Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNanI sonogrAphI zuSka bojala ' kharcALa -UvArA udayavalAviyA mAhitI pradhAna saMskArahIna dharmanirapekSa OSSO
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zikSaNanI sonogrAphI -paMnyAsa udayavallabhavijaya prakAzaka prajJA prabodha parivAra clo. zrI samakita yuvaka maMDaLa ravikuMja, grAunDa phlora, dolatanagara roDa naM. 7, borIvalI (isTa), muMbai-400 066. phona : 3252 2509
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama saMskaraNa : vi. saM. 2016 bAramuM saMskaraNa : vi. saM. 2071 mUlya : 40/ prApti sthAna : * zrI samakita yuvaka maMDaLa ravikuMja, grAunDa phlora, dolatanagara roDa naM. 7, borIvalI (isTa), muMbai-400 066. phona : 3252 2509 ketanabhAi DI. saMgoi 1/12, vaibhava epArTamenTa, zreyasa sinemA lena, sAMghANI esTeTa, ela.bI.esa. mArga, ghATakopara (vesTa), muMbai-400 086. mo. 92246 40070 navabhArata sAhitya maMdira phatAsAnI poLanI sAme, gAMdhIroDa, amadAvAda. phona : 2213 9253, 2213 2921 milanabhAi AnaMda TreDa liMka prA.li. 401, spAna TreDa senTara, kocaraba Azrama sAme, pAlaDI, amadAvAda-380 007. phona : 2658 7601 arihaMta kaTalarI sTora AMbA cokanI pAchaLa, polisageTanI bAjumAM, bhAvanagara. phona : 2512492 mudraka : zubhAya ArTasa mo. 98205 30299
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - raNaziMgu The Heart of education is the education of heart. A pustakamAM ja eka jagyAe AlekhAyela A kvoTa vAMcyA pachI Adhunika zikSaNane niHsaMkoca nicetana ane niSNANa kahI zakAya. education of heart eTale dayA ane karuNAnuM zikSaNa, prema ane vAtsalyanuM zikSaNa, bhakti ane bahumAnanuM zikSaNa, maitrI ane muditAnuM zikSaNa, zAMti ane samatAnuM zikSaNa, kSamA ane vinamratAnuM zikSaNa. kArDieka sarjarI karanAro DaoNkTara paNa hRdaya vagarano hoya tevuM bane che. be sagA bhAio vacce jhagaDo thAya tyAre temanuM vera maTADavuM te vakIlanI kuzaLatA kahevAya ke bannenI laDatane kAyadesaranuM svarUpa ApavuM te sAcI vakIlAta ? bIjA naMbaranI kuzaLatAvALA vakIlono Aje rAphaDo phATyo che. saMvedanA jAgrata karavAne badale buddhI karatA Adhunika zikSaNe samAjane saMvedanahIna zikSitonI phoja bheTa dharI che ane mAtra A saMvedanahInatA ke zuSkatA ja zikSaNanuM pharajaMda nathI. zoSaNa, svArtha, svacchaMdatA ane zraddhAhInatA jevI aneka kuTilatAonI mAvajata A zikSaNadhAmomAM thatI rahe che. te Adhunika zikSaNa saMsthA evI vADI che jyAM magaja khIle che ane hRdaya karamAya che. saMskArahIne sAkSarane eTama bomba ke hAiDrojana bombathI jarAya ocho jokhamakAraka na gaNI zakAya. rASTranI dharatI upara prativarSa AvA lAkho karoDo aNuzastronA khaDakalA thatA hoya tyAre vartamAna zikSaNa prakriyAne Tebala para sUvADI tenI sonogrAphI karavI khUba jarUrI banI che. A kaDavI javAbadArI eka ciMtita ciMtaka ahIM adA kare che. samAjanA saMskArarakhopAnA sthAnane zobhAvatA ekamuni, kuzaLa reDiolojisTanI adAthI zikSaNanI sonogrAphI kare, tyAre tenA riporTanI, samAjanA dhorIoe gaMbhIra noMdha levI ghaTe. zikSaNanI sonogrAphIE
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahu prathama lekhakazrI jJAnaprAptinI sAdhanAne parama teja bhaNInI yAtrA rUpe prasthApita kare che ane te dvArA zikSaNanI mULa vibhAvanAne pramANita kare che. bIjA ja prakaraNamAM munizrIe Adhunika zikSaNamAM ghusI gayelI eka viSakaNIne ughADI pADI che. pradAna ane asara vacceno taphAvata eTale dUdha ane lohI vacceno taphAvata. Ajano vidyArthI mAhitIonuM dUdha Tekaro bharIne pI jAya che, paNa temAMthI lohI keTaluM bane che ? Information ane Knowledge vacceno Basic Difference A prakaraNamAM abhinava zailIthI chato thAya che. Aje koleja ghaNI vadhI che paNa temAM noleja kyAM vadhe che ? "asara' mAM UtareluM pradAna", "noleja' no darajjo prApta kare che. pachI lekhakazrI mAdhyamanI vicAraNAmAM Utare che. zikSaNanuM mAdhyama e chellA dAyakAothI carcAno viSaya banI rahyuM che, aMgrejI mAdhyamanI AkarI TIkAo thatI rahI che, aMgrejI mAdhyamanAM kaDavA phaLa samAja cAkhato rahyo che ane aMgrejIno krejha divase ne divase vadhato ja jAya che. "bhASAne zuM vaLage bhUra, raNamAM jIte te zUra' A kahevatano jarAka saMdarbha badalIne teno upayoga koi aMgrejInA premane chAvaravA mATe kare to teneya lekhakazrI batADI Ape che ke bhAi, bhASAne paNa vaLage bhUra. liMgvisTika kanvarjhana e sAMskRtika kanvarjhananI pAyalaTakAra che, tenI ATalI asarakAraka rajUAta vAMcyA pachI zikSaNanA aMgrejI mAdhyamane, mA saMskRtinAM cIra kheMcato duHzAsana kahevAnuM mana thai jAya che. anya bhASA miSTAnna ke pharasANanA sthAne bhale rahe. paNa rojIMdu bhojana to roTalI ke roTalo ja hoya. "aMgrejI zIkhavI' no niSedha na hoi zake paNa aMgrejImAM zIkhavuM'nA niSedhane koi niSedhI na zake te rIte aMgrejI mAdhyamanI sacoTa samAlocanA munizrIe karI che. vizvanA aneka rASTromAM zikSaNanuM mAdhyama aMgrejI nathI chatAM te rASTro vikasita kahevAya che. A hakIkata "aMgrejI vagara vikAsa na thAya te bhrama bhAMgavA mATe paryApta che. AjanuM bALaka be poSaka tattvonI uNapa anubhave che. 1. mAtRbhASA ane 2. mAtRvAtsalya. aMgrejI mAdhyame tenI mAtRbhASAne jhUMTavI lIdhI che to bojala zikSaNe tenA mAtRvAtsalyane jhUMTavI lIdhuM che. mAtAnA suMvALA khoLAmAMthI kheMcIne bALakane narsarInI kaThora lAdIo para besavAnI pharaja pADatA samAjane kaThora kahevo ke naThora ? - zikSaNanI sonogrAphI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka kuzaLa ijaneranI adAthI lekhakazrIe ejyukezana mazInarInI kSationo pardAphAza karyo che. zikSaNa prakriyA ja keTalI khAmI bharelI che te munizrIe khUba khUbIpUrvaka darzAvyuM che. arthasAdhya (phyuala mIniMga) zikSaNanI arthahInatA sAbita karavAmAM munizrI sarvathA uttIrNa thayA che (AjanI parIkSA paddhatinI jema 35% thI nahi, 100 TakAthI). bhAratIya vidyArthIne amerikA ke AphrikAnA itihAsa, bhUgoLa zIkhavavAmAM Ave ane potAnA ja rASTra ane rAjyanA itihAsa bhUgoLa na zIkhavAya te na cAlI zake. iMglenDanI AbohavAnuM jJAna tene apAya paNa tenA ja pradezanI AbohavAnI tene mAhitI na apAya te na cAlI zake. te ja rIte, dharmabhUmi bhAratanA prajAjIvanamAM aNue aNue dharma vaNAyelo che, chatAM te dezanA vidyArthIne AkhI zaikSaNika kArakirdImAM dharmanA aDhI akSara paNa kyAMya bhaNavA na maLe, tyAre te zikSaNa keTaluM avyavahAru ane anaphiTa kahevAya ! sonogrAphInA riporTamAM jovA maLatI A viSakaNI to samAjane kevo kensaragrasta banAvI zake ! DAyagnosisa karIne aTakI jAya te sAco DaoNkTara nahi. munizrI ilAja paNa batAve che. jo ke, zikSaNano Akho DhAMco ja khoTo che, te chatAM aneka vyavahAru upAyo darzAvI mUlyazikSaNanI prasthApanA mATe munizrI suMdara mArgadarzana Ape che. mArA AtmIya gurubaMdhu munirAjazrI udayavallabhavijayajI, eka tejasvI zramaNa che. AjanA samAjanI nADane sArI rIte pArakhe che. jaina zAstronI nipuNatAnI sAthe vartamAna vizvanA palaTAtA pravAhone paNa te supere jANe che. hitakara zAstravacanone, AjanA mAnavanA vividha dUSaNonI asarakAraka auSadhinA svarUpamAM mUkavAnI temanI hathoTI dAda mAMgI le tevI che. mAnasika tANathI pIDAtA mAnavIne mATe samAdhinA si25 jevuM 'sukhanuM saranAmuM' ApyA pachI have munizrI 'zikSaNanI sonogrAphI' nuM pradAna kare che. munizrIne khAtrI ApI zakuM, A 'pradAna' nI 'asara' cokkasa thaze. A pustaka zaikSaNika pratikrAntinuM raNaziMgu banI rahe tevI AzA asthAne nathI. --paMnyAsa muktivallabhavijaya. zikSaNanI sonogrAphI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ haNa svIkAra ja sAduM jIvana-UMcuM ciMtana' jemanI oLakhANa hatI, tevA dIkSAdAtA sva. pUjyapAda vardhamAnataponidhi AcAryadeva zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA jemanI niraMtara kRpAvRSTino anubhava karI rahyo chuM tevA gItArthamUrdhanya gacchAdhipati pUjyapAdaAcAryadeva zrImad vijayajayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA sahajAnaMdI sva. pU.A. deva zrImad vijayadharmajitasUrIzvarajI mahArAjA sUrImannekaniSTha preraNAmUrti pU.A.deva zrImad vijayajayazekharasUrIzvarajI mahArAjA bhavodadhinAraka paramopakArI gurudeva pUjya AcAryadeva zrImad vijaya jagavallabhasUrIzvarajI mahArAjA jJAnadAna, preraNA ane protsAhana dvArA upakAradhArA varasAvanArA ane jemaNe sAvaMta lakhANa tapAsI ApyuM che te vidvadarya vidyAguru pU. abhayazekharavijayajI mahArAjA. kAyamanA mArA utsAhasrota AtmIya kalyANamitra pU. munirAja zrI muktivallabhavijayajI ma.sA. sattva ane snehanI jIvaMta AkRti samA gurudeva (saMsArI pakSe pitAzrI) pU. munirAja zrI meghavallabhavijayajI ma.sA. ane sahakArasthAna (laghubaMdhu) munirAja zrI hRdayavallabhavijayajI ma.sA. sahavartI tamAma muni bhagavaMto jemanA saMskArasiMcananA pratApe saMyamajIvana prApta thayuM tevA upakArI mAtuzrI sAdhvIjI zrI nirvANaprabhAzrIjI ma.sA. prAdhyApaka zrI janakabhAI jI.dave tathA prAdhyApaka zrI hiMmatabhAI vI. zAha (rAjakoTa) no amUlya sahakAra paNa smaraNIya che. -muni udayavallabhavijaya (vi.saM. 2056) zikSaNanI sonogrAphI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ * phariyAda mANasa, pazu karatAM caDiyAtuM prANI che. tenI A zreSThatA tenI aneka vizeSatAone AbhArI che. mANasa pAse rahelI saMskaraNa kaLA tene maLeluM eka anUThuM varadAna che. snAna karIne te zarIrane saMskAre che. mAthuM oLIne te kezane saMskAre che. dhoine te kapaDAMne saMskAre che. rAMdhIne te bhojanane saMskAre che. mANasa mATIne saMskAre che tyAre ghaDo AkAra le che. mANasa paththarane saMskAre che tyAre pratimA bane che. mANasa kAcA hIrAne saMskAre che tyAre camakatuM ratna bane che. ane, te buddhine saMskAre che tyAre te vidyA bane che. pratyeka'varadAna mAM "abhizApa nIvaDavAnuM jokhama raheluM ja che. mANasanI A saMskaraNakaLA paNa temAM apavAda na hoi zake. mANasane bhUSita karavA mATe sarjAyeluM zikSaNa svayaM dUSita hoya to mahA anartha sarjAya. pradUSita havA, pANI ane khorAka karatAM pradUSita zikSaNa vadhu jokhamI che. vartamAnanA pradUSita zikSaNe sAMskArika paryAvaraNane khUba bagADyuM che. tethI ja mAnavatAno prANa Aje DacakAM laI rahyo che. ghaNAnI phariyAda che mANasa kyAre sudharaze ? mArI phariyAda cheH zikSaNa jyAre sudharaze? A phariyAdano sUra kADhatA paramapAvana zrIjinAjJAviruddha kAMi paNa lakhAyuM hoya to tenuM micchAmi dukkaDaM. muni udayavallabhavijaya vi.saM. 2056, vijayAdazamI, sAyana - zikSaNanI sonogrAphI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [viSaya pRSThaka darzikA kra. viSaya | pRSTha kra. ................. 1. UMDA aMdhArethI.................. 2. keLave te keLavaNI. ... ......... 3. bhUtiyA mahelano itihAsa............ 4. nabaLA abhyAsanuM sabaLa kAraNa... 5. bhASA nAme darpaNa. ........ 6. zikSaNa ke zikSA ? 7. parIkSAnI parIkSA. 8. prakriyA aMge pratikriyA. 9. upavananI durgadha. 10. vAMjhiyuM vRkSa.......... .... 11. vidyAlaya ke vittAlaya?.. 12. jJAna vinaya ane viniyoganuM pharajaMda............ 13. dharmano dhabakAra kyAM che? ........... ................ ............ 14. khaMDeranI marAmata......... ........... .... 15. gharaH eka saMskArapITha 16. abhyarthanA.............. = zikSaNanI sonogrAphI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ - UMDA aMdhArethI... sahajAnaMdI koi saMta pAse AvIne koi jijJAsue prazna karyo. puSpaM draSTvA phalaM draMSTvA draSTvA ca yauvanaM striyaH / etAni tINi draSTvApi, kasya no calate manaH ? khIleluM raMgaberaMgI puSpa, pAkeluM rasabhara phaLa ane sohAmaNI koi strInuM yauvana, A traNane joine koinuM mana calita na thAya tevuM bane kharuM ? vaLatA zlokathI saMte javAba Apyo. " puSpaM draSTvA phalaM draSTvA draSTvA ca yauvanaM striyaH / jJAnayoge samutpanne, na draSTuzcalate manaH // sAme khIleluM gulAba hoya, pAkelI kerI hoya ke rUpALI padminI hoya. jeNe jJAnayogane sAdhyo hoya tevo jJAnayogI A traNene ekasAthe jue to paNa tenuM mana calita thatuM nathI. rAga ane dveSa banne jIvanI calita avasthAo che. managamatA padArtho maLatA mAnava AnaMdita bane che ane aNagamatA padArtho bhaTakAi paDatA te khinna bane che. anAdi kALanI ghaDAyelI prANImAtranI A tAsIra che. suMvALo sparza, sohAmaNuM sauMdarya, karNapriya zabda, prasaratI sugaMdha ane managamato rasa prANIne AnaMda arpe che. AthI viparIta viSayo tene khinnatA upajAve che. vizvahiteSI sarvajJa tIrthaMkara devoe kALa anAdithI AtmAnI pUMThe paDI gayelA A rAga ane dveSanA mULamAM 'ajJAna' hovAnuM kahIne sacoTa nidAna karI dekhADyuM che. jaDa mAtramAM 'vinAzitA' (Mortality) che ane jIvamAtramAM pUrNatA (Absoluteness) che. banne vastu prakriyA heThaLa che. A na jaNAya tyAM sudhInA ja badhA tophAno che. zikSaNanI sonogrAphI 1
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakriyA heThaLanI vinAzitA' lalacAvanArI banI zake ane prakriyA heThaLanI pUrNatA' akaLAvanArI banI zake. thALImAM raheluM rasagulluM suMdara, sapheda, sugaMdhI, svAdiSTa ane sukomaLa hoya che. tene jovuM game, aDavuM game, sUMghavuM game, cAvavuM game ne peTamAM padharAvavuM ya game. paNa te pachInI tenI avasthA jovI ya gamatI nathI. kAraNa ke prakriyA tyAM pUrI thai gai che. vinAzitA jyAM sudhI prakriyA heThaLa hatI tyAM sudhI ja lalacAvI zake. cUlA para banI rahelI cA cAkho to cokkasa besvAda lAge, kAraNa ke cAnI pUrNatA "anDara prosIjara' che. cAne pUrNatA prApta thatAM ja pachI te akaLAvatI nathI. AkarSe che. dUdhamAM meLavaNa nAMkhyA pachI thoDI ja vAramAM phodA phodA ne khATI gaMdha vartAya che, je vicitra lAge. kAraNa ke tyAM dahIM prakriyA heThaLa che. prakriyA pUrI thatA ja ThaMDaka ane mITho svAda ApatuM dahIM, slAisa karavA hAthane lalacAve che. kAraNa ke dahIMne pUrNatA maLI cUkI che. rAga ke dveSa tyAM sudhI ja thai zake jyAM sudhI vastunI vinAzitA ke pUrNatA prakriyA heThaLa hoya. jaDamAM rahelI vinAzitAnuM bhAna jene thayuM hoya tene koi cIja lalacAvI zakatI nathI. kAraNa ke tevA jJAnayogIne miThAimAM maLanAM, pINAMmAM pezAbanAM ane padyumsamAM parasevAnA darzana thaze. tene makAnamAM khaMDiyera dekhAze, kAgaLamAM pastI dekhAze, pharnicaramAM bhaMgAra dekhAze, zarTamAM masotuM dekhAze, vRkSamAM pUMThuM dekhAze ne kamyuTaramAM kATamALa dekhAze. te zarIramAM zaba joi zake ne koi rUpayovanAmAM gharaDIDokarI ke rAkhanI DhagalI ya joi zake. jJAnayoganA vedhaka Teliskopa mAraphata te "dUranuM' paNa joi zake che. koi mANasa herAnagati kare, kanaDe, pIDe ke pratikULa varte tyAre tenI prakriyA heThaLanI pUrNatAne jJAnayoganI lensa thakI joi zakanAro akaLAto ke sAmo thato nathI. cAlatA zIkhatuM bALaka potAnA para paDe to ya mAtA akaLAtI nathI kAraNa ke tenI najara, doDI doDIne hoMze hoMze tenuM kAma karI ApanArA tenA lAla" para hoya che. sphaTika jevo nirmaLa niSkarSa e thayo ke, vastunI vinAzitA ke vyaktinI pUrNatA jaNAI na hoya tyAre ja rAga ane dveSanA aMkuro phUTe che. rAga ane - zikSaNanI sonogrAphI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'SanA baddhamUla vaDalAonAM mULiyAM ajJAnanI dharatImAM hovAnuM jaNAvIne tIrthaMkaradevoe kamAla karI che. vastu ane vyaktinA mULabhUta svarUpathI ajANa rahIne koI rAga ke dveSa Acare to tene karmabaMdha avazya thAya. ane te karmano udaya thatAM, vipAkone veThavA taiyAra rahevuM ja paDe. Ama, duHkhanuM mULa karma, karmanuM mULa rAga-dveSa ane rAga-dveSanuM mULa ajJAna. eTale duHkhanA verIe hakIkatamAM to ajJAnanA verI banavuM paDe. "vastunI vinAzitA ane vyaktinI pUrNatAno mane khyAla nahoto. ema kahIne potAnI ajJAnatAne koi bacAvanAmA tarIke rajU kare to te mAnya banatuM nathI. jyAM rahevuM ane jenI sAthe rahevuM tenA aMgenI pAkI jANakArI rAkhavI te rahenAranI prAthamika pharaja kahevAya. AdhyAtmika jagatanI A vAta vyAvahArika dRSTie paNa teTalI ja sacoTa che. muMbaimAM navI moTara laIne nIkaLelA koi mahAzaye vanave sTrITamAM praveza karI dIdho. thoDuM AgaLa jatAM tene polise rokyo ane daMDyo tyAre te mahAzaye bacAvanAmuM raju karatAM kahyuM ke huM mULa to beMglorano vatanI chuM. muMbaImAM pahelI ja vAra gADI calAvI rahyo chuM. A rasto vana-ve haze tenI mane khabara nahotI mATe ajANatAM bhUla thai gai." polise kahyuM "muMbaimAM gADI calAvanArAe muMbainA rastAo ane TrAphika rUlsa aMgenI jANakArI rAkhavI paDe. tame ajANa ho tethI tame nirdoSa na hoi zako chevaTe teNe bhUla svIkAra sAthe daMDasvIkAra paNa karavo paDyo ne phAina bharavo paDyo. koi yuropiyana mANasa makkAnI mulAkAte gayo. tyAM tene koi yuropiyana leDI maLatAM teNe tenI sAthe haratadhUnana karyuM. yuropiyana kalcarano A svAbhAvika ziSTAcAra hato. paraMtu makkAmAM strI puruSanA jAhera hastadhUnana para pratibaMdha hovAthI zikSaNanI sonogrAphI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ te banne yuropiyano sAme guno dAkhala karAyo. makkAnA kAyadAnuM jJAna na hovAnuM te bannee jaNAvyuM chatAM temanuM ajJAna e temano, bacAva na banI zakyuM. temane sajA pharamAvatI vakhate jaja sAhebe kaheluM eka majAnuM vAkya 'Ignorance of law is not an excuse'. ' ajJAnane aMdhakAra gaNAvAmAM Avyo che. aMdhakAramAM mANasa mUMjhAya, aTavAya, athaDAya, paTakAya ane daMDAya. koi aMdhane kUvo na dekhAya teTalA mAtrathI kUvo tenI dayA na khAya. koi nAdAna bALaka ajANatA jhera pI jAya to zuM te mare nahIM ? jhADa para laTakatA sApane koi vaDavAi mAnIne pakaDe to sApa tenI sAthe kompromAisa karato nathI. basanuM pATiyuM vAMcI na zakavAthI koi nirakSara mANasa suratanI basa samajIne pUnAnI basamAM caDe to te pUnA ja pahoMce. jJAna nathI to daMDAvA taiyAra rahevuM ja paDe ane mATe ja A vizva upara haMmezA jJAna ane zAnIno mahimA rahyo che. rastA para hoya tyAre rastA aMgenuM, bajAramAM hoya tyAre vepAra aMgenuM, gharamAM hoya tyAre parivAra aMgenuM jJAna hovuM joie. ramatI vakhate ramata aMgenuM, jamatI vakhate Arogya aMgenuM, sUtI vakhate ArAma aMgenuM jJAna joie. je bAbatamAM ajANa rahIne pravRtti karavA gayA tyAM daMDAvAnI taiyArI rAkhavI paDe. akSarajJAna na hoya to mANasa vAMcI na zake, lakhI na zake. aMkazAna na hoya to mANasa gaNI na zake, guNI na zake, ke mApI na zake. bhASAjJAna na hoya to mANasa badhAnI sAthe hovA chatAM jANe badhAthI vikhUTo paDI jAya. na bolI zake, na bolAvI zake, na samajI ke na samajAvI zake. jIvanavyavahAramAM A rIte vyAvahArika jJAna paNa jarUrI bane che te nirvivAda bAbata che. paNa te jJAna kevuM hovuM joie ? aMdara ane bahAranAM aMdhakAramAMthI paramataja tarapha lai jAya tevuM. ne zikSaNanI sonogrAphI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujaLA bhaviSyanI taiyArI karanArA mATe eka saraLa, sarasa ane sacoTa vAkya lakhAyuM che. If you are planning for a year, sow rice. If you are planning for a decade, plant a tree. If you are planning for a century, educate a person. A n keLave te keLavaNI saikAonI taiyArI karavA mATe zikSaNa ApavAnI vAtamAM zikSaNanI mahattA ane lAMbAgALA sudhInI asarakArakatAnuM bayAna thayuM che. paNa ahIM yakSaprazna e Ubho thAya che ke ahIM zikSaNa kevuM samajavuM ? yakSaprazna eTale jeno javAba ApatA na AvaDe to maravuM paDe. vanavAsa daramyAna taLAvanA kinAre pAMDavone yakSe prazna pUchelo. teno javAba mAtra yudhiSThirane ja AvaDyo hato. zeSa cAre ya pAMDavone DhaLI javuM paDeluM. zikSaNanA svarUpano prazna Aje kharA arthamAM yakSaprazna banyo che. teno yogya javAba nahIM apAya to peDhIonI peDhIoe sUi javuM paDaze. Aje zikSaNa eTale mAtra mAhitIonuM pradAna. thokabaMdha mAhitIonuM pradAna. DhagalAbaMdha hakIkatonuM pradAna. jaththAbaMdha tathyonuM pradAna. jeTaluM pradAna vadhu teTaluM zikSaNa UMcuM. zikSaNanI paribhASA aMgenI A pAyAnI bhUla rahI javAnA kAraNe Aje zikSaNanuM AkhuM ya mALakhuM badalavAnI jarUra UbhI thai che. zikSaNano saMbaMdha pradAna sAthe nathI, asara sAthe che. zikSaNa zabdanuM mULa zikS dhAtumAM che (zis=To learn) zikSaNa eTale zIkhavuM, taiyAra thavuM, ghaDAvuM. jyAM mAhitI ApavAnI mukhyatA hoya ane ghaDatara jyAM gauNa hoya tene zikSAvRtti kahevA karatAM bhikSAvRtti kahevAnuM vadhu pasaMda karIza. 