rAkhyA che. pitAnA samakAlIna suparicita ane pratibaMdhita bhakta mahArAjAnuM saddaguNamaya sakartavya-vibhUSita jIvana-carita, vistArathI paNa samucita maryAdita rIte mahAkavinI paddhatithI teoe Alekhe che. tathA panna dezInAmamAlAnI ane deDanuzAsananI vyAkhyAmAM udAharaNa tarIke anekavAra caulukya kumArapAlanI prazaMsAnA padyo uccAryA che. - 1, 2, 3. hemacaMdrAcAryanA yogarAstramAM tathA maharAja parAjaya ane kumArapAlapratibaMdhamAM e viSe vistArathI pravacana che. 4. hemacaMdrAcArye prA. dvayAzraya mahAkAvya(sargaraja)mAM kumArapAlanA jIvananI nityacaryA darzAvatAM vistArathI varNana karyuM che ke-"kumArapAla, bhavya hAthI para ArUDha thaI caturaMgI senA sAthe pitAnA nAmAMkita kamAra-vihAra nAmanA pArzvajina maMdiramAM jate ane bhaktithI jina-stuti, jinanAtra vigere jina-pUjA karato ane AkarSaka addabhuta saMgIta-nRtyAdi dvArA jina-bhakti karAvata, te pachI gurune praNAma karate, temanA upadeza sAMbhaLato hato." pATaNamAM kumArapAle karAvelA mane hara e kumAra-vihAranuM varNana hemacaMdrAcAryanA paTTadhara mahAkavi rAmacaMdra kumAravihArazataka nAmanA chaTAbaddha suMdara kAvyamAM karyuM che, tenA prAraMbhanAM ane prAntanAM te nAmanA nidezavALAM paze A pramANe che " AdharyamandiramudAraguNAbhirAmaM vizvambharA-paNavadha-tilakAyamAnam / tejAMsi yacchatu kumAravihAranAma bhUmIbhujazculukavaMzabhavasya caityam // " " AstAM tAvanmanuSyaH prakRtimalinadhIH zAzvatAlokacakSu vaktuM vaktraizcaturbhirvidhirapi kimalaM tasya saundaryalakSmIm / kSINAzeSAbhilASaH paramalayamayaM sthAnamApto'pi yasmin AsthAM zrIpArthanAthastribhuvanakumudArAmacandrazvakAra // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad hemacaMdrAcArya lekhaka-hanalAla dalIcaMda dezAI B. A. L L. B. Advocate--muMbaI kalisarvajJa ! trikAla vaMdana che !!! siddharAja kumAra pratibadhI mahimA vadhAryo jaina zAsana haikali. 1 amArI-paDaha vajaDAvI jatu dAna abhaya dIdhuM hema sudhanya he-kali0 2 dhavalakIrtigIta gAI e hAra gujara bAla thaI suprasanna ha-kali0 3 "kalikAlasarvajJa' e nAmanuM uttama biruda dharAvanAra, gujarAtanI prajAmAM zrI kumArapAla rAjadvArA amAri-paDiha vajaDAvI mAMsAhAra -madirApAnane dezavaTo apAvanAra, akhaMDaAjanma brahmacArI, zAsanaprabhAvaka mahAna zrImadda hemacaMdrAcAryathI koNa aparicita che? jaina temaja jainetara sarva zikSita jagatamAM temanuM nAma sajIvana, javalaMta ane prasiddha che. ' ladhuvayadIkSA-naiSThika brahmacarya-dIrghajIvana - gUjarAtamAM dhaMdhukA nagaramAM saM. 1145 nI kArtika pUrNimAe moDha vaNikane tyAM janma. prabhAvaka caritra anusAra bAlakanI savApAMca varSanI vaya thAya che tyAM saM. 115gnA mAgha zadi 14 ne vAra zanie phakta enI mAtAnI AjJA laIne khaMbhAta laI AvI devacandrasUri nAme jaina AcArya temane dIkSA Ape che. te cagadeva maTI sAmacaMdra bane che. A dIkSAvaya svIkArIe te jainazAstramAM dIkSAnimitta laghutama vaya "janmathI ArambhI-kAI kahe che ke garbhathI ArambhI-ATha varSa pachI" jaNAvI che (juo pravacanasAroddhAra pravRtti sUtra 791), kAraNa ke te pahelAMnI vayavALAne "bAla' gaNI tene "dIkSAcita' svIkAravAmAM Avela nathI, te gaNatarIe A dIkSA paNa vajasvAmInI mAphaka 'kAdAciskI AzcaryabhUta' apavAdajanaka lekhAya; paNa te bAlaka pachI mahAna vijayI AcArya thAya che eTale "no success like a success"--vijaya je koI vijaya nathI, e nyAye A dIkSA sasthAne-cogya svIkArAya. dIkSA denAra paNa vidvAna graMthakAra AcArya hatA. temaNe pra. ca. pramANe mAtAnA svapna ane dehalA parathI, ke te bAlakanA aMgapratyaMgAdinAM lakSaNo parathI sUcita mahattA temAM pArakhI haze tyAre ja pitAne pUchyA vagara vayanA zAstramAnya dharaNathI paNa ochI vaye dIkSA ApI haze. anya sAdhana parathI jaNAya che ke ATha ke nava varSanI vaye dIkSA apAI hatI. je tema hoya to jainazAstranI vayamaryAdAne lepa thatA nathI. dIkSA ApanAra zAstranA jANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 * suvAsa : caitra 1995 AcArya hatA eTale zAsramaryAdAmAM rahIneja ApI haze e svIkAravuM vadhu cAgya che, chatAM ATha ke nava varSanI dIkSAvaya paNa bAlakavaya-nAnI vaya gaNAya. * nAnIvaye dokSA lenAra hemAcArya jevA thAyaja, tema meATI .vaye dIkSita thanAra tevA naja nivaDe evuM kAMI ekAMte nathI, parantu eTaluM te kharUM ke abhyAsavRttivALA nAnI vayathI abhyAsa mAMDI atizaya pramANamAM ane vizeSa jhaDapathI jJAna prApta karI zake che ane tema thatAM mahA vidvAna nivaDe che. te vidvatAmAM saccAritra bhaLe teA seAnuM ane sugaMdha baMnenuM sukhada ane virala mizraNa thAya. A munipuMgave naiSThika brahmacarya sekyuM, 17 varSanI vaye teA temanI pratibhAthI mugdha thai guru AcArye temane 'hemacaMdra' evuM khIjAM nAma ApI AcAryapada ApyuM. temaNe 84 varSa jeTaluM lAMbu jIvana gALyuM. siddharAja ane kumArapAla baMne gUrjarezvaranA rAjakAlamAM te jIvanta hatA. samadarzitA--sAmAnya rIte saune potapotAnA dharma mATe abhimAna rahe che. mAtAnA dugdhapAna sAthe meLavelA bALakanA saMskAra tenA jIvananA ghaDataramAM agrapada le che; chatAM je parIkSApradhAna puruSa pAke che te potAnI mAnyatAne buddhi-tarkanI sarANe caDhAvI tenuM sAcuM mUlya AMke che. hemAcArya peAtAnA syAdvAda prarUpatA darzana mATe kahe che keH abhyo'nya pakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayA na zetrA na vizetramicchan na pakSapAto samayastathA te // he prabhu! paraspara svapakSa ane pratipakSanA bhAvathI matsarathI prerita judA judA pravAde che tema tArA siddhAMtamAM nathI, kAraNa ke temAM judI judI dRSTiethI ekaja vastune joI zakAya ema batAveluM heAvAthI temAM pakSapata rahetA nathI-ekapakSIpaNuM nathI; (dvAtriMzikA) vagere vagere. eja syAdvAdanI dRSTithI anya dardIne pratye pote jue che ane te te darzananA mukhya devAne sadevanI vyAkhyA pramANe saMgata hoya te pote namaskAra karavAmAM jarAya AnAkAnI karI nathI. bhavabIjAMkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNu rvA haro jino vA namastasmai // AryA // trailokyaM sakalaM trikAla viSayaM sAlokamAlokitaM sAkSAyena yathA svayaM karatale rekhAtrayaM sAMguli / rAgadveSabhayAmayAntakajarA lolatva lobhAdayo nAlaM yatpadalaMghanAtha sa mahAdevo mayA vaMdyate // zArdUla0 // vizvaM vedavedyaM jananajalanidherbheginaH pAradRzvA paurvAparyaviruddhaM vacanamanupamaM niSkalaMkaM yadIyam / taM vaMde sAdhuvaMyaM sakalaguNanidhi dhvastadoSadviSaM taM buddhaM vA vardhamAnaM zatadalanilayaM kezavaM vA zivaM vA // sragdharA // jenA bhavarUpI khIjanA aMkurAne utpanna karanArA rAgAdi kSaya thaI gayA che te brahmA hA, viSNu hA, haeNra (ziva) hA, athavA jina heA tene namaskAra che. jene aleAka (jyAM jIvanI gati nathI evA pradeza ) sahitanA sakala trileAka jevI rIte potAnI meLe AMgaLI sahitanI hathelInI traNa rekhA sAkSAt dekhAya che. tema * zrImAna lekhakanA kevaLa 'gata abhiprAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad hemacaMdrAcArya - 59 zAkSAta traNe kAlamAM dRzyamAna che, jenA padanuM ullaMdhana karavAmAM rAga dveSa, 'bhaya' Amaya (rAga) aMtaka (kAla) jarA (vRddhAvasthA), leAlatva (capalatA), leAbha Adi zaktimAna nathI evA mahAdevane huM vaMdana karUM chuM. je vedavedya jagatane jANe che, jeNe janma-utpattirUpI samudranI bhagInI pAr joyuM che, jenuM vacana pUrvApara avirUddha, anupama ane niSkalaMka che, je sAdhupuruSAne vaMdya che, salaguNanA bhaMDAra che, doSarUpI zatru jeNe naSTa karI nAMkhyA che evA te mudgha hA, vardhamAna hai, se| pAMkhaDI para rahenAra kezava (viSNu) hai| ke ziva hai| tene huM vaMdu chuM. * vaMkitA samazina: ' paMDitA samaSTi hoya che. samadarzI thaI sarvee pAtapeAtAnA dharma pratye prema rAkhI khIntanA dharma pratye paNa Adara dAkhavI cAlavuM joIe e kheAdha A mahAna AcAryanA jIvana ane kathana parathI prApta thAya che. sAhityasarvajJa-sAhityapradezamAM eka evA viSaya nahe ke jemAM A AcArye pAraMgatapaNuM meLavyuM na heAya. kAvya, alaMkAra, vyAkaraNa, nAmakeAza, chaMda, nyAya niSuTakAza, cAga ane caritrakathA e sarve para, te dareka viSayanA pramANabhUta tatkAlIna granthA para dakSatAthI karelA abhyAsavaDe, prabhutva meLavI tenA deAhanarUpe temaja petAnI pratibhAne upaceAga karI te dareka para pAte granthA racyA che-- e parathI te 'tatkAlIna sAhityasarvajJa ' ane ' sAhitya sarjaka' hatA e nirvivAda che. tethI te kALe temane ' kalikAlasarvajJa ' biruda apAyuM temAM Azcarya pAmavA jevuM nathI.x temanI pahelAM, gUjarAta-gUrjaramaMDalamAMthI kAI vidvAna thayA. nahetA ke jeNe temanA : jevA Akarapratye kAI paNa sAhitya-viSaya para racyA hoya. gUjarAtanI asmitAmAM rAcanAra te A gUjarAtI mahAvidvAna mATe vAstavika abhimAna lai zake tema che. temanA kAla-yugamAM sAhityanA yugasarjaka teA hemAcArya ja ane tethI te yugane 'haima yuga' kahevA anvarNAMka che. dezIbhASA-lAkasAhityanA prANAcArya--saMskRta vyAkaraNanA sarjaka pANinI, te prAkRta ane khAsakarI apabhraMza bhASAnA-lAka bhASAnA pANinI hemacaMdra. apabhraMzanuM vyAkaraNu racI temAM udAharaNAthe je dAhA Adi Apela che te svayaMracita nahi, paNa tatkAlIna jIvaMta rahela granthA paikImAMthI ApIne ( te granthA hAla upalabdha nathI, tAza tyAre) te vakhatanA leAkasAhityane temaNe jIvaMta rAkhyuM che. hAlanI pracalita dezI bhASAonuM mULa te apabhraMza bhASA. prAyaH hemacaMdranA samayanI te dezanI dezabhASA, tenA mATe dezInAmamAlA e nAmanA kAza banAvIne temaNe ApaNI bhASAnI utpatti, vikAsa ane vistArane pArakhavAmAM jakharI sahAya ApI che. pAmyA che sAkSarazirAmaNI DA. AnaMdazaMkarabhAI dhruve niDayAdanI sAhityapariSadanA pramukhapadethI ucita ja kahyuM che ke jenuM vyAkaraNa hemacaMdre ghaDI ApyuM che te apabhraMza, eTale eka sthira avikArI bhASA-ema manAI rahyuM che, tene badale have ene eka jIvanta ane vikArI bhASA tarIke abhyAsa thavA dhaTe cheH jeTaluM apabhraMza sAhitya upalabdha che e prakAzamAM x hamaNAMja svastha thayela sAkSara zrI namadAzaMkara mahetAe temane ' jainadharmInI samaya maryAdAnA kaLikALa sarvajJa birUdavALA' peAtAnA naDiyAdanI