________________
2 ખંડેરની મરામત
જૂનાગઢના મહારાજા રા'ખેંગાર શિકાર કરવા જંગલ તરફ જઇ રહ્યા હતા. રસ્તો ભૂલાઇ ગયો. આગળ જતા કોઇ ચારણ મળ્યો. રાજાએ તેને રસ્તો પૂછડ્યો. તીર કામઠાં સાથે સજજ થયેલા અન્યારુઢ રાજવીને જોતા જ ચારણ સમજી ગયો. રાજાના આ દેદારમાં તેને કોઇ હરણનાં તરફડિયાં દેખાયા. તે ખૂબ ઉદ્વિગ્ન થયો. તેનું દિલ દ્રવી ઊર્યું. રાજાને સંભળાવવાની હિંમત ન હોય તો ચારણ શાનો ?
રાજાના પ્રશ્નના જવાબમાં ચારણે એક દુહો લલકાર્યો. જીવ હણતા નરક ગતિ, અહણતા સ્વર્ગ, હું જાણું દો ય વાટડી, જિણ ભાવે તિણ લગ.
ચારણના ચબરાકિયા અને સાત્વિક જવાબથી પ્રસન્ન થયેલા રાખેંગારે ત્યાં જ તીર કામઠા તોડી નાંખ્યા અને કાયમ માટે શિકાર નહીં કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરી ત્યારે તે ચારણના મુખ પર સો સો હરણાંઓનું સ્મિત પ્રતિબિંબિત થયું.
યુનિવર્સિટીનાં પગથિયાં ક્યારે ય નહીં ચડેલા આ ચારણની સાથે, યાંત્રિક કતલખાનાઓને પણ વગર ખચકાટે પરવાના આપતા આજના કહેવાતા શિક્ષિતને સરખાવતા, “શિક્ષણ' સામે એક મોટો પ્રશ્નાર્થ ઊભો થાય છે. પશુના શરીરમાં ચેતના દેખાય અને તે ચેતનામાં સુખદુઃખનું આત્મવત્ સંવેદન દેખાય તેને શિક્ષિત કહેવો, કે જેને પશુદેહમાં કિલોબંધ માંસનું પેકેજ દેખાય અને તે પેકેજમાં હુંડિયામણ દેખાય તેને શિક્ષિત કહેવો ?
The heart of education is the education of heart.' al ધારમાં નહીં પણ હૈયાની સંવેદનામાં જ જો શિક્ષણનું હાર્દ સમાયેલું હોય તો બેધડક રીતે કહી શકાય કે રા'ખેંગારને મળેલો પેલો ચારણ ડબલ ગ્રેજ્યુએટ હતો અને વર્તમાન શિક્ષણ નિરક્ષરો પેદા કરે છે. = શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