5 zikSaNanI sonogrAphI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhojanaprakriyAno mULabhUta uddeza dehadhAraNa che, udarapUrti nahIM. peTa to jherI lADavAthI ya bharI zakAya, paNa dehadhAraNa ghoMcamAM paDe mATe te varya gaNAya che. parvatArohaNa karanArAo divaso sudhI kemyulsanA AdhAre caDatA rahe che. tyAM udarapUrti na thatI hovA chatAM dehadhAraNa thayA kare che. udarapUrtino saMbaMdha pradAna sAthe che, dehadhAraNa e "asara' sAthe saMlagna bAbata che. AnA parathI jANI zakAya che ke bhojanakriyAmAM pradAna' karatA "asara' mukhya che. dehadhAraNa sAme bAdhA sarjanArA UMcA ane svAdiSTa dravyothI udarapUrti thai zakatI hovA chatAM te tyAjya bane che. ajANapaNAmAM paNa koi viparIta dravyanuM pradAna peTane thai jAya to tenI asarane nAbUda karavA mATe vamana ke virecananA upAyonI ajamAyaza thAya che. chevaTe tenI sAmenuM koi kAraNa ApIne paNa te viparIta dravyanI asarane moLI to paDAya ja che. ' rogo tyAre AkAra pAme che jyAre peTa ane bhojana vaccenA saMbaMdhamAM "pradAna'ne ja mahatva maLe che. ArogyanI jALavaNI "asara' sAthe saMbaMdhita che ane mATe to manI monanA : nA sUtrathI ajIrNa thatA bhojananA apradAna ne auSadha tarIke gaNAyuM che. buddhi ane mAhitIo vacce jo A samIkaraNa sAdhI zakAya to zikSaNano punarjanma thayo gaNAze. mAhitIonuM pradAna thavAthI gamArane grejyueTa banAvI zakAya. A pradAnane koi jo "asara' mAnatuM hoya to te dravyAtmaka asara che. pustako bharavAthI to khAlI kabATanuM ya vajana vadhArI zakAya. paNa ahIM guNAtmaka ke bhAvAtmaka asaranI vAta prastuta che. koI hajAmane pArasamaNi maLI gayo. teNe badhA astrA sonAnA banAvI dIdhA ane potAnA salUnanI bahAranA pATiyA para spezyala noTisa mUkI. "ahIM sonAnA astrAthI hajAmata karAze. bhAva rUA.500." gaNavI ja hoya to Ane paNa asara gaNI zakAya kharI. paNa A dravyAtmaka asara thai. salUna ane hajAmata baMdha thAya ane dhaMdhAnI samULagI lAina badalAya tene bhAvAtmaka ke guNAtmaka asara kahevAya. zikSaNa dvArA AvI bhAvAtmaka ke guNAtmaka asara thavI joie. jenonA paramapavitra Agamagrantha zrIkalpasUtramAM bhagavAna mahAvIra ne zikSaNanI sonogrAphI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmInA pitA rAjA siddhArthanA rAjavaibhavanuM varNana karAyuM che. rAjAnA zarIre thatAM telamardananI vAta temAM Ave che. telamarthako zatapAka, sahastrapAka, lakSapAka tela dvArA temanA zarIre mAliza karatA. (ekaso ukALAvALuM tela eTale zatapAka tela, te rIte hajAra ukALAvALuM tela eTale sahastrapAka tela ane lAkha ukALAvALuM tela eTale lakSapAka tela.) tyAM jaNAvAyuM che ke marthako evA hoMziyAra hatA ke zarIranA chidro dvArA aMdara UtarelAM telane pAchuM bIjA chiddo vATe bahAra kADhI letA. tela jo aMdara ja rahI jAya to ajIrNa thavAnI saMbhAvanA rahe. eTale tela parata bahAra nIkaLI jAya ane mAtra snigdhatA jaLavAi rahe, tenuM nAma mAliza. zarIra cIkaNuM thAya e ja mAtra mAliza nathI. te to telanA lapeDA karavAthI ya thai zake che. mAlizano saMbaMdha telanA pradAna sAthe nathI, telathI thanArI asara sAthe che. zikSaNane AvA telamana sAthe sarakhAvI zakAya, je buddhino mAtra bhAra ke vajana na vadhAre paNa buddhino saMskAra kare. Ane kahevAya "asara'. - zikSaNanI bI. epha. skinare AvI ja vyAkhyA karI che: Education is what survives, when what has been learnt is forgotten. Asli bhUlAi gayA pachI je bace tenuM nAma zikSaNa. telane bahAra kADhI laine aMdara snigdhatA jALavI rAkhavAnuM DahApaNa ahIM chatuM thAya che. droNAcArya jyAre vidyArthIone bhaNAvI rahyA hatA, tyAre badhAne eka pATha karI lAvavA kaheluM. sana 4 (tuM kSamA ka2) evI paMktithI pATha pUro thato hato. temAM bIje divase badhAno pATha levAyo. badhA vidyArthIo pATha kaDakaDATa bolI gayA paNa yudhiSThire pATha na AvaDato hovAnuM kahyuM. pachInA divase paNa pATha pAko na thayo hovAnuM jyAre yudhiSThire jaNAvyuM, tyAre droNAcArye potAnA AMgaLAnI chApa yudhiSThiranA gorA gAla upara upasAvI dIdhI. te ja bhaNe harSAvita thayelA yudhiSThira nAcavA lAgyA. "pATha AvaDI gayo gurujI ! barAbara pAko karyo che, ajamAvI paNa joyo che, have nahIM bhUlAya. yudhiSThira guNAtmaka asara lAve tene pATha AvaDavo" ema kahetA hatA. kadAca AnuM ja pariNAma haze ke DAyanemika dropadI sAme paNa yudhiSThira kAyama sTeTika rahI zakyA. nuM zikSaNanI sonogrAphI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aje vidyArthIo sAme pATha "calAvAya' che, zIkhavAto nathI. pATha cAle che paNa vidyArthInuM stara AgaLa cAlatuM nathI. ghaNIvAra kahIe chIe, "bhaNyo che paNa gaNyo nathI." paripakvatA ke gaNataranI vAta Ave tyAre "keLavaNI' zabda jhaTa yAda Ave. loTanA piMDane keLavavAmAM Ave tyAre roTalI taiyAra thAya. mATInA piMDane keLavavAmAM Ave tyAre ghaDo taiyAra thAya. paththaranA TukaDAne keLavavAmAM (kotaravAmAM) Ave tyAre zilpa ghaDAya che. TolsToyane koie lokhaMDano TukaDo batAvIne pUcheluM ke AnI kiMmata keTalI ? TolsToye mArmika javAba Apelo, tame kai rIte keLavo cho tenA para te nakkI thAya. Ama ne Ama to AnA ATha AnA upaje. nAnI nAnI soya banAvo to thoDuM vadhAre upaje. ghaDiyALanA jhINA sperapArTsa banAvo to ghaNuM vadhAre upaje. iTa Dipesa hAu yu kalTiveTa iTa.' bhaNavuM ke bhaNAvavuM karatAM keLavavuM zabda, arthamAM judo paDe che. tethI bhaNatara ane keLavaNI be judI bAbato che. AjanI keLavaNI saMsthAo mAtra bhaNataranI saMsthAo banI rahe che. vidyArthInuM cAritrya ane vyaktitvanuM ghaDatara kare te kharI keLavaNI. paMdara varSano abhyAsakALa pasAra karIne bahAra paDanAro vidyArthI paNa ghaNIvAra keLavaNI vagarano hoya che. koruM bhaNatara eTale pradAna. keLavaNInA garbhamAM asara samAyelI che. lagabhaga covIsa saikA pUrvenI eka gajabanI ghaTanA jenagranthomAM noMdhAyelI che. pUrva bhAratanA pradezamAM jainAcArya bhadrabAhusvAmIjI pAMcaso zramaNone dRSTivAda sUtranI vAcanA ApI rahyA hatA. A viSaya bhaNavo eTale vALanI chAla cholavA karatA ya agharI bAbata hatI. bhalabhalA hAMphI jAya tevo viSaya bhaNanArA zramaNo thAkIne khasavA mAMDyA. eka divasa evo Avyo ke ekamAtra narabaMkA zrIsthUlibhadra nAmanA zramaNa ja TakyA, zeSa badhA bAkAta thayA. rojanI sAta sAta vAcanA maLatI hovA chatAM sthUlibhadrajI atRpta rahetA hatA. evI to temanI pratibhA ane jJAnapipAsA hatI. ekadA sthUlibhadranI dIkSita thayelI sAta baheno, nAme yakSA, yakRditrA, bhUtA, bhUtadinnA, rsaNa, veNa ane reNa rpotAnA bhAi munine vaMdana zikSaNanI sonogrAphI)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavA AvI. A sAte ya baheno paNa tIvra medhAvI hatI. moTI bahena ekapAThI hatI. (eTale ekavAra grahaNa kareluM kAyama yAda rahI jAya). bIjI bahena dvipAThI hatI, trIjI bahena tripAThI... ema sauthI nAnI bahena saptapAThI hatI. vidUSI bahena sAdhvIjIone potAnI asAdhAraNa pratibhA ane meLavelI gajabanI zaktiono paricaya karAvavAnuM munine mana thayuM. sAte ya AryAo aMdara vaMdana karavA gai tyAre oraDAmAM eka vikarALa siMha pATa upara beTho hato. siMhane jotAM ja cIso pADatI AryAo bahAra doDI AvI. bhadrabAhusvAmijIne vAtanI khabara paDI. badho khyAla AvI gayo. kahyuM ke,'aMdara jAva, have tamArA bhAi muni tyAM ja haze.' zramaNIo aMdara jaine jue che ke pATa para potAnA bhAi muni mUchamAM maraka maraka hasatA beThA che. vaMdana karI, vismayabhAva sAthe bahAra nIkaLatAM darekanA moMmAM zabdo hatA. 'kahevuM paDe. bhAie gajabanI siddhio meLavI che !' baporanI vAcanAno samaya thatAM rojanA krama mujaba sthUlibhadrajI vAcanA levA pahoMcyA. gurujIne vaMdana karIne beThA ke tyAM ja AcAryazrIe kahI dIdhuM, "basa, munivara ! ghaNuM bhaNAi gayuM. have je bhaNyA cho teTaluM pacAvo to ghaNuM che. gai kAle chellI vAcanA thai gai. AjathI vAcanA baMdha thAya che.' 99 potAnA jJAnanuM ajIrNa kevA gaMdA oDakAra rUpe pragaTa thayuM teno khyAla AvatAM ja AtmArthI munine ghaNo AghAta lAgyo. bhUlano pArAvAra pastAvo azruno dhodha banIne vahevA lAgyo. gurujInA caraNanuM azruothI prakSAlana karatAM muni khUba karagaryA paNa pAtrazikSAnA himAyatI guru aDaga rahyA. dRSTivAda sUtramAM samAveza pAmatAM cauda pUrvamAMthI daza pUrvanuM jJAna artha sAthe meLavI cUkelA suni raDatI AMkhe sthira UbhA rahyA. saMghanA agraNIone A vAtanI jANa thatA temaNe paNa gurujIne vinaMtI karI joi paNa gurujIno javAba spaSTa hato. 'jJAna bodhadAyaka banavuM joie, jokhamakAraka nahIM.' have AgaLanA cAra pUrva zIkhavavA huM lAcAra chuM.' 'paNa gurudeva ! to A cAra pUrvanA jJAnano kAyama mATe viracheda jaze, kAraNa ke ApanA sivAya pUrA cauda pUrvanuM jJAna bIjA koi pAse nathI.' saMghe kahyuM. zikSaNanI sonogrAphI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tema chatAM gurujI TasanA masa na thayA. chevaTe saMghanI vinaMtI ane munino pastAvo jotAM gurujIe chellA cAra pUrvano sUtrapATha ApI dIdho paNa tenA eDamparya sudhInA artho to na ja jaNAvyA. chellA codapUrvadhara maharSi bhadrabAhuvAmI ja rahyA. sthUlibhadrajI dazapUrvI kahevAyA. mAtra sUtrathI ja caudapUrvI banI zakyA. "asara' mAM jokhama dekhAya to pradAnane sthagita karI denArA jainAcAryanA zikSakapaNAne kroDo vaMdana. prAcIna dharmagranthonA prAraMbhamAM ja te granthanA adhikArI pAtravargane paNa jaNAvI devAmAM Avato. pAtrazikSAno A konsepTa vartamAna hAiTeka zikSaNapraNAlimAM atyaMta anivArya che paNa sArI paddhatine grahaNa kare to vartamAna zikSaNa zAnuM? kheDUta paNa bhUminI pAtratA joine bIjanuM vAvetara kare che. kyAMka kapAsa to kyAMka zeraDI, kyAMka juvAra-bAjaro to ukhara bhUmimAM kazuM nahIM. pUrvanA rAjA mahArAjA kumAronI parIkSA karIne sattAnI soMpaNI karatA hatA. sattAtaMtra ke vidyAmaMtra, apAtrane kyAreya na apAya. pradAnanuM pariNAma (asara) pAtra upara AdhArita che, mATe ja to siMhaNanuM dUdha svarNapAtramAM ja Take. bIjI dhAtune te toDI nAMkhe. varasAdanuM pANI samudramAM paDatA khAruM jaLa bane chIpamAM paDe to motI banI zake. gAyane khavaDAveluM ghAsa paNa dUdhamAM rUpAMtara pAme che, sApane pIvaDAveluM dUdha paNa viSa bane che. Aje sarvatra pradAnane ja mahattva ApavAmAM Ave che paNa tenI asara aMge ciMtA sevAtI nathI. vijJAnanA AviSkAre Aje mAhitIonA pradAnane haraNaphALa ApI che. paNa asaranA prakAro aMge ciMtA sevI nathI. aNumAM paDelI tAkAtane vijJAne pragaTa karI dIdhI. aNuboMba sarjAyA. paNa tenI asara? vizvane satata bhayanA othAra nIce jIvatuM karI dIdhuM. dharatInAM peTALamAM zuM che? kyAM che? keTaluM che ? vijJAne zodhI kADhyuM. pachI tenI asara ? dharatInAM peTALane khodI khodIne tene boduM karI nAMkhavAmAM AvyuM. jamIna nIce kyAM ane keTale UMDe keTaluM pANI che ? tene vagara mahenate - zikSaNanI sonogrAphI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kai rIte upara lAvI zakAya ? te vijJAne zodhI kADhyuM. pachI tenI asara ? pIvAnA pANInA mudde yuddho phATI nIkaLe tevI tIvra kaTokaTI UbhI thai. khanijonA vividha upayogo rajU thayA. pachI tenI asara ? paryAvaraNazAstrIone pUcho. peTamAM bALaka che... ke bALakI ? tenI AgotarI jANakArI apAvatA sAdhano upalabdha thayA. tenI asara jagajAhera che. dariyAnA kayA bhAgamAM mAchalA cikkAra che tenI bhALa maLavA mAMDI ane macchImArI dvArA dariyAne vAMjhiyo banAvavAnI prakriyA AraMbhAi gai. hajAro mAila dUra zuM thai rahyuM che ? tenuM jIvaMta prasAraNa divAnakhAnA sudhI karI ApatI seTelAiTa zakti sakriya thai. pariNAme, mANasanA khoLiye rAkSaso pAkatA gayA. hiMsA ane durAcAre mAjhA mUkI dIdhI. lokhaMDanAM sAdhanonA joDANanI tAkAtano paricaya vijJAna karAvyo. yaMtro banyA ane mANasa yaMtravat jaDa banato gayo. utpAdana vadhatuM gayuM, mAlanuM ane bekArInuM. pradAna aMge vijJAne ghaNuM karI dekhADyuM che paNa asara aMge tenuM moM nIcuM che. pradAna mukhya bane ne asara gauNa bane tyAre zikSaNa zUnyatA sarje che. inTaraneTa ane sAyabara TekanolojIe TInaejarsane ghaNuM badhuM karatA karI mUkyA che. "pradAna' nI uttejanAe "asara' kevI upajAvI che te have aMdhajana pratyakSa che. zikSaNanI A vartamAna vyavasthAnuM zIrSAsana nahIM thAya to AvanArA dAyakAmAM samagra samAjavyavasthAnuM zIrSAsana thai gayuM haze ane tyAre samAjanuM svarUpa atyaMta jugupsApAtra banyA vagara raheze nahIM. A ochuM hoya tema hajI to bALavayane anucita evA viSayonuM zikSaNa ApavAnI himAyata thai rahI che. riekzana AvyA pachI paNa te ja davAnA Dojha vadhAre rAkhe tevA cikitsakse ApaNe kahIzuM ? ne zikSaNanI sonogrAphI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ] bhUtiyA mahelano itihAsa vartamAnamAM cAlatuM zikSaNa imporTeDa che. tenuM mAdhyama hoya ke tenA viSayo, tenA uddezo hoya ke tenuM pariNAma, badhuM ja imporTeDa. roga thAya tyAre taMdurastInuM ciMtana karavAnI majA paDe. mATe, jenAM darzana paNa atyAre durlabha che tevI zikSaNanI mULa paraMparAnuM jarAka smaraNa to karI laie. tapovana ke AzramanI prAcIna zikSApaddhati eka Adarza zikSApaddhati hatI. sAMdIpanI RSinA AzramamAM kRSNa ane sudAmAe zikSaNa meLavyuM hatuM. vasiSTha ane vizvAmitra RSinA vidyAzramo paNa zAstraprasiddha che. te ja praNAlInA vikasita moDelo eTale nAlaMdA, takSazilA jevI vidyApITho. prAcIna zikSA praNAlInA mukhya traNa pAyA hatA. 1. gurusevA, 2. gurukRpA, 3. gurugama. gurunI sevA e jJAnasAdhanAnuM eka mahattvanuM pAsuM hatuM. ziSyanI sevAthI prasanna thayelA guru, ziSya para varasI paDe. gurukRpAno mehulo ziSyanA jJAnakoSone khullA karI de. ziSyamAM eka anokhI sajjatAnuM sarjana thAya. paNa, pratibhA game teTalI khIle to ya bhaNavAnuM to gurugamathI ja. gurugama eTale gurunA sahAre. inTaraneTa para duniyAbharanI vebasAiTsa kholIne magajanA goDAunamAM thokabaMdha mAhitIone khaDakI detA sAyabara yuganA sTUDanTane gurugamano mahimA nahi samajAya. gurugama eTale evI cAvI, je zabdonA peTALamAM rahelA rahasyabhaMDAronAM tALAM kholI, vipula rahasya - khajAno chato kare. ApaNI zrutasAdhanAnI pavitra praNAlInA traNa mAilasTona gaNI zikSaNanI sonogrAphI 12
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakAya. vinaya, viveka ane vidvattA. vinayane mULanuM sTeTasa maLyuM che. vinaya dvArA gurukRpA maLe, vinaya dvArA pratibhA khIle, vinayathI zAnano kSayopazama vadhe, vinayathI pAtratA vikase. tethI vinayane vidyAnuM mULa kahyuM che. DALa e vRkSanI zobhA che. DALa vagaranuM vRkSa bUThuM che. viveka vagaranI vidyAnuM paNa evuM ja. viveka e vidyAnuM AbhUSaNa che. AgaLa vadhIne kahI zakAya ke vidyA kalevara che, viveka teno prANa che. vivekanuM prAgaTya na kare tene vidyA kema kahevAya ? vinayanA mULamAMthI pAMgareluM vidyAnuM vRkSa vikasita banIne phaLe tyAre vidvattAnuM madhura AmraphaLa nIpaje che. parApUrvathI bhAratIya vidyArthIo tapovana ane AzramomAM vasatA RSi munionA AzramomAM bhotika tema ja AdhyAtmika viSayonuM jJAna potAnI kSamatA ane ruci pramANe meLavatA. kaLiyugano hajAro varSono itihAsa hajI aprAgaTayanA aMdhakAramAM aTavAya che tethI AvA Azramo kyAre ane zI rIte baMdha thayA te kahevuM muzkela che. tema chatAM paNa magadha sAmrAjya vakhatathI mAMDIne maLatA kaDIbaddha itihAsanA AyanAmAM te vakhatathI prajAmAM vahetAM thayelAM keLavaNInAM jharaNAonuM pratibiMba jhilAyuM che. te vakhate mukhya cAra prakAre zikSaNa praNAlI vibhAjita hatI. (1) karmakAMDa jyotiSa vagerethI gujarAna calAvanArA saMkhyAbaMdha AcAryo potAne ghera ziSyone maphata bhaNAvatA. moTAM zaheromAM ucca saMskRta sAhityanA abhyAsa mATe vidyApITho sthapAyelI hatI. jyAM dareka prakAranuM zikSaNa niHzulka apAtuM. A vidyApIThonA kharca mATe rAjAmahArAjAo jAgIra bheTa ApatA ane dhanADhyo moTI rakamo. nAlaMdA, takSazilA uparAMta kAzI, vArANasI, ujjainanAM nAmo to jANe mA zAradAnA paryAya hatAM. (3) mogala kALathI astitvamAM AvelI madaresAomAM lAkho muslima bALako phArasI, urdU vagera bhaNatAM. (4) taduparAMta nAnAmAM nAnA gAmaDe paNa badhAM bALakonA zikSaNa mATe paMcAyata saMcAlita pAThazALAo hatI. - zikSaNanI sonogrAphIe
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMdaramAM saikA sudhI mAtra baMgALarAjyamAM eMzI hajArathI vadhu pAThazALAo hatI. bhAratamAM tyAre dara cAraso mANasa dITha eka pAThazALA hatI. aMgrejI zAsana AvatA grAma paMcAyato tUTatA te badhI pAThazALAone khaMbhAtI tALAM lAgI gayA. lAcArIne kAraNe majUrI karatA lAkho bALakone pharajiyAta zikSaNa apAvavAnI jhuMbeza calAvatI yunisephane jANIjoine bhUlAi jatI A vAtanI yAda apAvavAnI jarUra che. sAthe ja "aMgrejo AvatA pUrve bhAratIyo sAva abhaNa hatA' tevI gerasamajaNamAM rAcatA buddhijIvIo paNa A hakIkatanI noMdha le. amerikAmAM skUlo sthApIne amerikA gumAvyAno vasavaso briTizaronA manamAM eTalo to jalada hato ke bhAratamAM loko nirakSara ja rahe tenI dAyakAo. sudhI takedArI rakhAi hatI. paraMtu kALe karavaTa badalI. aDhAramI sadInA aMtamAM eka jUdI ja paristhitinuM nirmANa thayuM. aMgrejI hakUmata navA navA pradezomAM sthapAtI gai. vahIvaTI taMtrano vyApa vadhAravo anivArya banyo. mANasonI kheMca paDavA lAgI. iMglenDathI hajajAro aMgrejonI vahIvaTI kSetra mATe AyAta karavI posAya tema nahotI. vyavahAru paNa nahotI. bIjI bAju vahIvaTI tANa vadhatI gai. eka aMgrejanI (oLakhyA? mekole.) darakhAsta pramANe bhAratavAsIone aMgrejI bhASA, vijJAna zIkhavI ane temane ja vahIvaTamAM kAme lagADavAnI yojanA ghaDAI. 50-60 varSanI nirakSaratA pachI navI janmelI peDhIno bhAratIya vidyA saMskRti ane asmitA sAtheno saMbaMdha ghaNokharo kapAi gayo hovAthI aMgrejI bhASA dvArA pazcimI kalcaranA peino kUcaDo temanA upara pheravI devo khUba AsAna paNa hato. i.sa. 1857 thI muMbaI, madrAsa, kalakattA yunivarsiTIonI sthApanA karavAno kAyado ghaDAyo. tarata teno amala paNa thayo. te divase aMgrejI mAdhyamanuM zikSaNa, badalAyelA viSayo ane uddezo sAthe calaNI banyuM. te divase eka ati mahAna, saMskArI, cAritryazIla prajAnA saMskAraparivartanano prAraMbha thayo. dharmahIna ane mUlyahIna mALakhuM dharAvatA aMgrejI mAdhyamanA mekole brAnDa zikSaNano itihAsa phaMphosyo che. chellA doDhaso varSamAM A zikSaNanA zikSaNanI sonogrAphI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAme navI peDhI dharma, dharmakriyA, dharmaguruvarga pratye sUga vALI thai che ane maryAdAothI yojano dUra dhakelAi gai che. A pariNAma jotAM, AvA zikSaNane ko'ke bhUtiyA mahelanI upamA ApI che ane kahyuM che ke A bhUtiyA mahelamAMthI phelAnAruM chelluM aTTahAsya bhAratIya asmitA mATe jIvaleNa haze. koi vicAratuM haze kharuM ke A dezamAM nAtAlanuM vekezana zA mATe paDatuM haze ? dezanI ghaNI alpasaMkhyaka prajA isAi dharma pALatI hoya, bIjA alpasaMkhyaka dharmIonA parvotsava vakhate to mAMDa eka jAhe2 2jA maLatI hoya che. mAtra krisamasanuM AkhuM spezyala vekezana zA mATe ? vekezana paDe eTale krisamasa krejha vadhe, ujavaNIno phelAvo thAya. ghaNA prabuddho cetave che ke A bhASAMtara, saMskArAMtara dvArA dharmAMtara sudhI tANI jaze. bhASA parivartananuM chelluM sTepa ATaluM jalada haze athavA dharmaparivartananuM paheluM sTepa aTaluM sahaja haze tevuM koie dhAryuM paNa nahIM hoya. pariNAma pAmyA pachI paNa purAvAo mAgatI duniyAmAM jIvatA hovAne kAraNe mekolenAM vacano TAMkIe chIe 'aMgrejI zikSaNa dvArA hiMdu samAjamAM eka evo varga pedA karavo joie. je, ApaNe jemanA upara rAjya calAvIe chIe te asaMkhya hiMdI loko ane ApaNI vacce samajUtInuM kArya kare. e loko evA hovA joie ke je ApaNe dAkhala karelA zikSaNane lIdhA bAda mAtra raMga ane lohI vaDe ja hiMdI rahyA hoya paNa ruci, bhASA, vicAro ane mAnyatAnI dRSTie aMgrejI banI gayo hoya.' (mekole'jha miniTa opha 1935). Aje konvenTa skUlo be moTA nukasAno kare che. aMgrejI mAdhyamanI zALAo lAkho bhAratIyone saMskAravAhaka evI potAnI mAtRbhASAnI sugaMdhathI vaMcita rAkhe che ane kyAreka, mAtRbhASAmAM ja potAnA vicArone pragaTa karI zake evAM bhaNelAM, ochuM bhaNelAM ke nahIM bhaNelAM evA gharanA vaDIlothI ja vegaLA karI nAMkhe che. bIjuM nukasAna e ke sIdhI yA ADakatarI rIte A zALAo khristI dharmanA paryAvaraNane skUlsamAM lAvIne potAnA gauravavaMtA dharmanI udAtta bAbato pratyenI udAsInatAne poSe che. mizanarIjhanA kAryomAM mizana karatA kamizananuM pramANa ghaNuM vadhuM che. zikSaNanI sonogrAphI 15
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatA e mATenuM asarakAraka mAdhyama che. dharmAtara sudhI lai jAya tevI dareka pravRtti praznapAtra Thare che. nahIMtara pArevAne dANA nAMkhatA pAraghIne paNa dayALu kema na kahevo ? eka Aphrikana khristI, je dharmAtara pachI carcamAM hoddo saMbhALatA hatA, tenA zabdo cheH "When they came, they had the bible, we had the land. We prayed, and when we opened our eyes, we had the bible, they had our land." zikSaNanI sonogrAphI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 nabaLA abhyAsanuM sabaLa kAraNa AjathI lagabhaga paccIsa varSa pahelAM esa.esa.sI pAsa karIne vANijyanA snAtaka banelA eka mitra, potAnA pratibhAzALI vyaktitvathI potAnAM eka viziSTa kAryakSetramAM khUba prabhAva pADI rahyA che. aMgrejI bhASA para temanuM khUba prabhutva che. temanA vakhatamAM agiyAramA dhoraNamAM meTrikanI parIkSA ApavAnI rahetI. viramagAma tAlukAnA potAnA nAnakaDA gAmaDAmAM sAtamA dhoraNa sudhI prAthamika zALAmAM abhyAsa karIne AThamA dhoraNathI potAnA gAmamAM ja navI khUlelI mAdhyamika zALAmAM teo joDAyA. AThamA dhoraNathI aMgrejI bhASA paNa zarU thai. dasamA dhoraNa sudhI te zALAmAM abhyAsa karIne agiyAramA dhoraNamAM muMbainI zeTha jI.TI. hAiskUlamAM dAkhala thayA. temanA kuTuMbanA vaDIlone manamAM ekadhAstI hatI ke AThamA dhoraNathI aMgrejIvALI gAmaDAnI nizALamAMthI, pAMcamA dhoraNathI aMgrejI zIkhavatI muMbainI hAiskUlamAM esa.esa.sI nA mahattvanA tabakke dIkarAne dAkhala to karIe chIe paNa tenI keriyara para asara to nahIM thAya ne ! paNa te bhaya taddana jUTho puravAra thayo. prilima parIkSAmAM e zALAnA itihAsamAM aMgrejInA viSayamAM abhUtapUrva guNAMka sAthe aDhIso vidyArthIomAM prathama naMbare uttIrNa thayA. temanuM aMgrejInuM uttarapatra joine daMga banI gayelA AcAryazrI zALAnA vargamAM AvyA ane dhanyavAdapUrvaka Azcarya vyakta karatAM pUchayuM, "tame to gujarAtamAMthI A varSe ja AvyA cho. gujarAtanA vidyArthInuM gaNita pAkuM ne aMgrejI sAva Dala hoya evI eka sAmAnya chApa che. paraMtu tamAruM aMgrejI ghaNuM ja sAruM jaNAya che tenuM kAraNa zuM che ? zALAnI paccIsa varSanI kArakirdImAM aMgrejInuM AvuM soliDa uttarapatra meM kyAreya joyuM nathI." - zikSaNanI sonogrAphI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanA te tejasvI vidyArthIe Apelo javAba kharekhara mananIya hato. teNe kahyuM "sara, zALAnA anya koi paNa vidyArthI karatAM mAruM aMgrejI jo vadhu sAruM jaNAyuM hoya to mArI dRSTie tenuM eka ja kAraNa che ke te e che ke bIjA badhA vidyArthIo pAMcamA dhoraNathI aMgrejI bhaNyA che, huM AThamAthI aMgrejI bhaNyo chuM." aMgrejInA vyAsaMgano vyApa jeTalo vadhu teTalI luansI vadhu, tevI mAnyatAvALAne A vAta Azcaryajanaka jarUra lAge paNa te vidyArthInA A javAbamAM eka manovaijJAnika sacoTatA hatI. bALakanI zaikSaNika kArakirdIno prAraMbha thAya tyAre te aNasamaju hovAthI tenA mA-bApanuM te aMge bharAtuM pagaluM ghaNuM ja vajanadAra ane javAbadAra hoya che. aMgrejI bhASAnuM vyApaka calaNa ane vadhatuM jatuM varcasava joine ja moTA bhAganA vAlIo potAnA vhAlasoyAne aMgrejI mAdhyamanI godamAM ramatuM mUkI de che. Aje samAjamAM aMgrejInuM calaNa ghaNuM vadhyuM che. koi gujarAtI DaoNkTara, gujarAtI dardIne davA lakhI Ape ane te davA koI gujarAtI kemisTanI dukAnethI ja levAnI hoya to paNa priskripzana aMgrejImAM ja lakhAyuM haze ! korTanA kAgaLiyA, sarvisa mATenI eplikezana, bijhanesa kaoNrasponDansa, ja lagabhaga aMgrejImAM ! samAja upara aMgrejInA vadhelA prabhAve mAnavamana para paNa sakhata kabdo jamAvyo che. bAMkaDA para beThelA pAMca mANaso chApA vAMcatA hoya ane temAM be mANaso "TAimsa'nA pAnA pheravatA hoya to te be mANaso mATe manamAM UMco abhiprAya baMdhAI jAya che. aMgrejI mAdhyamamAM bhaNatA vidyArthI sAme AdarathI jovAya che. koi gujarAtI mANasane prasaMge hindI ke marAThImAM bolavuM paDe tyAre vacce be gujarAtI zabdo bolAi jAya to bhASAprabhutvanI khAmI gaNAya ane jo be aMgrejI zabda bolAi jAya to "vaktA'nI imeja baMdhAya. jenA gAtro dhrUjatA hoya tevA eMzI varSanA dAdImA potAnA prapautranA mukhe "Trikala TivaMkala liTala sTAra !' sAMbhaLe ke tyAM ja dAdImAnI AMkho Trikala rvikala thavA lAge. rastA para UbhA UbhA paMdara miniTa vAto karyA bAda chuTA paDatI vakhate "oke, bAya, sI yu' jevA zabdo vyaktine sophisTikeTeDa lekhave che. thenka zikSaNanI sonogrAphI
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yu, sorI, hAya ne hallonA sthAne pUrve kayA zabdo vaparAtA haze ? 'vAu', 'ziTa' 'Auc' ne 'uk' nI to vAta ja kaMika nyArI che. TUMkamAM, aMgrejI jIbha upara rahe tyAM sudhI samajyA, Aje te magaja para savAra thai gayuM che. kharI vicitratA to e che ke jenI jIbhane aMgrejI phAvatuM nathI tenA magajane aMgrejI vadhu phAvatuM hoya che. rUpiyA karatAM DolaranI kiMmata vadhu hovA mAtrathI gujarAtI karatA aMgrejI mahAna banI jatuM nathI. aMgrejI bhASA pratyenI AvI ghelachA ja potAnAM saMtAnone aMgrejI mAdhyamamAM bhaNAvavA prere che. AvA vAlIone mAtRbhASAno mahimA koi samajAve to eka khUba sarasa javAba maLe : 'samaya pramANe vartavuM joie.' AvA vAlIo bALakonA samaya pramANe vartavAnuM bhUlI jAya che. jyAM sudhI eka bhASA para purUM prabhutva na Ave tyAM sudhI bIjI, trIjI bhASAno bhAra bALaka para lAdavo na joie. bALaka daza varSano thAya tyAre mAMDa eka bhASA para prabhutva meLavI zake tyAM sudhImAM tenA mAthe cAra cAra bhASAono bhAra lAdavo e zaikSaNika rIte to ThIka mAnasazAstranI rIte paNa moTI AphatarUpa che. cAra varSanI uMmare jyAre mAtRbhASA uparanI pakaDa paNa hajI AvI hotI nathI tyAre ajANI, navI bhASAnuM zikSaNa e vAstavamAM AkramaNa che. A AkramaNane sahI na zakavAthI ghaNA bALakomAM suSupta rIte eka sivIyara laghutAgraMthI baMdhAi jAya che. ajANI vyaktinA khoLAmAM besavA mATe nAnuM bALaka jema jaladI taiyAra thatuM nathI tevI ja kaMIka dazA narsarImAM jatA bALakanI aMdarakhAne thatI hoya che. mAtAnA khoLe ramatuM bALaka AMgaNe AvatA ajANyA atithionI premALa oLakha mAtRmukhe meLavIne nizciMta rahI zake che. tema mAtRbhASA para pakaDa AvatAM ja anya bhASA para prabhutva meLavatAM vAra lAgatI nathI. mAtRbhASAnI zALAmAM dAkhala thatuM bALaka gujarAtI zabdabhaMDoLanI ane vAkyaracanAnI paryApta mUDI laine praveze che tethI samajAvAtA padArthane samajavAnuM kArya tene mATe ghaNuM saraLa thai paDe che. aMgrejI mAdhyamanI narsarImAM dAkhala thatuM bALaka vagara zabdabhaMDoLe aMdara dAkhala thAya che. kharekhara to bhASA zikSaNanI sonogrAphI 19