pahelI sAhitya pariSadnA tatvajJAna vibhAganA pramukha tarIkenA vyAkhyAnamAM jaNAvela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 suvAsa : caitra 1995 mUkI A abhyAsa zarU karI devo joIe. atyAre uttara hindustAna-rAjasthAnathI mAMDI dakSiNamAM rASTraphiTa rAjyanA pradeza sudhInA bhAgamAM je apabhraMza sAhitya jaDayuM che te racavAmAM paNa moTo aMza jainano che. paNa hemacaMdra vageree uccarelAM udAharaNe jotAM keTaluMka sAhitya janatara thakI paNa racAeluM hoya te te saMbhavita che. e saghaLuM sAhitya zodhavAne ApaNe prabaLa prayatna kare jaIe. kAraNa ke apabhraMza sAhitya mULa hiMdustAnanA uttara-dakSiNa 'aparAntanuM che, tathApi enA sauthI vizeSa uttarAdhikArIo ApaNe gujarAtI chIe. ApaNe gujarAtamAM AvyAnA itihAsa uparathI ApaNI bhASAne uddabhava- prAcIna AryabhASA, pachI saMskRta, pachI pAlI, pachI zerasanI prAkRta pachI zarasenI apabhraMza, ane te uparAMta gurjaronI mULa bhASA dastAnI yA paizAcIH ATalAM tamAMthI thaele manAya che. have A saghaLAM tane pRthapha karI ApaNI bhASAnA pratyeka zabdanI utpatti ApaNuM kaSamAM ApaNe batAvavI joIe." rAjakAraNamAM paDayA nathI:-paMDita zivadattazarmA kahe che ke "vaLI kumArapAlanA ItihAsamAM emanuM (hemacandrasUrinuM) sthAna candragupta mauryanA rAjayamAM cANakyanA jevuM ja rahyuM e vAta yathArtha lAgatI nathI. temanA saMbaMdhI prabaMdha temaja graMthamAMthI je kaMI maLI Ave che te sarvamAMthI evuM kaMI paNa upalabdha thatuM nathI ke temaNe rAjakIya kSetramAM sakriya bhAga lIdhe hoya ema jaNAya. sivAya ke kumArapAle pitAnA uttarAdhikArI tarIke koNa gya thaI paDaze e jAtanI eka pUjyapuruSa ane pitAnA gurupade niyukta karela A AcAryanI salAha lIdhI hatI ane te temaNe ApI hatI. (A salAha bahAra paDayAthI jo ke jaina saMpradAyane tathA maMdirone apALanA hAthe khUba zesavuM paDayuM te chatAM te mAtra sucanarUpe hatI, khaTapaTarUpe nahi.) temaNe sAmAjika ane sAhityaviSayaka pravRtimAM ane jaina dharmanI unnatimAM ja pitAnA jIvanane savizeSa bhAga, gurunI AjJAthI ja, pATaNamAM ja gUjarAtamAM vitAvyo hato. dArUbaMdhI, prANIktalaniSedha, jugAraniSedha, mRta manuSyonA dravyanuM rAjya na levuM vagere aneka sakala samAjane upayogI kAryo rAjyadvArA potAnA prabhAvathI karAvyAM hatAM. enI asara cAlI AvI che ane haju sudhI tenAM cinho gujarAtamAM vidyamAna che. jaina dharmanI unnatimAM maMdiranuM nirmApana, dAnazALAonI sthApanA, devadravyane dharmAdA dravyanuM vyavasthApana vagere kAryo rAjayanI sahAyatAthI karAvyAM hatAM. temanI zakti eTadhI badhI hatI ke te dharmane eka alaga potAnA nAmane patha sthApI zakata; paNa tema karavAmAM kalyANuM nathI eTale tema temaNe karavAnI IcchI sarakhI kIdhI nathI ane sarve pakSanA vidvAne AcAryo vagere sAthe sahakAra yA samadaSTi sevela che. temanA saMbaMdhI avizvasanIya -mArA snehI mitra paDita bahecaradAsa (12-7-31nA "jaina" nA aMkamAM) "aMgreja ItihAsakAronI satya zedha (!)" nAmanA lekhamAM jaNAve che ke "phArabasa sAhebe te hemAcArya viSe lakhatAM hada vALI dIdhI che. temaNe rAsamALAmAM lakhI nAMkhyuM che ke, hemAcArya aMta samaye musalamAna thayA hatA, paNa enA pramANa mATe kazuM ja mUkyuM nathI. sattA, sAmrAjya ane raMganA mada sivAya AvuM haDahaDatuM jUThANuM kANu lakhI zake ? rAsamALAnuM gUjarAtI bhASAMtara tapAsatAM 2. u. (sva. di. ba. raNachoDarAma udayarAma) nI sahI upara hemAcAryanI musalamAna thavAnI karipata ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad hemacaMdrAcArya 601 sAMbhaLelI vAta mukAyelI jaNAya che. te uparAMta rAsamALAmAM bhATanI vAta parathI zaMkarAcArya mahela sudhI samudranAM mejAM UchaLe tevAM pANu pitAnI addabhuta zaktithI lAvI kumArapALa ane hemAcAryane jalazAyI maraNanA bhAvamAM sapaDAvI heDInuM dazya batAvyuM, kumArapALane pakaDI rAkhyA, jyAre hemAcArya te hoDImAM jIva bacAvavA kudI paDayA-dariye ne heDI e sarva kArmika hatuM tethI te nIce pharasabaMdhI upara paDayA. ne bhecI nIkaLI gayA (kevA suMdara zabdo vAparyA che? !) jaina dharma pALanArAone katala karavAnuM kAma cAlyuM; pachI kumArapALa zaMkarasvAmIne ziSya thayo."-- AvI vAta upara kazo AdhAra rAkhI zakAya tema nathI, eTaluM ja nahi paNa temAM jarAye satyane aMza heAya ema sAmAnya buddhivALo paNa sarjana hoya te svIkArI zake tema nathI, chatAM tene etihAsika granthamAM sthAna ApavuM ane sthAna apAya te te na manAya tevI, kAlpanika, jaNAya che eTaluM ye na jaNAvavuM, e akSatavya che. satyagaSaka vidvAnono svabhAva che ke temaNe mUkelA vicAre, maMtavyo ke sAMbhaLelAM kathane buddhigrAhya, prabalapramANathI pheraphAra karavAne yogya jaNAya te teo pitAnA vicArane pheravavAne kadI cUktA nathI;" te AvA bhrame jemaNe UbhA karelA che temaNe agara bIjA sajana vidvAnoe te viSe savizeSa UhApoha karIne tenuM nirasana karavAnuM kartavya bajAvavuM ghaTe ane ItihAsane dezanuM dhana samajIne pratyeka ItihAsa premIe hiMdustAnanA, gujarAtanA ke samAjanA keIe lakhelA ItihAsamAM keIpaNa prakAranI asatya ane bhrAmaka kalpanAne AgaLa vadhavA devI na joIe." gujarAtanI asmitAne pAye nAMkhanAra jotirdhara-supratiSThita sAkSara zrI kanaiyAlAla munazI karAMcI-sAhityasaMmelananA pramukha tarIke potAnA vyAkhyAnamAM kathe cheH "je kAI e gujarAtane sasaMkalpa jIvaMta vyakti tarIke kalpavAne pahele prayatna karyo hoya te te dhaMdhukAnA meDha vANiyAe, gujarAtanA sAhityasvAmIonA ziremaNie, kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrie; enuM "kumArapAlacarita" pATaNanI mahattAnI bhAvanAmAMthI gujarAtanI asmitA pragaTAvavAno pahelo prayatna. A tirdharanA teje vastupAla tejapAlanA kALamAM aneka kavioe pitAnI kRtione ujavaLa karI...kAIka divasa A vidyAnidhinAM smaraNe sateja rAkhatI pravRtti sAhitya pariSada Adaraze ane pAra utAraze tyAre te kSaNamAM kahevAze.' emanA A AgrahabharyA sUcanathI te pariSadamAM hemasArasvatasatra ujavavAnuM nakkI thayuM ane pATaNamAM teno samAraMbha A eprIla mAsamAM thanAra che, e te pramukha ane pariSada mATe abhinaMdanIya che. teozrI pratyenuM gANu-emaNe sajelA-projelA AkAra granthonuM spaSTa ane sarvagrAhI TippaNo sahita saMskaraNa vidvAna pAse karAvI bahAra pADavuM joIe. temanA kAvyAnuzAsana nAmanA granthanuM-alaMkAra cUDAmaNI ane viveka nAmanI vRtti sAthenuM vivarya zrI rasikalAla choTAlAla parIkhe itihAsa saMzodhanavALI vistRta aMgrejI prastAvanA sahita saMskaraNa karyuM che. temAM prophe. Athavae aMgrejI TippaNa ApI abhyAsI mATe uttama sAdhana pUruM pADayuM che. te be vidvAne ane tenA prakAzaka muMbaInI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya nAmanI saMsthAne dhanyavAda ghaTe che. tevuM saMskaraNa bIjA graMthe ane khAsa karIne temanuM chAnuzAsana [anusaMdhAna paNa 603] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI asmitA prabhA paMcAsaranA yudhdhamAM pragaTelI eka cinagArI--ane e cinagArImAMthI gujarAtanI asmitA janmI che. rUpasuMdarIneA lADakavAyA te tejasvI putra vanarAja : bALavayamAM teNe svataMtra vyakitatva vikasAvyuM; yuvAnavaye teNe gujarAtanA agatyane bhAga jItyA, rAjadhAnI pATaNanI sthApanA karI. te madhyakAlIna gurjara saMskRtinA sthApaka ne dharmasahiSNutAne avatAra hatA gujarAtanI rAjakIya pravRttimAM, jainatvanA Azraye ahiMsA ane satyane gU MthanAra te prathama rAjavI hatA. pachI AvyA yAgarAja : vIra vanarAjane surata putra. paNa prabhAtasUryanA pUjana AgaLa daidipyamAna sUrya jema upekSita lAge ema vanarAjanA svataMtra vyaktitva tenA tejane DhAMkI dIdhuM, saravatIne te priyatama hatA; nyAya ane nItine avatAra hatA. putre karela nItibhaMganuM prAyazcita AtmabaLidAnathI vALavAnuM jagatanA ItihAsane teNe javalaMta dRSTAMta ApyuM. pachI AvyA anukrame kSemarAja, bhUvaDa, vairisiMha, ratnAditya ane sAmaMtasiMha. pUrvajonI agAdha zaktinA temanAmAM abhAva hatA. chatAM ratnAditya vageree pATaNanI rAjyalakSmInA vikAsakSetrane vizALa banAvyuM; cora-lUTArAone kAMTA kAyA; pitRe se pelI milkatane sAcavI rAkhI. chellA rAjAnI viSayalaMpaTatA, azakti ane dArUnA vyasane vanarAjanA vaMzanA uccheda karAvyA. tenA vizvAsadhAtI bhANeja mULarAje teneA ane tenA kuTuMbane nAza karI rAjya pacAvI pADayuM. lUTela rAjyane pacAvavAnI tIvra AkAMkSAe tene amaryAdita banAvyA. pATaNa upara hallA laI AvatAM lATa ane ajameranAM sainyane teNe nasADayAM; giranAranA grAharipune nAza karyAM. vRddhAvasthAmAM teNe uttarApathanA brAhmaNA nimaMtryA. te te rIte, yuvAna vaye karela pApAnAM prAyazcita mATe tene niSphaLa phAMphAM mAravAM paDayAM. pitAnA rAjazAsanamAM ja parAkramanI avadhie pahoMcanAra cAmuMDa mULarAjanA rAjasiMhAsane virAnce. ItihAsakArAe tenI kArakirdI viSe jo ke cUpakIdI sevI che paNa, je vastu upalabdha che tethI, mAnI zakAya che ke pitAnAM pApI kAryAnA smaraNe tene nItizithila banAvyeA. pApanAM prAyazritAthe, bahenanA atUTa te tejabhara AgrahathI, rAjya cheADI tene kAzInA mArga grahaNa karavA paDayA. pachI Avye vallabharAja. pitAnA apamAnanA badalA levA jatAM dehanA teNe bhega ApyA. tene nAnA bhAI durlabharAja tenA siMhAsane beThe. zAnti ne sulehane te dUta banyA. moha para jaya meLavI, nAnA bhAInA putra bhImane rAjadhUrA sAMpI teNe sanyasta dhAraNa karyuM. bhIma eTale du:zAsanavajetA bhImane avatAra. sindha, cedI ane avaMtipati bhejane harAvI teNe gujarAtaneA DaMkrA vagADayeA. vimaLazAhe te samayamAM AjInAM jagaprasiddha daherAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanI asmitA - 603 baMdhAvyAM. tenA samayamAM somanAthanI svArI mukhya gaNI zakAya. paNa somanAthanA parAjayamAM paNa tenI kIrti to jhaLahaLI UThI. musalamAna itihAsakArAe tenA zauryanAM muktakaThe vakhANa karyo. mULarAja sarIkhA dAnezvarI putranuM tene pitRpada maLyuM. tenA avasAna pachI yuvarAja kSemarAje rAjatyAga karI nAnAbhAI karNane pitAnA pada para adhiSita karyo. rAjA karNa karatAM mInaLadevInA pati ane siddharAjanA pitA tarIke te vadhAre vikhyAta che. putrane bALavaye ja rAjya sepI teNe karNAvatI vasAvI, tyAM jaI rahevAnuM pasaMda karyuM. - siddharAja