Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / / caudahavA~ bhaag| aMka 7-8 jainhitaissii| vaizAkha, jyeSTha 2446 aprala, maI 1920 UARY na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe styvaannii| bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI 'hitaiSI' // jagatakI racanA aura usakA vicArase kisI viSayakI jA~ca tathA khoja kara nekA artha sivAya isake aura kucha bhI nahIM __ prbNdh| hotA hai ki saMsArameM jo kucha bhI ho rahA hai [ lekhaka, zrIyuta bA0 sUrajabhAnujI, vkiil|] usase una kAryoM ke niyamoMko nizcaya kara leM yaha jagat kisa taraha banA aura kisa taraha aura phira unhIM niyamoMko apanI jA~cakI isakA yaha saba prabandha cala rahA hai, isa viSayameM kasauTI banA leM / jaisA ki gehU~ ke bIjase sadA logoMmeM bahuta hI jyAdA matabheda pAyA jAtA gehU~kA hI paudhA ugatA huA dekhakara hama yaha hai / sabhI apane matako 'Aptavacana' yA 'sarva- siddhAMta ThaharA leM ki gehU~ ke bIjasa to gehU~ kA hI jJavAkya ' batA rahe haiN| isase isa viSayakA paudhA uga sakatA hai, gehU~ke sivAya anya kisI nirNaya zabda pramANake dvArA honA to bilakula bhI anAjakA paudhA nahIM uga sktaa| isa prakAra hI asambhava pratIta hotA hai / eka mAtra anumAna yaha siddhAnta nizcaya karake aura ise aTala / ' pramANase hI nizcaya kiye jAnekA sahArA raha niyama mAnakara AgAmIko geha~ke bIjase geha~kA gayA hai| isI hetu hama bhI Aja isa lekhake paudhA paidA ho jAnekI bAta to sahI aura saccI dvArA, tarka aura anumAnase isa gahana viSayakI ThaharAte raheM tathA gehU~ke bIjase cane yA maTarakA khoja pAThakoMke sAmane rakhate haiM / AzA hai ki paudhA paidA ho jAnekI bAtako asatya mAnate rheN| satyake icchuka hamAre isa lekhako dhyAnake sAtha ' isI prakAra strIpuruSa dvArA hI manuSyakI utpatti par3heMge aura jo bAta saccI tathA sahI siddha hogI dekhakara pratyeka manuSyakA apane mA~-bApa dvArA usake mAnane meM kucha bhI AnAkAnI na kreNge| paidA honA hI ThIka samajheM, isake viparIta kisI . isa viSayameM vicAra karane yogya sabase pahalI bhI bAtako satya na mAneM / isI prakArakI jA~ca bAta yaha hai ki tarka yA anumAna arthAt buddhi- aura khojako buddhikI jA~ca kahate haiM / anubhava 1-2 For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dvArA khoje hue isI prakAra ke niyamoMse ApasameM logoM ke matabhedakA nirNaya ho sakatA hai aura hotA hai / jainahitaiSI - yadyapi isa vicAraNIya viSayake sambandhameM yahA~ duniyAmeM saikar3oM prakArake mata mAne jA rahe haiM to bhI ve saba, moTe rUpase, tIna bhAgoM meM vibhAjita ho jAte haiM / ( 1 ) eka vibhAgavAle to eka paramezvara yA brahmako hI anAdi ananta mAnate haiM / inameM se bhI koI to yaha kahate haiM ki usa Izvara yA brahmake sivAya anya kucha hai hI nahIM, yaha jo kucha bhI sRSTi dikhAI de rahI hai vaha svamake samAna eka prakArakA bhrama mAtra hai / kucha yaha kahate haiM ki bhrama mAtra to nahIM hai, duniyA ke saba padArtha satrUpa vidyamAna to haiM parantu ina sabhI cetana acetana padArthoMko usa paramezvarane hI nAsti se astirUpa kara diyA hai / pahale to eka paramezvara ke