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ thoDI ghaNI AvaDI jAya pachI ja te zIkhavI joie ane je bhASA AvaDatI hoya tenA AdhAre zIkhavuM joie. tadana navI bhASAnA mAdhyame zIkhavA gayelAnI dazA, vagara mUDIe vepAra karavA gayelA jevI thatI hoya che. pariNAme padArthanI sAthe zabdonI, tenA vicitra uccAraNonI, vAkyonI ane Akhe AkhA phakarAonI korI gokhaNapaTTI zarU thAya che. Ama prathama pagale ja maulikatA ane sarjanAtmakatAno bhoga levAya che. ravIndranAtha TAgoranI kephiyata A vAtamAM Teko pUre che. "aMgrejI zikSaNanA pahelA ja koLiye batrIse dAMta hAlI UThe che. momAM jANe dharatIkaMpa thAya che." eka vyApaka avalokana karatAM A vAta pUravAra thaze ke zikSaNanuM aMgrejI mAdhyama bALakane gokhaNiyuM banAve che. A rIte bhaNanArA bALakanI samajaNa ke smRti vadhatI nathI, mAtra majUrI ja vadhe che. AvuM bhaNatara pIDAdAyaka banatuM hovAthI kyAreya rasALa na bane. aMgrejI bhASA mAraphata zikSaNa apAtuM hoya tyAre bALamagaja sau prathama to samajAvAtA padArthane potAnA vicAronI bhASAmAM (alabatta, mAtRbhASAmAM ja) DhALI de che. jemAM tenI magajanI amuka zakti kharcAi jAya che. dA.ta. "kAu' zabda sAMbhaLatAM ja magajamAM AraMbhAtI prakriyAnA prathama tabakkAmAM "kAu eTale gAya" AvuM sAdhAraNa TrAnsalezana thAya che ane pachI eka cokkasa prakAranA copagA prANInI AkRti mananA skrIna upara upasI Ave che. mAtRbhASA paricita hovAthI TrAnsalezananI majUrI bALakane karavI paDatI nathI. pariNAme magajanI saMpUrNa zakti te padArthane samajavAmAM ja vAparI zake che. aMgrejI mAdhyamathI vijJAna bhaNanAro ghaNI vAra vijJAna ane aMgrejI banne sAthe bhaNato hoya che. A vAtanuM soliDa prUpha gAMdhIjInA zabdomAMthI paNa maLe che "huM (gAMdhIjI) have samajyo chuM ke mane aMkagaNita, bhUmiti, bIjagaNita, rasAyaNazAstra ane khagoLazAstranA jeTalA bhAga zIkhatAM cAra varSa lAgyAM teTalA e viSayo aMgrejI mAraphata nahIM paNa gujarAtI mAraphata zIkhavAnA hota to vadhAre sahelAithI ane vadhAre spaSTapaNe grahaNa karI zakyo hota." (dhoraNa dasanI gujarAtI kumArabhAratImAMthI) yAda rahe ke bAramA varSa pachI aMgrejI mAraphata zikSaNa meLavavAnuM zarU thayA pachInI gAMdhIjInI A lAgaNI che. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ to pachI zikSaNanuM mAdhyama kayuM hovuM joie ? vicAranuM je mAdhyama hoya che. mANasa je bhASAmAM vicAre ane je bhASAmAM svapna jue tene zikSaNanuM ucita mAdhyama gaNavuM joie. kAraNa ke pratyAyana karAvavuM e ja to bhASAno uddeza che. paraMtu pratyAyananI vastu (kanTenTa) mANasanA magajamAM Utare to kAmanuM. TapAlI to koruM posTakArDa paNa yogya saranAme pahoMcADI zake. ApaNe e vAta bhUlavI na joie ke mAdhyama karatAM kanTenTanI mahattA ghaNI vadhu hoya che ane pratyAyana jeTaluM saraLa teTaluM ja grahaNa jaldI thAya che. meriTa lisTamAM ghaNuM karIne mAtRbhASA thakI zikSaNa meLavanArAo ja camakatA rahyA che. vijJAna ane TekanolojImAM agresara manAtA japAna, jarmanI, raziyA, phrAnsa jevA dezomAM bAlamaMdirathI lai yunivarsiTI sudhInuM saMpUrNa zikSaNa mAtRbhASAnA mAdhyamathI ja apAya che. zikSaNanuM mAdhyama pUrvaparicita hoya to samajAvAto padArtha sIdho ja gaLe UtarI jato hoya che. navA ane aparicita athavA atyaMta alpaparicita mAdhyamathI samajAvAtA padArthane ApaNuM magaja lagabhaga, vAyA mAtRbhASA ja samajatuM hoya che. zIro sIdho ja gaLe UtarI jato hoya che jyAre kaDaka vastune gaLe utAratAM dAMte cAvavAnI kasarata karavI paDe che. mAtRbhASA e to bApIkI mUDI che. pArakI mUDIe dhaMdho karanArane vyAjano bhAra veThavo ja paDe. mAtRbhASA e vyaktinI AMkha che. te AMkhathI dUranuM paNa joi zakAya te mATe dUrabInanA sthAne anya bhASAo bhale rahe. mAtAnA dhAvaNa karatAM paNa pAuDaranAM dUdhane atyadhika Adara maLe tyAre jIva cokkasa baLe. mAtRbhASAnA mAdhyamanI vAta jyAre jyAre paNa nIkaLe che tyAre amuka varga jANe ke ema ja mAnI bese che ke aMgrejIne zikSaNamAMthI samULaguM dUra karavAnI vAta karIne aMgrejI bhASAthI bilakula vaMcita rAkhIne vikAsa avarodhavAnI A vAta che. aMgrejI bhASA zIkhavI ane samagra zikSaNa aMgrejI mAdhyamamAM levuM te be vacce ghaNo pharaka che. bhASA ane mAdhyamano A rIte khIcaDo na karavo joie. aneka bhASAo uparanuM kauzalya to guNAtmaka che. jaina zramaNo mATe 'nAnAvikesamAsaULu(aneka deza dezAvaranI bhASAnA jANakAra) evuM ne zikSaNanI sonogrAphI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaNa jaina Agama granthomAM vaparAyuM che. bhASAprabhutva ane anekavidhabhASAnuM kauzalya e kAMi doSarUpa nathI. mULa vAta e che ke mAtRbhASA para pakaDa jAmyA vagara aneka bhASAnuM zikSaNa, zaikSaNika dRSTie paNa jokhamakAraka puravAra thAya che. potAnA mULiyAM UMDAM utAryAM pahelAM koi vaDalo phelAvAnI zarUAta karato nathI. eka sAthe ghaNA ghoDe savAra na thavAnI kahevata mAtra horsarAiDiMga pUratI sImita nathI. Aje ghaNA gujarAtI parivAronA saMtAnonuM bhASAjJAna pRthakkaraNa mAMge tevuM hoya che. gharamAM ane pArivArika vartuLamAM nAnapaNathI gujarAtI bolatA AvyA hoya che. bhaNatara aMgrejI mAdhyamanI skUla ke kolejamAM lIdheluM hovAthI aMgrejI paNa bolI jANe. mitravartuLanA kAraNe rASTrabhASA paNa AvaDe kharI. gharanA ghATI, kAmavALI bAi ne dukAnanA sTApha sAthe marAThImAM bolatA hoya. paNa cAramAMthI eke ya bhASA paraphekTa na lAge. ame vihAra karatAM karNAkaTanA bijApura zaheramAM gayA hatA. tyAM eka mahino rokAvAnuM thayuM. bijApuramAM rahetA moTA bhAganA jaino mULa rAjasthAnanA vatanI. aneka jaina bALako ane yuvAno amArA saMparkamAM AvyA. A rAjasthAnI bALakonAM gharamAM mAravADI bhASA bolAya. tethI temane mAravADI bhASA AvaDe. karNATakanuM A zahera hovAthI temane kannaDa bhASA paNa AvaDe. mahArASTranI hada najIka hovAthI zaheramAM mahArASTrIyana vasati paNa ghaNI. tethI badhAne marAThI bhASA paNa AvaDe. derAsara upAzrayamAM badho vyavahAra gujarAtI bhASAmAM thato. sAdhu bhagavaMtonAM pravacano gujarAtImAM thAya. tethI gujarAtI bhASAno paNa sAro paricaya. skUla-kolejamAM aMgrejI mAdhyamamAM bhaNe aMgrejI AvaDe. ane rASTrabhASA hindI to AvaDe ja. AkhA divasa daramyAna A chae cha bhASA vyavahAramAM khUba Ave. paNa AzcaryanI vAta e hatI ke 6 bhASAnA jANakAra A vidyArthIo 6 mAMthI eka paNa bhASA para prabhutva dharAvatA nahotA ! alabatta, te badhI ja bhASAmAM te sAva puara hatA. je jamInamAM 60 phUTa UMDethI pANI vahe che, te jamInamAM 10-10 phUTanA 6 khADA khodatA eka gamAra kheDUtanI karuNApAtra nAdAniyata A vidyArthIone varelI hatI. zikSaNanI sonogrAphI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka jamAnAmAM muMbaimAM gujarAtIo azuddha marAThI bolI jANatA hatA ane mahArASTrIyano azuddha gujarAtI bolI jANatA. Aje gujarAtIo azuddha gujarAtI bole che ane mahArASTrIyano azuddha marAThI. bALakanuM bhASAprabhutva be vastu para AdhArita che. eka to te mAtRbhASAnA mAdhyame zikSaNa le ane bAkI ne bIjI bhASA paripakva umare zIkhe. nAnapaNathI aMgrejI mAdhyamamAM bhaNanArA karatAM jUnI peDhInA zikSita lokonuM aMgrejI vadhu pAvaraphula hovAnuM paNa A ja kAraNa che. nAnI uMmare ja zikSaNanuM navuM mAdhyama dAkhala thatAM ja bhASAkauzalyanI khabara lai nAMkhe che. eka navI bhASA taiyAra karavI hoya to keTalI mahenata paDe ! Aje mAtRbhASAne TakAvavA paNa mahenata karavI paDe tevI dazA thai che. ko'ke A aMgenI potAnI Urmione kAvyadeha Apyo che. gubhAi che, gumAi che, gumAi che. konvenTa skUlanA kampAunDamAM saMcAlakone vAlIonA saMgamAM AdhunikatAnI ghareDamAM ne dekhAdekhInI pareDamAM pazcimI raMgamAM ne videzI DhaMgamAM mANasanA vartanamAM ne saMskAraparivartanamAM bhALa maLe to ko'ka saMbhALajo bhASA amArI gujarAtI Aje gumAI che, gumAI che, gumAi che. potAnI bhASA guma thAya eTale bIjI paNa ghaNI bAbato zithila bane che. bhASAprabhutvanI sAthe ja tenA pArivArika gaThabaMdhanone paNa zikSaNanuM aMgrejI mAdhyama asara kare che. pachI morDana dIkarAone bApa jUnavANI lAge che, mAtA orthaDaoNksa lAge che ane gharanuM vAtAvaraNa bekvarDa lAge che. AvI paristhiti chevaTano vaLAMka le che, jene vibhAjana kahevAya che. bhASAnI anekatA gharanI ekatA sAme paNa khataro Ubho kare che. tra zikSaNanI sonogrAphI,
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASA nAme darpaNa "rAmanA DeDI kiMga dazarathe teonI tharDa kvIna kekeyInA kahevAthI potAnA prinsa rAmane phorTina yarsa mATe phoresTamAM mokalI dIdhA." AjakAlanA saMtAno AvI saMkara rAmAyaNa bolatA thayA che. bhASAsAMkarya e bhAvanAo ane saMskAronuM paNa sAMkarya pedA kare che. koi paNa janasamUhanI khAsiyato, tenI paraMparAgata saMskRti, prajAne vArasAmAM maLelA naitika mUlyo vagerene te prajAnI bhASA sAthe ghaniSTha saMbaMdha hoya che. bhASA eka evuM darpaNa che jemAM te bhASA bolanArI prajAnAM bAhya ane aMtaraMga svarUpanuM pratibiMba jhIlAya che. AthI ja bhASAne saMskRtivAhaka (kanDakTara) kahI zakAya. ophpharDano Akho aMgrejI zabdakoSa pheMdI vaLo. "ghI' zabda mATeno aMgrejI bhASAmAM koi maulika paryAya nahIM maLe-'Ghee' kahIne badhI DikazanarIne saMtoSa mAnI levo paDe che, paNa te to gujarAtI ghI zabdano aMgrejI varSoccAra mAtra che. tela mATe "oila' zabda che paNa ghI mATe koi aMgrejI paryAya nahIM maLe kAraNake ghI e pUrvanAM rASTronI vastu che. telI saMskRtivALA dezomAM ghI to pUrvanA rASTramAMthI padhArelo AgaMtuka che. ApaNA "'nI sAthe ApaNI sAttvika saMskRtinuM gaThabaMdhana che. tAvavAnI prakriyAthI laine, ghammaravaloNuM, amRtatulya chAza, thIjelA dahI, zeDhakaDAM dUdha, gIranI bheMso, gamANa, khANa ane nItarato pazuprema vagere keTaluM ya ghInA oThA heThaLa saMtAyeluM che. jevI ghI' nI vAta che tevI ja dhotiyAnI. ApaNA dezanA A prasiddha paheraveSa mATe aMgrejImAM koi zabda nathI. Dhoti to varNotara mAtra che. zikSaNanI sonogrAphI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMgrejImAM ceka lakhatI vakhate Rs. Ten thousand only lakhAya che. A ja tathya gujarAtImAM "aMke rUpiyA dasa hajAra pUrA' A rIte lakhAya che . 'only' zabda atRptino sUcaka che. jyAre pUrA" zabdamAM tRptino oDakAra lAge. bhASAprayogomAM te bhASA sAthe saMlagna saMskRti kevI sarasa jhIlAya che, tenuM A phalAsika udAharaNa che. saMbaMdhadarzaka zabdabhaMDoLanI vAta karI to aMgrejI karatAM gujarAtI bhaMDoLanuM kada anekagaNuM moTuM thai jaze. phAdhara, madhara, bradhara, sisTara, hasabanDa, vAipha, aMkala, AnTI, nevyu, nisa, sana, DaoNTara, kajhina.. basa, lagabhaga ATalA zabdomAM saMbaMdhonA aMgrejI zabdakoSanuM itizrI thai jAya che. A saMbaMdhono A zabdakoSa kheMcIne thoDo moTo karavo hoya to peTarnala' ke meTarnala" jevA "ejekTiva" ke "ina laoN' jevA saphiksa aMgrejI bhASAmAM taiyAra rAkhyA che. kAkA bolavuM hoya to "peTarnala aMkala' ane mAmA bolavuM hoya to "meTarnala aMkala', paNa phoi-phuvA ke mAsI-mAsA sudhI pahoMcavuM hoya to aMgrejI bhASAnuM TaTTa sAva pAMgaLu nIvaDe. aMgrejI bhASA jANe ke kahI rahI che. sTopa ! saMbaMdhone bahu vadhArIne, che...ka(!) hoI kuvA ke mAsI mAsA sudhI kheMcI javAnI koI jarUra nathI. koi mATe phAdharsa sisTara ane mAsI mATe madharsa sisTarano prayoga sAMbhaLatA lAge ke zabdanI jagyAe Akho vyAkhyA prayoga thai rahyo che. huA ane mAsA mATe jyAre "phAdharsa bradhara ina laoN' ane "madharsa bradhara ina laoN' sudhI kheMcAvuM paDe tyAre lAge ke AvI bhASA bolanArane kuA ke mAsA ja na hoya to ! kama se kama temanI bhASA nirAvaraNa to na thAya. paraNIne ghera AvelI kanyAnA mAtR ane pitR sthAne goThavAtA sAsu ane sasarA mATe paNa aMgrejI pAse svataMtra zabdo nathI. "phAdhara' ne "ina laoN'nuM pUMchaDuM lagADo to sasarA ane "madhara' ne te pUMchaDuM lagADo to sAsu. sALI ane naNaMda banne mATe "sisTara ina lAM' kahevuM paDe paNa temAM koi vAra parezabhAinI naNaMda ane pUrNimA bahenanI sALI jevA anartho thavAnuM bane tyAre aMgrejI bhASAne kSamA dAkhavyA vagara chUTako ja nathI. FzikSaNanI sonogrAphI
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ have gujarAtI bhASA pAse saMbaMdhadarzaka zabdonI kevI samRddhi che te paNa jarA joi laie. pitAjI-mAtAjI, bhAi-bhAbhI, bahena-banevI, naNaMda-naNadoI, diyara-derANI, jeTha-jeThANI, sALo-sALAvelI, sALI-sAhu, kAkA-kAkI, mAmA-mAmI, phoi-phuvA, mAsA-mAsI, putra-vahu, putrI-jamAi, pautra-pautrI, dAdA-dAdI, nAnA-nAnI, dohitra-dohitrI, bhatrIjo-bhatrIjI, bhANiyo-bhANI, sasarA-sAsu, vaDasasarA-vaDasAsu, vevAi-vevANa, pati-patnI, bhA-mA, bhAijI-bhAbhu, kAkAjI-kAkIjI, mAmAjI-mAmIjI, mAsAjI-mAsIjI, phuAjI-phoijI. aMgrejInI jema ejekTisa ke priphikasa lagADIe to A yAdI hajI ghaNI laMbAya. pitarAi bhAi, mAsiyAi bhAi, mAmA-phoinA bhAi, kAkIdAdAnA bhAi, bhANeja jamAi, bhatrIjA jamAi, bhANeja vahu, bhatrIjI vahu, vagere keTalAya zabdo umerAya. kuTuMba ane kauTuMbikatAne kayA kalcaramAM keTaluM ane kevuM sthAna maLyuM che te tathya bhASAnA darpaNamAM ja pratibiMbita thai jAya che. haju thoDA AgaLa vadhIe. kanyAnA lagnaprasaMge pitA taraphathI maLe te daheja', "kariyAvara" athavA "ANuM' kahevAya. lagna pachI ANuM vALavAmAM Ave ane bALakanA janma pachI bIjuM ANuM vALavAmAM Ave tene "jhiyANuM kahevAya. sasarApakSa taraphathI sagAi pachI je vastrAlaMkAro ApavAmAM Ave tene samatuM' caDhAvyuM kahevAya ane lagna vakhate je kAMi ApavAmAM Ave tene "chAba' kahevAya. A ochuM hoya to mArA taraphathI maLe tene "mAmeruM' (paryAyavAcaka mosALuM') ane phoi taraphathI maLe tene "phaiyAruM' kahevAya che. A mAtra zabdono vaibhava nathI. nehabhAva ane sahAyakabhAvanA vartuLano DAyAmITara ApaNI saMskRtimAM keTalo lAMbo che te A zabdavebhavathI sUcita thAya che. sagA bApanA janmadivase eka grITiMga kArDa ane phlAvara buke mokalI ApavAnI aupacArikatAvALA rASTranI bhASAmAM A vizALatAnI AzA rAkhavI te paNa guho kahevAya. | gujarAtImAM hatyA ke khUna zabdo je saMdarbhamAM vaparAya che te saMdarbhamAM aMgrejI bhASA bhinna bhinna arthAvALI moTI zabdajALa bichAve che. mAtAnI hatyA mATe "meTrisAiDa' pitAnI hatyA mATe "peTrisAiDa' bhAinI hatyA mATe zikSaNanI sonogrAphI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pheTrisAiDa' mAnavahatyA mATe "homisAiDa', AkhI jAtinI hatyA mATe "jenosAiDa' rAjAnI hatyA mATe "rejisAiDa' ane potAnI hatyA mATe "syusAiDa'. dayA ane hatyAnI vibhAvanAnuM kayA kalcaramAM kevuM sthAna che te DikzanarI pramANathI ja pratIta thAya che. gujarAtImAM mAMsano bIjo koI samAnArthI zabda nahIM maLe. juo, have aMgrejImAM. mANasanuM mAMsa eTale phleza, gheTA-bakarAnuM mAMsa eTale maTana, bheMsa vagere pazunuM mAMsa eTale mITa, gAya-baLadanuM mAMsa eTale bIpha, DukkaranuM mAMsa eTale porka, maraghInuM mAMsa eTale cIkana ane haraNanuM mAMsa eTale venisanuM. akhaMDa saubhAgyavatI' zabdano paryAya aMgrejI zabdakoSamAM maLe kharo? kanyAdAna ane pANigrahaNa' jevA zabdonA aMgrejI paryAya na maLe kAraNa ke te zabdo pAchaLa paDelI lAgaNIo ane bhAvanAo pazcimanI saMskRtimAM kyAMya nathI. koi mANasa mRtyu pAme tyAre gujarAtImAM prayoga thAya che "svargavAsa pAmyA." aMgrejImAM koinuM mRtyu sad demise hoi zake paNa tene Heaven shifting na kahevAya. "svargavAsa' zabdanA prayoga pAchaLa paraloka ane svargalokanI zraddhA ane svargavAsanA kAraNabhUta puNyakAryono Adara karanArI saMskRtinuM guMjana dhvanita thAya che. aMgrejI vepArI samI sAMje dukAna baMdha karato haze, 'vadhAvato' nahIM hoya. dIvo olavavA mATe aMgrejI kriyApada tame zodhI zakazo. paNa lyo, nIcenA vAkyono aMgrejI anuvAda karo to ! rameze dIvo rANo karyo, sureze dIvo mAMgalika karyo, ramaNe dIvo rAma karyo, paMkaje dIvAnI jayaNA karI. nahi karI zako. To break no sahAro laine "baMgaDI tUTI' ne aMgrejI zabdadeha ApI zakAya. paraMtu "baMgaDI naMdavAi' ne jaNAvavA to bicArI aMgrejI bhASA pAMgaLI ja che. bUjhAi rahelA dIvA mATe saMskRta bhASAmAM suMdara prayoga che "dIpo nandati'. apamaMgalanuM nivAraNa karavA mATe, vinAzakArI kriyA mATe paNa maMgalakArI zabdano puravaTho pUro pADatI bhASAne maMgala ane apamaMgalanI sArI mAThI asaromAM AsthA dharAvatI pavitra saMskRtinuM pIThabaLa che. AvelA mahemAna jAya che tyAre "jajo" ne badale "Avajo' zabdano prayoga bhale tarkapUrNa ne zikSaNanI sonogrAphI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ na lAge, paNa keTalo tathyapUrNa che ke guDabAya kalcaranA cAhakone nahi samajAya. AMdhaLAne aMgrejImAM blAinDa kahevAya, paNa prajJAcakSu mATe aMgrejI zabda kayo? vidhavAnuM aMgrejI maLe paNa gaMgAsvarUpanuM aMgrejI rUpAMtara karI juo ! pIDitone paNa sukhada saMbodhanothI bolAvanAranI zubha bhAvanAono A zabdadeha che. ahIM koi bhASAnuM avamUlyana karavAno irAdo nathI. mULa vAta ATalI ja che ke dareka bhASAnI sAthe alaga jIvanazailI vaNAyelI hoya che. bhASA e mAtra zabdArthonuM ja pratyArpaNa karIne aTakI jatI nathI. bhASA dvArA saMlagna saMskRtinuM pratyAropaNa paNa thatuM hoya che. A pratyAropaNanI prakriyA pUrNa thatAM kyAreka be traNa peDhI paNa lAge. paNa zikSaNanuM mAdhyama AvI prakriyA AraMbhe che te vAta cokkasa che. savAranA nAstAne "brekaphAsTa' tarIke oLakhatA AjanA konvenTa vidyArthIne khyAla paNa nahIM hoya ke tene dezI bhASAmAM "zirAmaNa' kahevAya. briTanano "brekaphAsTa' zabda ApaNA zirAmaNa' zabdane adazya kare che eTalo ja mAtra teno aparAdha nathI. "zirAmaNa' zabdano saMbaMdha bAjarInA garamAgarama roTalA ane zeDhakaDA dUdha sAthe che. bAjarI ane dUdhano saMbaMdha bAjarInI khetI ane dUdhALA Dhora sAthe che. jyAre brekaphAsTano saMbaMdha breDa, biskiTa ane kornaphleksa sAthe che. je rASTramAM gauzALA, pazu, rabArI, khetara, khetI, kheDUta ne AvuM ghaNuM badhuM hAjara hoya tyAre zabdakoSamAM "zirAmaNa' zabda mATe jagyA hoya che. zabdaphera e zailInA pharaka sudhI laMbAya che. peDhIothI cAlI AvatI bhojanazailI chellI ekAda peDhIthI acAnaka badalAi hoya tevuM jo-lAgatuM hoya to bhASA parivartananAM mULiyAM dhyAnathI phaMphosI juo. bIjuM paNa ghaNuM badhuM badalAi raheluM jaNAze. 'rANIbAnuM citra' ane 'kvInanA porTeTa'mAM mAtra zabdaphera hoto nathI. rANIbAnA citramAM phlAiMga gAuna na hoya ne kvIna elijhAbethane mAthe oDhaNI na hoya. ApaNA kALagaNanAnA mAdhyama tarIke vikrama ke vIranI saMvata have paMcAMgamAM pUrAi gai che. isavI sana e ja yunivarsala mAdhyama banyuM che. te ya zikSaNanI sonogrAphI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTalI hade ke isunA janma pUrvanI ghaTanAone paNa "isavI sana pUrve' kahIne mApavAnI. eka pustakamAM vAMcyuM hatuM "rAjA vikrama isavI sana pUrve 57 varSa thayA hatA'. je rAjAnA nAme svataMtra saMvata pravartatI hoya tene isavIsanathI apAya tyAre eka kuTapaTTInI laMbAi bIjI kuTapaTTIthI mApavA jevI bAliza ceSTA lAge. | gujarAtI bAra mahinAnA nAmo Aje keTalA TIna ejarsane AvaDatA haze? "bhale ne na AvaDe. tArIkha ane iMgliza mahinAonA AdhAre vyavahAra cAlI zake che pachI kArtika, mAgasara bhale ne bhUlAya ! 'ema ? ahIM eka vastu samajavA jevI che ke besatuM varasa, bhAibIja, akSayatRtIyA, gaNezacaturthI, jJAnapaMcamI-lAbhapaMcamI, vasaMtapaMcamI, rAMdhaNachaThTha, zItaLAsAtama, janamASTamI, rAmanavamI, vijayAdazamI, maunaekAdazI, vAghabArasadhanaterasa, kALIcaudasa, zaradapUnama, divALI vagere lagabhaga badhA parvo ane lokika tahevAro, tithi sAthe saMkaLAyelA che. gujarAtI mahinAonuM calaNa ghaTavAthI AvA parvo, tenI sAthe saMkaLAyelA aitihAsika pAtro, te te parvo pAchaLano TaciMga itihAsa, te te parvo pAchaLanA AdhyAtmika uddezo, A badhuM paNa sAthe bhulAya che. aMgrejI mahinAonI tArIkhonuM calaNa vadhavAthI tArIkha sAthe saMkaLAyelA krisamasa jevA tahevAro sAthe nAto joDAI jAya che. nUtanavarSanI navalI prabhAtano Thasso mileniyamane phALe gayo che. rakSAbaMdhanane velenTAina De bharakhI gayo che. divALInI rAtrino TamaTamATa, tharTI pharsTa DisembaranI nazIlI nAiTanA jhagamagATa sAme jhAMkho thayo che. AmAM mAtra kALanuM ja parivartana thatuM nathI paNa kALajAnuM paNa parivartana karI nAMkhe tevuM kaMika anokhuM ja thatuM hoya che. tithi choDIne tArIkha svIkArI eTale tenI sAthenI keTalIka asabhyatAone sabhAnapaNe AvakAravI ja paDe che. prazna tithi ke tArIkhano cheDAyo ja che tyAre eka vAta jANavI rasaprada raheze ke caMdranI pUrNa kaLA, ochI kaLA, caMdragrahaNa, sUryagrahaNa ane samaMdaranI bharatI vagere niyata tithie thAya che. AmAM tArIkha sAthe phicara thavuM zakya nathI. kALa parimANa e jyotiSacakranI parikammA sAthe saMkaLAyelI cIja che = zikSaNanI sonogrAphI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ je tithine sApekSa hoya che, tArIkhane nahIM. aMgrejI bhASAmAM eka kavitA che. "dhI merI mantha opha mArca'. temAM mArca mahinAnI abhuta, plejhanTa klAimeTanuM varNana che, je muMbainA gujarAtIe gokhavAnI. iMglenDanI mArca mahinAnI AbohavAnuM varNana muMbaigarAne zIkhavAnI zI jarUra haze ? ane kharekhara pUchIe to mArca kone 'Merry' lAge che ? bhAratamAM mArcamAsamAM garamI ne baphAro zarU thai gayo hoya che. vepArI vargane mArca eniMganuM Tenzana hoya che to vidyArthI vargane bAra mAsika parIkSAnuM ati bhAre Tenzana hoya che. mahilA varge badhA Tenzanakhoro vacce aTenzanamAM rahevuM paDe che. (iMglenDamAM parIkSAo jUna-julAimAM hoya che.) chatAM ya badhAe gAvAnuM "dhI merI mantha opha mArca AvuM avAstavika zikSaNa e aMgrejI mAdhyamanA zikSaNanI ja dena che. kAraNa ke dareka bhASAmAM prAdezika saMskRtithI laine AbohavAnuM calaNa hoya che. A uparAMta dareka bhASAnA ghaNA rUDhiprayogo ane kahevato paNa anya bhASAmAM kyAreya pUrepUrA DhALI zakAtA nathI. kAraNa ke te prayogo ke kahevato pAchaLa prAdezika bhUgoLa, itihAsa, rItirivAjo vaNAyelA hoya che. ' ja kyAM rAjA bhoja ne kyAM gAMgo telI ? A hIro ghoghe jaI Avyo ne Dele hAtha dai Avyo. A suratanuM jamaNa ane kAzInuM maraNa. dazerAne divase ghoDA na doDe. A badhAne aMgrejImAM DhALatA hAMphI javAze. A uparAMta A bhISma pratijJA levAnI vAta... hoLInuM nALiyera banAvavAnI vAta... ja loDhAnA caNA cAvavAnI vAta... ja hatheLImAM cAMda ke AmalI pIpaLI batAvavAnI vAta.. che hAthInA dekhADavAnA ane cAvavAnA judA hovAnI vAta... bhUtanuM sthAna pIMpaLe hovAnI vAta... zikSaNanI sonogrAphI = 30
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja koinI mAM e savA zera sUMTha khAdhI hovAnI vAta... A kAryanA zrIgaNeza karavAnI vAta. A miyAM mahAdevane meLa na hovAnI vAta. A badhuM anya bhASAmAM kai rIte utArI zakAya ? bhASAMtara to zabdamAtranuM thai zake. paNa temAM phoTogrApha ane kaTa AuTa jeTalo pharaka rahevAno. zeksapiyara ne milTanane mANavA jatAM nAnAlAla ne dalapatarAma ne khovA paDe. varDa svarthanuM "DephoDilsa' bhaNanAro meghANInI rASTradAjha ne zauryabhAvanAthI TapakatI kavitAothI vaMcita rahevAno ja. bhASAnI sAthe bhAvanAo paNa badalAya che te bhUlavuM na joie. aMgrejI mAdhyamanI zALAnI preyara ane mAtRbhASAnI zALAnI prArthanAmAM paNa pharaka haze. prArthanA ane preyara zabdo vacce mAtra bhASAkIya bhinnatA ja nathI. AnA AdhAre namana, praNAma ke paMcAMga praNipAtanA sthAne eka hAtha kapALe ne khabhe lagADIne isAi krosavatu TaTTAra UbhA rahIne praNAma karatAM dIkaro zIkhI jAya che. eka paNa boMba jhIMkyA vagara ane eka paNa raktabiMduno pAta karyA vinA ja jo koi prajAno sarvanAza karavo hoya to tene, tenI dharma, saMskRti ane bhASAthI aLagI karI devI joie. prajAne jo balba kahIe to dharma-saMskRtine vidyuta kahevI paDe ane e vidyutanuM parivahana karatI vAyarasisTama che potAnI bhASA. te chUTI eTale dharma saMskRti Apa meLe ja nAza pAme, pachI vidyuta vagara koi balba jhabUkato nathI. eka vakhata hato ke duniyAmAM paMdara hajAra bhASAo bolAtI hatI. Aje temAMthI aDadhI mAMDa bacI che. jarmananI bIlaphela yunivarsiTInA prophesara krizciyana lehamena to kahe che ke AvanArA ekaso varSamAM ja AjanI trIjA bhAganI bhASAono saphAyo thai jaze. keTalAka vicakSaNonI gaNatarI pramANe kadAca AvanArA saikAnA aMte AjanI 90 TakA bhASAo lupta thai gai haze. bhASAnuM mota kyAreya "saDana kolesa'nA rUpamAM AvatuM nathI. ribAi ribAine maratA lAMbI mAMdagInA dardInI jema bhASAnuM mRtyu paNa bahu dhImI gatie thatuM hoya che. tethI AvanAruM mRtyu jhaTa kaLAtuM nathI. - zikSaNanI sonogrAphIe 314
