________________
– ઊંડા અંધારેથી...
સહજાનંદી કોઇ સંત પાસે આવીને કોઇ જિજ્ઞાસુએ પ્રશ્ન કર્યો.
पुष्पं द्रष्ट्वा फलं द्रंष्ट्वा द्रष्ट्वा च यौवनं स्त्रियः । एतानि तीणि द्रष्ट्वापि, कस्य नो चलते मनः ? ખીલેલું રંગબેરંગી પુષ્પ, પાકેલું રસભર ફળ અને સોહામણી કોઇ સ્ત્રીનું યૌવન, આ ત્રણને જોઇને કોઇનું મન ચલિત ન થાય તેવું બને ખરું ? વળતા શ્લોકથી સંતે જવાબ આપ્યો.
"
पुष्पं द्रष्ट्वा फलं द्रष्ट्वा द्रष्ट्वा च यौवनं स्त्रियः । ज्ञानयोगे समुत्पन्ने, न द्रष्टुश्चलते मनः ॥
સામે ખીલેલું ગુલાબ હોય, પાકેલી કેરી હોય કે રૂપાળી પદ્મિની હોય. જેણે જ્ઞાનયોગને સાધ્યો હોય તેવો જ્ઞાનયોગી આ ત્રણેને એકસાથે જુએ તો પણ તેનું મન ચલિત થતું નથી.
રાગ અને દ્વેષ બન્ને જીવની ચલિત અવસ્થાઓ છે. મનગમતા પદાર્થો મળતા માનવ આનંદિત બને છે અને અણગમતા પદાર્થો ભટકાઇ પડતા તે ખિન્ન બને છે. અનાદિ કાળની ઘડાયેલી પ્રાણીમાત્રની આ તાસીર છે. સુંવાળો સ્પર્શ, સોહામણું સૌંદર્ય, કર્ણપ્રિય શબ્દ, પ્રસરતી સુગંધ અને મનગમતો રસ પ્રાણીને આનંદ અર્પે છે. આથી વિપરીત વિષયો તેને ખિન્નતા ઉપજાવે છે.
વિશ્વહિતેષી સર્વજ્ઞ તીર્થંકર દેવોએ કાળ અનાદિથી આત્માની પૂંઠે પડી ગયેલા આ રાગ અને દ્વેષના મૂળમાં ‘અજ્ઞાન’ હોવાનું કહીને સચોટ નિદાન કરી દેખાડ્યું છે. જડ માત્રમાં ‘વિનાશિતા' (Mortality) છે અને જીવમાત્રમાં પૂર્ણતા (Absoluteness) છે. બન્ને વસ્તુ પ્રક્રિયા હેઠળ છે. આ ન જણાય ત્યાં સુધીના જ બધા તોફાનો છે.
શિક્ષણની સોનોગ્રાફી
૧