sivAya anya kucha bhI nahIM thA; phira usane kisI samayameM avastuse hI ye saba vastue~ banA dI haiM, jaba vaha cAhegA taba ina saba padArthoko nAstirUpa kara degA aura taba sivAya usa eka Izvarake anya kucha bhI na raha jAyagA / ( 2 ) dUsare vibhAgavAle yaha kahate haiM ki avastuse koI vastu bana nahIM sakatI; vastuse hI vastu banA karatI hai; isa kAraNa jIva ajIva ye donoM prakArakI vastue~ jo saMsAra meM dikhAI detI haiM na to kisI ke dvArA banAI gaI haiM aura na banAI hI jA sakatI haiM / jisaprakAra paramezvara sadAse hai aura sadAtaka rahegA usI prakAra jIva ajIvarUpa vastue~ bhI sadA se haiM aura sadA raheMgI / parantu ina jIvaajIvarUpa vastuoMkI aneka avasthAoM-aneka rUpoM kA banAnA bigAr3anA usa paramezvarake hI hAthameM hai / ( 3 ) tIsare prakArake logoM kA yaha kahanA hai ki jIva aura ajIva ye donoM hI prakArakI vastue~ anAdise haiM aura ananta taka rheNgii| [ bhAga 14 inakI avasthA aura rUpako badalanevAlI, saMsAracakrako calAnevAlI, koI tIsarI vastu nahIM hai / balki inhIM vastuoM ke Apasa meM Takkara khAne se inhIM guNa aura svabhAvake dvArA saMsArakA yaha saba parivartana hotA rahatA hai-raMga-biraMge rUpa banate bigar3ate rahate haiM / isa prakAra, yadyapi ina tInoM prakArake logoM ke siddhAntoM meM dharatI AkAzakA sA antara hai to bhI eka jarUrI viSaya meM sabhI sahamata haiM; arthAt ye tInoM hI kisI na kisI vastuko anAdi avazya mAnate haiM / nambara avvala to yaha kahatA hai ki paramezvarako kisIne nahIM banAyA, vaha to binA banAye hI sadAse calA AtA hai aura apane anAdi svabhAvAnusAra hI isa sAre saMsArako calA rahA hai- aneka prakArakI vastuoMko banA bigAr3a rahA hai / nambara dokA yaha kahanA hai ki paramezvarake samAna jIva aura ajIvako bhI kisIneM nahIM banAyA, ve sadAse cale Ate haiM aura sadAtaka raheMge / isI taraha naM0 3 bhI kahatA hai ki jIva aura ajIvako kisIne nahIM banAyA, kintu ye donoM prakAra kI vastue~ binA banAye hI sadAse calI AtI haiM / ina tInoM virodhI matavAloMmeM yaha vivAda to uTha hI nahIM sakatA ki binA banAye sadAse bhI koI vastu ho sakatI hai yA nahIM aura jaba yaha bAta bhI sabhI mAnate haiM ki vastumeM koI na koI guNa yA svabhAva bhI avazya hI hotA hai; arthAt binA kisI prakArake guNa yA svabhAva ke koI vastu ho hI nahIM sakatI hai, taba ye tInoM hI prakArake loga yaha bAta bhI jarUra mAnate haiM ki jo vastu anAdi hai usake guNa aura svabhAva bhI anAdi hI hote haiM / arthAt, ala eka paramezvarako anAdi mAnanevAle to usa parame -- zvarake guNa aura svabhAvako anAdi batAte haiM; jIva, ajIva aura paramezvarako anAdi mAnane For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8 ] bAle ina guNoMko anAdi kahate haiM, aura kevala jIva aura ajIvako hI anAdi mAnanevAle ina donoMhIke guNoMko anAdi batAte haiM / ataH ina do bAto meM to saMsArake sabhI matavAle sahamata haiM ki ( 1 ) saMsArameM koI vastu binA banAye anAdi bhI huA karatI hai aura (2) usake guNa aura svabhAva bhI binA banAye anAdi hote haiM / aba kevala itanI hI bAta nizcaya karanI bAkI raha jAtI hai ki kauna vastu to binA