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ na ahIM bhASA vinAza ene ja mukhya objekTa koi na samaje. maranArI pratyeka bhASA potAnI sAthe, je te samAjanI asmitA (AiDenTiTI) letI jAya che. meksikonA nobala pAritoSika vijetA ekTIvIo pAjhe kyAMka lakhyuM che : "With Every language that dies; an image of mankind is wiped out." Ano artha e thayo ke saMskArapriya ane dharmaniSTha prajAnI bhASAne jyAre dhakko lAge che tyAre te dhakko mAtra bhASAne ja nahIM, bhASA dvArA bhAvanAne paNa lAge che. gujarAtI zabdakoSamAMthI mAtra eka 'pAMjarApoLa' zabdane lupta karavo hoya to jagata AkhAmAM keTalA badhA pheraphAro karavA paDe ? AvA aneka udAtta Azayo sAthe saMkaLAyelI bhASA DacakAM leze tyAranA jagatanI kalpanA paNa dhrujAvI de tevI haze. saMskArI prajAnI bhASA umadA vicAronI vAhaka hoya che. te umadA vicAro sudhI pahoMcavA mATe te bhASA, nIsaraNInuM kAma kare che. AthI te bhASA paNa upAsya bane che. jainadarzanamAM akSarazrutane paNa upAsya gaNyuM che. bhagavAna mahAvIra ane gautamagaNadharanA praznottarone AvarI letA jaina Agama zrI bhagavatI sUtranA prAraMbhamAM ja gaNadhara zrI sudharmA svAmIe 'Namo baMbhIe livie' sUtra dvArA brAhmI lipine paNa namaskAra karyo che. sArAMza e che ke, bhASA e bhAvanAo sAthe joDANa karAvato setu banI zake. mAtRbhASA e zaikSaNika dRSTie lAbha ApavA uparAMta saMskRti ane dharmanA dhabakArane jIvaMta rAkhe che. paNa A sAdI samajaNa keTalA haiye jIvaMta haze? kAThiyAvADanA gAmaDAno koi mANasa paragAma jato hato. sAthe tenI patnI paNa hatI. tenA pagamAM maheMdI mUkAvelI. rastAmAM eka nadI cAlIne pAra karavAnI hatI. bApU to mUMjhAyA. pANImAM cAlavAthI to maheMdIno raMga nIkaLI jAya. A to kema cAle ? bApUe sAhasika abhigama apanAvyo. patnIne UMdhI karIne tenA paga hAthamAM pakaDI rAkhIne bApU nadI pAra thai gayA. sAme kinAre gayA pachI khyAla Avyo ke patnInuM moDhuM satata pANImAM rahevAnA zikSaNanI sonogrAphI 32
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNe guMgaLAi javAthI tenuM prANapaMkheruM UDI gayuM hatuM. bApU nadI pAra, panI taDIpAra. gAmanA lokoe bApUne ThamaThoryA. "alyA? kAMi akkala che tArAmAM ? A patnIno jIvaDo gayo". "jIvaDo gayo to bhale gayo, raMgaDo to rahyo". mRta patnInA paganI pAnI gauravabhera batADatAM bApU bolyA. potAnA saMtAnonA jIvanamAMthI dharma saMskRtino "jIvaDo' cAlyo jAya to paNa aMgrejI no "raMgaDo" jALavI rAkhanArA vAlIone A dRSTAMta be vAra vAMcI javA bhalAmaNa ! zikSaNanI sonogrAphI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ T zikSaNa ke zikSA ? "pappA ! A bakaro kema cIso pADe che ? A loko tene kheMcIne kyAM lai jAya che ?" manane pUchyuM. "beTA ! te loko A bakarAne kasAikhAne lai jAya che." ema ! mane to ema ke te loko A bakarAne skUlamAM mUkavA jAya che." vinoda, vyaMga ane vyathAno triveNI saMgama racAya tevo A namUnedAra DAyaloga che. zikSaNa keTalI hade kaMTALAjanaka, bhArekhama ane trAsajanaka banatuM jAya che, tenuM varavuM citrAMkana manakanA zabdomAM dekhAya che. Adarza utpAdana mATe eka bahu sarasa vAkya che 'Employees make the best product, when they like the place, where they work' kAma karavAnuM sthaLa majUrane game, to ja zreSTha utpAdana thAya. vidyArthIo mATe paNa A vAta eTalI ja susaMgata jaNAya che. zikSaNa meLavavAnuM sthaLa jo trAsadAyaka lAge to hoMziyAra vidyArthInI TelenTane paNa lUNo lAgI jAya. vijJAnanA prekTikalsamAM phAvaTa na AvatA vidyArthIone zikSake khakhaDAvatA kahyuM, "tamArA jevA sAdhano ne sagavaDo maLyA nahotAM chatAM nyUTane gurutvAkarSaNano niyama zodhI kADhayo ane tame...?' eka vidyArthIe vaLato javAba Apyo, "sara ! nyUTana bagIcAmAM hato, leboreTarImAM nahIM." Ane javAba gaNavA ke bagAsu ? aneka viSayono bhAra, bharacaka abhyAsakrama, divasamAM bIjA kAryo mATe samayAvakAza ja na maLe tevuM TAiTa ziDyula, parIkSAno "hAu" A badhA kAraNe zikSaNa meLavavAnA sthaLane, vidyArthI sarasvatI maMdira tarIke nahIM paNa "jela' nI adAthI jue che. jelamAM jatA jora paDe, chUTatA jAmo paDI jAya. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ skUla zarU thatA bela vAge eTale cUpacApa vidyArthIo aMdara goThavAi jAya, rastA para hoya te bhayathI (prItathI nahIM) doDatA doDatA pravezI jAya. sAMje skUla chUTatA chello bela paDe tyAre cIcIyArIo, harSollAsa ane "mAMDa chUTyA'nI lAgaNI sAthe dhasamasatA vidyArthIo gharabhegA thAya che. koi skUlanA klAsarUmamAM eka tophAnI vidyArthIe zikSakanI gerahAjarImAM ghaDiyALanI nIce eka vAkya lakhI dIdhuM, "This clock shall never be stolen, because too many students are watching it." A vAkyamAM vidyArthInuM tophAna nahIM, taraphaDATa vyakta thAya che. pizcara jovAnA rasikane thiyeTaramAMthI nIkaLatI vakhate harSollAsane cIcIyArIo hotI nathI. mukha parano AnaMda prasanna mona sAthe vartAya che. skUlamAM AthI viparIta che. mATe to chokarAMo vekezananI rAha jotA hoya che ane pAchI skUla zarU thatAM ja jANe sajAno bIjo rAuMDa zarU thayAno ahesAsa kare che. dakSiNa gujarAtanA khatalavADa gAmano prIteza savAre roja sADA cAra vAge UThI jAya che. pAMca vAgyAnI esa.TI. pakaDIne saMjANa sTezane UtarI jAya che. tyAMthI Trena pakaDIne dahANu roDa ane tyAMthI rikSA pakaDIne nizALe bhaNavA jAya che. sAtathI bAranI skUla patI gayA pachI te chokaro savAranuM bhareluM laMcaboksa kholIne kaMika jamI le che. tarata ja baporanA eka thI sADA traNa sudhI klAsisa aTenDa karIne pachI gharethI je rIte gayelo tenA vaLatA krame sAMje sADA pAMca vAge pAcho ghera Ave che. jyAM teNe tarata ja homavarka karavAnuM rahe che. divasabharanI majUrIne aMte sakhata thAkelI hAlatamAM rAte nava vAgatAM sudhImAM to te pathArImAM paDI jAya che. hajI mAMDa kalAkanI UMgha lIdhI hovAnuM lAge tyAM to paroDhanA sADAcAranuM elArma vAge che ane tenI mAtA bAvaDuM pakaDIne tene uThADe che. vekezanagALAmAM paNa klAsisa mATe prIteza' nAmanA gusanuM TrAnsaporTezana thatuM rahe che. zikSaNa kSetre vadhI rahelI AvI bALamajUrI dayanIya sthitine paNa vaTAvI cUkI che. muMbai jevA mahAnagaramAM potAnA paMDa jevaDuM vajanadAra daphatara khabhe TiMgADIne koi mAkhaNanA mulAyama piMDane savAranA raste paDatA joie tyAre vicAra Ave ke A dezamAM Traka loDiMganI kepesiTI darzAvatA kAyadAo jo hoi zake, eka oTorikSAmAM keTalI vyaktio sAmaTI besI zake te aMgenAM - zikSaNanI sonogrAphI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArAdhoraNo jo hoi zake, to eka nAnakaDA bhUlakA para keTalI hade ane keTalA viSayonA zikSaNano boja lAdI zakAya te aMgenA koi kAyadA kema nahIM ? bojala zikSaNanA sTImarolara taLe biccAruM zaizava kacaDAya che. potAnI je bhASA hoya tene mAtRbhASA ja zA mATe kahevI ? tevA savAlano sacoTa javAba ko'ka vidvAne Apyo che. "bhASAkIya zikSaNa meLavavAno Adya mukhya strota mAtA che mATe potAnI bhASAne mAtRbhASA kahevI ucita che." bhASAsaMbaMdhI prAthamika jarUrI jJAna meLavI lIdhA pachI bIjA jarUrI viSayonA jJAna mATe zALA vageremAM javAnuM thAya. TUMko artha e ja ke bolatA barAbara AvaDe nahIM tyAM sudhI to mAtAnA khoLe ja bebI siTiMga thavuM joie. dasa varSanI uMmaranuM koi bALaka lAcArIne vaza thaine jaTharanI Aga ThAravA kyAMka majUrI kare tyAre bALakonuM bALapaNa jhUMTavAi gayAno ane bALakano zikSaNa meLavavAno mULabhUta baMdhAraNIya adhikAra chInavAi gayAno moTo hobALo macAvI denArAM yunisepha, sarvocca adAlata ane kahevAtA buddhijIvIone pUchavuM joie ke bALaka pAsethI mAtAno khoLo jhUMTavAi jato aTakAvavA baMdhAraNamAM koi jogavAi che ke nahIM ? mAtAno khoLo khUMdavAnA bALakanA hakkano samAveza mAnava adhikAramAM thAya ke nahIM? mAtAno khoLo e bALaka mATe inTensiva kera yuniTa che. tene tyAM maLatI hUMpha, maLatA saMskAro ane nirbheLa sneha tenA jIvanamAM prANavAyunI garaja sAre che. ajANI DarAmaNI vyaktine jotAM ja bALaka doDIne potAnI mAtAnI godamAM chUpAi jAya che ane surakSitatAno ahesAsa kare che. saheja paDI jatAM bALaka raDavA lAge che ane mAtA te raDatA bALakane khoLAmAM laIne tene be miniTamAM hasato karI mUke che. zaizava avasthAmAM bALaka mATe mAtAno khoLo e ja sarvoSadhi che. bALakane zikSaNa bALapaNamAM ApavuM joie te vAta sAcI paNa te bALapaNa kaMika moTI umaranuM hovuM jarUrI che. hajI to bALakanA hoTha paranuM mAtAnuM dUdha sukAya tyAM ja tene zikSaNa ApavA mAMDavuM keTaluM vyAjabI che ? hajI to puruM bolatA AvaDe tyAM to bALakane kamyuTara zIkhavavA lAgI paDavuM e zikSaNano atireka nahIM, AkramaNa che. hajI to bALakanI bIjI varSagAMTha mAMDa ujavAi hoya tyAM to tene plegrupamAM dhakelAya che. gai peDhI je uMmare nuM zikSaNanI sonogrAphI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNano prAraMbha karatI hatI teTalI uMmare pahoMcatAM sudhImAM to Ajano bALaka potAnI zaikSaNika kArakirdInA cothA varSe pahoMcI gayo hoya che. zikSaNanA prAraMbhanI uMmara nAnI thatI jAya che. garbhastha bALakane paNa zIkhavI zake tevI TeknolojI zodhAtAM pregnanTa strIne paNa kyAMka pri-narsarI klAsIsa aTenDa karavA javuM paDe tevA dardanAka ane dayanIya divaso tarapha samAja dhakelAto jAya che. zikSaNanA mAdhyamanI jema zikSaNanI uMmara paNa bALakanA vikAsa aMgenuM ane tenA saMskAra aMgenuM mahattvanuM pAsuM che. bALakane plegrupamAM dAkhala karI devAthI mAtAnA khoLA' nAmanI prAthamika zikSaNa saMsthAne tALuM lAge che. zikSaNa to jANe ke zikSaNa saMsthAmAM ja maLe AvI eka bhramaNA UbhI thAya che. mAtAnuM mAtRtva haNAya te jema honArata che tema mAtAnuM zikSakapaNuM jhUTavAya te paNa durghaTanA gaNAvI joie. mAtAne ekaso yunivarsiTI sAthe sarakhAvavA pAchaLa kaMika lojika to haze ja ne? aDhI varSanA bALakane plegrupamAM mokalI denArA vAlIoe samajavuM joie ke saMyukta kuTuMba, vastArI parivAra ke huMphALA pADozIo jevuM asarakAraka plegrupa bALaka mATe bIjuM eke ya nathI. "mArA bAbAne vana Tu Tena barAbara bolatA AvaDe che' evI zekhI mArI mammIne batAvI ApavA bIjI mammI kaheze ke mArI bebIne to e Tu jheDa lakhatAM ya AvaDe che." dekhAdekhI, spardhAbhAva ne repiDa vikAsanI dhUnamAM bALakonuM ghora ahita thatuM hoya che. bALaka mATe aDhIthI cAra varSanI uMmara bhAre sensiTiva hoya che. A uMmare bALakanI jJAnendriyono vikAsa thato hoya che. te thatAM pahelA nakarI boddhika keLavaNI ApavAthI buddhino kudaratI ane sarjanAtmaka vikAsa aTake che, majUrI vadhe che. sAhitya ke saMgIta ke anya kSetromAM navuM nIpajAvI zake tevo maulika vikAsa sAdhanArA Aje ghaNA ja thoDA maLaze. tenuM eka mahattvanuM kAraNa e paNa che ke AjanI keLavaNI ekalI buddhinI che. temAM yAdadAsta vadhAravA para ja bhAra apAya che ane sarjanAtmakatA visAre paDe che. sarjanAtmakatA para bhAra Apavo hoya to bALakanI buddhine mANase vikasAvyA vagara svataH vikasavA devI joie. gulAbanI kaLI vataH kevI suMdara rIte khIlI UThe che. mANase tene moDa ApavAnI jarUra nathI. - zikSaNanI sonogrAphIe
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ koie sarasa kahyuM che, "bALaka cAra varSanuM thAya tyAM sudhI tenA hAthamAM pensila na ApavI ane ApavI ja hoya to teno upayoga mAtra citro doravA, raMga pUravA ke lITA doravAmAM ja thavA dejo. A umare AMkaDA ke akSaro gokhAvatA nahIM, babbe caccAra lAinanA rasALa joDakaNAM saMbhaLAvatA rahIne prekTikalI je zIkhavavuM hoya te gharamAM zIkhavI juo'' saMskAra ApavAnI umare zikSaNa zarU thai jAya che, je bALakanA sAMskArika ghaDataramAM avarodha Ubho kare che. hasatA khIlatA aDhI varSanA bALakano vaLI inTaravyu levAnI prathA tadana avejJAnika, binavyavahAru hAsyAspada ane julamI gaNAvI joie. aDhI varSanA zizune khAdhAnI ya khabara hotI nathI tevA tabakke inTaravyu kono levo joie ? bALakano ? ke pachI jenA bharose tene soMpavAno hoya te zikSakano ? A ochuM hoya tema te bALakanI ya parIkSAo levAya tyAre gulAbanuM phUla prezara kukaramAM baphAtuM hoya tevuM na lAge ? nAnI uMmaramAM bALaka upara eka sAthe keTalA viSayono bhAra lAdI zakAya? umaranA varSa karatAM zikSaNanA viSayonI saMkhyA jyAre vadhI jAya tyAre bALakanuM mAnasa ruMdhAya che ane abhyAsa bhArekhama lAgavAthI bhASA ne gaNita jevA viSayo paNa kAcA rahe che. zuM dareka bALaka mATe dareka viSaya eka sarakhI rIte jarUrI hoya che ? grAmyanizALomAM bhaNatA bALakone vaLI yuropa ke amerikAno itihAsa zIkhavAnI zI jarUra ? rabArInA dIkarAne audyogika vikAsanI yaMtraNAo ke ejIbrA bhaNAvavAnI jarUra kharI ? Teknikala skUlamAM gayA vagara zuM suthAranA dIkarAne raMdho ane karavata oLakhAi na jAya ? homasAyansanA vargo bharyA vagara dIkarIne ghara sAcavatAM zuM na AvaDe ? sAmAnya rIte dIkarAe moTA thaine dhaMdho saMbhALavAno hoya che ane dikarIe ghara saMbhALavAnuM hoya che. bannenAM kAryakSetro ja jyAre judA che tyAre kolejamAM komarsa bannee samAna rIte bhaNavAnuM ? je vastu taddana binajarUrI hoya athavA jenuM zikSaNa ghareluM rIte ja maLI zakatuM hoya tene zikSaNakSetramAM ghUsADavAnI koi jarUra kharI ? A badhA binajarUrI boja thakI zikSaNa bhArekhama banI gayuM che. zikSaNanI sonogrAphI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ A ochuM hoya tema dareka viSayanA pAchA alagathI klAsisa, Tyuzansa, kociMga. AjathI be dAyakA pUrve Tyuzana levuM e vidyArthI mATe zaramajanaka gaNAtuM. Aje te sTeTasa gaNAya che. skUla ke kolejamAM hAjarI pUrAvA javAnuM ane bhaNavA mATe klAsisamAM javAnuM. AnA kAraNe pratyeka vidyArthInA rojanA cha ne badale navathI dasa kalAka zikSaNamAM ja jatA rahe che. AnAthI zikSaNa bojala ane kharcALa to bane ja che. uparAMtamAM anya pArivArika ane dharmanAM kRtyo paNa samayAbhAvanA lIdhe sIdAya che. mAMdA pitAjIne kaNasatA mUkIne paNa dIkarAe klAsisa bharavA ja paDe. mAtA pathArIvaza hoya to paNa dIkarI gharakAmamAM madadagAra banI zakatI nathI. paryuSaNa jevA jenonAM atimahattvanAM parva daramyAna paNa parIkSA, klAsisa ane TaTyuzansanA vaLagaNamAMthI vidyArthIo chUTI zakatA nathI. bhaNatara jema dharmanirapekSa che tema tene bhaNanArAe paNa saMpUrNapaNe dharmanirapekSa banavuM ja paDe teTalI hade te bojala banI gayuM che. divasa daramyAna abhyAsa sivAyanA pArivArika ke dhArmika kRtya pAchaLa khAsa koi samaya phALavI na zakanArA vidyArthI, potAnI te DephisiTa vekezanamAM paNa have pUrI karI zakatA nathI. kAraNa ke vAstavamAM vidyArthIne vekezana maLatuM ja nathI. vidyArthInA kelenDaramAM ravivAra jevuM kazuM ja nathI. parIkSA pUrNa thatAM ja vekezana beca, kreza korsanA navA dabANa heThaLa teo AvI jAya che. gumAstA dhArA heThaLa aThavADiye ekavAra majUrane rajA ApavI paDe che paNa skUlamAM majUrI karatA bicArA A bALamajUronuM nasIba gumAstA karatAM be DagalA AgaLa che. rajAnA divasomAM koi tIrthayAtrA karavI, satsaMga karavo ke mammI sAthe mAmAne ghare javuM hoya tyAre paNa bALakanA gaLA pharatI vIMTaLAyelI klAsisanI sAMkaLa jorathI kheMcAya che. imAratonA bAMdhakAma vakhate sAiDamAM amuka pramANamAM opana spesa pharajiyAta choDavI paDe che. moTI sosAyaTInA kaMpAunDamAM ko'ka khUNe gArDana ploTa mATe khullI jagyA phALavavI ja paDe che. jagyA dekhAya tyAM ADedhaDa bAMdhakAma karI devuM te kAyadAviruddha to che ja, zobhAviruddha paNa che. A vAta zikSaNakSetre paNa lAgu paDe che. zikSaNanI sonogrAphI - 394
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSAnI parIkSA sudhAtura mANasa bhojana le tyAre tenI bhojanakriyA pAchaLa traNa uddezo hoya che. sau prathama uddeza che svAda bIjo uddeza che tRpti. trIjo uddeza che poSaNa. AmAM eka mukhya obekTa kahevAya. bAkInA banne gauNa udezo gaNAya. svAda mATe pIparamIMTa khavAya che paNa tene tRpti ke poSaNa sAthe nisbata nathI. kyAreka tRpti mATe sAdA dALa bhAta paNa cAle, je vizeSa svAda ke poSaNa na paNa Ape. badAma poSaNa Ape paNa te vizeSa svAda ke tRptino anubhava nA paNa karAve. Ama bhojananA traNe uddezo paraspara baMdhAyelA nathI ane tethI ja bhojananA mukhya uddeza (poSaNa) ne meLavavA mATe bIjA baze uddezone jALavI rAkhavAnuM pharajiyAta nathI. svAda ane tRptine choDIne paNa poSaNane jALavI rAkhavuM zakya che. sAdo ane ocho khorAka lAMbA jIvananI jaDIbuTTI gaNAya che. bhojananA traNa uddezo jevA ja AjanI zikSaNapraNAlInA paNa AvA traNa uddeza che. parIkSA, DigrI ane AjIvikA. (jo ke ahIM zikSaNanA uddeza tarIke saMskaraNa ke cAritryaghaDataranuM to koi sthAna ja nathI.) pharaka eTalo ke bhojananA traNa uddezo paraspara kAyama saMlagna nathI jyAre zikSaNanA traNe uddezo vacce ghaniSTha saMlagnatA che. Aje zikSaNanI sonogrAphI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNanA mALakhAmAM zikSaNa karatAM parIkSAne vadhu mahattva apAya che. vidyArthI zALA ke kolejamAM zikSaNa levA jAya ke na jAya, parIkSA ApavA mATe to cokkasa jAya che. amuka tabakke phrenca jevI taddana ajANI ane anupayogI bhASA levA paNa vidyArthIo lalacAya che tenuM kAraNa e ja hoya che ke te skoriMga sajekTa gaNAya che. tethI parIkSAnA pariNAmamAM khAsso pharaka pADI zake. zikSaNanA mALakhAmAM jo parIkSA-lakSitA na hota to jeno kyAreya upayoga karavAno na hoya tevI bhASA koNa zIkhe ? vAstavamAM parIkSA e vidyArthInI grahaNazaktine ane zikSakanI asarakArakatAne mApavAnuM sAdhana mAtra che. Aje A sAdhana, sAdhya banI gayuM che. bhaNatara mATe parIkSA hovAne badale Aje parIkSA mATe bhaNatara thayuM che. parIkSAnuM ja mukhya lakSya AvI javAthI vidyArthImAM pahelAM gokhaNavRtti ane spardhAbhAva ane chevaTe laghutA ke gurutAnI granci AkAra le che. gAisa vAMcIne ke jUnA praznapatro solva karIne, gaNita ukelavA mATe cheka kekyuleTara paNa vAparIne parIkSAmAM pAsa thavAnuM ja vidyArthInuM ekamAtra lakSa rahe che. peparo phUTI javAnA banAvothI laIne kaoNpI mAravAnI pravRtti, A badhuM parIkSAlakSI zikSaNanI ja ADapedAza nahIM to bIjuM zuM ? enTransa TesTa, yuniTa TesTa, orala TesTa, Tarminala, prilima, semisTara, phAinala, prekTikalsa uparAMta klAsisanI parIkSAo to judI. vidyArthIe sarerAza dara paMdara divase parIkSAno sAmano karavo paDe che. zikSaNane bojala ane vidyArthIne nisteja banAvavAmAM viSayonA bhAranI jema parIkSAonI bharamAra paNa agatyanuM kAraNa che. hakIkatamAM AkhI parIkSA paddhati parIkSApAtra che. zuM bhaNAvAtA dareka viSayonI levAtI badhI ja parIkSAo jarUrI hoya che kharI ? zuM bhaNAvAtA dareka viSayanI eka sarakhI paddhatithI parIkSA levI jarUrI che ? bhASA lakhatAM, vAMcatAM, samajatAM ane uccAratAM AvaDe tyAre bhASA AvaDI kahevAya. bhASAnI paNa Aje mukhyatve lekhita parIkSA ja levAya che. AnuM pariNAma spaSTa dekhAya che ke esa.esa.sI.mAM aMgrejImAM 100 mAMthI 80 lAvanAra vidyArthI saraLatAthI aMgrejI bolI zakato nathI. vaLI, - zikSaNanI sonogrAphI
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAraNAzaktivALo vidyArthI AkhuM varasa dhamAla karato phare, parIkSAnA AgalA aThavADiye korsa gokhI le (dhArI le), uttarapatra para lakhI de, pachI bhale bIje divase badhuM bhUlI jAya. vidyArthI uttIrNa ! AnI sAme parIkSAnA divase ja koi sinsiyara ane tejasvI vidyArthI sakhata mAMdo paDI jAya ke tenA ghare koInuM mRtyu thayuM hoya to vidyArthI nApAsa. kyAreka korsa eTalo badho vistRta hoya che ke tenuM saMpUrNa adhyayana duSkara jaNAtAM vidyArthIo, saMbhavitomAM vizeSa dhyAna Ape che. ko'ka vidyArthI A rIte eMzI TakA korsa taiyAra karI che, paNa zeSa vIsa TakAmAMthI aDadhoaDadha prazno pUchAya tyAre tenI mahenata eLe jAya che. jeNe pelA vIsa TakAmAM barAbara mahenata karelI te phAvI jAya che. Avo korsa pAsa karanArAne "hoMziyAra' kahevo ke "bhAgyazALI', tenI ya gaDamathala thAya. viSayo bhaNAvanArA judA, pepara kADhanArA judA, suparavAijhara judA, pepara tapAsanArA vaLI ethI ya judA, AvI parIkSApaddhati svayaM parIkSApAtra che. je bhaNAve te ja parIkSA le to vidyArthInuM kauzalya jANIne adhyApakane potAnI adhyApana paddhatimAM je pheraphAra karavA jevo lAge te karI zake. dasa-dasa viSayo sAthe (peTAviSaya gaNo to pUrA paMdara viSayo sAthe) esa.esa.sI. pAsa thavAnuM kArya paNa ghaNA vidyArthIo mATe rAdhAvedha sAdhavA jevuM AkaruM kArya thai paDe che. gaNitamAM kAco hoya ane bhASAmAM DisTrikzana lAve to paNa jyAM sudhI te gaNitamAM pAsa na thAya tyAM sudhI bI.e na thai zake. ruci karatAM bhinna viSayamAM nipuNatA meLavavAnI pharaja pADavI ane te na keLavAya tyAM sudhI tenA rucikara viSayanA abhyAsane paNa rUMdhI nAMkhavo, te zikSaNa' kahevAya ke "zoSaNa' ? eka TUkaDrAivaranI vyathA-kathA kyAMka vAMcavA maLI hatI. pUrA sattara varasathI Traka calAvato hato. lAisansa vinA. Azcarya e ke teNe eka paNa akasmAta karyo nahoto. chatAM DrAiviMga TesTa ApI hatI ane dareka vakhate gabharATanA kAraNe te nApAsa thayelo. hakIkatamAM te nAsIpAsa thato hato, nApAsa nahIM. paNa tene lAisansa na maLI zakyuM. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSAno "hAu' Aja sudhI keTalAya mAsuma vidyArthIonA jIvanane bharakhI gayo che. nAyalonanI dorIe paMkhe laTakIne parIkSAmukti meLavatA vidyArthInI chapAtI muMgI tasvIromAM zikSaNapraNAlInA parivartana mATenA vaNakheDAyelA jaMgamAM zahAdata vahorI lenArA zahIdonAM darzana thavAM joie. vAstavamAM AjanI zikSaNa paddhati mAnasacikitsakono dhaMdho vikasAvI rahI che. sAikIyATrIkanA AMgaNe AvanArA kumArAvasthA sudhInA daradIomAM 75 TakA daradIo zikSaNanI tANano bhoga banelA hoya che. thoDA samaya pahelAMnI ja vAta che. pariNAma jAhera thAya te pahelAM ja bAramA dhoraNanA eka vidyArthIe relve Treka para kUdI paDIne AtmahatyA karI. DaoNkTara sabhyothI bharelA kuTuMbamAM A vidyArthI ema mAnato hato ke tene meDikala kolejamAM praveza nahIM maLe. te pariNAmane kAraNe nahIM, tANane kAraNe mRtyu pAmelo, kAraNa ke jyAre pariNAma jAhera thayuM tyAre te bicAro pAsa jAhera thayo hato ane te paNa ghaNAM UMcA guNAMka sAthe ! borivalImAM rahetA eka tejasvI sAyansa TuDanTe bAramAnI phAinala parIkSA mATe bhAre parizrama uThAvyo. barAbara parIkSAnA divase ja savArathI ati tANanA kAraNe tene parIkSA senTarane badale DaoNkTaranA klinikamAM eDamiTa thavuM paDyuM. sAMja sudhImAM tene rAhata thai kharI paNa paheluM pepara vItI gayuM hovAthI te lAcAra hato. A lakhAi rahyuM che tyAre te yuvaka phebruArI mahinAnI taiyArImAM paDyo che. | nezanala krAima rekojha byuroe jAhera karelA AMkaDAomAM paNa bALakonI AtmahatyAnI saMkhyA pAMca AMkaDAmAM hoya che ane moTA bhAganA bALakone zikSaNanI tANa AvuM pagaluM bharavA prere che. eka to bhAna vagarano bhAra dharAvatuM bhArekhama silebasa, temAM vaLI moTA bhAge ghaNAne na phAvatuM aMgrejI bhASAnuM mAdhyama, harIphAino mAhola, temAM vaLI vAlIonI apekSAnuM dabANa vadhe. varSabharano veThelo kharca ane uThAvelo parizrama ri-Teka mAMgaze to ! evI ciMtA... pachI phrasTrezana. narvasa brekaDAuna... ane chelle.. chelluM pagaluM ! kyAreka to dIkarAnA moMghAdATa zikSaNanA kharcane pahoMcI na vaLatA tenA vAlIne paNa tANano bhoga banavuM paDe che. Tyuzansa ane kalAsisanI UMcI phInI baLatarA evI to jalada hoya che TIcara ane TiMkacara vacceno bheda - zikSaNanI sonogrAphI