eTale mahatvAkAMkSAnI pratimUrti. mALavA, lATa ane junAgaDha para teNe vijaya meLavyo. sahastraliMga ane rUdramALa sarIkhAM aneka bhavya sthApatyamaMdirane te sthApaka banyA. kumArapALane paNa TapI jAya evI tenI rAjyavyavasthA hatI. paNa caritranA ekaja durguNane lIdhe tene kumArapALa karatAM hINapada prApta karavuM paDayuM. kumArapALa rAjagAdIne vArasa na bane te mATe teNe ajamAvelI sarva yukitae vyartha gaI. tenA yugamAM muMjAla, zAnta, sajana ne udayana samA maMtrIzvare thayA. tejabhara vyakti ApatI mInaLadevI ke nirmaLa satItve pUjyatA prasarAvatI jasmA ne rANakadevInI virala mUrtio paNa tenAja yugane vArase che. paNa jenA nirmaLa chatAM digantavyApI pratApI yaze tenA yugane amara banAvyo e kalikALasarvajJa zrImadda hemacandrAcAryane janma ane vikAsa te pratApI rAjavInA bhAgyamaMdire suvarNakaLaza sama nIvaDe che. e baMnenA tejasaMyoge gujarAtane samRddha vyAkaraNa ApyuM, svataMtrya vyaktitva ApyuM, unnata bhAvanA ApI. paNa siddharAjane bhegavilAsa priya hatA. te hemacaMdrane, svakIrtinA Azaya sivAya, pUrA jhIlI ke jhIlAvI na zako. paNa jyAre vIra kumArapALa gujarAtanA siMhAsane beTha-paMcAsaramAMthI pragaTelI cinagArI svargIya prabhApe camakI UThI. ane gujarAta saMskAra, samRddhi, dharma, sAhitya ne parama bhAvanAnA kIrtimaMdira samuM banyuM. mahAna bhAratavarSanA nayanateja tarIke, devI bhAratInA vizuddha hRdaya tarIke jagatamAM tenI sthApanA thaI. tane AMgaNe asmitAne jhaLahaLato dIpaka pragaTa. [ anusaMdhAna pRSTha 601 thI cAlu ]. avazya mAge che. chaMda zAstramAM niSNAta ane saMskRta bhASAnA jJAtA pro. velaNakaranI pAse chedanuzAsananuM saMskaraNa-saMzodhana karavAya te ucita thaze. 'triSaSTizalAkApuruSacaritra' mULa bhAvanagaranI jainadharma-prasArakasabhA dvArA chapAyela te hAla anupalabdha hoI zrI AtmAnaMda zatAbdi smAraka-phaMDamAMthI tenuM punaH prakAzana karavAnI vyavasthA thaI rahI che te temane namra sUcanA e che ke tenI judI judI prato parathI pAThAMtaro sahita te para prakAza pheMkanArI vistRta prastAvanA, TippaNu vagere ApIne asala chapAyela mAMnI azuddhio -bhUle TALIne nUtana vartamAna paddhatie taiyAra karAvI te phaMDa chapAvaze evI AzA che. - ukta caritramAM temaja anya granthamAM ghaNAM subhASita bharyA che. te paikInA namunArUpa zAMtamUrti munizrI jayaMtavijayajIe "hemacaMdra vacanAmRta" e nAmathI gujarAtI anuvAda sahita eka nAnuM pustaka chapAvela che, te ja rIte bIjAne pUre saMgraha bahAra paDe te yogya thaze. - A sAhityaviAmI sUrinA jIvana saMbaMdhI je prakaTa ane aprakaTa puSkaLa sAdhana che te sarvamAMthI aitihAsika pramANenI puSTi sahita samagra vRttAMta, ane temanA sarve graMthonI vivecaka dRSTie AlocanA taiyAra karAvI prakaTa karavI e sAthI vizeSa upayogI kAryo che. jyAM sudhI te na thAya tyAMsudhI temanA pratyenA RNathI mukta nahI thavAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI hemacaMdrAcArya che. caturabhAI zaMkarabhAI paTela ema. e., elaela. bI. zrImadda hemacandra gujarAtanA A agragaNya tirdhara ane yugakartA mahApuruSa hatA. emane yuga hemayuga nAma pramANe sAcoja hamayuga-suvarNayuga hato. siddharAjane samaya gujarAtanA ItihAsamAM parama yazasvI ane gauravayukta hAI suvarNAkSare aMkita thaelo che. evA subhaga avasare siddharAja ane hemacandrano virala saMga sonA gAthe sugaMdha maLavA samAna che. e be mahAvibhUtienA addabhuta saMyoge gujarAtanI yazakalagImAM addabhuta raMga pUryA che-gujarAtanA gauravamAM ananya umero karyo che. hemacandra eTale sarvatomukhI pratibhA, sAMgopAMga saMpUrNa abhyAsa, atyunnata sarvagrAhI sarjatA. hemacandrAcArya ajoDa sAhityasRSTA hatA; anupama yugadaSTA hatA; kuzaLa rAjanItivizArada hatA; jainazAsananA prabhAvaka puruSa hatA. hemacandra eTale vidyAnA mahAsAgara, mUrtimaMta jJAnacakra, kalikAlasarvajJa. kalikAsarvajJanuM bahumAna biruda prApta karavuM e kaI paNa vidvAna mATe hAnIsUnI vAta nathI. e jotAM kahevuM joIe ke hemacandra eTale gujarAtanA sAkSaraziromaNi. emanA eka ziSya potAnA "caMdralekhA' nATakamAM emane "vidAMnidhimaMthamaMdaragiri' kahe che te sarvathA sArthaka che. evA agAdha zaktizALI sapUta mATe gujarAta jeTalAM garva ane gaurava dhare eTalAM ochAM che. hemacandra jeTalA jainene teTalAja jainetarenA-samasta gujarAtIonA mAna ane pUjAne pAtra che. kemake teo zAsanane jeTalAja sAhityanA bhekhadhArI che. e kalikAlasarvajJanI kuzAgra kalame eka paNa viSaya che. bAkI rAkhyo nathI. emanI sArvatrika pratibhA vyAkaraNa, chanDa, kAvya, alaMkAra, keza, nyAya, vega, carita ItyAdi aneka viSayane pahoMcI vaLI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI hemacaMdrAcArya - 6bhya AjathI sADAATha varSa upara sa. 114panA kArtikanI pUrNimA-devadivALIne divase-dhaMdhukAnA eka dharmiSTha kuTuMbamAM caMgadeva janme che. navame varSe atyanta AzAspada jaNute e cAlAka cagadeva AcAryazrI devacandrasUrine hAthe dIkSA pAmI samacaMdra bane che, ane bAra varSa sudhI ekadhAre abhyAsa ekalavyanA jevI ekAgratAthI karI sarva vidyAmAM pAraMgata thAya che. eTale saM. 116 6 nI akSayatRtiyAe ene AcAryapada ApavAmAM Ave che, ane mAtra ekavIza varSanI hAnI ummare semacaMdra hemacaMdrasUri bane che. pachI te hemacandranA puNyaprabhAve khaMbhAta vidyAvyAsaMgIonuM tIrthadhAma banI rahe che. emanI vyAkhyAnadhArAnA pAvana pravAhe khabhAtanuM jinamaMdira eka mahAna pAThazAlA banI jAya che. keTalAka samaya bAda maMtrI udayananI preraNAthI ane gusnI anujJAthI pote pATaNa prati vihAra kare che ane tyAM senA ane sugaMdhane suMdara saMyoga thAya che-siddharAja ane hemacaMdrano samAgama thAya che. mALavAnA vijaya pachI tyAMne jJAnabhaMDAra pATaNa lAvavAmAM Avelo. temAM bhejaracita "sarasvatIkaMThAbharaNuM ane anya gratha jotAM mahatvAkAMkSI siddharAjanA aMtaramAM duHkha thAya che ke AvA prethe mAre tyAM kema na hoya? eTale pite hemacandrane vyAkaraNa, chaMda, alaMkAra, keza Adi racavAne prArthanA kare che; kAzmIrathI vyAkaraNanA ATha graMthe tAkIde maMgAvI Ape che ane bIjI badhI vyavasthA karI de che. asAdhAraNa zaktizALI hemacandra varSa-savA varSamAM te potAne ane pitAnA AzrayadAtA rAjAne amara karate addabhuta graMtha siddhahaima taiyAra karI de che. A mahAna graMthane dabadabApUrvaka savArImAM hAthI upara darabAramAM lAvavAmAM Ave che, rAjasabhAnA vidvAna samakSa vAMcavAmAM Ave che, ane samucita pUjepacArathI enI sarasvatIkezamAM sthApanA karavAmAM Ave che. gujarAtanA parama gaurava samA e vyAkaraNanI prazastimAM tatkAlIna vidvAno eka lekamAtra basa thaze - bhrAtaH saMghRNu pANinipralapitaM kAtantrakanthA vRthA mA kArSIH kaTuzAkaTAyanavacaH kSudreNa cAndreNa kiM / / kiM kaNThAbharaNAdibhirbaTharayasyAtmAnamabhyarapi / bhUyante yadi tAvadarthamadhurAH zrIsiddhahemoktayaH // siddhahema kiMvA zabdAnuzAsananI viziSTatA e che ke emAM saMskRta sAthe prAkRtano paNa samAveza karyo che. pahelA sAta adhyAya saMskRta mATe che, jyAre chelle-AThama-adhyAya prAkRta zAsenI, mAgadhI paizAcI, cUlikA paizAcI ane apabhraMza mATe che. ApaNuM gujarAtI bhASA apabhraMzamAMthI utarI AvI che, eTale ApaNI bhASAnA abhyAsIone siddhahemacaMdra parama AzIrvAdarUpa che. hemacaMdre e uparAMta cAra kezagraMtho racyA che:-1. abhidhAna ciMtAmaNi, 2. hema anekArthasaMgraha 3. dezInAmamAlA ane 4. nighaMTuzeSa. abhidhAnaciMtAmaNimAM eka arthanA jeTalA zabdo hoya te ApelA che, jyAre ane kAryasaMgrahamAM eka zabdanA jeTalA artha thatA hoya te ApelA che. dezInAmamAlA e dezya zabdone saMgraha che, ane ApaNI bhASAnA temaja anya dezI bhASAnA abhyAsa mATe atyaMta upayogI che. nighaMTuzeSa vaidaka zabdane keza che. A uparAMta emaNe alaMkAra ane kAvyazAstranA gahana vivecanayukta kAvyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 .. suvAsa : caitra 1995 nuzAsana ane chaMdane mATe chaMdeAnuzAsana paNa racyAM che. A badhA uparathI hemacaMdra kevA mahAna vaiyAkaraNa, AlaMkArika ane bhASAzAstrI hatA tene ApaNane khyAla Ave che. saM. 1199 mAM siddharAjanuM avasAna thatAM kumArapALa pATaNanI gAdIe Ave che, ane peAtAnI pUrvAvasthAmAM hemacaMdre je Azraya ApelA-je madada karelI tene kRtajJatA ane gurubhaktipUrvaka saMbhArI hemacaMdranA pATaNamAM satkAra kare che. hemacaMdra ane kumArapALane saMbaMdha siddharAja sAthenA saMbaMdha karatAMya datara ane gADhatara bane che, ane ene laIne hemacaMdra rAjA pAse mAMsa-madya-niSedha, daivInimitte pazuvadhanA niSedha, aputranuM dhana levAnI manA, strIneA vArasAhaka ItyAdi rAjakIya sudhArA karAve che. rAjA kumArapALane upadeza mATe hemacaMdra yegazAstra nAmanA apUrva grantha race che. te uparAMta nyAyazAstra uparanA emane pramANamImAMsA grantha parama mahattvanA che. A rIte ApaNane hemacaMdranuM eka mahAna rAjanItijJa, samAjazAstrI ane dharmazAstrI tarIke darzana thAya che. zrI hemacaMdrAcArya eka mahAna pratibhAzALI kavi paNu hatA. emanI adbhuta kAvyazakti mATe yAzraya mahAkAvya eka javalaMta udAharaNa che. e mahAkAvyamAM sAlaMkI athavA caulukaya vaMzanA ItiDAsa rasika rIte raju thAya che ane sAthe sAthe e siddhahemacaMdranAM sUtrAnAM udAharaNa rUpe paNa kAma lAge che. Ama khevaDA artha sAratuM hovAthI e aitihAsika mahAkAvyane hrayAzraya nAma ApyuM che. evuM ja bIjuM prAkRta yAya kiMvA kumArapAlacarita emaNe racyuM che, ane emAM eka bAju kumArapAlanuM caritra ane bIjI bAju siddhahemanA chellA adhyAyanAM-prAkRta vyAkaraNanAM kramavAra udAharaNe ApelAM che. te uparAMta triSTazalAkApuruSaciratra nAmanA jainacaritrone kAvyaprantha ane sarvadharmasamabhAvanI udAtta bhAvanAbharyuM vItarAgastAtra kiMvA mahAdeva steAtra paNa emanA kavi tarIkenA sarasa paricaya karAve che. A rIte AjIvana akhaMDa sAhityasevA karI, gujarAtanI yazapatAkA bhAratavarSane diganta karapharAvI, potAnAM arAM kArya upADI le evA ziSyA, jemAM rAmacaMdra ane guNacaMdra jevA prauDha paDitA, udayacaMdra jevA viziSTa vaiyAkaraNa ane yazacaMdra, bAlacaMdra, vardhamAnagaNi, mahendramuni jevAM nararatnA hatAM, temane