banI huI anAdi hai aura kauna vastu banI huI arthAt sAdi hai / jagatakI racanA aura usakA prabandha / isa bAtakA nirNaya karaneke vAste hama apane pAThakoM ko phira usa bAtakI yAda dilAte haiM jisakA ullekha hamane Upara kiyA hai; arthAt, aisI bAtoMke nirNaya karaneke hetu manuSya * jo kucha bhI apane buddhibalase kara sakatA hai vaha yahI haiM ki saMsArake calate hue kArakhAne ke niyamoMko DhU~Dha nikAle aura phira unhIM niyamoMke dvArA ina gupta aura gahana viSayoMkA bhI nirNaya kara leve / parantu isa prakAra khoja karane para saMsArameM to aisI koI bhI vastu nahIM milatI * hai jo binA kisI vastu ke hI bana gaI ho, arthAt nAstise hI astirUpa ho gaI ho / aura na koI aisI hI vastu dekhI jAtI hai jo kisI samaya nAstirUpa ho jAtI ho / balki yahA~ to vastuse hI vastu banatI dekhI jAtI hai; arthAt pratyeka vastu kisI na kisI rUpameM sadA hI banI rahatI hai / bhAvArtha, na to koI navIna vastu paidA hI hotI hai aura na koI vastu nAza hI hotI hai, balki jo vastue~ pahale se calI AtI haiM unhIMkA rUpa badala badala kara navIna navIna vastue~ dikhAI detI rahatI haiM; jaisA ki sonA rUpA Adi dhAtuoM se hI aneka prakAra ke AbhUSaNa banAye . jAte haiM / sonA rUpA Adi ke binA ye AbhUpaNa kadAcit bhI nahIM bana sakate haiM / phira 187 unhIM AbhUSaNoMko tor3akara anya aneka prakA rake AbhUSaNa banA liye jAte haiN| unhIM kA tAra khIMca kara goTA ThappA Adi banA liyA jAtA hai, athavA patrA cheta ( gar3ha ) liyA jAtA hai / garaja yaha ki eka sonA yA rUpA Adi dhAtue~ yadyapi bhinna bhinna prakArake rUpa dhAraNa karatI rahatI haiM parantu sabhI rUpoMmeM ve dhAtue~ avazya vidyamAna rahatI haiM / isI prakAra bIja, miTTI, pAnI aura vAyu Adi paramANuoMke saMgaThana se hI vRkSa banatA hai aura phira usa vRkSako jalA denese ve hI paramANu koyalA dhUA~ aura rAkha AdikA rUpa dhAraNa kara lete haiM aura phira Ageko bhI aneka rUpa dhAraNa karate rahate haiM / isa taraha jahA~ taka bhI isa saMsArakI vastuoMkI jA~ca kI jAtI hai usase to yahI siddha hotA hai ki jagatakA eka bhI paramANu kamatI bar3hatI nahIM hotA / balki jo kucha bhI hotA hai vaha yahI hotA hai ki unakA rUpa aura avasthA badala badala kara navIna navIna vastue~ banatIM aura bigar3atI rahatI haiM / aisI dazA meM manuSya ke pAsa to aisA koI hetu ho hI nahIM sakatA jisase vaha yaha kaha sake ki kisI samaya meM koI vastu binA kisI vastuke hI bana gaI thI, arthAt nAsti se astirUpa ho gaI thI; balki tarka pramANa tathA buddhibalase kAma lene, aura duniyA ke calate hue kArakhAnoMke niyama TaTolane para to manuSya isI bAta ke mAnane para bAdhya hotA hai ki nAstise asti ho jAnA arthAt binA vastuke vastu bana jAnA bilakula hI asambhava haiM aura isa liye yaha bAta to spaSTa hI siddha hai ki saMsArakI vastue~ nAstise astirUpa nahIM ho gaI haiM kintu kisI na kisI rUpameM sadAse hI vidyamAna calI AtI haiM aura Ageko bhI kisI na kisI rUpameM sadA vidyamAna raheMgIM / arthAt saMsAra kI sabhI jIva, ajIvarUpa vastue~ For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 14 anAdi ananta haiM jinake aneka