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUMsAya che. parIkSAnuM sTeTasa Aje ArAdhyadevI karatAM jarAya UtaratuM nathI. A devInI kRpA potAnA saMtAnane maLe te mATe vAlIoe ghaNA 'naivedya' chekathI cheka dharavA paDe che. parIkSAnA aMte ja pAsa ke nApAsanuM pariNAma maLe. parIkSAmAM maLelA mArksa parathI ja vidyArthInuM sTeTasa nakkI thAya. che. skUla, koleja ke anya abhyAsakramo badhuM parIkSAnA pariNAma para AdhArita che. vyavasAya ke sarvisane paNa parIkSAnA pariNAma sAthe, DiplomA ke DigrI sAthe joDavAmAM AvyA che. Ama zikSaNanA traNe uddezo saMkaLAi javAthI vidyArthitA ane vyavasAyArthitA paraspara joDAi gayA ane cAritryaghaDatara to vismRtinI guphAmAM gaMdhAtuM hoya che. TeknolojIe zikSita bekAronI phoja khaDI karI che ane nokarI mATe paNa esa.esa.sI. ke grejyueTanI laghutama lAyakAtanA niyame kAryadakSa paNa azikSita evA vargane bekArImAM sabaDatA rAkhyA che. A kathA AgaLa jatA karuNAMtikAmAM pariName che. parIkSAnI jema mArksa paddhati paNa vicAraNIya che. skUlamAM yuniphormane pharajiyAta banAvavA pAchaLa evo tarka apAya che ke yuniphorma eka sarakho hovAthI garIba tavaMgarano bheda na jaNAya ane bAlamAnasane laghutA ke gurutAnI graMthi na pIDe mATe yuniphorma jarUrI che. A ja tarka mAsa paddhati sAme kema na lAgI zake ? ekAda mArka mATe renka cAlI jAya ke aDadho mArka ocho paDavAthI meriTa lisTamAMthI sthAna gumAvanAra vidyArthIne, meLavelA mArksanA AnaMda karatAM gumAvelA gauravano kheda pArAvAra hoya che. mArksanI vadhelI mahattA e vidyArthInAM manane korI khAtI udhai che. bALakanI buddhinA vikAsa karatAM tenAM mananI mAvajata vadhu agatyanI cIja che. A sAdI samajaNa paNa na ApI zake te zikSaNapaddhatinuM paDIkuM vALI devuM joie. parIkSAnA AdhAre DigrI ane DigrInA AdhAre AjIvikA UbhI thatI hovAthI A samasyA che. A traNe aMkoDA, je paraspara saMkaLAyelA che, te jo chUTA thai jAya to paristhiti ghaNI haLavI banI zake ane loko durdhyAnathI dUra rahI zake. Aje mAnasacikitsakonAM ghaNA kharA bilonuM saspensa, parIkSAnA Tensa ane klAsisanA ekspensamAM paDyuM che. zikSaNanI sonogrAphI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ D prakriyA aMge pratikriyA gujarAtI pAThyapustakamAM eka vArtA Ave che : eka pAradhI zikAra karavA mATe jaMgalamAM gayo. cheka sAMje paNa zikAra na maLatAM te taLAva pAsenA jhADa upara beTho. tyAM eka haraNa AvyuM. pAradhIe tene mAravA bANa caDhAvyuM tyAM haraNe AjIjI karI 'ghe2 jaine baccAne ane haraNIne maLI AvuM pachI mane mAraje.' pAradhIe vizvAsa rAkhI tene javA dIdhuM. thoDI vAra thatAM haraNanuM baccuM AvyuM. teNe kahyuM 'mArA mAtA-pitAne mahIMne AvuM pachI mane mAraje.' pAradhIe vizvAsa rAkhIne tene paNa javA dIdhuM. thoDI vAre haraNI AvI. teNe paNa pati ane baccAne maLI lIdhA bAda mAravA kahyuM 'traNe ghera gayAM. maLyAM. khUba maLI lIdhuM. dharAi dharAine maLI lIdhA bAda traNe pelA pAradhI pAse AvyA. pAradhI traNene joine gaLagaLo thai gayo. sajaLa netre rUMdhAtA svare e bolyo. tame....tame... kevA mahAna... kevA sAcAbolA cho. kevA prAmANika cho. tamane mArIne mAre kyAM javuM ? nA, huM tamane nahIM mAruM. mArAM bALako mATe to huM phaLa-phUla lai laiza ane Ama haraNAM bacI gayAM.' vargakhaMDamAM kAgaLa parano A pATha zikSakanA mukhamAdhyame calAvAya che. e pATha 'cAle' che eTale zuM thAya che ke zuM thavuM joie tenI hajI sudhI koine khabara paDI nathI. zikSaka vAMce che, vidyArthI vAMce che, agharA zabdonA artha kahevAya che. pachI zikSaka pATha samajAve che. pachI nimnokta praznonA javAba Aidhara zikSaka ora vidyArthI Ape che. zikSaka kAM to DikTeTa karAve che athavA gAiDamAMthI javAbo lakhI levAnI sUcanA ApavAnI tasdI le che. te prazno kevA che ? udAharaNa tarIkeH taLAvanI pAse paheluM koNa AvyuM ? bIjuM koNa AvyuM ? chelle zikSaNanI sonogrAphI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ koNa AvyuM ? haraNIe pAradhIne zuM kahyuM? jhADa kevuM hatuM ? pAradhIe haraNone zuM kahyuM? sulabha rIte meLavIne javAbo noTamAM lakhAya che. homavarka rUpe be traNa vakhata lakhe che, ne pATha"cAlI gayo"samajAvAi gayo." doDhaso rUpiye Dajhana maLatI noTabukanA moMghAdATa kAgaLa upara to ghaNuMbadhuM AvI gayuM, paNa vidyArthInA mahAmoMghA hRdayamAM zuM UtaryuM? kadAca kAMi nahIM. kAraNa ke je javAba atyAre lakhAi gayA te kadAca parIkSAnI pUrvasaMdhyAe ja vaMcAze. parIkSAmAM prazno pUchAze, 'taLAvanI pAse paheluM koNa AvyuM ?' vidyArthI svaccha akSare lakhaze "haraNa.' zikSaka tenA mArkasa Apaze. vidyArthI pAsa thaze. jo vidyArthI "haraNanuM baccuM' lakhe to khoTuM. kadAca "nApAsa'. Ama ja varSovarSa pAsa thavAya che, thatA rahevAya che. eka kika vAgatA phUTabola paNa pAsa thAya che tema. hRdayanI tRSAtura dharatI kadI saMvedanAnI bhInAza anubhavatI nathI. temAM preraNA ane susaMskAronAM bIjAropaNa kadI thatAM nathI. arthapUrNa prazno dvArA e kadI khodAtI nathI ke kheDAtI nathI. saccaritra vize jANyAnA asIma AnaMdanuM khAtara pANI ene kadI maLatuM nathI ane pariNAme "ghaDataranuM phaLa kadI prApta thatuM nathI. vyaktine paNa ane samAjane paNa. jarA A prazno paNa joie? (1) haraNAe pAchA pharavAnuM vacana ApavA chatAM jo te pAchuM pharyuM na hota to ? (2) pAradhIe haraNone kahyuM ke tamane mArIne huM kyAM jAuM? jo pAradhIe haraNone mAryA hota to te kyAM jAta? ane kema ? (3) pAradhIe haraNone kema na mAryA ? AnA uttara meLavavA vidyArthIe kalpanAo karavI paDaze, vicAra karavo paDaze, mathAmaNa paNa. vyAvahArika tathyo ane sanAtana satyo vaccenuM aMtara tenA dhyAnamAM Avaze, emAMthI kaMika samajaNa paDaze, kaMika preraNA maLaze. Adarza kevA hoya? zikSaNanI sonogrAphI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane dhyeya zuM hoya ? tenI anubhUti thaze, je kadAca abhivyaktine pele pAra paNa hoya. mUlya zuM che ? siddhAMta kevA hoya ? tenI khabara maLaze ane AvAM mUlyone AdhAre ane tenuM jatana karanArA lokone kAraNe ja duniyA TakI rahI che evI kaMika pratIti thaze ke jene mATe to kharekhara A pATha calAvAya che. paraMtu AvuM kare koNa? kAraNa keTalAka zikSako ane mAtApitAoe pote ja uparokta traNa praznonA nimnokta javAbo ApyA che. pahelA praznanA uttaro (1) kazuM na thAta. (2) haraNono jIva bacI jAta. (3) pAradhI rAha joto besI rahyo hota, vagere vagere. koie ema na kahyuM ke pAradhIno vacanapAlana uparano vizvAsa DagI gayo hota ane ekaMdara mAnavajAtane mUlyaniSThA upara dhRNA upajI hota. bIjA praznanA uttaro (1) ghera jAta (80 TakA lokono uttara.) (2) mIna (10 TakA lokono uttara), (3) narake jAta (10 TakA lokono uttara). trIjA praznanA uttaro (1) ene dayA AvI, (2) haraNo sAcAbolAM hatAM, (3) haraNo nirdoSa hatAM, vagere vagere. tAtparya e che ke zikSako ane vAlIone paNa pAThanA hArda upara AMgaLI mUkatAM AvaDavuM nathI. eTale marma zIkhavavAne badale upara uparanuM, AjubAjunuM binajarUrI zikSaNa cAlyA kare che ne badhuM yAda karavAnI, lakhavAnI, gokhavAnI bALamajUrI cAlyA kare che.parIkSAmAM thatI corIo, peparo tapAsavAmAM thatA bhraSTAcAra vagere anivArya dUSaNo zikSaNanA AvA parIkSAlakSI DhAMcAnI sAthe "lasaNamAM vAsa" nI jema saMkaLAyelAM che. AvA jaDa cokaThAmAMthI choDAvIne zikSaNane saMskaraNano opa apAze to ja vidyArthInuM magaja mAtra mAhitIonuM goDAuna banavAne badale tenuM jIvana saMvedanAtmaka jJAnanuM pavitra maMdira banaze. satyaniSThA, vacanabaddhatA ane dayAnuM mUlya manamAM ne jIvanamAM ThasAvI devAmAM gajabanI sahAya karI zake tevA jvalaMta pAThone mAhitI pradhAnatAnuM klorophorma suMghADIne AkhA pAThamAMthI saMvedanAne behoza karI devAmAM AvI che. pachI pAThanuM mAtra klevara ja bace che. ukta prasaMgAlekhana pachI indumatI kATadare kareluM vidhAna "Aje bhaNatarano uddeza ja khovAyo che." te khUba mArmika ane vedhaka che. A to udAharaNa mAtra che. praznapaddhati ane parIkSA paddhati paNa vidyArthInI - zikSaNanI sonogrAphI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicArazaktine mUlyo tarapha vaLAMka Ape tevI joie. ekaluM pustakiyuM zikSaNa ane gokhaNiyAvRttinA javAbovALI parIkSA prathA sarjanAtmaka buddhimattA ke vyaktitvanuM nirmANa na ja karI zake. jJAnaprApti mATenA traNa mahattvanA paribaLo che. (1) pratibhA, (2) parizrama, (3) prakriyA. tejasvI vidyArthI ochA samayamAM ghaNuM sAruM ane spaSTa jJAna prApta karI zake che. Dala vidyArthInI vAta tenAthI sAva viparita hoya che. pratibhA e kudaratI cIja che. koi tene bhAgya kahe che, koi puNya kahe, koi tejasvitA kahe, koi hoMziyArI kahe. jaina darzana tene jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama kahe che. A pratibhA sAmAnya rIte janmajAta ane prakRtinI denarUpa che. chatAM, te pratibhAmAM vikAsa ke hAni paNa saMbhavI zake. maMda pratibhAvALo paNa vadhu parizrama karavAthI sAco jJAnI banI zake. satata prayatna, sakhata prayatna ane sarasa prayatna, jJAnaprAptinI eka pracaMDa sAdhanA banI rahe. jJAnaprApti mATe trIjuM atyaMta mahattvanuM paribaLa che prakriyA'. adhyayana ane adhyApananI prakriyA ke paddhati paNa eka moTuM javAbadAra phekTara che. tethI ja sisTama ke mALakhAnuM mahattva ghaNuM vadhI jAya che. zikSaNanuM vartamAna mALakhuM zuSka ane mAhitIpradhAna hovAthI saMvedanazUnya banyuM che. zikSaNaprakriyA AnaMdamaya ane rasALa hovI joie tevo niSNAtono paNa abhiprAya che paNa zikSaNanuM kada ane mUlyahIna svarUpa A abhiprAyane amala sudhI pahoMcato aTakAve che. mAhitIonI pradhAnatA haMmezA zuSkatA sarje che. imozansa sarjavA mATe zikSaNamAM mUlyonI pradhAnatA hovI jarUrI che. kAraNa ke mAhitIno saMbaMdha buddhi sAthe che jyAre mUlyono saMbaMdha lAgaNItaMtra sAthe che. korI, parIkSApradhAna, lAgaNIzUnya zikSaNa paddhati je atyAre cAlI zikSaNanI sonogrAphIka
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahI che, temAM saMvedanA jAgrata kare tevA koi pATho nathI. vidyArthIne yAda rAkhavuM paDe tevuM ghaNuM badhuM che paNa magaja kasavuM paDe, mathAmaNa ne kalpanAo dvArA javAbo meLavavA prayatna karavo paDe, tevuM kazuM nathI. AthI vidyArthInA magajamAM krieTIviTI' pAMgarI zakatI nathI, saMvedanazIlatA khIlI zakatI nathI ke vyaktitva ane cAritryanuM ghaDatara paNa zakya banatuM nathI. iMglenDanI zikSaNa paddhatinuM ahIM beThuM avataraNa thavAnA kAraNe A pariNAma AvyuM che. beljiyana zikSaNazAstrI brone kaheluM,"iMglenDanI prAthamika zALAo jovAthI ghaNo lAbha thAya tema che, kAraNa ke tenAthI zikSaNamAM zuM na hovuM joie tenI pUrepUrI mAhitI maLI zake che." zikSaNa buddhilakSI ochuM ane jIvalakSI vadhuM hovuM joie. gAMdhIjIe potAnI mAtA pUtaLIbAinA kahevAthI jIvanamAM vyasano ane durAcArathI dUra rahevAnI pratijJA karI hatI. te vAta gujarAtI pAThyapustakanA pAThamAMthI jANIne eka vidyArthI jIvanabhara vyasano ane durAcAra nahIM sevavAno saMkalpa kare che, paNa pAThanA zabda zabdane pakaDIne praznonA javAba ApavAnI tenI kSamatA kAcI che. bIjA vidyArthInI tevI kSamatA ghaNI pAvaraphula che. paNa te aneka vyasano ane kuTevothI abhaDAyelo che ane temAM vadhu ne vadhu cakacUra banato jAya che. parIkSAkanA mUlyAMkamApadaMDa zuM ? pAThyapustakanA zabdone uttaravahImAM sarasa rIte utArI zake teno greDa UMco ane tene jIvanamAM sarasa rIte utArI zake teno greDa nIco ? zikSaNamAM pIrasAtA padArthone magajamAM jaDabesalAka besADI devA mATe parIkSA kadAca kAmanI gaNI laie to paNa mUlyAMkananA ekameva mApadaMDa tarIke tene rAkhavAno Trena jyAM sudhI nahIM badalAya tyAM sudhI vidyArthIno (game te rIte) mArkasa skora karavAno ane zikSakothI mAMDIne, cAlatA prAiveTa klAsisano temAM sahAyaka banavAno ja uddeza rahevAno. bhojana karI rahelA atithine hAtha dvArA ja bhAta pIrasavAmAM Ave te kevuM lAge ? ane tenA badale cakacakatA bhAtiyAthI te pIrasAya to? bhAtamAM alabatta, kaMi ja pharaka na paDato hovA chatAM paNa sarviga prakriyAnA pratyeka phekTara te sarliMgane kaMika sAro ke naraso raMga ApI zake che. AvuM ja zikSaNa aMge | zikSaNanI sonogrAphI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa che. phijhiksa ane kemisTrI jevA vijJAnanA viSayomAM thIyarI sAthe prakTikala zikSaNane paNa AvarI levAyuM che. Avo samanvaya zeSa viSayomAM paNa zA mATe nahIM ? itihAsanA viSayamAM gAMdhIjInI svadezI caLavaLanA pATha bhaNAvyA bAda svadezAbhimAnanI khumArI pragaTAvatI cAra eDizanala vAto zikSaka na jaNAvI zake ? pepsI ke kelogsanA kornaphleksane sUMghavA paNa nahIM tevo pavitra saMkalpa zuM na karAvI zakAya ? hiMdustAnanI garIbInI vAto karyA pachI vidyArthIone phezana ane vyasana pAchaLa thatA durvyayane rokavA kema kahI na zakAya ? navasArI ane sAbaramatI pAse cAlatA tapovanamAM AvI prekTikala beijhDa zikSaNapraNAlIe adbhuta pariNAma lAvI ApyuM che. tyAMnA saMkulamAM eka 'gurujanapUjAkhaMDa' che, jyAM mAtA pitAne namana karI temanA AziSa meLavavAnuM prekTikala karAvAya che, tyAM koi rojha De UjavAtA nathI, paNa 'vanaspatiprema'nuM jIvaMta zikSaNa apAya che. pazupremanA zikSaNane jIvaMta banAvavAnA prayogarUpa bALako najIkanI gauzALAmAM gAyone ghAsa khavaDAve che ne AMgaNAnAM kUtarAone roTalA nAMkhe che. aThavADiyAmAM eka divasa bALako potAno nAsto choDI de che ane te bacelo nAsto saMkulanI bahAra jai garIba apaMgane ApIne 'mAnavaprema'nA zikSaNane jIvaMtatA bakSe che. zikSaNane saMskaraNano paryAya banAvavAno ekamAtra upAya che, tene bojalatA ane zuSkatAnAM abhizApamAMthI choDAvIne nirmANalakSI ane prekTikala banAvavuM. jIvanamAM mUlyone ThasAvavAmAM parIkSA paddhatinI jema prazikSaNa paddhati paNa agatyano bhAga bhajave che. A bhAra zikSakonA mAthe vadhu rahe. samagra zaikSaNika mALakhAmAM zikSaka eka evuM ghaTaka che, je dhAre to zikSaNamAM rahelI truTione paNa haDaselo mArI zake. eka anubhavI vRddhe varSo pahelAnI potAnI gAmaThI zALAmAM vItelA varSonI anubhavakathA kahetA eka suMdara prasaMga jaNAvyo : 'gaNitanA viSayamAM mAstara sAhebe jyAre 2+3=5 zIkhavyuM tyAre zikSaNanI sonogrAphI 50
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM eka atArkika savAla cheDyo, "gurujI ! 2+3=4 kema na thAya ? pAMca ja kema thAya ?' gurujIe javAba Apyo "2+3=4 karIe to leNadArane eka rUpiyo ocho apAi jAya ane 2*3=6 karIe to deNadAra pAsethI eka rUpiyo vadhAre levAi jAya. leNadArane rUpiyo ocho na apAI jAya ane deNadAra pAsethI rUpiyo vadhAre levAi na jAya mATe 2+3 5 ja karAya, 4 ke 6 na karAya." Aje te nAdAna avasthAmAM pUchAyelA savAlano vicAra karuM chuM tyAre te savAlamAM jaDAyelI mUrkhatA upara mane hasavuM Ave che, paNa te mUrNa savAle paNa mane kevuM imAnadArInuM DahApaNa zIkhavyuM te vicAruM chuM tyAre, te vakhatanI mArI te mUrkhatA upara paNa mane gaurava thAya che." - Aje jIvananA koi khAMcAmAM keLavaNInI suvAsa vartAtI nathI kAraNa ke zikSaNanA samagra DhAMcAmAMthI ja te dUra thai gai che. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Q upavananI durgaMdha vijayAdazamIne divase rAvaNanAM pUtaLAnuM dahana karavAno rivAja cAle che. anaitikatA ane anAcAra pratyeno Akroza vyakta karavA te loko AvI pUtaLAdahananI prakriyA karatA hatA. eka vakhata pUtaLuM baLyuM nahIM. peTAvelI AganuM sUrasUriyuM ja thai gayuM. tapAsa karatA khyAla Avyo ke pUtaLAmAM aMdara bharelo dArugoLo bheLaseLiyo hato. anIti sAmenI prakriyAmAM ja anIti chatI thai gai. navI peDhImAM mUlyonI pratiSThA karavAnA parama dhyeyane vareluM zikSaNataMtra svayaM ja mUlyapratiSThita haze kharuM ? anaitikatAnA poSaNa thakI meLavAtuM zikSaNa vidyArthIne naitika banAve te apekSA ja vyartha che. ja ple grupa, narsarI ke ke.jI.nA je pravezathI bALakanA zaikSaNika jIvanano prAraMbha thAya che te amUlya praveza (mUlya vagarano praveza?) tene lAgavaga, bhraSTAcAra ane DonezananAM traNa pretanuM ArAdhana karIne meLavavo paDato hoya to bALaka ekaDAnI asaramAM pachI Ave che, bhraSTAcAranI asara heThaLa pahelA Ave che. 'jale viSNuH sthale viSNuH, viSNuH parvatamastake' nI jema zikSaNataMtramAM bhraSTAcAra phelAi rahyo che. DaoNkTara pAsethI khoTA sika sarTiphikeTa meLavIne jyAM rajAo pADI zakAtI hoya, kolejamAM gerahAjara rahevA chatAM jyAM proksI aTenDansa pUrAvI zakAtI hoya, bhraSTAcAranI cAvIthI parIkSAnAM peparo kholI zakAtA hoya, agAuthI lakhI rAkhelAM ke kopI karIne lakhelAM uttarapatro sabamiTa karI zakAtA hoya, kyAMka suparavAijharanI 'amIdraSTi' meLavIne mAsa kopIrAiTiMga thai zakatuM hoya, parIkSakane phoDIne dhAryA mArkasa meLavI zakAtA hoya, meriTsa para praveza na maLe to bhraSTAcArathI bI.sI. banIne savarNa vidyArthI zikSaNanI sonogrAphI 52
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa anAmatanI sITa upara dhArelI phekalTImAM sukhethI eDmizana meLavI zakato hoya to zikSaNasaMsthA ane bhraSTAcArazikSaNasaMsthA vacce abheda sadhAya che. AjakAla evI rItasaranI ejansIo cAlatI hovAnuM kahevAya che. eca.esa.sI.mAM bhaNatA vidyArthIone gherabeThA te ejansIo taraphathI patra pahoMce che, jemAM te vidyArthIone temanI dhAraNA mujabanI meDikala ke enjinIariMga vagere phekalTImAM praveza apAvavAnI gerenTI apAya che. alabatta, bALakanI zaikSaNika kSamatA vadhArI devAnA vizvAsa para AvI gerenTI apAtI nathI, vidyArthIne kAyadesaranI (!) kAryavAhI karIne bI.sI. tarIke pramANita karI devAya che ane te dvArA ochA meriTsa upara paNa anAmata sITa para praveza apAvAya che. A samagra prosIjara mATe vidyArthIe lAkho (ripITa, lAkho) rUpiyAno cArja ApavAno rahe che. temAMthI aDadhI rakama tevI saMsthAoe A samagra kAryavAhI karavA mATe saMkaLAyelI karapTeDa sisTamane poSavA mATe kharcavI paDatI hoya che ane zeSa aDadhI rakama tenI A 'bAhozI' mATeno puraskAra banI rahe che. thoDA varSo pUrve gujarAta mAdhyamika zikSaNa borDanI parIkSAnA gaNita tathA aMgrejInA moDareTarane saspenDa karavAmAM AvyA hatA. tenuM kAraNa e hatuM ke paisA laine vidyArthIonA mArDsamAM pheraphAra karatA te pakaDAi gayA hatA. A banne mahAnubhAvo gujarAtanI zikSakanI prazikSaNa vidyAlayanA (bI.eD. kolejanA) adhyApako hatA. mAdhyamika zALAnA zikSakone ghaDanArA adhyApako jo A rIte 'barAbaranA ghaDAyelA' hoya to temanA thakI ghaDAyelA zikSako pAsethI ane tevA zikSako pAsethI ghaDatara pAmelA vidyArthIo pAsethI keTalI apekSAo rAkhI zakAya ? kyAreka zikSako saptAhanA AThathI dasa piriyaDamAM Akho klAsa moniTaranA bharose soMpIne pharavA mATe, gappA mAravA mATe ke ArAma pharamAvavA mATe nIkaLI paDatA hoya tyAre AvA zikSako te vakhate klAsamAM hAjara rahyA vagara bALakane kaMika zIkhavatA hoya che, tenuM nAma che 'kAmacorI'. skUlamAMthI jatI TrIpo vakhate paNa kyAreka vidyArthIne aDadhI TikiTa ke phrI TikiTa meLavavA mATe uMmaramAM pheraphAra karavAnI anIti zIkhavAtI hoya che. zikSaNanI sonogrAphI 53
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAthe AvA pravAsomAM lojavALA, ghoDAgADIvALA ke rikSAvALAne chetaravAnuM prAyogika zikSaNa paNa kyAreka apAtuM hoya che. skUlomAM yojAtA "AnaMda bajAramAM vidyArthIo vividha cIja vastuono sTola banAvIne pote vepArI bane che ane AvA AnaMda bajAro gharAkane kema . ochuM ApavuM, kharAba ApavuM ane vadhumAM vadhu napho kema karavI tenI prAyogika zikSaNazALA banI rahetI hoya che. zikSaNa saMsthAnA vahIvaTa mATenI cUMTaNIomAM paNa bharapUra ane gaMdu rAjakAraNa ane bephAma bhraSTAcAra khelAtA hoya che. ghaNIvAra vidyArthIne jema Donezana ke karazana vagara praveza maLato nathI tema nokarI ke pramozana meLavavA icchatA zikSake paNa kaMika "samarpaNa' karavuM paDatuM hoya che. zikSaNa saMsthAnuM samagra mALakhuM ja jyAre arthavAsanAthI gaMdhAtuM hoya tyAre AvI zikSaNa saMsthAne eka dhaMdhAdhArI kaMpanI ja kahevI joie. pachI vidyArthI komoDiTI ke gusathI vizeSa koi sTeTasa pAmI zake to ja navAi ! AjanI zikSaNa saMsthAo mAtra utpAdanalakSI che, sarjanalakSI nathI. There is difference between production and creation. zikSitonuM utpAdana thayA kare che paNa sabhya, sarjana ane saMskArI samAjanuM sarjana kyAM thAya che ? utpAdana kare te kArakhAnuM kahevAya, sarjana to udyAnamAM thAya. AjanI zikSaNasaMsthAo pAse udyAnanI sarjanAtmakatA ke maheMka kazuM ya nathI. tyAM to che bhraSTAcAranA kALA dhUmADAnuM pradUSita vAtAvaraNa ane asabhyatAonAM gaMdA pANInuM Dreneja.. galInA nAke koi hospiTala UbhI hoya to galInuM vAtAvaraNa tenI cADI khAya. galInA cheDe koi bhavya maMdira UbhuM hoya to AkhI galInI AvajAmAM maMdira vartAtuM hoya che. sthaLavizeSanI sugaMdha AsapAsanI havAmAM prasaratI hoya che. kolejanA rastA para paNa koi cokkasa prakAranuM vAtAvaraNa nirmita thayeluM hoya che, paNa te vidyAdhAmanA sTeTasanA cUrecUrA karanAruM hoya che. AjubAjunA rahevAsIone potAnA saMtAnonA saMskAra aMge ciMtA UbhI thatI hoya tevA vAtAvaraNa vacce vidyArthImAM saMskAro pragaTavAnI to vAta ja choDo. zikSaNanI sonogrAphIe
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyArthIo zALAnA pravAse jAya tyAre vividha jovA lAyaka sthaLo ane aitihAsika sthaLonI mulAkAta le che. zALAnI eka TUra AvI gayA pachI AvA sthaLonI divAlo, thAMbhalAo ke zilAo upara lakhelI komenTsa ke thayelA citrAMkano juo to vidyArthIonI naitikatAnuM stara tame kalpI zako. AvA lakhANo vidyArthIonAM vyaktitvanuM pratibiMba pADatA darpaNa banI rahe che. skUlanI benca ke Deska upara kotarelI ke ToileTsanI divAlo para cItarelI komenTsamAM vidyArthInuM kerekTara vahetuM hoya che. keriyaranI lhAyamAM kalcara ane kerekTarano bhoga levAya che. jIvanamAM jene vaNI devAnuM hoya tevuM kalcara, phesTivalsamAM pheravAi gayuM che. kolejamAM ujavAtA jAtajAtanA De'jhamAM "lajajA' bicArI zaramAtI hoya che. kempasamAM pAsa karAtI komeTsa ghaNIvAra to thiyeTarane paNa pAchaLa pADI de tevI hoya che. kolejamAM paga mUkatA narabaMkAonI 'binadhAsta" vartaNUMkomAM sattva ane zauryanI nirmAlyatA najare caDe che. koleja bhaNI jatI kanyAnA dedAramAM vezaparidhAna aMgenuM aucitya sAva nirAvaraNa thayeluM jaNAya che. kyAreka, kyAMka zistanAM pagalAM bharAya ke DresakoDanI vAta Ave tyAre svAtaMtrya (!) chInavAi gayAno ke baMdhana ladAi gayAno Akroza, ghaNIvAra mAsabaMkiMga, sTrAika, moracA ane dhamAlanAM svarUpe pragaTa thAya che. jyAM eDrimazana karapTeDa, jyAMnuM menejamenTa karapTeDa, jyAM eTenDansamAM proksI, jenI parIkSAmAM corI, jenI mArkazITa DuplikeTa ane jenuM sarTiphikeTa paNa bogasa hoi zake ane jyAM mAtra bhraSTAcAra ja vAstavika hoya tevA zikSaNadhAmomAMthI bahAra paDanArA nAgariko ane netAo vALA dezanI "AvatI kAla" kevI haze ? koi vidyArthInA peparamAMthI kopI mArIne pepara lakhanAro bhaDavIra, pelAnA javAbo khoTA hovAthI pheila thAya ane tyAre kopI karanArA mahAzaya pelA vidyArthI sAme korTamAM kesa dAkhala karIne vaLatara mAMge ane pelAe tene vaLatara ApavuM paNa paDe, Avo vAhiyAta lAgato prasaMga kadAca AvanArA varSomAM kyAMka vAMcavA maLe to koi bebhAna na thazo. kolejo mAM thatI jI.esa.nI cUMTaNIomAM khelAtA rAjakAraNa, kAvAdAvA, matakharIdIthI laine haDatAla, dekhAvo, moracAo, dharaNAo, zikSaNanI sonogrAphI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamakIo ane AMdolanonuM zikSaNa paNa vidyArthIne potAnA abhyAsakALa daramyAna ja maLI jAya che. zikSaka vidyArthI vaccenA saMbaMdhonI pavitratA tUTyA hovAnA prasaMgo bane tyAre "vADa cIbhaDA gaLe' vALI kahevata paNa burakhA heThaLa saMtAI jAya che. skUla ke kolejanA vikAsanA nAme vidyArthIone phaMDaphALA ugharAvavA mokalIne phiphTI phiphTInA dhoraNe vibhAgIkaraNa karI letA zikSaka vidyArthIonA joinTa vencarsanI vAto kyAM nathI saMbhaLAtI ? mAtra potAne mUlya maLe tenI ciMtA kare paNa vidyArthImAM mUlya vadhe tenI ciMtA na kare tevA zikSakonI Aje pracaMDa bahumatI haze tyAre vidyArthInAM mUlyonI ciMtA karanArA eka saMniSTha zikSakanI yAda tAjI thAya che. . vIsamI sadInA prathama dAyakAmAM kheDA jillAnA gaMbhIra gAme prAthamika zALAnA eka zikSaka UMgha vecI ujAgaro kare che. AkhI rAta paDakhAM ghasyA kare che paNa UMgha AvatI ja nathI. kAraNa? gAmamAM kyAMkathI bhavAyA ramavA AvyA che. temanI azlila bhASA ane ethI ya vadhu azlila cenacALA bALakomAM siMcAyelA saMskArone dhoi nAMkhaze- e ciMtAmAM A zikSaka duHkhI duHkhI che. Akhare manomana kaMika nirNaya karyo. prAtaHkriyAthI paravArI e zikSaka taragALAnA nAyaka pAse gayA. hAtha joDIne bolyA, "eka rAtanI ramatanA tamane keTalA rUpiyA maLe ?' nAyake kahyuM, "bAra rUpiyA.' zikSake gaNIne bAra rUpiyA ApI dIdhA ane temane bIje gAma upaDI javAnI vinaMti karI. nAyake te mAnya rAkhI. yAda rahe ke, e zikSakano mAsika pagAra e vakhate rUpiyA bAra hato ! vidyArthInA saMskAra sAcavavA potAnA mahinAnA pagAranI AhUti ApanAra e zikSaka hatA karuNAzaMkara mAstara. zALAnI cAra divAlo vacce hoya tyAre ane potAnA pharajanA kalAko cAlu hoya tyAre paNa vidyArthIone mUlyapradAna karavA pratye udAsIna rahenArA AjanA zikSaka kyAM ane zALAnI bahAra, potAnI pharajanA zUnyakalAko daramyAna potAnA gAMThanuM gopIcaMdana ghasIne paNa vidyArthIonI mUlyarakSA aMge ciMtita rahenArA AvA Adarza zikSaka kyAM ? Aje A rASTrane AvA hajAro karuNAzaMkaronI tAtI jarUra che. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ "We want that education by which character is formed, strength of mind is increased, the intellect is expanded and D vAMjhiyuM vRkSa by which one can stand on one's feet" bhAratIya asmitAnA jyotirdhara gaNAtA svAmI vivekAnaMde koi sabhAmAM zikSaNa aMgenA uparokta vicAro rajU karyA tyAre jagatane zikSaNanI eka taMdurasta, sacoTa ane sAttvika vyAkhyAnI bheTa maLI. A vyAkhyA pramANe zikSaNanAM cAra mahattvanAM kAryo sthApita thAya che. jenAthI cAritranuM ghaDatara thAya, jenAthI mAnasika kSamatAnuM nirmANa thAya, jenAthI bauddhika vikAsa sAdhI zakAya ane jenA thakI vyakti pagabhara banI zake, tene zikSaNa kahevAya. ghaNI zALAomAM zikSaNano mahimA darzAvatuM eka sacoTa marAThI suvAkya citarAyeluM hoya che. 'zIla ghaDavite te ca khare zikSaNa' paNa AjanuM zikSaNa zIla ghaDe che kharuM ? jIvanamAM sadAcArano prema pAMgare ane zIla mATenuM sattva pragaTe tevo koi pATha ekAda sempalapIsa tarIke paNa kyAMya bhaNAvAya che kharo ? dareka dhoraNanAM dareka pAThyapustakomAM ughaDate pAne 'mAruM pratijJApatra' (Pledge) chapAya che. jemAM chapAyeluM hoya che. 'bhArata mAro deza che, badhA 1576 zikSaNanI sonogrAphI
