________________
"We want that education by which
character is formed,
strength of mind is increased,
the intellect is expanded and
D વાંઝિયું વૃક્ષ
by which one can stand on one's feet"
ભારતીય અસ્મિતાના જ્યોતિર્ધર ગણાતા સ્વામી વિવેકાનંદે કોઇ સભામાં શિક્ષણ અંગેના ઉપરોક્ત વિચારો રજૂ કર્યા ત્યારે જગતને શિક્ષણની એક તંદુરસ્ત, સચોટ અને સાત્ત્વિક વ્યાખ્યાની ભેટ મળી. આ વ્યાખ્યા પ્રમાણે શિક્ષણનાં ચાર મહત્ત્વનાં કાર્યો સ્થાપિત થાય છે.
જેનાથી ચારિત્રનું ઘડતર થાય, જેનાથી માનસિક ક્ષમતાનું નિર્માણ થાય,
જેનાથી બૌદ્ધિક વિકાસ સાધી શકાય અને
જેના થકી વ્યક્તિ પગભર બની શકે, તેને શિક્ષણ કહેવાય.
ઘણી શાળાઓમાં શિક્ષણનો મહિમા દર્શાવતું એક સચોટ મરાઠી સુવાક્ય ચિતરાયેલું હોય છે. ‘શીલ ઘડવિતે તે ચ ખરે શિક્ષણ' પણ આજનું શિક્ષણ શીલ ઘડે છે ખરું ? જીવનમાં સદાચારનો પ્રેમ પાંગરે અને શીલ માટેનું સત્ત્વ પ્રગટે તેવો કોઇ પાઠ એકાદ સેમ્પલપીસ તરીકે પણ ક્યાંય ભણાવાય છે ખરો ?
દરેક ધોરણનાં દરેક પાઠ્યપુસ્તકોમાં ઉઘડતે પાને ‘મારું પ્રતિજ્ઞાપત્ર’ (Pledge) છપાય છે. જેમાં છપાયેલું હોય છે. ‘ભારત મારો દેશ છે, બધા
૧૫૭૬
શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