pAchaLa mUkI zrI hemacaMdrAcArya saM. 1229mAM 84 varSanI vaye pATaNamAM kAladharma pAmyA. jemanA granthamAM agAdha vidrattA hatI, upadezamAM ejasabharyuM mAdhurya hatuM, rAjasaMbaMdhamAM sahRdaya gAMbhIryaM hatuM, rAjakAraNamAM aucityabharI dIrdhadaSTi hatI, zAsanasevAmAM suMdara vyavasthA hatI, sAhityasevAmAM apritama pratibhA hatI, yAgamAM anubhavanuM navanIta hatuM, alaMkAramAM avanavA camatkAra hatA, vANImAM amRtabharI mIThAza hatI, vartanamAM vizuddhimaya udAttatA hatI, kavanamAM askhalita rasadhArA hatI ane jIvanamAM vijayavatI kalikAlasarvajJatA hatI evA e mahAna gujarAtI zrImad hemacaMdrAcAryane hajArA vandana hA! vandana hai ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ma www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandra zrI ramaNalAla va. desAI mahattA aneka svarUpe vyakta thAya che. yuddhavIrane ja mahAna mAnavAnI bhUla karatI mAnavajAta mutsaddIone paNa oLagI sAhityakAra, vidvAna, vaijJAnika ane sAdhujIvananI mahattA parakhe te jagata vadhAre sukhI thavAne saMbhava che. mahattA bhUmivijayamAM Utare tyAre atimahaka lAge che e kharuM. paraMtu ItihAsa tapAsIe te keTalA vijo sthira rahI zakyA che? keTalAM varSa pahoMcyA che? chellAM vIsa varSomAM ja keTakeTalA vijaye parAjaya banI gayA? gujarAtane selaMkIyuga mahAna hato. solaMkIo parAkramI hatA. mahArAjA siddharAja ane kumArapALa mahArAjavIo hatA. temanA vijayo mahAna hatA. paraMtu temanA bhUmija Aja kyAM che? e vijane lIsoTA paNa bhuMsAI gayA che. ane evA parAkramI mahArAjAone paNa potAnA vijayane asaMtoSa raheto hato. e asateSane saMtoSavA temanI daSTi vidvAne, sAhityakAro, tapasvIo ane sAdhuo tarapha vaLatI. ane bhUmivijaya karatAM vadhAre zAMti vadhAre sukha temane e zastrarahita vIra pAsethI ja maLatAM. gujarAtanA zastrarahita vIrena eka mahAna agraNI te hemacaMdra. tapazcaryA e temano jIvanakrama. vidvattA e temanI meja. sAhitya e temanI sevA. ahiMsAno ja Agraha rAkhI, ahiMsAne ja Adarza gaNI AgaLa vadhavA mathatA jaina dharmanuM sthAna mAnava saMskRtinA ItihAsamAM anerU ja che. dharmo te saghaLA ahiMsAne mahattva Ape ja che. chatAM jaina dharmanI samagra racanAmAM rahelI ahiMsA e AtmabaLane prathama spaSTa svIkAra karanAra mArgakhaMbha che. e dharmanA eka mahAna pariNAma sarakhA hemacaMdra jainene ja nahi paNa samasta gujarAtanI mahattAnA pratinidhi che. siddharAja ane kumArapALanA vija paNa hemacaMdra vaDe oLakhAya che. brAhmaNa dharma-vaidika dharma ane jaina tathA bauddha dharmanI parasparamAM maLI javAnI viziSTa udAratAne sAco ItihAsa jyAre lakhAya tyAre khare. paraMtu e Arya saMskRtinI traNa pAMkhaDIonI jyAre oLakha thaze tyAre temAM hemacaMdrasUrinuM sthAna mahattvanuM ja raheze. zaiva mAga siddharAjanA pUjya banI cUkelA A jainAcArya ApaNuM Arya matamatAMtaronI viziSTa udAratAnA eka bhavya pratika sarakhA che. ane temanI vidvattA ekaja vAta kahI dauM. hemavyAkaraNanuM eka prakaraNa abhyAsa arthe mahAre jevAne prasaMga Avyo. e prakaraNanAM addabhuta udAharaNomAM raheluM te samayanuM utkRSTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 * suvAsa : caitra 1995 sAhitya Aja paNu gujarAtI sAhityanA Adi pravAha tarIke oLakhI zakAya ema che. vyAkaraNanA niyamA tA mane na AvaDavA. AvaDavA haze te| bhUlI gayeA. parantu daSTAMtAmAM rahelA sAhitya-ane e sAhityamAM rahelA jUnA gujarAtanA saMskAranI chApa hajI bhUMsAtI nathI eTaluM ja nahi, te tarapha vAraMvAra vaLavAnI-abhyAsa karI tenI khUbIo samajavAnI vRtti rahyA ja kare che. ane tema nathI banI zakatuM ene bhayaMkara asaMtASa rahyA kare che. AjasudhI jenI preraNA paheAMcyA kare che evA mahAna gujarAtI hemacaMdrane vijaya bhUmivijayI vIrA karatAM vadhAre vistRta, vadhAre vyApaka ane vadhAre dIrdha che. siddharAja karatAM hemacaMdra vadhAre jIvaMta che. cakravartI siddharAje paNa e svIkAra karyAM ja hatA. nahIM te| hema vyAkaraNa-siddavyAkaraNane hAthI upara mUkI tenuM rAjavaibhavI saradhasa kahADanAra mahArAjAe sA, baseA, hajAra ke lAkha suvarNamudrAo ApI vecAtuM levAnI saraLa AvaData batAvI na hota ? vidvAna hemacaMdrane A mAnanI jarUra na hatI. kalikALasarvajJane mAnanI aMgata mAnanI apekSA naja hoya. paraMtu pustakane apAyalA aitihAsika mAnamAM vidvAnavIra-sAdhuvIra sAhityavIranA mAnasvIkArane eka bhavya prasaMga samAyelA che. kalama ane vANI ahiMsAne Azraya le, kalama ane vANIne dhaDanAra ahiMsAne Azraya le, tapasvI bane teA tenuM sAkSara jIvana AThaseA varSa jeTaluM te lAMbu cAle ja. e hemacaMdranA jIvananuM rahasya. e mahAna gujarAtInI jayaMti prasaMge ApaNe ahaMsAne vadhAre oLakhIe, ApaNe vidvattAne vadhAre oLakhIe, ApaNe saMskAra vadhAre eLakhIe te ApaNI mAnavatA vadhAre ceAkhkhI thAya. mAnavatA vagara mahattA kevI ? mAnavatAbharI mahattA jovI heAya te hemacaMdrane ApaNe prathama joie. e hajI sajIvana che. ApaNe sau bhUlAI gayA hAIzuM tyAre ce jIvatA haze. kAraNa ? hemacaMdranI mAnavatA-tapazcaryAM vacce sacavAI rahelI vidvattA--ane e vidvattAmAM paNa jaLavAI rahelI sevAbhAvanA. nahIM teA e graMtharacanA krama karata ? ane hemacaMdre keTakeTaluM lakhyuM che? Ajane kAI sAhityakAra tenuM mApa paNa kahArDa tA kharA ! e svataMtra gujarAtane, dhArmika gujarAtane, sevAbhAvI gujarAtanA pratinidhi hate. ane Ajane sAhityakAra ? e prazna pUchIne viramuM chuM. aparAdha gUrjararASTranA tamAma samAje zrI hemacaMdrAcAryanI apratima pratibhA mATe abhimAna dharAvavuM joi e. hemacaMdra AcArya mAtra jaina vibhUti naheAtA; temanuM vyaktitva gUrjara hatuM, Arya hatuM, agamya sarvattatvavALuM hatuM. je navAjUnA gUrjara lekhakAe te sarvajJa vyaktitvane upahAsa karyAM che temaNe akSamya gunho karyAM che. hemacaMdranI pratibhAnI raja:kuNa jeTalI pratibhA jenI nathI tee Ave! gunhA karI zake, e haju cAlu che te ja ApaNI ayeAgyatA sUcave che. ke. huM, kAmadAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogIzvara zrI hemacaMdrAcArya ane dhyAnanirUpaNa lekhaka : zrI mohanalAla bhagavAnadAsa jhaverI bI. e. (onarsa), ela ela. bI, selisiTara. zrI hemacaMdrAcAryanI sarvatomukhI prajJAe yoganA viSayane paNa sparyo che. keganA yama, niyama, Asana, prANAyama, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e prasiddha ATha aMgane dRSTi samakSa rAkhI jainonA pAMca mahAvrata tathA AcArane yama-niyamamAM samAveza karI bIjA aMgenAM nirUpaNamAM jaina temaja jainetara daSTiono bane teTale samanvaya karI temaNe yogazAstranuM nirUpaNa karyuM che. A zAstranI racanAmAM vizeSatA e che ke gRhasthIono paNa yogamAM adhikAra che te teo svIkAre che. jyAre ghaNuMkharA yogIo yogasAdhanA saMpUrNa tyAga vagara zakya ja nathI ema kahI gRhasthIonA yogasAdhanAnA adhikArane asvIkAra kare che, tyAre zrI hemacaMdrAcArya yoga sAdhanAnI pagathI gRhasthAzramamAMthI ja mAMDe che. A nirUpaNa jaina daSTie yukta ja che. temanI yoganI nIce ApelI vyAkhyA parathI te spaSTa thAya che. teo kahe che ke utkRSTa puruSArthamokSanuM kAraNa yoga che ane te yoga, jJAna, zraddhA, tathA cAritrarUpa ratnatrayImaya che. e ratnatrayanI ochevadhate aMze gRhasthAzramamAM paNa zakyatA jaina darzana svIkAre che. A rahI temanI vyAkhyA - caturvarge'graNImoMkSo yogastasya ca kAraNam / / jJAnazreddhAnacAritrarUpaM ratnatrayaM ca saH // pra. 1 zlo. 15 gRhasthI chu keganA baLe kevalajJAna ane aMte mokSa prApta kare che, te cakravatI bharata rAjarSi tathA zrI maradevAnA daSTAMtathI teozrI batAve che. yogazAstra pra. 1 leka 10 tathA 11. granthanI prazastimAM jaNAvyA pramANe gazAstranI racanA zrI caulukya nRpati kumArapAlanI atyaMta prArthanAthI zrI hemacandrAcArya zAstra, gurunA upadeza tathA anubhavanA AdhAre karI che tethI gRhasthI paNa yogane adhikArI che e zrI kumArapAla jevA bhUpati-ziSyane protsAhita karavA mATe batAvavuM bahu jarUrI hovAthI te upara vividha daSTAntathI mULa tathA TIkAmAM bhAra mukAya che. yama-niyamanuM vistRta varNana tethI ja upayogI che. eTaluM ja nahi paratu sarvasvatyAgI puruSone paNa tenuM mahattva ThasAvavA jarUrI che. AthI ja AhAra jevA viSaya upara sarakhAmaNImAM nAnA grantha gherasaMhitAmAM paNa vistArathI vivecana karavAmAM AvyuM che. temAMthI ekaja leka atre utArIzuM je mitAhAranI AvazayakatA darzAve che - " mitAhAraM vinA yastu yogAraMbha tu kArayet / . nAnArogo bhavettasya kiMcidyogo na sidhyati // " 5-16 gheraNDasaMhitA mitAhAra vinA je yogano AraMbha kare che tene jAtajAtanA roga thAya che ne yoga jarI paNa siddha thatuM nathI." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 suvAsa : citra 1995 mitAhAranuM vivaraNa karatAM tyAM ja kahyuM che ke "adhuM peTa annathI bharavuM pA bhAga jeTaluM pANI pIvuM ne peTane bAkIne pA bhAga vAyunA saMcAra mATe khAlI rahevA devo." kame AvatAM trIjA gAMganuM vivaraNa karatAM sAdhunI DimAo (dhAnapaddhatio) mATe upayogI, tathA jADA temaja pAtaLA manuSyonI ane baLavAna temaja dubaLa manuSyonI apekSAe upayogI judA judA AsanonuM AcAryazrI saMkSipta varNana kare che. chevaTamAM kahyuM che ke je je Asana karavAthI mana sthira thAya te te dhyAnanA kharA sAdhanarUpa hovAthI te ja karavuM. emaNe (1) paryakAsana, (2) vIrAsana, (3) vajrAsana, (4) padmAsana, (5) bhadrAsana, (6) daDAsana, (7) utkaTika sana, (8) gAdevikAsana, tathA (9) kAyotsargAsana varNavyAM che. : pachI teo kahe che ke sukhe besI zakAya tevA Asane besI, baMne hoTho ThIka bIDI nAsikAnA agrabhAga upara dRSTi sthira karI uparanA dAMta nIcenA dAMtane sparza nahi ema rAkhI prasannavadane pUrva ke uttara sAmuM mukha rAkhI apramattapaNe TaTAra besI dhyAna karanAre dhyAnamAM udyata thavuM. krame AvatAM cothA yogAMga prANAyamanuM varNana karatAM teo kahe che ke dhyAnasiddhi mATe keTalAka prANAyamane Azraya le che, kAraNa ke temanA mate mana temaja zvAsa para jaya meLavavA bIjI koI rIte zakya nathI. paratu jaina matamAM kahyuM che ke___ "usAsaM na niraMbhai Abhiggahio vi kimua ciTThAe / sajnamaraNaM nirAhe suhumosAsaM tu jynnaae||" TIkA prakAza 5 loka 1 yogazAstra : "Abhigrahika (jeNe pratijJA karI che te) paNa zvAsane na roke te pachI ceSTAthI te kema rUMdhe ? zvAsane nirodha karavAthI tarata maraNa thAya che. mATe jayaNathI yatnapUrvaka sUkSma zvAsozvAsa levA." zrI hemacandrAcArya prANAyAmane zarIranA Arogya temaja bhaviSyamAM thanAra mRtyune AgaLathI jJAna thavA mATe upayogI gaNI vivaraNa kare che, ane prasaMgAnusAra kALajJAna karAvanAra yaMtra, maMtra, tiSa svapna, upaprati, zakuna, svadaya Adi bIja nimittanuM paNa varNana kare che. te prasaMge varNavelI pratIke pAsanA- chAyApuruSasiddhi anya yoga graMthomAM carcAyelI che. prANAyAmanA recaka, pUraka, kuMbhaka, pratyAhAra, zAMta, uttara tathA adhara evA sAta prakAra teo batAve che. prANAyAmanA chellA cAra prakArane kumbhakamAM samAveza karI zakAya, kAraNa ke zarIranI aMdara zvAsane rUMdhavAthI ja te thaI zake che. prANAyAmanI siddhithI parakAyapraveza paNa sAdhI zakAya che, chatAM tethI mokSa prApta thatuM nathI. prANAyAmathI cittane kaleza thAya che tethI mukitamAM te aMtarAyarUpa thAya che. eTale prANAyAma jANavAgya che, paNa AdaravA yogya nathI. pachI krame AvatuM pAMcamuM gAMga "pratyAhAra" teo varNave che. te upayogI che, kAraNa ke te dvArA mananI zuddhi thAya che, mana nizcala thAya che, ne vivekabuddhi utpanna thAya che. viSayamAMthI ikiye sahita manane kheMcI levuM teja "pratyAhAra" che. [apUrNa ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI hemacaMdrAcArya zrI. gevindabhAI hAthIbhAI daI jana dharma purAtana kALathI AkhA bhAratavarSamAM phelAelo che, paNa teNe gujarAtamAM jevuM prAdhAnya prApta karyuM che tevuM bIje kayAMI prApta karyuM nathI. 24mA tIrthakara zrI ariSTanemie gujarAtamAM tapazcaryA karelI ane gujarAtamAM ja te nirvANa pAmyA hatA. mahAgujarAtanA giranAra ane zatruMjaya parvata upara ghaNuM jaina dharmAtmAo mekSa pAmelA. vIra saMvata 988mAM ahIM vallabhanagaramAM vetAmbara sAdhuono saMdha maLe ane pitAnA dharmazAstrone vyavasthita karelAM te vAta pramANa Ape che ke gujarAtamAM prAcIna kALe jaina dharma keTaluM badhu mahatva bhogavato hato. vividha vaMzanA prakhyAta rAjAo gujarAtamAM jaina dharmanA chatradhAre thaI gayA che. cAvaDA vaMzanA rAjA vanarAjane (7ra0-780) rAjA thatA pUrve vanamAM jaina sAdhu zIlaguNasUri e ucherele ane pAchaLathI te rAjAne jainadharmane ziSya banAvela. jyAre vanarAje aNahilavADa pATaNa vasAvyuM, tyAre jaina maMtrothI kriyA karAvI hatI, ane e prasaMge vanarAje pATaNamAM eka jaina maMdira baMdhAvyuM hatuM te pArzvanAthanA maMdira tarIke hajI mojuda che. jaina dharmanAM ethI paNa vadhAre AzrayadAtA lukya (solaMkI) vaMzanA rAjA hatA. e vaza sthApanAra mULarAja (I. sa. 961-996) zaivadharmI hato paNa teNe jaina maMdira baMdhAveluM. 1 lA bhIma (1022-1064)nA rAjyakALamAM zraddhALu zrAvaka vimale Abu parvatanA bhavya zikhara pradeza upara 103ramAM prakhyAta jaina maMdira baMdhAvelAM te hajIe vimala-vasahi (vimalane vAsa) e nAme prakhyAta che. te paNa prakhyAta hemacaMdrAcArya jemanI pavitra yAdagIrI nimitte "hema sArasvata satra' ujavavAne samAraMbha tA. 7-8-9 eprilanA zubha divasamAM muMbaI sarakAranA gRhasaciva zrIyuta kanaiyAlAla mANekalAla munazInA pramukhapaNuM nIce pATaNamAM thavAnuM che, ane jemanA nAme, pATaNanA kiMmatI granthabhaMDArone sAcavI rAkhavA, jhaverI mohanalAla motIcaMdanA suputroe, pitAnA smAraka artha, aMdhAvela jJAnamaMdiranI e ja prasaMge uddaghATana kriyA thavAnI che. temanA prabhAva ane paribaLe ja gujarAtamAM jaina dharme ekadama mahattvanuM sthAna prApta karyuM hatuM. hemacaMdrAcAryanuM pUrvAvasthAnuM nAma caMgadeva hatuM. dhaMdhukAmAM eka jaina vaNikane ghera temane janma 1088mAM thayo hato. A buddhizALI bALaka tarapha devacaMdra nAmanA eka sAdhunuM dhyAna kheMcAyuM hatuM ane tenA mAbApanI saMmatithI temaNe tene dharmazikSaNa ApyuM hatuM; ane ATha varSanI ummare vrata ApI tenuM nAma semacaMda rAkhyuM hatuM. semacaMde jaina dharmanI sarva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 - suvAsa caitra 1995 zAkhAonuM mahatvanuM badhuM jJAna pitAnA alaukika buddhibaLe nAnapaNathI ja prApta karyuM eTaluM ja nahi paNa brAhmaNavidyAomAM paNa te pAraMgata thayA hatA ane 27 varSe AcArya thayA tyAre temanuM nAma hemacaMdra pADavAmAM AvyuM, ane temanA gurune sthAne temane besADavAmAM AvyA. emanA jJAnathI, emanI kathAvArtAothI ane temanI nipuNatAthI cAlukya vaMzano rAjA jayasiMha siddharAja (1094-1143) AkarSAyo ane AcAryanI sAthe mitratA bAMdhI. A rAjAne sAhitya ane tattvajJAna upara ghaNe prema hato. jo ke pote zaivadharma pALato te paNa aNahilavADa pATaNanA pitAnA darabAramAM hemAcArya ane bIjA jaina sAdhuone teDAvate ane temane bedhamAM ghaNe rasa leto. rAjAne upadeza ApIne hemacaMdrAcArya jaina dharmanI mahattA tene samajAvI. ane tethI je ke jayasiMhe jainadharma svIkAryo nahi to paNa hemacaMdrAcAryanI preraNAthI teNe siddhapuramAM mahAvIranuM maMdira baMdhAvI ApyuM ane temanI sAthe neminAthanAM darzana karavAne giranAra jAtrAe gayo. e uparathI e rAjA jainadharmamAM keTale rasa lete hato e jaNAya che. pitAnA AzrayadAtAnI preraNAthI hemacaMdra siddhahemacaMdra siddharAjane mATe hemacaMdra lakheluMnAmanuM vyAkaraNa ane bIjA aneka graMtha lakhyA. I. sa. 1143mAM jasiMha rAjA maraNa pAme tyAre tene putra nahi hovAthI tenA bhAIne putra kumArapALa gujarAtanI gAdIe beTho. tenA upara hemacaMdra ghaNe prabhAva pADayo hato. dhIre dhIre tene jainadharma tarapha AkarSa aMte tene jainadharmanI dIkSA paNa ApI. kumArapALe hemacaMdranA bodhathI mAMsAhAra choDI dIdhe, zikAra karavAnuM choDI dIdhuM ane jugAra ramavAnuM baMdha karAvyuM, pariNAme Aste Aste gujarAta namunedAra jaina-rAjya banavA lAgyuM. kumArapALe jeno nAM ghaNAM tIrthonI yAtrA karI ane devaLa baMdhAvyAM. pitAnA rAjAne Azraye rahIne hemacaMdra aneka sAhityagraMtho lakhyAjemAM vegazAsa, triSaSTizalAkApuraSacaritra, kumArapALa carita, vagere mukhya che. 84 varSa sudhI prabhAvazALI jIvana jIvyA pachI hemacaMdra 187ramAM upavAsa karIne dehatyAga karyo tyAra pachI theDe vakhate kumArapALe paNa te ja rIte dehatyAga karyo. jenee sAhityanA kSetramAM keTaluM badhuM karyuM che tene kaMIka khyAla jaina bhaMDAromAM hajI sudhI sacavAI rahela, bhojapatra upara, lAkaDAMnAM pATiyAM upara, tAlapatra upara ane kAgaLa upara lakhyA lekhe ane graMthe uparathI Ave che. hemacaMdra ane evA bIjA janaItihAsamAM prakhyAta thaelA pratApI AcAryo ekasthAne rahIne graMtha lakhatA. tema bIjA vidhAna sAdhuo cAturmAsamAM vihAra karavAnA niSedhane laIne cAturmAsamAM eka ThekANe rahetA te vakhate graMtho lakhatA. lekhake moTe bhAge dhArmika zreNInA hatA tene pariNAme graMthe paNa moTe bhAge dhArmika zreNInA lakhAyA che to paNa bhArata sAhityanA Itara kSetromAM je viSayo upara graMtha lakhAyA che temAM jaina lekhakone paNa sAro phALe che. AdhyAtmika bhAvanAo, dhArmika kathAo, zilpazAstra ane tIrthaMkaranAM stotre e sAhitya mukhya che; te uparAMta vijJAnazAstrakAvya, vArtAo, nATake vagere sAMsArika viSayanA graMtha dvArA paNa jana lekhake e potAnA dharmane pighaNuM ApyuM che; jaina graMthakAree prAcIna (saMskRta) mAdhyamika (prAkRta ane apabhraMza) ane arvAcIna (bhASA) e traNe bhASAono upayoga karyo che. lakhANanI svacchatAmAM ane zuddhatAmAM jaina hastaleo bIjAenA karatAM caDhI jAya che. aneka raMganI zAhIno upayoga temAM karelo hoya che. aneka pustakemAM nAnAM citra citaravAne lekhakane zekha paNa tarI Ave che. eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI hemacaMdrAcArya - 613 eka pustakamAM aneka labacorasa pAnAM hoya che tene eka-bIjA upara goThave che. pachI temanI upara-nIce majabUta DhAMkaNa (pATalI) mUke che ane pachI te saune eka sAthe dorIe bAMdhe che. tADapatra upara lakhe graMthanAM pAnAmAM vacagALe ghaNuM karIne kANuM pADavAmAM AveluM hoya che temAM thaIne derI parove che ane pachI tenAM amuka pAnAM amuka rIte bAMdhelA hoya che. pUrvakALathI jaina sAhityanA AzrayadAtA che ane dharmagraMthonI nakale karAvavAmAM puNya mAne che. tethI jena hastalikhita graMthane meTa saMgraha sacavAI rahyo che, ane chApakhAnAM nIkaLyA pachI te ghaNuM jaina graMthe prasiddha thavA lAgyA che. jJAnane pracAra kare e jainomAM moTA puNyanuM kAma gaNAya che ane tethI keTalAka zrImanta jaina gRhasthAe pustaka prakAzana mATe moTI moTI rakamane alaga karI che temAMthI dharmanAM bhASAMtara thAya che, te chapAya che, ane tenI lahANI thAya che agara jUja kIMmate vecAya che. zrI hemacaMdrAcArya viracita dvayAzraya kAvya, ke jenI zabdaracanA evI khUbIthI karelI che ke temAMthI vyAkaraNa saMbaMdhI ane itihAsa saMbaMdhI e pramANe be artha nIkaLe che, tenuM bhASAMtara gurjaranareza, saddagata zrImanta mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa emaNe - saddagata sAkSara maNilAla nabhubhAI pAse karAvI prasiddha karAvyuM che. jo ke jenabhaMDAro paikI ghaNA pratye prasiddha thayA che to paNa hajI ghaNA prasiddha thavAnA bAkI che. gujarAtanA dhanADhamAM moTo bhAga jene baMdhuone che. teone A zubha prasaMge A bAbata vicAramAM laI pustaka prakAzana tarapha vizeSa lakSa ApavAne vinaMtI karuM chuM. prathama "zrI prabhAvaka caritra" nAmanA jaina granthanuM gujarAtI bhASAMtara mArA vAMcavAmAM AveluM temAM zrI hemacaMdrAcAryanuM jIvanacaritra ApeluM che te vAMcI mane ghaNo AnaMda thayo hato ane te pachI temaNe pote lakhelA triSTizalAkApucaritra nAmanA meTA graMthanuM bhASAMtara vAMcavAmAM AvatAM mane gammata sAthe ghaNuM jJAna maLyuM hatuM. jANe ke koI kAdambarI ke navalakathA vAMcato houM evI rIte vArtAo, vaNene, daSTAMto vagerethI bharapUra ane samaya ane madhurI bhASAmAM lakhAeluM pustaka vAMcatAM je bhAga mane pharI vAMcavA ane manana karavA - jevo lAgyo tenA upara nizAna karato gayo; ane e nizAnI karele bhAga eka nAnakaDA pustakarUpe prasiddha thAya to jemane meTuM pustaka vAMcavAne vakhata na hoya temane mane maLyo hato te AnaMda sAthe jJAna meLavavAne lAbha maLe ane kadAca moTuM pustaka Akhue vAMcavAnuM mana thAya eTalA mATe, meM te "dharmopadeza" e nAmathI nAnakaDA pustakarUpe prasiddha paNa karAveluM. svIkAra - avantInAtha; prajAba (mahAsabhA-aMka); mAdhurI, phArbasa traimAsika, kusuma, sarvoddhAra, jaina siddhAnta bhAskara, dezI rAjya; prasthAna,bAlamitra, bAlajIvana, strIbodha, yuvaka, kamara, osavAla, dIpaka, jenasatyaprakAza, AtmAnaMda prakAza, kerama, gujarAta zALApatra, vyAyAma, " zikSaNa--patrikA, vaighakalpatarU, khetIvADI vijJAna, kacchI dazA osavAla prakAza, bAlavADI, navaracanA, gItA, dALa, anAvila jagata, kSatriyamitra, anekAnta; savAla navayuvaka, jortidhara, dubhi; prajAbaMdhu, gujarAtI, navasaurASTra, jaina, jaina. ti, strIzakti, gujarAtI eca. sagathAna. [ paricaya have pachI.] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- - - -- - - --- - - - visarjAto ItihAsa che SEX WWWWW . BAPA nil * paAi zikSaNa-sAhitya-saMskRti -jarmanImAMthI hadapAra thayela yahudI Do. eTa haramana sTrosa kalakattA-vidyApIThamAM tulanAtmaka tattvajJAnanA prophesara tarIke nImAyA che. sArasvata satranI rojanAmAM tA. 7 mI eprIle nA. munazInuM sanmAna ne temanA hAthe hemacandrAcAryajJAnamaMdIranI udadhATanakriyA, tA. 8 mIe nibaMdhavAMcana ane nA. munazInA pramukhapade satraujavaNI ne samelananI beThaka, tA. 9 mIe nA. munazIne mAnapatra-kAryakrama rahyo che. pAvAgaDha khAte vardhAjanAnAM zubha maMDANa. DevIDasAsuna-InDasTrIyalakulanA meLAvaDAmAM nA. gavarnare karelI nA. munazInI prazaMsA ane teo rakhaDatAM chokarAne ThekANe pADaze evI darzAvelI AzA. paMjAbanA saccidAnaMda ra e eka kArDa para vistRta prastAvanA sAthenI AkhI gItAMjali sama akSaramAM utArI che. ma. gAMdhIjInA haste dilhImAM khulluM mukAyela sarvadharma pratimAmaMdira. chApAomAM pragaTa thatA vANahiMsaka ane aliSTa lekho sAme zrI. kIzoralAla mazarUvALAnI gaMbhIra cetavaNI. ma ma zrI hAthIbhAI harizaMkara zAstrI ane di. ba. narmadAzaMkara devazaMkara mahetAnuM avasAna. udyoga-vijJAna-samRddhi -eTAvA karAranuM sthAna levAne racAlaya navA karAramAM briTiza kApaDa parane jakAta ghaTADo ane badalAmAM hiMdanuM je rU briTana svAbhAvikapaNe le che te levAnI khAtrI. posTakArDanA dara ghaTADavA saMbaMdhamAM dhArAsabhAnI mAgaNI nAmaMjura. dara hiMdamAMthI be abaja vIza kareDa lagabhaganuM senuM paradeza jAya che. TAsmAniyAmAM garama pANInI nadInI zedha. dezI rAjya -rAjakeTa-prakaraNa saMbadhamAM ma. gAMdhIjInA tA. trIjIe zarU thayela upavAsa ane nA. vAIsaroyanI daramyAnagIrInI vyApaka mAgaNInA pariNAme e nAmadAre daramiyAnagIrI karatAM ma. gAMdhIjIe sAtamIe karela pAraNuM, mahAtmAjIe rAjakoTa-prakaraNamAM samAdhAnano nA. vAIsaroyane bakSelo yaza. rAjakeTa ThAkora ane ma. gAMdhIjI baMnee pheDarala korTanA cukAdAne mAnya rAkhavA batAvela taiyArI. temAM rAjakoTanA vakIla tarIke mI. mahamadaalI jhINuM. cUkAde mahAtmAjInI tarapheNamAM DhaLavAne pUro saMbhava vIrAvALAne resIDenTanI cetavaNIo. lIMbaDImAM guMDAgIrI ane hadapArI. hiMdI vajIre rAjAone rakSaNa ApavAnI nItine svIkAra karavA sAthe ja rAjAo nyAya ane prAmANikatAthI varte e jarUrI darzAvyuM che. trAvaNakoranA dIvAna sara. sI. pI. rAmasvAmI Ayara ane ma. gAMdhIjI vacce pragaTa thatAM parasparanI bhUla ane gerasamajo darzAvatAM nivedano. bhAvanagaramAM netAone laDAvavAnI cAlabAjI. jayapurasatyAgraha aMge jamanAlAla bajAjanI gabhIra cetavaNI ane tapAsamAgaNI. mahAtmAjInI nA. vAIsaroya sAthenI mulAkAta ane te pachI jayapura-trAvaNakera-kaccha vagere sthaLe satyAgraha mulatavI rAkhavAnI temanI salAha. haidrAbAdamAM gaMbhIra satyAgraha ane rAjyanI sudhArAo ApavAnI taiyArI. inTaranarezanAM eka AMglabALA sAthenAM lagna. hAtharasanA rAjAnI jarmana rANIe patideva sAme mAMDele 191000 ne khAdhAkhorAkIno dA. bhAvanagaramAM mejara jorAvarasiMhajInuM rAjInAmuM nA. vAIsaroye narendramaMDaLanI beThaka khullI mUkatAM rAjAone ApelI prajAjAgRtine samajI javAnI salAha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IT zAha " 'ID - Aje gujarAta ane tenI prAcIna rAjadhAnI pATaNa. harSaghelA aMtare, madhyakAlIna ane te pachInA paNa pazcima hiMdanA saMskAra, saMskRti, dharma, samAja ane sAhityanA pravAha para ananya varcasva bhagavanAra ane gurjara jaina saMskRtinA prANasamAM kalikALasarvajJa zrImad hemacaMdrAcAryane sArasvatasatra ujavI rahyAM che. A satra gujarAta ane tenI chellI sadInA sAhityakAroe zrImada hemacaMdrAcArya, jaina samAja ane jaina sAhitya pratye je akSamya AkSepa karyA che tenA prAyazcitarUpe hoya te te ApaNI dRSTie jeTale zobhAspada ane jaina dRSTie jeTalo AvakArapAtra che eTale ja e je koI vyakita ke vargane svArthasAdhana arthe zrImadda hemacaMdrAcAryane hathiyAra banAvavA pUratuM ja hoya to te jaina ane jainetara baMne dRSTie ayogya ne asthAne che. zrImadda hemacaMdrAcArya para zarUAtamAM harmana jekebIe chanda ane vyAkaraNa-racanAne lagatI bhUla saMbaMdhI asaMbhavita AkSepa karyA. paNa jyAre samartha jaina vidvAno dvArA e AkSepane asthAne, bhUlane pariNAmarUpa ane hAsyAspada TheravavAmAM AvyA tyAre zrImAna jekebI e sAme eka harapha paNa uccArI na zakyA. bulare paNa kaMIka evAja asaMbhavita AkSepa karyo. te pachI maNIlAla nabhubhAIe zrImadanI ahiMsakanIti upara anucita prahAro karavA uparAMta temanA dvayAzraya mahAkAvyane bhAravInA bhaThThI kAvya karatAM utaratI koTinuM kahyuM: bhaddI kAvya bhAravIe nahi paNa bhaTTIe lakhyuM che e paNa na jANanAra vyaktie bhaTTakAvyano abhyAsa karyo hoya e jyAre saMbhavita nathI, tyAre te tenI bIjA sAthe tulanA zI rIte karI zake ? bhaTTIkAvya varNanapradhAna kAvya chatAM temAM pANinInA prayogone krama paNa sacavAI zakela nathI tyAre zrImaddanuM kAvya ItihAsapradhAna chatAM temaNe temAM bhASAnI suMdaratA ane varNananI surekhatA uparAMta vyAkaraNane vyavasthita krama jALavI rAkhyo che. navalarAme vIramatI-nATakamAM aghaTita AkSepa karyo ane gujarAtanAM keTalAMka pAThayapustakamAM e AkSepavALA bhAgane ja pasaMdagI ApavAmAM Ave che. te 'pachI vartamAna yuganA nA.. ka. mA. munazI vagere keTalAka lekhakoe uparyukta AkSepane tenI jovAno vicAra paNa karyA vinA te parathIja pitAnAM pustakamAM svairavihArI paddhatie marajImAM AvyuM ema lakhI nAkhyuM. "rAjAdhirAja'mAM maMjarI-hemAcAryano prasaMga maMjarInA vyakitatvanA vikAsa arthe hoya te karatAM hemacaMdrAcAryanI te kevaLa mazkarI ja sUcave che. "Gujarat and its Lit"mAne hemacandravibhAga e tulanAtmaka vivecana nahi paNa temanI sarjanazakita para AjasudhImAM thayela adhaTita AkSeponI tAravaNasa che. AvI bhUtakAlIna bhUlene A satramAM vIsarI javAmAM Ave ethI vadhu suMdara satranuM pariNAma bIjuM zuM hoI zake? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 suvAsa : citra 1995 ne temanA para ne bIjA jaina itihAsakAro para pakSapAtane je Aropa mUkavAmAM Ave che te samULago asthAne che. emaNe jene ja prAdhAnya ApyuM che te vigata kaMIka aMze kadAca sAcI hoya to paNa te truTI nathI paNa AdikALathI cAlyA AvatA mAnavasvabhAvanuM naisargika pariNAma che. jagatanI dareka vyakti ke vibhUti je te pote mAnatI hoya tene ja prAdhAnya ApatI AvI che ane AjanA jagatamAM paNa eja krama cAlu che. Aje ApaNe jene dhutkAratA hoIe tene ja AvatIkAle mahAtmAjInA vAdamAM bhaLatAM ApaNe pUjIe chIe; Aje jene pUjatA hoIe te mahAtmAjIne cheDI jatAM AvatI kAle ja ApaNe tene dhutkArIe chIe. pRthvIsiMha mahAtmAjInA Azraye AvatAM ApaNe enI jIvanakathA vAMchIe chIe, paNa pRthvIsiMhanA pUrva pakSamAM rahelA emanAthI anekagaNA caDhiyAtA naravIro ke mahAtmAjIne cheDI jatA keTalAya pRthvIsiMhanAM ApaNe nAma paNuM vIsarI javA IcchIe chIe. A jema ApaNI bhUla nathI paNa kudaratI krama che ema jaina itihAsakAroe jainatvane prAdhAnya ApyuM e emane pakSapAta nathI paNa ApaNA karatAM kayAMya caDhiyAte ne vadhAre taTastha naisargika krama che. ItihAsa koI paNa kALe nirapekSa hoto ja nathI. jaina itihAsakAro pAsethI evI AzA rAkhavAmAM kAM to ApaNe ApaNI bhUla para paDade nAMkhavA mAgIe chIe athavA te pachI kudaratanI mazkarI dvArA jaina ItihAsakAro pratyenA ApaNA abhAvanuM ApaNe pradarzana karIe chIe. [ anusaMdhAna pRSTha 614 thI cAlu ] rASTra-gaMbhIra mAMdagI chatAM zrI subhASabAbue tripurI-mahAsabhAmAM Apela hAjarI. emanI virUddha DhaLatI mahAsabhAnA mevaDI varganI bahumati. garamAgarama vAtAvaraNa vacce tripurInI beThaka. kevaLa mahAtmAjInI saMmAnya netAgIrI svIkArato paDita patane pasAra thayele TharAva. subhASabAbu kAM to rAjInAmuM Apaze ne nahitara mahAtmAjInI IcchA pramANe mahAsabhAnuM kAryavAhaka-maMDaLa cUMTaze. sarahadI pradezanA rakSaNa saMbaMdhamAM sarakArane chellAM traNa varSamAM aDhI kareDane dhUmADo thayo che. hidane have vadhu kaMIja nahi maLe e sara jahona sAImanane khulAso. sara sI. pI. e kathelI mahAtmAjInA zastranI niSphaLatA. rapADa tAlukAmAM baMdha thatI hAlIprathA. bejIyama-kegamAM hiMdIonI zaramajanaka haDadhUtI. kArobArInI nimaNUka ane navI nIti saMbaMdhamAM mahAtmAjI ane subhASabAbu vacce cAlatA saMdezA. yurepane hITalaranI guMDAgIrI sAme zastra choDI devAnI mahAtmAjIe ApelI salAha. paradeza-amerikAmAM lazkara vadhArA mATe be abaja rUpiyAnI mAgaNIne seneTanI maMjurI. jheka presIDenTanI mAgaNIne mAna ApI hITalare jheka pradezane rIzanA rakSaNa nIce lIdhe; slovAkiyA para paNa jarmanInuM eTaluMja Adhipatya samAniyA sAthe jarmanIne lAbhadAyI vepArI karAra; jarmanIe mahAyuddha pahelAMnA pitAnA memala pradezane lIdhe punaH kabajoH mI. cembaraleIna hITalaranA A vijayane myunica-karAranA bhaMgarUpa jaNAve che. pheMca presIDenTa lebrana laMDanamAM. morokkonA rakSaNa mATe phrAnsanI jaMgI taiyArI. ITalInA rAjA ane musalinInAM bhASaNo. meDrIDanI lagolaga pahoMcela pheke ne tA. 28 mIe teNe lIdhela meDIDane kabaje. turkastAnamAM strI-puruSanAM prema ane sAMdaryanAM kRtrima pradarzane sAme nItimaryAdA sAcavanAra kAyadAe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Specimen-extracts from Ancient