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIyo mArA bhAI ane bahena che.' sama khAvA pUrato ya koI vidyArthI A paMktio para mana kendrita karato haze kharo ? A paMktio para pUrA eka mahinAno korsa cAlavo joie. athavA dararoja samartha zikSako badhA vidyArthIone paMdareka miniTa paNa A paMkti para vivecana karI batAve to pariNAma na dhAryuM hoya tevuM jalada AvI zake. chellA pacAsa varSomAM A dezamAM hajAro rAjanetAo pAkyA che, paNa eka ya rASTrabhakta pAkyo che ? so karoDanI prajAmAM subhASacaMdra, candrazekhara AjhAda, tAtyAtope ke bhagatasiMhanI eke ya AvRtti taiyAra thai nathI. eke saMskRtipremI vivekAnaMda pAkI zakyA nathI. eke ya jhAMsInI rANI ubharI AvI nathI ! AnI sAme gaNanAtIta gaddAro, drohIo, kaubhAMDIo pAkayA che tyAre "bhArata mAro deza che'nuM pratijJA vAkya zobhAnA gAMThiyA jevuM banI rahe che. badhA bhAratIyone bhAi ane bahena manAvavA mATe mAtra chApakAma karI devuM pUratuM nathI. skUlanAM parisaronuM ane kolejanA kempasanuM abhadra paryAvaraNa A vAkyane lAja kADhavAnI pharaja pADe tevuM hoya che. koleja kempasa pharatA vAtAvaraNanA phoTogrAphsa kyAreka chApe chapAya to ghaDIka kaLavuM muzkela bane ke A koi paba ke DiskothekanI bahAranA phoTogrAphsa che ke koi sarasvatI maMdiranA prAMgaNanAM citro che. kyAMka prophesarsa sAme dekhAvo thatA hoya che, kyAMka saMcAlako sAme dharaNA thatA hoya, kyAMka jI.esanI cUMTaNI vakhatanI rItasaranI guMDAgIrI thatI hoya to kyAMka khUNe vyabhicAra paNa sevAto hoya. DabalamIniMga DAyalogsa, DragsanuM sevana, smokiMga, regiMga jevI harakato to sAva khullI rIte thai zakatI hoya tyAre mA zAradA paNa dropadInI jema kRSNanuM smaraNa karatA haze. vartamAnanAM zikSaNasthAnonuM klAimeTa, sahazikSaNa aMge gaMbhIra vicAraNA karavAnI pharaja pADe che. sAva junavANI, rUDhicusta ne igneTikala lAgatI A vicAraNA briTanamAM to sAce ja amalI banI paNa cUkI che. briTanamAM brenTavaDa khAte zenaphilDa hAiskulamAM cheka 1994 thI agyAra varSanI uparanA boyjha ane garlsane alagathI zikSaNa apAya che. tenA ghaNA zikSaNanI sonogrAphI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArA pariNAmo temane maLyo che. sTeTa levalanI TocanI pacAsa skulomAMnI trasa skulo AvA prakAranI hatI. A pariNAmane teo sAtatyapUrvaka jALavI zakyA che. aMgrejI ane gaNitanA viSayamAM AvI skulonA vidyArthIoe noMdhapAtra prabhutva meLavyuM che. briTananA anubhavIo ema kahe che ke "A vibhakta zikSaNaprathA vidyArthIone tanAvamukta rAkhavA uparAMta ekAgratA keLavavAmAM madada kare che. AvatIkAlanA briTana mATe AvI skUlo kadAca Adarza moDala gaNAze." buddhivAdIono deza hovAthI vibhakta zikSaNaprathA dvArA thayelA zaikSaNika utkarSane ja ekamAtra phalazruti gaNIne teo AvuM mAnatA ane kahetA thayA che. A uparAMta thayelA sAMskArika lAbha ne te loko najaraaMdAja karI zake. ApaNe tene ja ecivamenTa gaNIzuM. vidyArthI avasthA mATe ApaNe tyAM pUrve brahmacaryAzrama' zabda vaparAto hato, je A bAbatamAM ghaNo sUcaka che. - zikSaNanuM bIjuM kArya che mAnasika kSamatAne ghaDavAnuM. Aje A bAbatamAM rivarsa gIyara kAryarata banI javAthI vidyArthIne tanAvagrasta karI mUke che. A pariNAma jotA lAge che ke loko auSadha mAnIne apathyanuM sevana kare che. A uparAMta zikSaNano koi hisso tene sukha duHkha pacAvavAnI hitazikSA ApatuM nathI. kAma, krodha jevA mAnasika Avegone aMkuzamAM rAkhavAnI kSamatA keLavavAmAM paNa A zikSaNa sAva UNuM UtaryuM che. zikSaNanuM trIjuM phaLa che bauddhika vikAsa. vartamAna zikSaNa mAhitIo puSkaLa vadhArI Ape che. AvuM koi paNa kahI zakaze. mAhitIo vadhavI ane buddhi vikasavI A bannemAM pharaka che. sAta copaDI bhaNelA jUnA mANasonuM gaNita evuM pAkuM rahetuM ke pAMca AMkaDAnA guNAkAra paNa manomana paLabharamAM karI ApatA. tevA lokonI dhAraNAzakti paNa gajabanI hatI. Aje mAhitIo vadhI che paNa mANase mAhitIo saMgharavAnuM eka hAi Teka goDAuna vasAvyuM che, nAme kamyuTara. kamyuTara e cokkasa koi mAnavanuM sarjana che paNa te eka evuM sarjana che ke jeNe karoDo mANasonI sarjanazaktine kuMThita karI dIdhI. AvA sAdhanamAM mANasanI gaNanAzakti, dhAraNAzakti ane sarjanazakti keda thai gayA che. vAhana zodhAya ane mANasanI sagavaDa vadhe tene vikAsa kahenArAo zikSaNanI sonogrAphI
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa vAhananuM vadhu paDatuM avalaMbana jyAre paganI gatizIlatAne avarodhI le tyAre kahe che ke A to lokhaMDano vikAsa thayo paNa paga nakAmA thai gayA. kamyuTara vagAra AvA sAdhano thakI magajano kAryabhAra ghaTI jAya che te sagavaDa haze paNa magajanI dhAra buThThI bane che te eka samasyA che. meTala vikAsa ane menTala vikAsa vacceno bheda samajavo jarUrI che. Ama zikSaNanuM trIjuM phaLa paNa praznArtha cihna sAthe AkAra le che. je dezamAM zikSita bekAronI saMkhyA sAta AMkaDAmAM hoya tyAM zikSaNa mANasane pagabhara banAve che tevuM kahevuM vadhu paDatuM kahevAze. ati ucca zikSaNa meLavIne pagabhara banavuM te badhA mATe gajA bahAranI vAta thai. A saMdarbhamAM mukunda pArAzaryanuM kAvya ja ghaNuM kahI jAya che. "eka dina mahetAjIe chokarAne prazna karyo, itihAsa vize prazna sauthI kayo moTo che ? vAda karI chokarAo praznano vicAra kare, mahetAjInI AMgaLInI cIMdha sahu mAthe phare, . kurukSetra ? droNa taNo ? itihAsa khoTo che. phrenca rAjyakrAMti ? evI krAMtineya joTo che. rAjyamAM sudhArA ? dhArA herano toTo che ? vIjaLI ke saMcA zodha ? e to prazna baha choTo che. noMkhAnoMkhA dharmapaMtha ? are ! emAM ya goTo che. sipAinA baLavA'nA vAMsA upara soTo che. satyAgraha ! emAM ya te kaika melI doTI che. AvaDe nahIM, to gAle mahetAjIno thoTo che. chelle bAMka, chello rAMka chokaro javAba de che. sA'ba ! sA'ba ! prazna eka roTalAno moTo che." zikSaNa eka evuM vicitra vRkSa banI gayuM che je khAtara pANI puSkaLa pramANamAM levA chatAM phaLa eke ya ApatuM nathI. zikSaNanA cAra phalAdezamAMthI kayuM phaLa AjanA zikSitane nizcitapaNe maLe che ? pataMga ane pATiyA vacce pharaka to mAtra cAra pAyAno ja hoya che ne? - zikSaNanI sonogrAphI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 vidyAlaya ke virAlaya ? gujarAtanA te jillAmAM sAkSaratA abhiyAna cAlatuM hatuM. divAle divAle zikSaNano mahimA darzAvatAM sUtro citarelAM hatA. rAtre moTI sabhA bharAi. gAmaDAnA nirakSara (?) mANaso sAme eka sUTeDa-bUTeDa zikSita, sAkSaratAno mahimA gAi rahyo hato. juo, tamane lakhatAM ke vAMcatA AvaDatuM nathI. mATe ja sarakArI konTekTaro tamane ThagI jAya che. majUrI peTe Ape che mAtra vIsa rUpiyA ane cAlIsa rUpiyAnA kAgaLa para tamArA aMguThAnI chApa le che. tame jo bhaNyA hota to tame vAMcI zakatA hota ane to tamane A rIte koi ThagI zakatuM na hota." nirakSaratAnA kAraNe konTekTaro garIba ane gamAra gAmaDiyAone ThagI jAya che te vAta kadAca sAcI hoya to paNa A garIba mANasone chetaranArA konTekTaro kevA che? sAkSara ? ke nirakSara ? abhaNanI jaDatA ane bhaNelAnI krUratAmAMthI vadhu nukasAnakAraka tattva karyuM che, teno javAba ahIM maLe che. ko'ke sarasa vAta kahI che Life is 10% what you get it and 90% What you make it. jIvanamAM je maLe che tenI kiMmata mAtra dasa TakA che. te maLyA pachI mANasa je bane che tenI kiMmata nevuM TakA che. AjanA zikSaNamAM meLavavAnI mathAmaNa che, "banavAnuM dhyeya kyAMya vartAtuM nathI. - kharekhara to Economics (arthazAstra) ane Ethics (nItizAstra) vacce rilezana hovuM joie. AjanuM arthazAstra arthanI mahattA ane arthopArjananI thIyarI samajAve che paNa vyayano viveka ane viniyoganI dRSTi ApatuM nathI. arthazAstra jANe ke kahI rahyuM che "mANasane paiso maLe te mAre jovAnuM. tene zikSaNanI sonogrAphI
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ meLavatI vakhate ane meLavyA pachI mANasa kevo bane che te mAre jovAnuM nathI." Ama AjanA arthazAstranI thImamAM "meLavavuM e mukhya che "banavuM e gauNa che. arthopArjananI thIyarI sAthe arthavyayanI yogya dizA aMge sUcana karavuM te paNa arthazAstrano viSaya gaNAvo joie. mANasa keTaluM kharcI zake, keTaluM bhogavI zake, keTaluM saMgharI zake vagere bAbato arthazAstrano viSaya rahyo nathI. vAstavamAM to arthazAstranI sAthe nItizAstra, nAgarikazAstra ane tattvajJAna traNeya no sumeLa hovo joie. bheLaseLa, kapaTa, DuplikeTsa ne khoTA kAgaLiyAM banAvIne arthopArjana karavA janArA mANasane arthazAstra sAthe bhaLeluM nItizAstra rokaze. amaryAda bhoga, bephAma vilAsa, jugAra ane vyasanomAM rUpiyA lagADanArane arthazAstra sAthe saMkaLAyeluM nItizAstra TokI zake. arthazAstra sAthe nAgarikazAstrano sumeLa hoya to mANasa mAtra arthalakSI na banatAM, mAnavalakSI paNa bane. ophisanA karmacArIne moDo athavA moLo pagAra maLe, ochA pagAre vadhuM kAma karavuM paDe, sakAraNa thayelI gerahAjarImAM paNa teno pagAra kApI levAya, tyAre arthazAstra bolatuM hoya che ane nAgarikazAstra mauna pALatuM hoya che. A mauna kyAreka eTaluM badhuM kAtila bane che ane tyAre arthazAstra eTaluM badhuM vAcALa bane che ke mANasa potAnA dharelA paisA rokaDA karavA game tevI tharDa DigrInI TrITamenTa ApavAnuM paNa apanAvI zake che tyAre mANasa bhUlI jAya che ke potAnA paisA rokaDA karavA jatAM teNe jIvananI amUlya mUDI samAna karuNA ane mAnavatA girave mUkI dIdhI, je pharI kyAre ya kadAca rokaDI nahIM thAya. mANasa saDI jAya to ya rUpiyo saDato nathI. mANasanA kapALe eksapAyarI DeTa hoya che, rUpiyo ciraMjIvI manAya che. AthI vagara jarUrano saMgrahane parigraha thato rahe che. arthazAstra te aMge paNa mauna rahe che. Arthika kaTokaTImAM bhIMsAvAthI mAnasika svasthatA jALavI na zakanArA bAjuvALA ke najIkanAnuM darda paNa haiyAne aDI zakatuM nathI. kAraNa ke heyA ADe arthapremanuM abhedya kavaca hoya che. ko'kanAM dardanI tIvratA vadhu hoya tyAre pelA zikSaNanI sonogrAphIe
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavacamAM kyAreka gobo paDe che kharo ane tagaDA vyAje paisAnuM dhIrANa thAya che. AvA prasaMge paNa mAnavaprema karatA artha(vyAja)prema ja kAryarata banato hoya che. sagA bApane paNa doDha TakA vyAje paisA dhIranAro putra bhUlI jAya che ke te svayaM pitAnuM vyAja che.. potAnA pitarAi bhAine A rIte dhIrANa karanArAe vyAjanI Tarsa nakkI karatuM eka hAikuM lakhI mokalyuM : vyAjabI lezuM tamArI pAse, tame to gharanA cho. vyAjabI' ane "vyAja-bI' vacceno taphAvata samajavA A hAiku kadAca bIjI vAra vAMcavuM paDaze. dayAne karuNAnuM jharaNuM sukAI jAya to bhale, Avakano strota vaheto rahevo joie. sajjanatA marI paravAre to cAlaze, inkama jIvatI rahevI joie. mANasa khoTo thAya to cAlaze, rUpiyA khoTA thavA na joie. ko'kanI kane chellA lAkaDAnA ya phadiyA na hoya to cAlaze, mArA inTIriyaramAM khAmI nahIM rahe. narimAna poinTanI dariyAi pALe so rUpiyAnI kaDakaDatI noTa ApIne pitrA AroganArA tenA svAdamAM mazagula hoya che tyAre koi bhUkhyA TAbariyAnI najara potAnA tarapha che teno tene aNasAra paNa Avato nathI. kAraNa ke dharmazUnya arthazAstra rUpiyAnI tAkAta mAtra bhogamAM batAvI che. arthazAstra nAmanA loDhAne dharmazAstranA pArasamaNino saMsparza thayo hota to rUpiyAnI tAkAta bhogathI AgaLa vadhIne bhUkhyAnA bhojana sudhI vistarI hota. | gujarAta yunivarsiTImAM pUrva arthazAstra' ne badale "mAnava arthazAstra'no viSaya bhaNAvAto hato. temAM kadAca mAnavanuM sthAna upara haze ane arthanuM sthAna nIce haze. Aje sarvatra koruM arthazAstra zIkhavavAmAM Ave che jemAM mAnava nIce che, artha upara. mATe ja AvuM arthazAstra, zAstranI kharI vyAkhyA-kasoTImAM uttIrNa thatuM nathI. (zAsanAdu zAstram) zikSaNanI sonogrAphI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpUrNa arthazAstranA svarUpane pAmelA nItizAstro ane dharmagranthomAM arthopArjana mATenI vidhi ane maryAdA batAvI che to sAthe tenA vyaya ane viniyoganI paddhati paNa batAvI che. AvakanA paccIsa TakA gharakharca khAte, . AvakanA paccIsa TakA vyavasAya khAte, AvakanA paccIsa TakA bacata khAte, AvakanA paccIsa TakA dharmakArya khAte. AvakanI cAra sarakhA vibhAgamAM vaheMcaNI karI dekhADIne gRhasthajIvanamAM kharcanI maryAdA bAMdhavA pAchaLa bhoganI maryAdA bAMdhavAno Azaya che ane bhoganI maryAdA bAMdhavA pAchaLa pApanI, svArthanI ane parapIDananI maryAdA bAMdhavAno Azaya che. jaina dharmagranyo e gRhasthajIvanamAM parigraha parimANa vratane sthAna ApIne sva-paranA hitakAryamAM gajabanuM pradAna karyuM che. sAthe bhogamaryAdA bAMdhI ApanArA vato paNa batAvyAM. parigrahanuM parimANa e bhogane parimita mAtrAmAM rAkhe che to bhogamaryAdA, parigrahanuM parimANa karavAnA kAryane saraLa banAve che. ArogyazAstra ane pAzAstra, banne sthaLe bhojana aMgenI vigato rahI che. pAkazAstramAM svAda e mukhya che, Arogya gauNa che. jyAre ArogyazAstramAM pAkazAstra jevuM vAnagIonuM vaividhya na hovA chatAM bhojana aMgenA yogya kALa, sthaLa, dizA, Asana ane manobhAvathI laine prakRti ane tu pramANe bhojana levA sudhInI salAha maLe che. ajIrNa thatA bhojana tyAga karavA sudhInAM sakhata pagalAM levAthI mAMDIne, pAcanakSamatA keLavavAnA upAyo sudhInuM digdarzana temAMthI maLe che. avasare upaDatA nAnA moTA phUla ke rogonA asarakAraka upacAro batADavA sudhInI badhI ja kAmagIrI suMdara rIte nibhAvanAra ArogyazAstrane ja pUrNapAkazAstra' na kahevAya ? tevI rIte arthopArjanane yogya upAyo, temAM rAkhavAnI sAvadhAnI, anIti- aprAmANikatA varjavAnI zIkha ApavAnI sAthe arthanA vyayamAM dAkhavavAnuM ocitya, poSyavarganuM poSaNa karavA sudhInI vAta ane AgaLa vadhIne saMpattine pacAvavAnI mAnasika kSamatAnuM nirmANa karavA sudhInI badhI zikSaNanI sonogrAphI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja vAta arthazAstrano viSaya banavo na joie ? tevA arthazAstrane ja pUrNa arthazAstra kahevAya. AjanuM arthazAstra to kahe che ke jenI upayogitA hoya paNa kriyamUlya (Price) na hoya tene saMpatti na kahevAya. mAtra dayamUlyanA AdhAre "saMpatti' gaNavAnA vicAre mAnavIya jIvanamAM moTo goTALo sarjI dIdho. "mAtApitAnuM krayamUlya nathI mATe upakAra ane anubhavanA bhaMDAra samA vaDIlo' saMpattirUpa nathI ! mAnavamanamAM jenI saMpattirUpe gaNanA na thAya te AgaLa jatAM bhArarUpa lAgaze. Atithya, sevA-suzruSA ne namratA vagere guNonuM koi krathamUlya nathI. zIla, sadAcAra, snehabhAva, lajjA ne maryAdAne rUpiyAthI mApI zakAtA nathI. Money devalues that, which it cannot measure. $24elul suis a rIte vaparAza thato hoya che, mApavA ane mAravA. rUpiyo eka evI phuTapaTTI che. ke jene na mApI zake, te tattvone te phUTI badAmanA lekhAze. kansalTansInA karoDo rUpiyA upaje che mATe buddhine saMpatti gaNI zakAya. Aje moDaliMganA karoDo rUpiyA upaje che. sauMdarya veMcI zakAtuM hoya to tene paNa saMpatti gaNI zakAya. pazunA dUdhathI laine mAMsa ne cAmaDA sudhI badhAne paisA upaje che mATe pazune kepiTala kahI zakAya. paNa dayA ane ahiMsAnuM krayamUlya nathI mATe tene saMpatti kahI na zakAya. mAtra krayamUlyanA AdhAre saMpattinI gaNanA karavAnA vicArathI mAnavIya mUlyonA pAyAo hacamacI UThyA che. ko'ke sarasa kahyuM che There are obviously two types of educations. one should teach us how to make a living and the other, how to live Ano artha e thayo ke zikSaNa nirvAhalakSI hovA sAthe nirmANalakSI paNa hovuM jarUrI che. mUlyonA zikSaNathI zUnya evuM AjanuM zikSaNa mANasane sarvathA arthalakSI banAvI de che. eka to Aje zikSaNa puSkaLa arthasALa (moMghudATa) banI gayuM che. ane zikSaNamAM pAchuM e ja zIkhavAmAM Ave ke "artha ja sAdhya che." pachI pariNAme yunivarsiTIo DaoNkTaro, vakIlo, ijanero, snAtako taicAra karanArA kArakhAnA banI gai che. "mANasa" pakavavAmAM AjanuM zikSaNa UbhuM UtaryuM che. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAMka DaoNkTara, nakAmAM TeTsa karAve, najIvI bAbate lAMbA gALA sudhI davA sAthe bAMdhI rAkhe che. tyAre ghaDIka vicAra Ave ke mANasa DaoNkTara thayo che ke mANasa marIne DaoNkTara thayo che ? bAyapAsa sarjarI thAya, te hArTanI nahIM, vAstavamAM dardInA khissAnI ja thatI hoya evuM paNa bane che. meDikala lAinamAM praveza meLavatA pUrve ja lAkho rUpiyAnuM 'nevedya' dharavuM paDyuM hoya, pachI ya lAkho bIjA kharcIne DaoNkTara banAyuM hoya tyAre vahI gayelI badhI rakama pAchI meLavavA mATe ane potAnI "jiMdagI' banAvavA mATe DaoNkTarone "ovara prophezanala' banavuM paDe che. kukhyAta kriminalonA ane kaubhAMDakAronA keso laDI ApavA mATe paNa dezanA nAmaMkita vakIlo taiyAra thAya tyAre rASTradAjha ane arthadAjhanI. tIvratA vacce rahelA asAmAnya aMtarano pAko khyAla Ave che. potAnA khissAnuM pAkuM bAMdhakAma karavA halakI simenTa vAparIne nabaLA pUla bAMdhI ApanArA ijanera sAme be ja vikalpo hoya che. kAM nabaLo pUla ane kAM nabaLuM khissa. ghaNAkharA pahelA vikalpane vahAlo kare che. korTa paNa jo "meneja' thai zakatI hoya ane meca paNa "phiksa thai zakatI hoya to samAjanI arthalalitAnuM kensara tharDa sTejamAM che. khAyakI, lAMca, kaTakI. Tipsa, supArI, A badhuM zuM che? meca banAvIne karoDo rUpiyA gharabhegA karanArA ramatavIrono arthaprema yogIonA prabhupremane kyAMya Takkara mAre tevo jalada hoya che. prajA samastanI lAgaNI, rASTranuM pratinidhitva, svadezAbhimAna, kartavyaniSThA, keTakeTaluM visAre paDe pachI meca phiksa thai zake. Abaru javAno ane sajA thavAno bhaya paNa arthapremanI uSmA AgaLa ogaLI jato hoya che. ghalAi gayelA rUpiyA kaDhAvavAthI mAMDIne makAna ke ploTa khAlI karAvavA mATe je hada sudhInI rIta-rasamo ajamAvAya che tyAre arthavAsanAnI nirlajjatA AgaLa mANasAi zaramAI jatI hoya che. arthalakSI zikSaNamAM mAnavIya mUlyonI keLavaNIno rahelo sadaMtara abhAva, AkhA samAjanI tAsIra pheravI nAMkhe che. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna : vinaya ane viniyoganuM pharajaMda varSo pUrve muMbainI eca.Ara. kolejamAM praveza meLavanArA eka vidyArthIe kahelo prasaMga tenA ja zabdomAM joie i.sa. 1973mAM sau prathamavAra kolejamAM paga mUkyo. skUlanI DisiplinDa lAiphamAMthI (A vAta 27 varSa junI che.) AjhAdI maLyAno romAMca hato. koleja eTale dhamAla, sAhasa ane mastInI bhUmi evo khyAla hato. selsamenaMzipano piriyaDa hato. prophesaranA pravezanI rAha jovAtI hatI. kaMika avanavI mazkarInA svarUpamAM prophesarane grITa karavA sahuM tatpara hatA. tyAM ja sahunA AnaMda (?) vacce leDI prophesare vargamAM praveza karyo. cIcIyArIo, sITIo nA zorabakorathI ame rUmane gajavI dIdho. aMdara dAkhala thatA ja te leDI prophesare evI to vedhaka dRSTi pheMkI ke samagra klAsa rUmano avAja aDadhI miniTamAM ja osarI gayo. sannATo chavAi gayo. narI zAMti sthapAyA bAda te leDI prophesara eka tIkhuM paNa marmavedhI vAkya bolyA "I have come here to teach you salesmanship, that is, how to sell your goods. But you have shown me how to sell yourselves. It's a shame !' huM tamane mAla vecavAnI rIta zIkhavavA AvI chuM, paNa tame e karI batAvyuM ke jAta zI rIte vecI zakAya. zarama che tamane !'' ATaluM kahIne te prophesara te divase klAsarUmamAMthI jatA rahyAM. AkhA piriyaDa daramyAna vidyArthIone zaramano anubhava thato rahyo. mAtra be miniTa mATe hAjara thayelA ane mAtra be ja vAkyo kahIne cAlyA gayelA te leDI prophesare badhA vidyArthIonAM manamAM evI dhAka besADI dIdhI ane adhyApaka tarIkenI potAnI evI garimAM UbhI karI dIdhI ke bIjA divasathI ja kAyama temanA piriyaDamAM gajabanI zistanuM pAlana thatuM hatuM. te zikSaNanI sonogrAphI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prophesaranI karaDAkImAM krUratA nahotI, vaMThI gayelA vidyArthIone vinayanA pATha zIkhavavAnI tatparatA hatI.' A Akho prasaMga poNA traNa dAyakA juno che jeno pUrvArdha pharniza thaine bhajavAyA kare che ne uttarArdha lupta thai gayo che. Aje zikSakonI garimA ane vidyArthIonI pAtratA badhuM ja osarI gayuM che. skUlanA zikSakonI majAka ane hAMsI uDAvavAnI Aje navI navI tarakIbo satata zodhAtI rahe che. koi tenA nAma pADe, koi tenA cALA pADe to AgaLa vadhIne koi tenA kArTuna cItare. navA AvanArA vidyArthIne regiMgano bhoga banavuM paDe che to navA adhyApakanA paNa zarUAtanA divaso "bhAre" gaNAya che. zikSakanI mazkarI have mArapITa ne dhamakIo sudhI vistarI cukI che tyAre divAla para cItarAyeluM vidyA vinayana zobhate' nuM subhASita zaramAi jatuM hoya che. ' suMdarajI beTAie "e nizALa e savAra' kavitAmAM gAmaThI zALAnuM sarasa citraNa karyuM che. vargamAM lIlAdhara nAmano eka tophAnI vidyArthI roja navA navA nusakhA zodhIne vargane tophAne caDAve che. vargazikSakane paganI khoDa che. klAsa pUro thayo. vargazikSaka khoDaMgAtA page varganI bahAra nIkaLyA. tophAnI lIlAdhare capaLatAthI UbhA thaIne temanI pAchaLa temanI cAlanI nakala karI. Akho varga khaDakhaDATa hasI paDyo. zuM banyuM te zikSaka zAnamAM samajI gayA. zikSaka vargamAM pAchA AvyA. badhA tharathara kAMpavA lAgyA. "Aje lIlIyAnuM AvI banyuM' paNa, zikSake soTIne badale hAthamAM coka lIdho. blekaborDa sApha karI tenA upara eka vAkya lakhyuM: "lIlAdhara, izvaranI lIlAne hasAya? bhAi, lIlAdhara !" ane, A eka ja vAkya lIlAdharanI tophAnI manovRttinuM oparezana karI nAMkhyuM ! Aje vidyArthIonI lIlAdharavRtti vakaratI jAya che paNa karuNAbhInA kaDapathI tenI asarakAraka zastrakriyA karI zakavAnI kSamatA Aje kyA zikSakamAM haze ? jemanI AMkha nIcethI vidyArthI tarIke junI navI baMne peDhI pasAra thai cukI hatI tevA vRddha prAdhyApake banne peDhI vacceno mahattvano taphAvata jaNAvatA kahyuM "huM lokala TrenamAM musApharI karato houM tyAre koi jUno vidyArthI maLe to mane joine Ubho thai jato ne mane parANe tenI jagyAe besaDI deto. AjanA zikSaNanI sonogrAphI