prakArake navIna honA mAnanA par3atA hai| Age calakara hama" navIna rUpa hote jAneke dvArA hI yaha vicitra vastusvabhAvakI khoja karate haiM to unake svabhAva saMsAra cala rahA hai| bhI anAdi aura ananta hI pAte haiM / arthAt, ___ isa prakAra jIva aura ajIvarUpa saMsArakI agnikA jo svabhAva jalAne, uSNatA pahu~cAne aura sabhI vastuoMkI nityatA siddha ho jAne para prakAza karanekA aba hai vaha usameM sadAse hI aba kevala yaha bAta nirNaya karaneke yogya hai aura sadA taka rahegA / isI prakAra lohe, raha jAtI hai ki saMsArake ye saba padArtha kisa pItala, sone, cA~dI, namaka, suhAgA aura prakArase navIna navIna rUpa dhAraNa karate haiM, phiTakarI Adi sabhI padArthoke guNa aura svabhAva arthAt ina anAdi vastuoMke dvArA isa vicitra bhI sadAse hI cale Ate haiN| inake ye guNa saMsArakA kArakhAnA kisa taraha cala rahA aura svabhAva aTala honeke kAraNa hI manuSya hai| isa bAtake nizcaya karaneke vAste bhI manuSya inake svAbhAvoMkI khoja karatA hai aura phira sivAya isake aura kucha nahIM kara sakatA ki una khoje hue unake svabhAvoMke dvArA unase. vaha saMsArake DhA~cekI jA~ca kare aura usakI nAnA prakArake kAma letA hai aura bekhaTake kAryapraNAlIke niyamoM ko DhUMDha nikaale| paranta unako kAmameM lAtA hai| yadi vastuoMke ye isa prakArakI khojameM lagate hI sabase pahalI guNa aura svabhAva aTala na hote-badalate rahA bAta manuSyako yaha mAlUma hotI hai ki manuSya karate-to manuSyako kisI vastuke. chUne aura manuSyase hI paidA hotA anAdi kAlase calA usake pAsa jAne takakA bhI sAhasa na hotA; AtA hai / gAya, bhaiMsa, ghor3A, gadhA, bher3a, bakarI, kyoM ki taba to yahI khaTakA banA rahatA ki kuttA, billI, zera, bher3iyA, cIla, kabUtara, na jAne Aja isa vastukA kyA svabhAva ho kauA, aura cir3iyA Adi pazu pakSiyoMkI gayA ho, aura isake chUnese na jAne kyA phala bAbata bhI jo apane mA-bApase hI paidA hue paidA ho / parantu saMsArameM to yahI dikhAI de rahA dekhe jAte haiM, yaha mAnanA par3atA hai ki ve bhI hai ki vastukA jo svabhAva Aja hai vahI kala thA nasala dara nasala sadAse hI cale Ate haiM aura aura vahI AgAmI kalako rahegA / isI kAraNa binA mA~-bApake paidA nahIM kiye jA sakate vaha vastuoMke svabhAvake viSayameM apane aura haiM / gehU~, canA, makkA, bAjarA, ur3ada, mUMga, apanese pahaleke logoMke anubhava para pUrA bharosA aura Ama amarUda Adi una paudhoMkI bAbata karatA hai aura sabhI vastuoMke svabhAvako aTala. bhI, jo apane paudheke bIja, jar3a zAkhA Adise mAnatA hai / isase sApha sApha yahI natIjA hI paidA hote haiM, yaha mAnanA par3atA hai ki nikalatA hai ki kisI khAsa samayameM koI ve bhI santAnakramase sadAse hI cale Ate haiM, kisI vastumeM koI khAsa guNa paidA nahIM kara aura kisI samayameM ekAeka paidA hone zurU nahIM sakatA hai, balki jabase vaha vastu hai tabhIse ho gaye haiN| isa taraha ina pazu, pakSI, vanaspati usameM usake guNa bhI haiN| aura cUMki saMsArakI aura manuSyoMkA apane mA~ bApa yA bIja Adike vastue~ anAdi haiM isa vAste unake guNa bhI dvArA anAdi kAlase paidA hotA huA calA AnA anAdi hI haiM-unako kisIne