India Vol. II. [For other particulars, see advertisement elsewhere in this number ] The name of the heir-apparent 49 was Vrssen. He was pro bably not born of the chief queen, The Tibetian books tell us that prince Vrsasen was appointed as the goverSons and daughters nor of the province on the other side of the Indus50. The chronological list of the Maurya kings, as supplied by Puranas, contains his name. Hence he succeeded Priyadarsin on the throne of Ujjain. The second prince was Tivar52, who had a sister named Charumati. Both of them were children of Charuvaki, as the pillar-edicts tell us. Charumati was given in marriage to Devpal, the king of Nepal. His rock-edicts reveal the fact that he had divided his vast empire into several provinces, had appointed the members of the royal family, including relatives-far and near-as governors of these provinces. Such governors are called "Devkumars" in the rockedits. Names of some of the provinces over which such Devkamars were appointed are given blow:-(1) Saurastra (2) GandharTaxila, (3) Kasmir, (4) Kausambi (5) Khotan. (6) Nepal (7) Tibet. (8) Sindh. (9) Afghanistan. (10) Suvarnagiri, (11) Keral district-main part of Malbar. (12) The province, the capital of (49) He was not the heir-apparent at first, (f. n. no. 41 above) he was declared as the successor when the heir-apparent died. (See rock-edicts of Sahbajgrahi and Mansera about the death of prince Suman.) (50) The real name is Sinddhu. It ought to be the region on the other side of the Indus, because he was the Governor of Afghanistan. (51) Pp. 236, the chronological list. (52) The real name of Tivar is as yet unknown; he may have come to the throne of Avanti, having assumed another name; it is as good as certain that he must have been appointed as governor of the region about the KausambiAllahbad-rock-edict. (Cf. f. n. no. 41). (53) Bh. Asoka, pp. 49-50:-"Kumaras were appointed as provinces." (54) Chap. IV, later on; details about "administration." (55) Bh. Asoka, pp. 49, f. n. no. 1. " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat governors of www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116.4918: ha 1664 which was Jsila; it included modern Mysore state. (13) The province, the capital of which was Tosali; it included modern district of Gunjam, some portion of Northern circars in Madras, and the region around Jagannathpuri and Katiek. Of these, for jalauk, the reader is referred to Appendix D; for Kusthan, read further. Their names, however, have not been mentioned. Over and above the Devkumars, some Aryakumars also were appointed to these positions. It will not be out of place here, to mention one or two important names, over and above the names of sons and daughters. The most important, of course, is Dasarath, details about whom we have already given (P. 239 and elsewhere). Another personage who deserves our attention is Salieuk, the younger brother of Priyadarsin . His mother being dead shortly after his birth, and being the younger brother of the future emperor, he was brought up rather freely and unrestrictedly. Hence, during his prime of youth, his behaviour was so rude and his temperament so haughty that numerous complaints were lodged against him before the emperor. Priyadarsin called him in his presence, reprimanded him in the presence of his subjects 67 and shed tears at the miseries inflicted upon them. Salisuk took the matter to heart and remained into voluntary solitary confinement for seven days 8 at the end of which he humbly asked his elder brother to forgive him and to send him to a foreign country. In compliance with his request (56) Buddhiprakasa, vol. 76, no 3, pp. 89 to 93:--The statements given there are based ou Vayupuran. One of them is:-"Samprati, the elder brother of Salisuk, the governor of Saurastra." (Appendix C at the end of the book.) (57) F. n. no. 58 below. (58) This whole account is given by Prof. Radhakumud Muckerjee in his "Asoka," pp. 6. It is as follows:-"Huen Tsang, calling him Mahendra, relates that he used his birth to violate the laws, lead a dissolute life and oppress the people, till the matter was reported to Asoka by his high ministers and old statesmen. Then Asoka, in tears, explained to his brother, how awkward was his position due to his own conduct. Mahendra, confessing quiet, asked for a reprieve of seven days, during which by the practice of contemplation in a dark chamber he became an Arhat." The statement that the name "Mahendra" was given by Huen Tsang, seems to be based on conjecture. The prince did not actually become an Arhat-too high a stage to be attained in seven days. (Cf. the details given below about, as to whether to whom the story given can be applied). Cf. "Buddhiprakasa," vol. 76, no. 3, pp. 59. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Specimen-extracts from ancient India Vol. II ..$ he was appointed as the governor of Saurastra. During his governorship, once the dam-wall of Sudarsan gave way causing much ruin and havoc. Salisuk got it repaired and got his name inscribed on the edict. Whenever Priyadarsin, to-gether with a large number of people, visited Girnar for religious purposes.", Salisuk used to make the finest possible arrangements for his brother. When Dasarath, the king-or the governor-of Magadh died-presum. ably childless-Salisuk was appointed in his place. His dynasty continued to rule Magadh upto 5th century A. D., though there were one or two breaks in it. One break occurred during the time of the Sunga king Pusyamitra, and another during the time of the Gupta emperor, Chandragupta I. The kings of this dynasty had acknowledged the suzerainty of emperor Samudragupta. Another important personage who deserves our attention is Devpal, the son-in-law of Priyadarsin, and the husband of princess Charumati. He had been appointed as the governor of the region, at present comprising Nepal, Bhutan and Tibet. This territory was conquered by Priyadarsin during the 14th year of his rule, when he reached there while on his conquest touro and where stand to-day the rock-edicts of Nigliv and Rumindiai. When he visited the region again during the 20th year of his reign, he had taken with him princess Charumatie , and on his way back, he returned alone leaving the princess with her husband. The princess was very religious-minded and had got many viharas and temples built. 62 At last she entred the Jaina holy orders and (59) See the rock-edict of Babhra-Vairat. (60) That Samprati was a Jain, who visited this place as a holy centre of pilgrimage, proves that the Nigliv and Rumindiai are not Buddhist religious places, but Jaina ones. (Vide the account of Priyadarsin; pp. 31 to 38, where many arguments have been given. (61) Bharatiya Prachin Rajavamsa, vol. II, pp. 132:--This is taken as a myth there. But the reasons are not stated by the author. He must have dubbed it as a myth because he could not find out any reference to it in the account of Asoka; and it could not be found there because it pertains to Samprati, whose name is not mentioned in the Buddhist books. (62) Jainism Aourished there before their time; because it was conquered by the son of Prasenjit of Kosal. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. sudhAsa caitra, 19pa became a nun. The descendants of Devpal were known as kings of the "Pal" dynasty, which ruled wisely over Nepal for a long time.** Devpal himeself was a staunch Jain. Like Pryadrsin, he had also spared no pains to spread Jainism into all corners of the country and had got numerous monasteries, temples and Viharas (now known as Upasraya built. Both he and Priyadarsin had sent missionaries to distant countries for the spread of Jainism. These missionaries (Dhamma-mahamatras) were not quite the Jaina monks, who renounce the world and hence preached the gospel of Jainism imperfectly. The result was that though the people in the countries which they visited, grasped the essential principles of Jainism, yet their beliefs, opinions, and religious rites differed in many ways from those preached in Jainism proper. Hence even in Nepal proper, though people continued to follow Jainism, their Jainism differed in many ways from the original faith. (Chap. I, Part III; see details about Buddhism). In the course of time, temples to gods like Sun and Siva were erected65 and thus we see the results of imperfect66 preaching. Upto this time Patliputra was the capital of Magadh. The Mauryan empire having spread itslf almost throughout the whole of India, it was not found advisable to have the seat of the (63) She must have become a nun after the death of her husband. (64) Bh. P. R. Bh. II, pp. 101:-Devpal-better it is to say, Samprati), founded Lalitapattan as the capital of Nepal. Its ruins can be seen near the modern capital, Khatamandu. Lilitapattan was also called Devpattan from the bame of its founder. (E. H. I. 3rd edi. pp. 162). Asoka, Smith, pp. 77:-"Lalitapattan 2 miles S. E. of Khatamandu was laid out by king Asoka, as the capital of Nepal." Ibid pp. 78:-"Asoka was accompanied in his pilgrimage (in Nepal) by his daughter Charumati, the wife of a ksatriya named Devpal: both the husband and the wife settled in Nepal near the holy shrine of Pasupati where they founded and peopled Devpattan." (65) This will make it clear that the original religion of the Nepalese was Jainism, though a little perverted (cf. f. n. no. 66 below). (66) Chap. I part III; Buddha himself was first a Jaina monk and hence the similarities between Buddhism and Jainism. