________________
સ્વામીના પિતા રાજા સિદ્ધાર્થના રાજવૈભવનું વર્ણન કરાયું છે. રાજાના શરીરે થતાં તેલમર્દનની વાત તેમાં આવે છે. તેલમર્થકો શતપાક, સહસ્ત્રપાક, લક્ષપાક તેલ દ્વારા તેમના શરીરે માલિશ કરતા. (એકસો ઉકાળાવાળું તેલ એટલે શતપાક તેલ, તે રીતે હજાર ઉકાળાવાળું તેલ એટલે સહસ્ત્રપાક તેલ અને લાખ ઉકાળાવાળું તેલ એટલે લક્ષપાક તેલ.) ત્યાં જણાવાયું છે કે મર્થકો એવા હોંશિયાર હતા કે શરીરના છિદ્રો દ્વારા અંદર ઊતરેલાં તેલને પાછું બીજા છિદ્દો વાટે બહાર કાઢી લેતા. તેલ જો અંદર જ રહી જાય તો અજીર્ણ થવાની સંભાવના રહે. એટલે તેલ પરત બહાર નીકળી જાય અને માત્ર સ્નિગ્ધતા જળવાઇ રહે, તેનું નામ માલિશ.
શરીર ચીકણું થાય એ જ માત્ર માલિશ નથી. તે તો તેલના લપેડા કરવાથી ય થઇ શકે છે. માલિશનો સંબંધ તેલના પ્રદાન સાથે નથી, તેલથી થનારી અસર સાથે છે. શિક્ષણને આવા તેલમન સાથે સરખાવી શકાય, જે બુદ્ધિનો માત્ર ભાર કે વજન ન વધારે પણ બુદ્ધિનો સંસ્કાર કરે. આને કહેવાય “અસર'.
- શિક્ષણની બી. એફ. સ્કિનરે આવી જ વ્યાખ્યા કરી છે: Education is what survives, when what has been learnt is forgotten. Asli ભૂલાઇ ગયા પછી જે બચે તેનું નામ શિક્ષણ. તેલને બહાર કાઢી લઇને અંદર સ્નિગ્ધતા જાળવી રાખવાનું ડહાપણ અહીં છતું થાય છે.
દ્રોણાચાર્ય જ્યારે વિદ્યાર્થીઓને ભણાવી રહ્યા હતા, ત્યારે બધાને એક પાઠ કરી લાવવા કહેલું. સન ૪ (તું ક્ષમા ક૨) એવી પંક્તિથી પાઠ પૂરો થતો હતો. તેમાં બીજે દિવસે બધાનો પાઠ લેવાયો. બધા વિદ્યાર્થીઓ પાઠ કડકડાટ બોલી ગયા પણ યુધિષ્ઠિરે પાઠ ન આવડતો હોવાનું કહ્યું. પછીના દિવસે પણ પાઠ પાકો ન થયો હોવાનું જ્યારે યુધિષ્ઠિરે જણાવ્યું, ત્યારે દ્રોણાચાર્યે પોતાના આંગળાની છાપ યુધિષ્ઠિરના ગોરા ગાલ ઉપર ઉપસાવી દીધી. તે જ ભણે હર્ષાવિત થયેલા યુધિષ્ઠિર નાચવા લાગ્યા. “પાઠ આવડી ગયો ગુરુજી ! બરાબર પાકો કર્યો છે, અજમાવી પણ જોયો છે, હવે નહીં ભૂલાય. યુધિષ્ઠિર ગુણાત્મક અસર લાવે તેને પાઠ આવડવો” એમ કહેતા હતા. કદાચ આનું જ પરિણામ હશે કે ડાયનેમિક દ્રોપદી સામે પણ યુધિષ્ઠિર કાયમ સ્ટેટિક રહી શક્યા.
નું શિક્ષણની સોનોગ્રાફી