nahIM banAyA hai / mAnakara ina sabakI utpatti aura nivAsasthAnake isI prakAra saMsArakI vastuoMkI jA~ca karaneseM, vAste isa dharatIkA bhI anAdi kAlase hI maujUda yaha bhI mAlUma ho jAtA hai ki do yA adhika. For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagatakI racanA aura usakA prabandha | aGka 7-8 ] vastuoMko kisI vidhi ke sAtha milAnese jo - navIna vastu isa samaya bana jAtI hai vaha isa prakArake milApa se pahale bhI banatI thI aura vahI Age ko bhI banegI, jaisA ki nIlA aura pIlA raMga milanese jo harA raMga isa samaya banatA hai vahI sadAse banatA rahA hai aura sadAko banatA rahegA / aise hI kisI vastuke prabhAvase jo pari vartana kisI dUsarI vastu ho jAtA hai vaha pahale bhI hotA thA aura vahI Ageko bhI hogA ; jaisA ki AgakI garmI se pAnIkI jo bhApa isa samaya banatI hai vahI pahale banatI thI aura vahI Ageko bhI banatI rahegI / lakar3iyoMko AgameM DAlanese, isa samaya, jaisI ve koyalA dhuA~ aura rAkharUpa ho jAtI haiM vaisI hI pahale bhI hotI thIM aura Ageko bhI hotI raheMgIM / sArAMza yaha ki, saMsArakI vastuoM ke Apasa meM athavA anya vastuoMpara apanA prabhAva DAlane yA anya vastuoMse prabhA vita hone Adike saba prakArake guNa aura svabhAva aise nahIM haiM jo badalate rahate hoM yA badala sakate hoM, balki vastuoMkI jA~ca aura khojake dvArA unake ye saba svabhAva aTala hI dikhAI dete haiManAdi ananta hI siddha hote haiM / isa prakAra manuSyako apane buddhibalase kAma lene para jaba yaha bAta siddha ho jAtI hai ki vRkSase bIja aura bIjase vRkSakI utpattike samAna yA muragI aura muragIse aMDeke samAna saMsArake manuSya, aneka pazu pakSI aura vanaspatiyA~ nasala dara nasala, santAna dara santAna, anAdikAla se hI cale Ate haiM, kisI samayameM inakA Adi nahIM ho sakatA aura ina sabake anAdi honeke kAraNa isa pRthvIkA bhI anAdi honA jarUrI . hai jisapara ve anAdi kAlase utpanna hote aura vAsa karate hue caleM aaveN| sAtha hI, vastuoMke guNa, svabhAva aura Apasa meM eka dUsare para asara DAlane tathA eka dUsareke asarako grahaNa karanekI aMDe se sabhI 189 Ma prakRti Adi bhI anAdi kAla se hI calI AtI hai, taba jagatake prabandhakA sArA hI DhA~cA manuvyakI A~khoM ke sAmane ho jAtA hai, usako sApha sApha dikhAI dene laga jAtA hai ki duniyAmeM jo kucha bhI ho rahA hai vaha saMtra vastuoMke guNa aura svabhAvase hI ho rahA hai / saMsArakI ina saba vastuoMke sivAya na to koI bhinna prakAra kI zakti hI isa prabandhameM koI kArya kara rahI hai aura na kisI bhinna zaktikI kisI prakArakI koI jarUrata hI hai / jaisA ki jaba samudrake pAnI para sUraja kI dhUpa par3atI hai to usa dhUpameM jitanA tApa hotA hai usIke anusAra samudrakA pAnI usa tApase prabhAvita ho ( tapta ho) bhApha banajAtA hai aura jidharako havAkA pravAha hotA hai| udharako hI mAphake rUpameM bahA calA jAtA hai / phira jahA~ kahIM bhI use itanI ThaMDa mila jAtI hai ki vaha pAnIkA pAnI ho jAve vahIM pAnI hokara barasane lagatA hai / puna: vaha barasA huA pAnI apane samatala rUpa rahaneke svabhAvake kAraNa DhAlahIkI taraphako bahane laga jAtA hai aura dharatIkI