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyArthIo kyAMka bhaTakAi jAya to mane jotA ja komenTa karatA bIjAne kahe che "dheTa receDa gAyuM ijha sTenDiMga bAya dha Dora, kIpa DAuna' 'pelo bociyo tyAM Ubho che, moTuM nIcuM rAkha !' AMkhamAM AMsu lAvI de tevI A karuNatA alabatta ekapakSI nathI. vidyArthIe vidyArthInuM sTeTasa gumAvyuM che, to zikSako adhyApakanI garimA jALavI zakyA nathI ane zikSaNamAM mUlyonAM zikSaNanI sadaMtara upekSA thai rahI che. eka to zikSaNanAM silebasamAM kyAMya vinaya maryAdAnI mahattA batAvavAmAM AvatI nathI. mUlyonuM zikSaNa nahIM apAvAthI sarjAyelI A durghaTanA che. 'Avazyaka niryukti' vagere jenAgamomAM adhyApananI vidhi ane maryAdAne sUcavatI suMdara bAbato jaNAvAi che. adhyApakane Asana pradAna karavAthI mAMDIne uccAsana ane samAsana vagere doSo TALavA sudhInI vidhi batAvI che. adhyApaka karatA UMcA Asane besavuM te uccAsana doSa kahevAya che. adhyApakane samakakSa Asane besavuM te samAsana doSa kahyo che. sAthe adhyApaka koI kAraNathI UbhA thAya to vidyArthIe vinaya jALavavA UbhA thavAnI ane jJAnagrahaNa mATenI yathocita mudrA jALavavA sudhInI vAto che. jena sAhityamAM rAjA biMbisAranI eka rasaprada jIvanaghaTanA noMdhAyelI che. biMbisAra te ja zreNika mahArAjA ! magadhasamrATane eka divasa samAcAra maLyA ke nagaranI bahAranA upavanamAMthI roja AmraphaLo corAi jAya che. cAMpato pahero goThavavA chatAM AvI ghaTanAo cAlu rahI. chevaTe maMtrIzvara abhayane mAmalo soMpAyo. ' cAMpato baMdobasta vacce koi upavanamAM jaI na zake ane chatAM amuka vRkSo paranAM phaLo gAyaba thatA rahe A AzcaryakArI ghaTanA kahevAya. abhayakumAre upavananI pharate pahero goThavI, buddhi vAparIne Amracorane AbAda pakaDayo. te caMDALa hato. rAjA zreNika samA te caMDALane hAjara karAyo tyAre teNe corInI kabUlAta paNa karI. AzcaryanI vAta e hatI ke te upavanamAM pravezyA vagara ja phaLo corAtA hatA. te cora pAse amuka vidyAo hatI. temAMthI "avanAminI' vidyAno prayoga karatAM je vRkSonI DALIo ekadama nIce tarapha jhukI jatI hatI. upavananI bahArathI ja phaLo toDI lIdhA pachI jyAre "ujJAminI' vidyAno prayoga kare ke tarata ja pharIthI te DALIo pUrvavat UMcI thai jatI hatI. tra zikSaNanI sonogrAphI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAdhAraka coranI AvI kephiyata sAMbhaLIne Azcaryamugdha thayelA zreNika mahArAjAe caMDALa pAsethI te banne vidyAo zIkhavAnI icchA vyakta karI. caMDALe tatparatA batAvI. vAraMvAra prayogo batAvavA chatAM jyAre vidyA AvaDI nahIM tyAre abhayakumAre nirAza thayelA rAjAne eka mArmika Takora karI. "mApha karajo rAjan ! paNa A rIte hajAra varSaya vidyA nahI AvaDe. siMhAsana para beThA beThA kAMi vidyA caDatI haze. zIkhavI ja hoya to A vidyAdAtAne siMhAsana upara besADI Apa nIce besIne vidyAgrahaNa karI juo, vidyA grahaNa zIdhra thai zakaze." ane kharekhara tema ja thayuM. adhyApaka UMce beThA hoyane vidyArthI nIce beTho hoya. AvI beThaka vyavasthA paNa kudaratI rIte ja vidyArthInA hRdayamAM namratA ane AdaranI lAgaNI pedA karavAmAM madada kare che. A eka sAyakolojikala asara che. Aje skUla ke kolejamAM AvuM kazuM jaLavAtuM nathI. bhaNanAra ane bhaNAvanArA samAna UMcAie birAjyA hovAthI jANe koi zikhara pariSad bharAi hoya tevuM lAge. kyAreka bhaNAvanAranI ceara karatA bhaNanAranI benca UMcI paNa hoya che. pagamAM jUtA paherIne cAlatA cAlatA prophesara bhaNAve ane beThA beThA bUTanI eDI thapathapAvatA vidyArthIo te sAMbhaLe ! jaina zAstromAM jJAnanA ATha prakAranA AcAro jaNAvyA che. temAM bIjA sthAne vinaya che, hajAro vidyAdhAmonI divAle divAle najare paDatI vidyA vinayena zobhate'nI subhASita paMkti lokamAM paNa ghaNI pracalita che, chatAM Aje teno artha calita thayelo jaNAya che. AvuM thavAmAM sauthI agatyanuM kAraNa e che ke zikSaNa e jJAnopAsanA maTIne have "vyavasAya" banI gayuM che. Donezana ApIne emizana meLavavAnuM, tagaDI phI bharIne klAsamAM besavAnuM, Tyuzana ne kociMga laine pAsa thavAnuM cheka thI cheka sudhI paisA ApIne ja bhaNavAnuM thayuM tethI lAgaNIpUrvaka vidyAnuM pradAna thavAne badale jANe ke vidyA vecAya che. AthI adhyApaka ane vidyArthI vacce guru ziSyabhAva hato tenA badale have grAhaka ne vepArIno bhAva Ubho thayo. guru ane ziSya vacce je pharaka che te guNAtmaka pharaka che. jenI pAse jJAnAdi guNonI uccatA che te guru. e meLavavA mathanAro te ziSya. jyAre Aje grAhaka vepArI zikSaNanI sonogrAphI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAve baMdhAvAthI zikSaka vidyArthI vacce mAtrAtmaka pharaka rahe che. jenI pAse vastu che te vepArI (zikSaka) ane kiMmata cUkavIne te meLave te grAhaka (ziSya). guNAtmaka pharaka hoya tevI be vyaktio vacce setu banavAnuM kArya hRdayanuM che. mAtA koi kAraNathI khAvA na Ape, Ape to paNa moDuM ke ochuM ke nahIM bhAvatuM Ape to paNa bALake tene svIkAravuM joie. tyAre daMgo macAve ke 'mArA praNAma ne sevA levA che ne jamavAnuM nathI ApavuM ?' te bALaka nahIM. mAtrAtmaka pharaka dharAvatI be vyaktio vaccenI liMka buddhi thakI racAya che. paisA lIdhA eTale mAla ApavA vepArI baMdhAi gayo. ocho ke moLo ke moDo mAla apAya to grAhaka tenI para 'kAryavAhI' karI zake. Aje zikSaka ane vidyArthI buddhithI joDAyA che, haiyAthI nahIM ane tethI ja te be vacce AtmIyatAno bhAva nathI. samarpaNa, sevA ke saMvAditAnI jhalaka nathI. zikSakanI jarUra vakhate vidyArthIno paDakhe UbhA rahevAno dharma Aje kyAM che ? grAhaka vepArInI paDakhe Ubho raheto haze vaLI ?boddhika ke Arthika rIte nabaLA vidyArthIne jarUra paDe to vagara mUlye zIkhavatA zikSako Aje kyAM che ? e to mAtA ja hoya che je mAMdA bALakane ya potAnA hAthe ja jamADe. AvuM dardanAka citra upasI AvyuM che kAraNa ke zikSaNa e sAdhanA maTIne dhaMdho thai gayo che jyAM zikSakane phrI levAmAM rasa che ane vidyArthIne phrI thavAmAM rasa che. Aje vidyArthIe vidyAnuM arthipaNuM tyajI dIdhuM che. bhaNavA javAnuM hatuM tyAM hAjarI purAvA javAnuM cAlu thayuM. koleja lAipha eTale jANe paMcavarSIya phanaphera. "sukhArthI ne vidyA nahIM, vidyArthIne nahIM sukha lagIre''nI vAta kyAMya rahI nathI. sAthe zikSaka paNa vidyAdAtAnuM gaurava jALavI zakyA nathI. kaMika uNapa jaNAya to zikSako badhA bhegA maLIne haDatAla pADe, saraghaso kADhe, bAMyo caDAve ne bAMgo pokAre,'hamArI mAMgeM pUrI karo.' A zuM che ? zikSakavarga eTale zuM ? kAmadAra yuniyana ? ke gurujana varga ? vidyArthIo AvI rajAne majA gaNe che. prAiveTa kociMga klAsisamAM Ame ya bhaNIne ja to AvyA hatA. vekezana vagere badhI rajAo bAda karatAM lagabhaga nava mahinA sudhI skUla cAle che. A nava mahinA e zikSakano garbhakALa che. nava mahinA pachI ya zikSaNanI sonogrAphI 71
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevA "bALakane janma Apavo te teNe jovAnuM rahyuM. bhaNataranI sAthe gaNatara, zikSaNanI sAthe saMskaraNa karavAnuM kArya zikSakanuM che. eka zikSakanA hAtha nIce jyAM pacAsathI sitera vidyArthIo bhaNatA hoya tyAre parsanala aTenzanane zikSakanA kAryakSetramAMthI bAkAta rAkhavuM paDe. te zikSako pote ja kahe che, "ame temane bhaNAvatA nathI, sAcavIe chIe." pUrvakALanA prakhyAta vidyAdhAma nAlaMdA vizvavidyAlayamAM hiMdustAnamAMthI to vidyArthIo AvatA ja, paNa cIna, aphaghAnistAna, brahmadeza ne japAnamAMthI paNa vidyArthIo nAlaMdAmAM AvatA. tevI ja rIte nAlaMdAnA adhyApako tibeTa, cIna ne jAvA jatA. prakhyAta vidyAdhAmamAM cInI pravAsI yena cAMga (dhu ena saMga) pAMca varSa rahIne bhaNelA. tenA lakhavA mujaba nAlaMdA vidyAlayamAM te vakhate dasa hajAra vidyAvyAsaMgI hatA. AmAM sADA ATha hajAra vidyArthIo hatA ane paMdaraso adhyApaka hatA. eTale aMdAje dara cha vidyArthIe eka adhyApaka hatA. khuda yena cAMgane ekalAne bhaNAvavA mATe eka adhyApakanI jogavAi thai zakI hatI. bIbA kADhavAnA hoya to rAte ke divase, unALe ke ziyALe game tyAre ane game tyAM te DhALI zakAya kAraNa ke bIbA jaDa che. paNa jo phUla khIlavavAnA hoya to te tenI RtumAM ja khIlI zakaze. tene amuka prakAranI ja mATI, khAtara, prakAzanI sAmagrI joize. kAraNa ke temAM caitanya che. bIjA zabdomAM kahIe to tene vyaktitva che. khUba vyavasthita cAlatA koi gurukuLamAM ekadivasa nagaranA rAjA AvI caDyA. kulapatie ane badhA vidyArthIoe sArI sarabharA karI. adhyApakonI niSThA ane vidyArthIonA saMskAra joine rAjA khUba saMtuSTa thayA. aDadho divasa rokAine rAjA pAchA pharyA tyAre keTalAke kulapatine kahyuM ke rAjAne kahI do ke AvatA varSa sudhI have A AzramanI mulAkAte na Ave. "paNa kema ?" temanI sarabharAmAM vidyArthIono keTalo badho samaya gayo. Aje badhA pATha baMdha rahyA ne !' rojiMdA pATha baMdha rahyA te vAta kharI. paNa eka navo pATha zIkhavA - zikSaNanI sonogrAphIe
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLyo. moTA mANaso ne AvakAra ApavAthI mAMDIne temanuM Atithya karavA sudhIno jIvaMta pATha Aje cAlyo nahIM ? ekalA pustakiyA jJAnathI buddhinI dhAra kadAca nIkaLatI haze paNa haiyAnI dhAra buThThI paDe che. mahAnubhAvonI kyAreka AvI padharAmaNI e abhyAsamAM vikSepa nathI, abhyAsano eka hisso che.'' kulapatie javAba Apyo. zikSake A rIte saMskAraka paNa banavAnuM che. zikSaka pAse jo garimA hoya to zikSaNamAM rahelI uNapane paNa kaMika aMze TALI zakAya. saMskRtamAM eka nyAya che 'vyAkhyAnato vizeSapratipattiH' vivecanathI vastutattvano vizeSa bodha thAya che. AnAthI vivecakanuM mahattvanuM sthAna sUcita thAya che. sokreTisa zikSakane dhamaNa sAthe sarakhAve che ane kahe che ke zikSaka jJAna deto nathI, paraMtu tene bahAra ANe che. kahevAya che ke bharadivase phAnasa laine sokreTisanA ziSyo 'mANasa' zodhavA nIkaLelA. Aje te jo jIvatA hota to tevI ja rIte 'zikSaka' ne zodhavA nIkaLyA hota. gurukuLamAM bhaNIgaNIne taiyAra thayA bAda rAjyamAM jatA pUrve koi rAjakumAra gurunA AzIrvAda levA Avyo... caraNamAM paDyo tyAM ja gurue hAthamAM rahelI soTI 2AjakumAranI pITha para jorathI phaTakArI dIdhI. kaLa vaLI tyAre Ubho thayo...'mArI koi bhUla thai ?' teNe pUchyuM 'nA. A to thoDIka chellI hitazikSA. dIkarA ! kAle tuM rAjA banIza. kaMika gunegArone tAre sajA phaTakAravAno vakhata Avaze. A soTInA mArathI tane khyAla Avaze ke sajAnI zarIra para zuM asara hoya che. duSTane daMDa devo e rAjakArya che paNa sajA kone keTalI devI ? ane 'vagara kAraNe koinI upara krUratA AcarI na besAya' tevI zikSA tane ApavAnI gaNatarIthI tane soTI phaTakArI hatI.'' gurunI AvI pariNAmadarzitA para ovArI gayelo rAjakumAra bhInI AMkhe pharI gurucaraNe paDyo. A vakhate baraDA para guruno premALa hAtha pharyo. Azcarya sAthe ziSya Ubho thaine pUche che 'gurudeva A zuM ?, "tane vAgyuM che ne ! pIDita hoya tene paMpALato raheje.'' gurunI chellI zIkha sAMbhaLI badhA vidyArthIo natamastake gurune vaMdI rahyA. Aje koi vidyArthIne AvI pheravela pArTI kyAMya maLe kharI ? zikSaNanI sonogrAphI
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ skUlamAMthI kolejamAM jatA vidyArthIne chelle koi zikSaka zuM kahI na zake ke "have ughaDatI uMmare kolejanA kempasamAM sAvadhAna raheje." komarsamAM arthanIti, arthazAstra ane arthopArjana ja zIkhavavAnuM ke jIvanamAM naitikatA, pramANikatAnuM mUlya paNa samajAvavAnuM ? bheLaseLa, DuplikeTsa, cITiMga karIne khisse bharAze paNa ko'kanuM AkhuM ghara verAna banaze, te koi zIkhave che kharuM ? Aje samasta samAja arthakejita banI gayo che. rUpiyA khAtara jaNasa ane jAta sudhI badhuM veMcatA thai gayelA samAjano kArDiogrAma kADho to khabara paDe ke uNapa zikSaNanI che. Aje loko kema bagaDI gayA che ? evuM pUchanAre vicAravuM joie ke janamAnasa sudhare evuM kyAMya bhaNAvAya che kharuM? dakSiNa gujarAtanI eka suvikhyAta skUlamAM pUrA pacAsa varSa sudhI sevA ApIne vidyAlayanI zAkhane cAra cAMda lagADanArA prinsipAla, thoDA vakhata pahelA potAnA vidyAlayamAM banelA eka ghaTanAprasaMgathI khUba vyathita thai gayA. je skUlamAM praveza meLavanAra vidyArthI bhAgyavAna gaNAto hato te skUlanI vidyArthI Alamane kadI bhUMsI na zakAya tevuM kalaMka lAgI gayuM. prasaMga kaMika evo hato ke prinsipAla vidyArthIone vAraMvAra mIThI bhASAmAM eka vAta kahetA ke temaNe skUlanI lAibrerInA bibhatsa pustako na vAMcatA uttama kakSAnuM jIvana ghaDatara karatA dhArmika pustako vAMcavA. teNe game te samaye AvA pustako kADhI ApavAnI taiyArI paNa darzAvI hatI. kyAreka to lAibrerImAM jaine teo mITho Thapako ApIne ya chokarAone kharAba pustako mUkI devAnI pharaja pADatA. vAraMvAranI AvI hitakara Takora manaravI vidyArthIone na rucI. chevaTe ekavAra hokInI sTiksa laine madharAte thoDA vidyArthIo prinsipAlanI koTejamAM pravezyA. lAibrerImAMthI sAttvika sAhitya kADhI ApavA jaNAvyuM. AvA samaye pustako kADhI ApavAnI nA pADavA sAthe prinsipAle savAre cokkasapaNe pustako kADhI ApavAnI khAtarI ApI. uzkerATanA mAryA te chokarAo hokInI sTiksa laine tUTI ja paDyA. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ prinsipAlane eTalI hade Dhora mAra mAryo ke temanI pAMsaLIo tUTI gai, pITha sUjIne lIlI thai gai. aneka jagyAe lohI paNa nIkaLyuM. thoDuMghaNuM pharnicara paNa toDIne A nAnakaDA AtaMkavAdIo ravAnA thayA. prinsipAlane hospiTalamAM dAkhala karAyA. samAcAra phelAtAM badhe hohA thai gai. kesa dAkhala karavAnI vidhi mATe sTeTamenTa levA jyAre polisa inspekTara AvyA tyAre prinsipAle teno sApha zabdomAM inkAra karavA sAthe kaNasatA avAje je bayAna ApyuM te AMkha ughADanAruM hatuM. "AmAM amArA te baccAono ekalAne koi doSa nathI. A ghaTanAmAM mukhya gunegAro to khuda ame pote ja chIe, jemaNe bALakone sAva koruM zikSaNa ApavA tarapha ja dhyAna ApyuM paNa temanA cAritrya ghaDatara ane vyaktitvanA nirmANa aMge koi lakSa ja na ApyuM. tevA koi pAThone ame zikSaNamAM Ameja paNa na karyA ke zikSaNanA abhyAsakramamAM rahelI A uNapane amArI samajAvaTa paddhatithI dUra karavAno prayAsa paNa na karyo. pachI te bALako vaDIlonI ane gurujanonI hokInI sTika dvArA pUjA na kare to bIjuM zuM kare ?" AMsu sAratA prinsipAlanA A nivedanamAM vyathA ane vikalpa banne samAyela che. vyathA aDe ane vikalpa jaDe to kAmanuM. zikSaNanI sonogrAphI nai754
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 dharmano dhabakAra kyAM che ? rAmakRSNa paramahaMse ApeluM A daSTAMta che. eka sIdho sAdo garIba vaNakara hato. vAtavAtamAM rAmanuM nAma bole. gharAka AvIne kApaDano bhAva pUche to kahe,"rAmanI icchAthI dorA eTale sUtara eka rUpiyAnuM Avela che. rAmanI icchAthI meM Akho divasa majUrI karI che enA ATha AnA thAya. rAmanI icchAthI kApaDa doDha rUpiyAmAM maLaze. ekavAra rAtre potAnA AMgaNAmAM beTho beTho rAmanuM nAma leto hato tyAM coronI ToLI nIkaLI. zAhukAranuM ghara phoDavAnuM hatuM. moTo dallo maLaze enI khAtarI hatI. majUranI jarUra hatI. charo batADIne majUra tarIke vaNakarane upADyo. mAla khUba maLyo. poTaluM vALIne vaNakaranA mAthe mUkyuM tyAM gharadhaNI jAgI gayo. eNe bUmo pADavA mAMDI. cora bhAgyA. vaNakara pakaDAi gayo. sipAhI AvyA. koTaDImAM pUrI dIdho. bIje divase kesa cAlyo. vaNakarane oLakhatA loko madade AvyA. sIe nyAyAdhIzane jaNAvyuM ke A bhagata mANasa che. boTo pakaDAyo che. nyAyAdhIze vaNakarane kahyuM, 'vigatavAra vAta kahe." "jI, rAmanI icchAthI huM rAtre bhajana gAto beTho hato. tyAM rAmanI icchAthI cora nIkaLyA. coroe rAmanI icchAthI mane charI batAvI. rAmanI icchAthI huM temanI sAthe gayo. rAmanI icchAthI coroe zAhukAranuM ghara phoDyuM. rAmanI icchAthI mane majUra gaNI mArA mAthe poTaluM mUkyuM. rAmanI icchAthI zAhukAra jAgI gayo. rAmanI icchAthI zAhukAre rADo pADI. rAmanI icchAthI cora bhAgI gayA. rAmanI icchAthI sipAhIoe mane koTaDImAM pUryo. rAmanI icchAthI ApanI sAme hAjara chuM." = zikSaNanI sonogrAphI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyAdhIze jAhera karyuM,'rAmanI icchAthI vaNakarane nirdoSa gaNI choDI mUkavAmAM Ave che.' khuzakhuzAla thato te vaNakara ghare gayo ane gharanAne kahyuM : rAmanI icchAthI huM bacI gayo.'' ahIM 'rAma' eTale izvarIya tattva. 'rAma' to samagra AryajIvanamAM otaprota thayelA che. bhAratanA koi aMtariyALa gAmaDAmAM be vyaktio sAmasAme maLe to 'rAma-rAma' kahe. 'rAma rAkhe tema rahIe' te zabdomAM bhaktanA bhagavAna pratyenA samarpaNabhAvanI AcherI jhalaka dekhAya che to 'rAma rAkhe tene koNa cAkhe' nA zabdaprayogamAM bhagavAnanI rakSaNa zaktimAM rahelo mAnavIya vizvAsa chato thAya che. prabhunA vizvAse cAlatA mANasa mATe ke saMsthA mATe ke IzvaranA vizvAse thatAM kAryo mATe eka komana prayoga thAya che,'rAma-bharose'. rAjyanA suvyavasthita saMcAlanane ane rAjyanI saMpannatAne 'rAmarAjya' zabdo sAthe sAMkaLI levAmAM AvI che. ajJAta bhAvi tarapha asahAya banIne AzabharI mITa mAMDanAro mANasa bolI UThe che. 'na jANyuM jAnakInAthe, savAre zuM thavAnuM che ?' koi bephikara ane majAnA mANasa mATe 'mastarAma' zabda pracalita che to mAthe koi tANa ke boja rAkhyA vagara sAhajikatAthI koi kArya mATe nIkaLI paDanArA mATe 'ramatArAma' zabda pracalita che. prAmANika, satyaniSTha ane maryAdApuruSottama gaNAtA rAmano AMcaLo oDhI laine koi daMbha ke aprAmANikatA Acare tyAre 'mukhameM rAma bagalame churI' nI kahevata vahetI thAya che. gharanI kaMkAsakathA mATe paNa eka prasiddha ruDhiprayoga che. ghara-gharanI rAmAyaNa'. jIvasRSTi mATe 'rAmanAM ramakaDAM' zabda vAparI sarva jIvomAM jANe bhagavad bhAvano svIkAra karAya che. koi vicitra ghaTanA bane to 'rAma ! tArI mAyA' kahIne chUTI javAya che. kevaLa svArtha sAdhI levAnA hetuthI rAmanA nAmano upayoga karI jANanArAo para sarasa vyaMga karAya che. 'rAma nAma japanA, parAyA mAla apanA' guNavattA ke kSamatA vagaranA, koi mANasane AzcaryakArI saphaLatA zikSaNanI sonogrAphI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLI jAya to "rAmanA nAme paththaro taryAnI hakIkatanuM smaraNa karAya che. nizcita saphaLatA meLavI ApanArA upAya ke ilAja mATe "rAmabANa' zabda vaparAya che. koi nisteja ane nirAza thayelI vyakti lamaNe hAtha daine bese tyAre tevI vyaktimAM "rAma nathI evuM kahevAya tyAre rAma, jANe ke jIvananA teja, AzA ane jIvanano paryAya banI jAya che. jIvanalIlA saMkelI levAnI ghaTanA mATe "rAma ramI gayA' zabda vaparAya che ane mazAne jatA paNa rAma bolo bhAI rAma' nI dhUna. Arya jIvananA pratyeka vyavahAramAM bhagavAna kevA vaNAyelA hoya che ane te eTale sudhI ke "ravargavAsa pAmelA "sata' mATe "arihaMtazaraNa ke rAmazaraNa' zabda vAparIne mRtyu pachIno Akho havAlo paNa bhagavAnane soMpavAmAM Ave che. AryajIvanano dhabakAra che bhagavatu tattva. eka DaoNkTaranA klinikanuM nAma vAMcyuM: Treat, He cures Clinic.' sArA divaso vakhate bhagavAnanI maherabAnI che." evA zabdo bolAya che. ApattimAMthI ugarI janAro "bhagavAnanI maherabAnIthI bacI gayAnuM kahe che. potAnAM kAryamAM dhArelI saphaLatA maLI jatA koi "IzvaranI kRpA' hovAnuM kahe che. koi navuM kAma "bhagavAnanuM nAma laine zarU karavAnuM kahevAya che. hoMziyAra vidyArthI para mA sarasvatInuM varadAna hovAnuM kahevAya che. AvA zabdaprayogomAMthI AsthA ane nirahaMkAra bhAvanI suvAsa prasaratI hoya che. koi Izvarane sarvano zAtA mAne to koI tene sarvano kartA-hartA mAne te judI bAbata che. mULa vAta eTalI ja che ke Arya dezanI bhASAmAM bhagavAna kevA jhIlAyA che, te AvA aDhaLaka zabdaprayogothI spaSTa jaNAya che. mAtra bhASAmAM ja nahIM, jIvananA vyavahAromAM paNa Izvara, dharma, ane AstikatA vaNAyelA jovA maLe che. navA gharamAM "kuMbha mUkavAnI' prathA hoya ke dukAna kholIne bhagavAnanI chabIne dhUpa dIvo karavAnI praNAlI hoya ke badhA kAmo bhagavAnanuM nAma laine karavAnI vAta hoya. sarvatra vaNAyelI eka bAbata che ane te che, AstikatA. A dezano itihAsa paNa saMto, mahaMto, maharSio ane rAjarSionA javalaMta pAtrone rajU kare che. jyAM lAkho maMdiro, dharmasthAno patharAyelA che zikSaNanI sonogrAphIe =84
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ tevA A dezanI bhUgoLa paNa dharmamaya che. varSamAM AvatA aneka parvo paNa dharma sAthe saMbaMdhita hovAthI dezanuM kALa phekTara paNa dharma sAthe joDAyeluM che. pravacano, sabhAothI laine skUlanA divasano prAraMbha paNa prArthanAthI karAya che. je dezano itihAsa dharmanA dastAvejarUpa hoya, je dezanI bhUgoLa dharmamaya hoya, je dezanI havAmAM dharmadhajAo pharakatI hoya, je dezanA lokonA jIvanamAM ane vyavahAromAM dharma jaDAyelo hoya te dezanA zikSaNamAM dharmanuM nAmanizAna na hoya to tevuM zikSaNa keTaluM badhuM "iprekTikala' kahevAya ! AjanA zikSaNanA guNadharmonuM pRthakkaraNa che" ane "nathI' nA vibhAgamAM A rIte thai zake. nathI zarIra AtmA paisA 5ramAtmA svArtha Aloka paraloka je dezanI karoDonI mAnava prajA AstikatA ne dhArmiktAne varelI hoya temaNe meLavavAnuM zikSaNa dhArmikatA vinAnuM rAkhavuM te keTalI badhI avAstavika ghaTanA che. zikSaNanA samagra klevaramAM AtmA, paramAtmA, puNya, pApa, varga, naraka, paraloka ane mokSa jevA zabdo upara aDadhA pAnA jeTaluM paNa vivecana kyAMya samAvAyuM nathI te ja sAbita kare che ke A nAstikatAnuM jhera phelAvatuM zikSaNa che. aNumAM rahelI zaktino paricaya ane tene pragaTa karavAnA upAyo sudhI badhuM zIkhavIne aNuzaktinA visphoTa sudhI mAnavIyabuddhi sakriya banI che. paNa, amUrta evA AtmavarUpanI vibhAvanA ane te svarUpanA prAgaTya mATenA upAyonuM vizleSaNa samagra abhyAsakramamAM jyAre hoya ja nahIM, pachI tene bhaNanAro Astika zI rIte pAke ? jenA thakI sAdhako pakavI zakAya tenA thakI Aje Astiko paNa pakavI zakAtA nathI. zikSaNanI dharmanirapekSatAnuM A kaDavuM phaLa che. paramArtha - zikSaNanI sonogrAphI -094
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma thIyarIno bodha Apato ekAda phakaro paNa jyAM phALavI zakAyo na hoya te zikSaNa meLavIne taiyAra thayelA vidyArthImAM roga, Apatti, nukasAnI ane niSphaLatAne pacAvI zakavAnI kSamatA keLavAya te paththara para gulAba ugADavA jevI vAta thai. dhyAna ane adhyAtma jevA zabdonA arthamAtra sudhI paNa na pahoMcADI zake te zikSaNa mAnasika caMcaLatA ghaTADIne vyaktimAM ekAgratA pragaTAve te vAta ja asthAne che. samAdhi, sadgati ane paramagatinuM lakSa keLavavAmAM AjanuM zikSaNa sarvathA niSphaLa nIvaDyuM che. etihAsika satya batAvIne teNe prAgaitihAsika satyane uDADyuM che. vaijJAnika satya dvArA anubhavagamya ke zraddhAgao satyane phagAvI dIdhuM che. manovaijJAnika satya rajU karIne atIndriya satyane dabAvyuM che. bhaugolika satyane nAme brahmAMDa satyano cheda uDADayo che. AvuM zikSaNa be tabakkAmAM nukasAna pahoMcADe che (1) je prajAnA jIvanamAM dharma vaNAyelo che tevI prajAne dharmanirapekSa zikSaNa ApIne avAstavikatA arpe che. (2) gobelsa nyAyathI lAMbA gALe navI peDhIne dharma ane mUlyothI sarvathA dUra karI nAstika banAvI devAnuM kArya kare che. vartamAna zikSaNamAM jIvanane vijJAnathI vaMtrita karavAnI vAta puSkaLa che paNa jIvanane dharmathI niyaMtrita karavAnuM dizAsUcana paNa nathI. jenadharmagranthomAM mArgAnusArI jIvananA pAMtrIza guNonuM svarUpa jaNAvyuM che. temAM AhAra saMyama, bhoga niyaMtraNa, sAdagI, saMtoSa, prAmANikatA, vaDIlajanasevA, vANIsaMyama, vivAha ane veza aMgenuM aucitya, namratA, saraLatA, pApabhIrutA, rASTrAcAra, ziSTAcAra vagere sarvAgINa mAnavIya mUlyone AvarI levAyA che. jIvanamAM mUlyazikSA mATe AvuM zikSaNa kadAca sarvagrAhya ane sarvazreSTha silebasa banI zake. dezanI binasAMpradAyikatAe zikSaNamAMthI dharmane dUra karI dIdho. nIti, dayA, sadAcAra, vagere tamAma mUlyonuM kendrabindu dharma che. tethI dharmanirapekSatA e mUlyanirapekSatA UbhI kare che ane mUlyanirapekSa zikSaNa zuM UbhuM kare che te zikSaNanI sonogrAphI