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Specimen-exracts from ancient India Vol. IL... FRE capital in a corner of it. Again, as we know, as long as Priyadarain was not born, Dasarath was appointed as the next heir by Asoka. When, however, Priyadarsin was born, Asoka His capital appointed Dasarath as the governor of Magadha province, with Patliputra as its capital. The dutiful Priyadarsin continued the arrangement of his grandfather and hence arose the necessity of choosing a new capital for the empire As we have already seen, the political importance of Avanti was only next to that of Magadh. It was, indeed, a custom to appoint the heir-apparent as the governor of this province. Moreover, it was situated in the centre of the empire. From the astrological and astronomical point of view the experts had given their choice to this city.68 The famous astrologer Varahamihir 6 9 and his elder brother Bhadrabahu-the great Jaina monk under whom Chandragupta had entered the Jaina holy order,--who was more proficient than his brother'', had started the calculations of latitude from Ujjain'l. From the religious point of view, also Avanti scored the palm as against any province'. The two capitals of the two divisions of Avanti'',---Vidisa of the east, and Ujjaini of the west-were flourishing industrial and commercial? (67) Pp. 152 f. n. no. 47. (68) Pp. 53 above. (69) The Vedic books tell us that he lived during the 5th or 6th century B. C.; but that Varahamihir must have been another individual. The one whom we refer to here lived in about A. M. 140=B. C. 387. A native of Paithan in the south, he had become a Jaina monk like his elder brother, Bhadrabahu. For details read Bharatesvar Bahubali. (70) The Bharatesvara Bahubali throws much light on the learnedness of these two brothers. His elder brother's superiority was the cause which made Varahamibir enter the Jaina holy orders. (71) It may have been before their time. As no proofs are, however, available, we have taken this time as the beginning. (72) For details, vide the account of Chandragupta. (73) Vol. I. pp. 178-181; E. I. vol. VIIT; Sudarsan lake inscription, pp. 39 and further. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darara - suvAsa : caitra 1995 centres, healthy from climatic considerations also. The Jains themselves are more or less ignorant of the religious importance of these places, though Priyadarsin was one of the staunchest Jains75. (We shall discuss this when we come to the account of rock and pillar edicts76.) This Avanti was selected from various points of view. So Priyadarsin changed his seat of capital to Avanti. He divided the province into two parts", with Vidisa as the capital of the eastern portion and Ujjaini as that of the western78. The Sunga kings who established their rule when the Mauryan empire ended, continued to have their capital here. It enjoyed this position during the rule of many subsequent dynasties, because of its central position and only with the advent of the Muslims was the seat of the capital shifted to Delhi. It is stated in Buddhist books that during the last two or three years of his life Asoka had given over the whole of the empire in charity. This statement does not bear The conquest tour out any piece of historical evidence79. For 14 years he was a mere regent for Priyadarsin and a man like Asoka would not make a travesty of his regency by giving away in charity what did no longer belong to him. Priyadarsin would not have been proclaimed emperor, had Asoka given over the whole of his empire in charity. Again, even after the period of regency was over and Priyadarsin became full-fledged emperor, Asoka was alive for 20 years and certainly he could (74) Vol. I. pp. 18 f. n. no. 32. (75) More details are given on pp. 189 to 194 of vol I. and also in the account of Chandragupta in this vol. also f. n. no. 76 below. (76) F. n. no. 72 above. Full details will be given in my "Life of Mahavir", which is to be published in a short time. (77) Whether this division was made from climatic considerations or other. wise is not known. It was certainly made for some political purpose. (78) J. B. B. R. A. S IX, pp. 154:-"His (Kunal's) son Samprati reigned in Ujjain." Bh. P. R. vol. II, pp. 135; and f. n. no. 105 further. (79) Pp. 250 above, and f. n. no. 120. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Specimen-extracts from ancient India Vol. II .. $23 not have given over anything during this period of complete retirement. All these considerations lead us to the conclusion that either the statement in the Buddhist books is false 80, or at least a highly exaggerated description is given there of Asoka's charities. Certain it is that Asoka must have given over certain provinces in charity; otherwise Priyadarsin would not have divided his empire into already "surrendered " and "conquered by his own valour" provinces. When Priyadarsin came to the throne, he found the empire in an unsteady condition 89 and he decided to consolidate it. Beginning from Avanti in the west, he conquered one by one Maru, Saurastra. Svabhrass, Cutchha, Anarta 84 within nearly 23 years. Next he began with Gandhar85 and subdued Kamboj86, Kasmir87, Yona88, Afganistan, Persia, Arabia9o and Babylonia. (80) Many such instances can be given; vol. I. pp. 273 f. n. no. 94 & 96; C. H. I. Pp. 49. (81) Sudarsan Lake inscription; Epi. Ind. vol. VIII, pp. 39 and further; scholars believe that it was Rudradaman who got it inscribed; it is my conviction that Priyadarsin is its author; refer to the appendix at the end of the book for arguments in favour of the theory. (82) Coronation ceremony A. M. 237=B. C. 290-89; a year after this means in 289 B, C. (83) The region around the modern Ahmedabad and Sabarmati. (84) It seems to have been a part of central Kathiawad, and not of Gujarat. (Buddhiprakasa, 1934, no. 1). (85-86) Vol. I, chap. IV. (87) It is not certain whether he conquered Kasmir during this tour or during his conquest tour of Nepal, Tibet and Khotan. It is stated in the Gandhar rock-edict:-(ind. Ant. vol. 37, pp. 342, art. by Mr. Thomas), "Parsvanath attained supreme knowledge here; and the Taksilla rock-edict contains his name." M. S. I. pp. 448:-It is found out that besides Kaling, Asoka (it ought to be Priyadarsin) conquered Kasmir also, which did not form a part of the empire either of Chandragupta or of Bindusar.'' Ibid, pp. 449;--"The region which was ceded to Chandragupta: (it ought to be Asoka) by Seleucus did not include Kasmir"-i. e. it was conquered by Priyadarsin, who had also conquered the neighbouring provinces of Yona (Bactria), Khotan and Tibet. Mr. Thomas Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R ; 249464 : In short he subdued all the territory lying between India and the has called Asoka to have been a Jain, in his edition of Rajatarangini; it ought to be Priyadarsin; (cf. First Taranga verses nos. 101 to 106); Appendix on Jalauk at the end of the book. He not only conquered Kasmir but found Srinagari as its capital. Bh. P. Rajavamsi, pt. II, pp. 101, 2. Sir Cupningham says in his "Ancient Coins of India', pp. 62:-"A large coin was found in a stupa at Uskar in Kasmir". (For details about this coin, vide pp. 61 no. 4, plate I, no. 4). (88) The region around the river Oxus on the N. W. of Mount Hindukus and on the N. E. of Afaghanistan-Bactria - was called Yona during those times. "Yona " and 'Yavan" had different meanings At first: the yonas were a branch of the yavapas; later on both the words began to connote the same thing, (f. n. 93 below; vol. I. p. 38 and 99). Trans. of Asoka by G. V. S.-(Dr. Bhandarkar ) p. 27:-" The Greeks inhabites the N. W. Frontier of India before the time of Alexander; the region was between the rivers Kofan and the Indus." This proves that the Bactrians were originaly Greeks and bad migrated to this territory before the time of Alexander; they were not a section of the generals of Alexander as is commonly supposed. For details read Vol. III-the chapter on foreigners. (89) We know that Seleucus had ceded Afganistan and certain other territories to Asoka according to the terms of the treaty. Priyadarsin, though he inherited them, must bave found it necessary to consolidate his power over them. General Cunnigham bas stated in C. A. I. pp. 62:--"Double coins with elephant and lion types are very common, not only in the western Punjab but also in the Kabul valley." (Coins nos. 5-6). This makes it clear that Priyadarsin's power extended over these territories. F. n. no. 85, 87 above, abouc Gandhar; again he had got the Manikya! Stupa erected there. (Details about Stupas given further; and vol. I. pp. 294 and f. n. no. 78; and ibid pp. 37 and f. 1. no. 82). (90) The Jaina missionaries must certainly have sown seeds of the faith in Arabia also. Nearly a century and a half later, Javadasah, a Jain of Mahuva (Madhumavanti) in Kathia war, ruled it. The same Javadasah got the Satrunjaya temples repaired at the instance of the greatest Jaina monk of the time, Vajra Suri, in A. M. 470=B. C. 57. Thus Jainism had spread in Arabia before and after the time of Javadasah. (Another piece of evidence has been published, which supports this theory.) I do not remember the title of the book, por have I any extract at hand to quote from it; it is probably one of the numbers of R. A. S. It is as follows:--A certain European traveller Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com