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ to najare ja dekhAya che. pAka ane ghAsanI pedAza mATenI prakriyA pAchaLa ghaNo pharaka hoya che. dharmanirapekSa zikSaNa janamAnasamAM nAstikatA janmAve che. AstikatA e mAtra mAnyatA sAthe saMkaLAyelI bAbata nathI. Astika mAnavInA jIvanamAM sadAcAra, saMyama ne dayAbhAvanA vaNAyelAM rahevAnA kAraNe tenuM jIvana bephAma banatuM aTake che, je samagra vizva mATe upakAraka che. nAstikatA e paNa mAtra mAnyatAnI bAbata nathI. jyAM puNya, pApa ke paralokanI kazI paDI ja na hoya tyAM mANasane niraMkuza banatA koNa aTakAvI zake? tenI niraMkuza jIvanazailI, vizvanA astitva sAme paNa khataro Ubho kare che. aneka samasyAothI gherAyeluM vizva hajI Aje paNa TakI zakyuM hoya to temAM Astika jIvanazailIno siMhaphALo che. mAtra nAstiko A vizvane bepAMca saikAthI vadhu sAcavI zake nahIM. pRthvI paNa lAMbA samaya sudhI temano bhAra khamI zake nahIM. = zikSaNanI sonogrAphI
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 khaMDeranI marAmata jUnAgaDhanA mahArAjA rA'kheMgAra zikAra karavA jaMgala tarapha jai rahyA hatA. rasto bhUlAi gayo. AgaLa jatA koi cAraNa maLyo. rAjAe tene rasto pUchaDyo. tIra kAmaThAM sAthe sajaja thayelA anyAruDha rAjavIne jotA ja cAraNa samajI gayo. rAjAnA A dedAramAM tene koi haraNanAM taraphaDiyAM dekhAyA. te khUba udvigna thayo. tenuM dila dravI UryuM. rAjAne saMbhaLAvavAnI hiMmata na hoya to cAraNa zAno ? rAjAnA praznanA javAbamAM cAraNe eka duho lalakAryo. jIva haNatA naraka gati, ahaNatA svarga, huM jANuM do ya vATaDI, jiNa bhAve tiNa laga. cAraNanA cabarAkiyA ane sAtvika javAbathI prasanna thayelA rAkheMgAre tyAM ja tIra kAmaThA toDI nAMkhyA ane kAyama mATe zikAra nahIM karavAnI pratijJA karI tyAre te cAraNanA mukha para so so haraNAMonuM smita pratibiMbita thayuM. yunivarsiTInAM pagathiyAM kyAre ya nahIM caDelA A cAraNanI sAthe, yAMtrika katalakhAnAone paNa vagara khacakATe paravAnA ApatA AjanA kahevAtA zikSitane sarakhAvatA, "zikSaNa' sAme eka moTo praznArtha Ubho thAya che. pazunA zarIramAM cetanA dekhAya ane te cetanAmAM sukhaduHkhanuM Atmavat saMvedana dekhAya tene zikSita kahevo, ke jene pazudehamAM kilobaMdha mAMsanuM pekeja dekhAya ane te pekejamAM huMDiyAmaNa dekhAya tene zikSita kahevo ? The heart of education is the education of heart.' al dhAramAM nahIM paNa haiyAnI saMvedanAmAM ja jo zikSaNanuM hArda samAyeluM hoya to bedhaDaka rIte kahI zakAya ke rA'kheMgArane maLelo pelo cAraNa Dabala grejyueTa hato ane vartamAna zikSaNa nirakSaro pedA kare che. = zikSaNanI sonogrAphI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aje zikSitavargamAM khUba carcAto viSaya che 'zikSaNa'. A dezanA vaDApradhAnathI laine sAkSaro sudhI ane vAlIothI laine vidyArthIo sudhI darekanA manamAM zikSaNa aMge kaMika asaMtoSanI lAgaNI pravartI rahI che. koine zikSaNa bhArekhama lAge che to koine te bojala lAge che. koine te kharcALa lAge che to koine mAdhyama sAme vAMdho che. paNa zikSaNanA pariNAma aMge to badhA ja asaMtuSTa che. abhyAsakramamAM mUlyazikSaNane umeravAnA sUcano i.saM. 1986nI navI zikSaNanItithI laine Aja sudhI thatA AvyA che. mUlyazikSaNane jo eka navo viSaya banAvIne abhyAsakramamAM umeravAmAM Ave to saMbhava che ke mUlyo vadhavAne badale majUrI ja vadhaze. kAraNa ke zikSaNano Akho DhAMco ja gokhaNapaTTI ane parIkSApaTTIno che. dA.ta. prAthamika dhoraNomAM mUlyazikSAnA eka navA pATha rUpe kramasara mAtra dasa vAkyo mUkI juo. jema ke, hiMsA karavI nahIM, juThThuM bolavuM nahIM, corI karavI nahIM... vagere. nabaLI yAdadAsta vALo vidyArthI bAjuvALAnA peparamAMthI kopI mArIne potAnA uttarapatramAM sAco javAba lakhI deze ke 'corI karavI nahIM' ane te pAsa paNa thai jaze. vidyArthInA jIvanamAM jo mUlyonI pratiSThA karavI hoya to tene alaga viSaya banAvavAne badale tene pratyeka viSayamAM vaNI levo joie. mUlyonuM koruM pradAna karavAne badale bhaNAvAtA viSayonI asararUpe mUlyonI pratiSThA thAya tevuM kaMika karavuM joie. mUlya e riphlekTeDa elimenTa hovuM joie. A mATe vartamAna zikSaNakSetramAM navA bIjAropaNanI nahIM, puSkaLa pramANamAM niMdAmaNa karavAnI tAtI jarUra che. keTaluMka dizAsUcana karI zakuM. vijJAnanA piriyaDamAM jagadIzacaMdra bojhanI thIyarI zIkhavavAmAM AvI. vanaspatimAM jIvatva che te zIkhavyA bAda tenA prekTikalsa cAlyA. vidyArthIo leboreTarImAM gayA. eka vidyArthIe hAthamAM eka zUnyAvakAzavALI TesTaTyUba lIdhI. temAM lIlAchama choDanAM pAMdaDAM nAMkhyA. TesTaTyUba uparathI sIla peka karI devAi. thoDI vAra bAda choDa murajhAi gayelo jaNAyo. * '"joyuM ! havA na maLavAthI A choDa murajhAi gayo ne ? iT zojha ke zikSaNanI sonogrAphI
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ A choDa jIvaMta hato. nahIMtara te Ama murajhAye zAno ? gaoNt iTu ?' zikSake samajAvatA kahyuM. vismayanA bhAvo sAthe vidyArthIo ravAnA thayA tyAre bhAgye ja koie A paddhatinI samIkSA karI haze. vanaspatimAM jIvatva hovAnI thIyarI zIkhavyA pachInA prekTikalsamAM te jIvane haNI kADhavAno ? ke tene poSaNa, prema ApIne tenI asaro batAvavAnI ? gAya eka jIvaMta prANI che evuM zIkhavyuM hoya to tenA prekTikalsa kevA hovAM joie? tene kApIne mArI nAMkhavA dvArA tene pUrve jIvatI hovAnuM sAbita karI dekhADatI paddhatinI himAyata thai zake kharI ? gAya aMgenA prekTikalsamAM je krUratA gaNAya te vanaspati aMge kema na gaNAya? Akhare vanaspatimAM paNa jIvatvane savIkArIne pachI to AgaLa cAlIe chIe. khAtara pANI thakI satata vadhatuM hovAnuM jaNAvI vRkSanA jIvatvanI thIyarIne sAbita karI zakAya che. "A Tebalane khAtara pANI siMcavA chatAM te kema vadhatu nathI ?' Avo niSedhAtmaka tarka ApIne paNa A thIyarIne establish karI zakAya che. sAkSaratA abhiyAno calAvanArAo gAmaDAnI divAle divAle eka rUpakaDuM sUtra cItare che. "Remove illeteracy, Remove Poverty'. A sUtra dvArA te loko garIbInuM mULa nirakSaratAmAM dekhADe che. A sUtra eka navA samIkaraNane janma Ape che. "ajJAnatA haTAvo = garIbI haTAvo". je dezamAM lAkho zikSita bekAro pharatA hoya tyAM mAtra sAkSaratAne samRddhi sAthe sAMkaLI levAmAM bahu dama jaNAto nathI. chatAM paNa A samIkaraNane samucita pheraphAra sAthe athavA amUka adhyAhAra sAthe svIkArI zakAya ke "AjanA mAnavanI vastunA vaparAza aMgenI ajJAnatA haTAvo= garIbI haTAvo.' jainadarzana najare dekhAtA hAlatA cAlatA jaMtuo uparAMta pRthvI, jala, agni, vAyu ane vanaspatimAM paNa jIvatva hovAnuM mAne che. jenonI A pajIva-nikAya thIyarInA zikSaNanuM prekTikalsa eTale dayA ane ahiMsAnuM pAlana. dayAnuM pAlana thAya tyAre prakRti AkhI nirAMtano zvAsa le che. Aryadharmo dharatI ane nadIne mAtA mAne che, agnine devatA mAne che, AMgaNAmAM rahelA tulasInA choDane upAsya mAne ke gAyane pUjanIya mAne - zikSaNanI sonogrAphI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre AjanA bhaNesarIone A badhuM laMbaga, bogasa ane bekavarDa lAge che. hakIkatamAM A badhI vibhAvanAo zIkhavavA dvArA prakRticakranuM surakSAcakra taiyAra thai jatuM hoya che. prakRtimAM jIvatva ke devatvane mAnanArA paryAvaraNano viSaya bhaNatA nathI paNa paryAvaraNane jALave che. AjanuM zikSaNa lenAro paryAvaraNa bhaNe che, jALavato nathI. jaLa ane vanaspatimAM rahelA caitanyano Adara karavAnuM zIkhavAya to vidyArthI nirarthaka pANI veDaphatA pahelA ke eka pAMdaDuM paNa toDatA pahelA vicAraze. paNa skUlanI leboreTarImAM cAlatA pelA TesTaTyUbavALA prekTikalsa, evo phAla janmAvI zake je voTara pArka ane risorTa banAvavA khAtara jaMgalono khAtmo bolAvavAno paravAno ApI de. "niMdAmaNa kuru !' gaNita zIkhavavA kayAMka dAkhalo karAvAya che. "rameza bajAramAMthI soLa iMDA lAvyo. temAMthI cAra iMDA pote khAdhA, sAta bAjuvALAne ApyA, to rameza pAse keTalAM iMDA bacyAM?"maroDadAra akSare munno javAba lakhe che. pAMca'. sAcuM ! ahIM munno mAtra gaNita ja nathI zIkhato, sAiDa iphekTa rUpe iMDAne te khAdya padArtharUpe paNa svIkArato thAya che. A tathyanI gaMbhIra noMdha levAze tyAre tarata ja iMDAnA sthAne keLA goThavAi jaze. mAchalI, mAMsa ne iMDAmAM rahelI kelarI ke proTInsanA UMcA AMka batADIne temAM rahelI poSakatA ne hAilAiTa karAya tyAre temAM raheluM jIvatva visarAya che. pachI UbhA thanArA hiMsaka samAjamAM dayA karuNA ke mAnavatA kema khADe gai che tevo prazna koie pUchavo nahIM "huM nIce kema pakaDyo ?" evuM zekhacallI pUche zake kharo ? dayA ane karuNA to dUranI vAta thai. AjanA zikSita pAse ja bhrAtRbhAva ne kauTuMbikatAnI paNa kheMca paDatI hoya to nahAi nAMkhavuM joie AvA zikSaNanA nAmanuM ! nAnapaNamAM nibaMdhalekhana karatA badhA zIkhyA haze, "mAruM ghara' temAM lakhavAnuM hoya che. "mArA kuTuMbamAM ame cAra sabhyo chIe. huM, mArA pApA, mammI ane mArI bahena vagere.." AvuM lakhANa karavAthI bALaka mAtra nibaMdhalekhana ja nathI zIkhato paNa vibhakta kuTuMbanI vibhAvanA zikSaNanI sonogrAphI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa tenA aparipakva mAnasamAM UMDA mULiyAM nAMkhe che. nahIMtara nibaMdhanA kuTuMbamAM mAtra cAra ja membara zA mATe ? dAdA, dAdI, kAkA, kAkI, phoi ane pitarAi bhAi, bahena paNa kema na hoya? vadhArAnA aTalA zabdo lakhavA mATe pAThyapustakonA kAgaLamAM mokaLAza nahIM Ave tyAM sudhI mANasanAM mana sAMkaDAM thatAM raheze. abhyAsakramanA ghaDavaiyA Law of Receptivity ane Law of Reactivity vaccenA kAryakAraNabhAvane samajI zakavAmAM thApa khAI gayA che. bhAratamAM ramAyelA vilsa varlDa kapa bAda eka sarvekSaNa bahAra paDeluM. TurnAmenTa bAda TInaejarsamAM acAnaka smokiMganuM pramANa khAsuM vadhyuM hovAnuM jaNAvIne tenA kAraNarUpe evuM jaNAvAyuM hatuM ke "satata TI.vI.nA paDade meca jonArAone ajANapaNe paNa satata "vilsa' zabda najare caDato hato, tenuM A pariNAma che." Aje kolejiyana kizoro ko'kano hAtha potAnA hAthamAM laine cAlatA hoya tyAre AvI vartaNUka sudhInI kaDI joDI ApatA AvA sarvekSaNa kADhavAnI jarUra che. nAnapaNamAM, bAlabhAratInA mukhapRSTha para rahelA citramAM kyAreka koi nirdoSa bALaka ane bALakI ekabIjAnA hAtha pakaDIne gArDanamAM cAlatA hovAnuM batAvyuM hoya tyAre prathama najare temAM kazuM ya ajugatuM nahIM lAgyuM hoya. AvA primecyorDa pANigrahaNa'nAM mULiyAM kadAca pelA mukhapRSThanA citramAM paDyA haze. bolDa heravAnI ke maryAdAhIna pozAkavALI koI strInuM citra DroiMga bukamAM gharakAma karatI vakhate bALakanI sAme hoya che. tyAre te bALaka te citramAM je raMga pUre che, tenA karatA ghaNo gahero raMga peluM citra bALakanA manamAM pUre che. A to AMgaLI-cIMdhaNuM che. ADA avaLA UgI jatA DALA jhAMkharAne, choDanI mAvajata mATe mALI satata dUra karato rahe che. A kriyAne niMdAmaNa kahevAya che. "mANaso' ugADavA mATe zikSaNanA khetaramAM kadAca kheDANa karatA vadhu niMdAmaNa karavuM paDaze. abhyAsakramathI laine AkRtio sudhI badhe ja. joie che, eka kuzaLa mALI. ne zikSaNanI sonogrAphI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Q ghara H eka saMskArapITha solama, grIkadezanA prakhyAta ciMtaka hatA. eka saDeluM sapharajana laine UbhA rahyA. lokone kahyuM,'bolo, A bagaDelA sapharajanane sudhAravuM hoya to zuM karavuM paDe ?' badhA AzcaryamAM garakAva thai gayA. saDeluM sapharajana vaLI sudhare zI rIte ? badhA mauna rahyA, eTale solame potAno savAla doharAvyo. eka prauDhe sabhA vatI javAba Apyo,'A sapharajanane to pheMkI ja devuM paDe.' badhA solamanA pratibhAvanI rAha jotA hatA. solame kazuM kahyA vagara te sapharajananA cAra sarakhA TukaDA karyA. aMdara rahelA tenAM bIja batAvIne pUchyuM,'A bIja kevAM che ?' 'te to sArA che' badhAe svIkAryuM. tene vAvavAthI sAruM sapharajana na meLavI zakAya ?' saDelA sapharajananA paNa bIja to sArA ja hoya che. sahune eka navuM brahmajJAna lAdhyuM. Aje samAjamAM aneka dUSaNo phelAtA jAya che. mAnavIya mUlyone pratiSThita ka2vAmAM vartamAna zikSaNa sarvathA niSphaLa nivaDyuM che, tyAre pelA saDelA sapharajananI yAda Ave che ane sAthe ja temAMthI navasarjana karavAnI hoMza janmAve tevo kImiyo maLe che. navI peDhI e bIja che. tenuM sarakhuM jatana karAya, tenuM yogya rIte vAvetara thAya, pramANasaranuM siMcana maLI rahe ane sAthe niMdAmaNa thatuM rahe to eka AkhA sabhyasamAjanI phasala ugADavI azakya nathI. ahIM vAlIoe bIjanA rakhopA banavuM paDe. vAlIo mATe aMgrejImAM vaparAto zabda che 'Guardian'. vAlI te, je rakSaNa kare che. vyavasAyamAM, mITiMgomAM, pravAsomAM ke pArTIomAM jenI 'pappA' nAmanI mUDInuM rokANa thai gayuM hoya ane zokha khAtara karAtA jobamAM, jAtajAtanA klAsisamAM ane kiTTI pArTIomAM 'mammI' nAmanI chellI bacata zikSaNanI sonogrAphI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa jeNe lagAvI dIdhI hoya tevA saMtAnonI AkhI jIMdagI ja dalAi jAya che. jenAM nAma ane aTaka vacce kAyama jemanuM nAma rahevAnuM che tevA pitA, aThavADiyAnI dazahajArane eMzI miniTomAMthI mAtra eMzI miniTa paNa potAnI riyala esTeTa' pAchaLa phALavI na zake to tevA kholI prophezanala pappAo kadAca AjanA saMtAnonI sauthI duHkhada upalabdhi haze. AvA pappAone dIkarA kyAreya maLatA nathI, mAtra vArasadAro ja maLe che. potAnA vahAlasoyAne AyAnA ke bebI siTiMganA TIcaranA bharose mUkIne hAthamAM kUtarAnI sAMkaLa pakaDIne pharavA nIkaLI paDatI sazArIone koNa samajAve ke temane ekaso yunivarsiTinI upamA apAi che. eka mAtA potAnA kartavya pratye abhAna bane eTale eka sAthe ekaso vidyApIThone tALAM lAgI gayAM. mA-bApanA samayanI kheMcamAMthI saMtAnomAM saMskAranI kheMca UbhI thAya che. gujarAtanI jalasaMkaTa samasyA karatAM AjanA saMtAnonI samayasaMkaTa samasyA ghaNI vadhu gaMbhIra che. pitRdarzana jemanA mATe idanA cAMda jovA jevI ghaTanA hoya ane mAtRvAtsalya jemaNe jonsana enDa jonsananI nipalsanI sAthe ja gumAvI dIdhuM hoya tevAM saMtAnone gharamAM ja anAthAzramanI tamAma suvidhAo maLI rahe che. mA-bApa banI javuM e to eka ghaTanAmAtra che. "vAlI' banavuM te eka sAdhanA che. kuTuMbamAM dAdA, dAdI jo samAtA hoya to saMskAronI samasyA ghaNI haLavI thAya. dAdAjI vArtA kahe tyAre bALakane mAtra sAtvika manoraMjana ja nathI maLatuM, jIvana jIvavAnI adbhuta gurucAvIo paNa bhegI maLe che. dAdImA gharamAM beThA beThA nAnA bhUlakAone dharmazikSA ApyA kare. pahelI ane trIjI peDhI vacce thatA AvA AdAna-pradAnanAM mIThAM phaLa bIjI ane cothI peDhIne cAkhavA maLe che. " gharamAM vaDIlanI sArI sArasAMbhaLa levAtI hoya, AmanyA jaLavAtI hoya tyAre vRddhasevA ane vinayanA saMskAro saMtAnone vagara prayane maLe che. saMtAnone UMcA Adarzo ApavAnI sauthI kaparI javAbadArI bahu ochA zikSaNanI sonogrAphI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAlIo nibhAve che. koi leNadArano phona AvatA phonanA risIvara para hAtha rAkhIne pappA dIkarAne kahe che "kahI de, pappA ghare nathI." tyAre te pappA bhUlI jAya che ke A javAbanA marmano risIvara dIkaro che ane tenA kAna khullA che. saMtAnonI sAme ja gharanA vRddhone dhadhaDAvatA pUrve kayA vAlIo vicAratA haze ke A . DAyalogsanuM rekorDiMga cAlu che. aDadhI TikiTa musApharI karAvavAnI lAlacamAM potAnA saMtAnanI uMmara para kAtara calAvatI mAtA bhUlI jAya che ke A kAtara tenAM jIvanamUlyo para pharI vaLI che, je aDadhI TikiTanA darathI pAchA meLavI zakAtAM nathI. gharanA mANasa sAthe paNa maryAdA cUkIne koi jAhera vyavahAra thAya tyAre te vAta bhUlI javAya che ke AnI enlArjaDa kalara jheroksa TUMka samayamAM ja taiyAra thaze. gussAmAM AvIne bolAtI gALo paNa "saMtAna' nAmanI oDiyo keseTsamAM jhIlAtI hoya che. gharamAM jo UMcA Adarzo ApavAnuM bhagIratha kArya vAlIo pAra pADe to samajI levuM ke sapharajananA bIja "ajara kalTivezana" che. chatAM khAtara karatAM Daeth zulatz zuler old tell. Children learn more on grounds than at home. ghara karatA bahAra saMtAno vadhu zIkhatA hoya che. A vAkyane potAnA saMtAnanA nAma jeTaluM pAkuM karI rAkhavuM. jene bAra mahinA jALavavAnA che tevA anAjane "dIvela devAnuM ke temAM pArAnI TIkaDIo nAMkhI devAnuM DahApaNa, cha dAyakAnI AvaradAvALA saMtAno pAchaLa kema kAryarata nahIM thatuM hoya ? saMtAnone vilAsI vAyaro naDI na jAya te mATe saMskAronuM veTara paherAvavAnI agamacetI vAparavI sArI. chatAM je kAMi paNa khoTuM zIkhI lAve tenuM, tenA pappAe potAnI dADhInI jema roja klIna zeviMga karI levuM joie. gharamAM A rIte jo mUlyazikSaNa maLatuM rahe, niMdAmaNa thatuM rahe to navI peDhI zikSaNamAM rahelI uNapanI asarothI bacI zake. sAthe roja saMtAnone avasara joine koi sAttvika kathAprasaMgo kahetA rahevuM joie. vArtAnI asarane koi anDara esTimeTa karazo nahIM. A mATe jarUra paDe to vAlIoe sAtvika vAMcana, zravaNa karatA rahevuM joie. hIrAnA raphanuM pariNAma pAsA pADanArA para AdhArita che. zikSaNanI sonogrAphI
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aje paNa samAjamAM jyAM koi sabhyatA najare caDe to tenI pAchaLa "gharanuM vAtAvaraNa" "mAtAnA saMskAra", "vaDIlonuM siMcana' kAma karatuM haze. vidyApIThomAMthI jyAre mUlyavidyAe pITha pheravI dIdhI hoya tyAre gharane saMskArapITha banAvavAnA vAlIonAM kartavyano varga (kartavya) thayo che. saMskaraNa karavAnuM kArya vAlIo supere pAra pADe to vAlmikIvRMda avatAra levA taiyAra che. manuSyabhava, Aryadeza ane uttamakuLamAM moTo vizvAsa laine AvelI navI peDhInI "AvatIkAla'ne AjakAlamAM nakkI karI devI paDaze. yunivarsiTI opha keliphorniyAe eka virATa risarca projekTa hAtha dharyo. A risarca varka dAyakAo sudhI cAlyuM. te daramyAna judA judA pradezanI, alaga alaga AbohavA ane vAtAvaraNa vacce ucharatI, seMkaDo vyaktiono sAyakolojikala sTaDI karavAmAM Avyo. te dareka vyakitanA pAchA dara pAMca-pAMca varSe pholo-apa sTaDI thayA. vAraMvAranA pholo-apavALo itihAsano kadAca sauthI pahelo ane sauthI moTo sTaDI hato. A risarca riporTa pragaTa thayo che. tenA niSkarSa pramANe, koi paNa vyaktinA mAnasaghaDataranI prakriyA tenI 23 varSanI UMmare pUrNa thAya che. tyAM sudhImAM tenI prakRti, mAnyatAo, ruci, rasa, zraddhA, saMvedanazIlatA vagere bAbatomAM dhAryA pheraphAro karI zakAya che. paraMtu tyAM sudhImAM je tenuM mAnasa ghaDAya che, pachIthI temAM pheraphArane avakAza bahu ocho rahe." AjanA zikSaNapradhAna yugamAM bALaka, potAnA A trevIze ya varSa kadAca zikSaNakSetre pasAra kare che tethI te sahunuM mAnasa zikSaNathI ja ghaDAya che. AthI zikSaNataMtranA mAthe keTalI moTI ane gaMbhIra javAbadArI rahelI che te AnAthI pratIta thAya che. Astika mANasa pakavavo ke nAstika, sadAcArI mANasa pakavavo ke svecchAcArI, nItimAna mANasa pakavavo ke bhraSTa. - zikSaNanI sonogrAphI
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ A badhuM jyAre mukhyatve zikSaNanA hAthamAM ja hoya tyAre zikSaNanI javAbadArI hAive paranA basaDrAivara karatA jarA ya ochI nathI. vartamAna zikSaNa AtmA, karma, paraloka, mokSa jevI adhyAtmakSetranI pAyAnI vAtothI dUra rAkhe che. dharmanirapekSatAnA kAraNe zikSaNe mUlyanirapekSa paNa rahevuM paDyuM che. AthI navI peDhIne saMskAranirapekSa rahevuM paDyuM che. AmAM umero karyo che, AjanI tUTelI kauTuMbika vyavasthAe. teno guNAkAra karyo che, samaya, saMskAra ane kartavyaniSThAnI tIvra kheMca anubhavatA vAlIoe. - kadAca mAnavAmAM agharI lAge paNa eka manovaijJAnika sacoTatA dharAvatI hakIkata e che ke vyakti jIvanabharamAM je kAMi paNa zIkhe che temAMnuM ghaNuM kharuM, lagabhaga aDadhAthI ya vadhu to te, potAnI traNa varSanI UMmara pUrNa thatA sudhImAM ja zIkhI leto hoya che. ghaNAkharA jIvanavyavahAro tyAM sudhImAM te zIkhI leto hoya che. A bAbatane bhUlavI na joie. 1. bALakanI magnatA yogIne ya zaramAve tevI hoya che. te jyAre DhIMgalIthI rame tyAre DhIMgalImaya bane che, khorAka le tyAre khorAkamaya bane che ane kaMika jue tyAre dazyamaya bane che. bALaka hase tyAre pUrA dilathI hase che ane raDe to ya pUrA dilathI raDe che. kAraNa ke tene koi DhoLa hajI caDelo hoto nathI ane daMbha karatA tene AvaDatuM nathI. tenI nirdoSatA ane nirmaLatA ja tene AvI magnatAnI bheTa dhare che. korI pATInuM mUlya to ghaNuM che. AdhAra badho lahiyA para che. potAnA nAnA dIkarAnA saMskaraNa mATe utsuka eka mAtAe ekavAra erisToTalane pUchyuM ke "mArA bALakane Adarza mAnava banAvavo che, mAre tenuM ghaDatara kyArathI zarU karavuM joie?" erisToTale pUchayuM, tamArA bALakanI uMmara keTalI che?' bahene kahyuM, "atyAre to mAMDa pAMca varSano che." erisToTale kahyuM, "to tarata ghaDatara karavAnuM zarU karo, tame atyAre ja pAMca varSa moDA cho.' te zikSaNanI sonogrAphI
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyarthanA phinizDa proDakTanI kvoliTI meinTeina karavA raoN maTIrialanI guNavattA anivArya che. AjanI navI peDhI, AvatI kAlanA rASTranetAo, samAjasudhArako ane dharmanetAo che. jemanA bharose "AvatIkAla' che te "AvatI peDhI'nI "Aja' bahu mahattvanI che. Aje AkhI navI peDhInuM ghaDatara zikSaNa saMsthAomAM thAya che. zraddhAbhraSTa ane saMskArabhraSTa karanAruM vartamAna zikSaNa upAdeya nahovA chatAM sahu tene anivArya mAnI rahyA che. potAnA bALakanuM zaikSaNika ane sAMskArika ghaDatara gharamAM potAnI jAta dekharekha nIce ja kare ane bALakane zikSaNa saMsthAnAM pagathiyAM paNa na caDAve tevA mA-bApa keTalA ? sArA, dharma ane saMskArI mA-bApa paNa, anicchAe paNa eka anivArya aniSTarUpe AjanuM zikSaNa potAnA saMtAnone apAve che. zraddhAbhraSTa karanAruM zikSaNa samyapha na ja gaNAya. bhautika vikAsanI ja ciMtA karanAruM zikSaNa upAdeya kai rIte gaNAya? temAMya, Adhunika zikSaNanuM AkhuM sTrakTara ja boduM che. jeno hetu bhautika utkarSano ja che, jenuM svarUpa vinaya-bahumAnanA pAyAo vagaranuM che ane jenA pariNAmamAM nAstikatA ane niSpharatA jevA duSpariNAmo rahelA che, tevuM zikSaNa nathI hetuzuddha, nathI varUpazuddha, ke nathI pariNAmazuddha. chatAMya, AkhI (ripITa, AkhI) navI peDhI tenA havAle che te paNa eka kaDavI vAstavikatA che. AvatI kAlanA zramaNo ane zrAvako jemAMthI pAkavAnA che te navI peDhInuM mAnasa je zikSaNa dvArA ghaDAya che te zikSaNanA dekhItA bhayaMkara dUSaNo sAme AMkha ADA kAna paNa kevI rIte karAya? A pustakamAM zikSaNanI kSatio pratye aMgulinirdeza karyo che. bagADo batAvavA chatAM ke sudhArA sUcavavA chatAM A zikSaNane samarthana to jarAya nathI, na ja hoya. akSarajJAna, bhASAzAna, aMkajJAna Adi vyAvahArika jJAnanI AvazyakatAno apalApa na karI zakAya. kAraNa ke akSaraznatane paNa zratajJAnano eka prakAra mAnavAmAM Avyo che. paraMtu AjanI zikSaNa saMsthAmAM bALakanI nAstika ane bhautika vicArasaraNInuM ghaDatara thAya che tethI tenI heyatA sahajasiddha che. bhavyajano samyakajJAna rUpI paramAmRtanA pipAsu banI AtmakalyANa sAdhe te ja aMtaranI abhyarthanA. zikSaNanI sonogrAphI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAna zikSaNamAM zuM nathI ? gaNitanA dAkhalA... phijhiksanuM prAyogika zikSaNa... kemisTrInA prekTikalsa... bAyolojInI jarnalsa... bhUgoLanA mepa ane bhUmitinI AkRtio... dareka viSayanI thIyarI ane prekTikalsa zIkhavatuM AjanuM zikSaNa, mAnavatA, karuNA, sadAcAra, nIti ane saMyamanuM prekTikala jJAna to ApatuM nathI, tenI thIyarI zIkhavavAmAM paNa bhAre udAsIna...? keriyara banAvavAnA dhyeyane vareluM AjanuM zikSaNa kerekTara banAvavA pratye beparavA bane tyAre, kerekTara vagaranI keriyarane dhAraNa karanAro mAtra mAhitIonI gAMsaDIno kuriara' banI rahe che. SHUBHAY Cell : 98205 30299