usa vastuko, jo pAnI meM ghula sakatI hai, gholatA aura apane sAtha letA huA calA jAtA hai / isI prakAra jo vastue~ pAnIpara taira sakatI haiM ve bhI usa pAnI para tairatI huI sAtha sAtha calI jAtI haiM, parantu jo vastue~ na pAnImeM ghula sakatI haiM aura na pAnI para taira sakatI haiM, ve pravAhita pAnI ke dhakkoMse kucha dUrataka to lar3hakatI huI sAtha jAtI haiM parantu jisa sthAnapara dharatIkA DhAla kama honeke kAraNa pAnIkA pravAha halakA ho jAtA hai vahIM ve vastue~ raha jAtI haiM / pAnIkA yaha pravAha apane mArgakI halakI halakI rukAvaToM ko haTAkara apanA mArga sApha karatA, balavAn rukAvaToMse apanA mArga adalatA badalatA, ghUmatA ghAmatA DhAlahIkI ora bahatA jAtA hai / aura jahA~ kahIM bhI koI gaDDhA pAtA hai vahIM jamA For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [ bhAga 14 hone laga jAtA hai tathA jo pAnI gaDDese adhika hotA hai ki jisako dUra haTAnA aura vicArahotA hai vaha Ageko bahatA calA jAtA hai; yahA~ kSetrameM khar3A rahanA hI asambhava ho jAtA hai / hA~, taka ki vaha bahatA bahatA samudra meM hI jA vicArake kSetrase dUra bhAga jAne para, pakSapAta aura pahu~catA hai| * aMdhavizvAsakI lAThIko cAroM tarapha ghumAkara kisI __dhUpa, havA, pAnI aura miTTI Adike ina bhI hetu yA pramANako apane pAsa na phaTakane uparyukta svabhAvoMse duniyA bharameM lAkhoM aura denekI avasthAmeM hama jo cAhe mAna sakate haiM; karor3oM hI parivartana ho jAte haiM, jinase phira para aisI dazAmeM hamAre liye yaha bAta bhI jarUrI navIna navIna lAkhoM karor3oM kAma hone laga ho jAtI hai ki na apanI kaheM aura na kisIjAte haiN| aura bhI jina jina kAryoMpara dRSTi kI suneM-arthAt, svayaM bhI jo cAhe vizvAsa daur3Ate haiM una unapara isI prakAra vastusvabhAvake bA~dha kara baiTha jAveM aura dUsaroMko bhI ulaTA dvArA hI kArya hotA huA pAte haiM aura honA bhI pulaTA jo mana cAhe vizvAsa bA~dha lene deveM / cAhie aisA hI; kyoMki jaba saMsArakI sArI vastue~ garaja na to apane vizvAsako jhUThA batAnekA tathA unake svabhAva sadAse haiM; jaba saMsArakI sArI kisIko adhikAra deveM aura na svayaM kisIke vastue~ ApasameM eka dUsare para apanA apanA vizvAsako asatya ThaharAveM / prabhAva DAlatI haiM aura dUsarI vastuoMke prabhAvase vicAranekI bAta hai ki jaba samudra ke pAnIkI prabhAvita hotI haiM taba to yaha bAta jarUrI hI hI bhApha bana kara usakA hI bAdala banatA hai hai ki unameM sadAse hI barAbara khicar3IsI pakatI taba yadi vastusvabhAvake sivAya koI anya hI rahe aura saMsArakI vastuoMke svabhAvAnusAra nAnA bAriza barasAnekA prabandha karanevAlA hotA to prakArake parivartana hote rheN| yahI saMsArakA sArA vaha to kadAcit bhI usa samudra para pAnI na kArya-vyavahAra hai jo vastusvabhAvake dvArA apane barasAtA jisake pAnIkI bhApha bana kara hI yaha Apa ho rahA hai aura avicArI puruSoMko bAdala banA thA / parantu dekhanemeM to yahI AtA cakita karake bhramameM DAla rahA hai| hai ki bAdalako jahA~ bhI itanI ThaMDa mila jAtI isa prakAra duniyAke isa sAre DhA~cekI par3a- hai ki bhAphakA pAnI bana jAve vahIM vaha barasa tAla karane para, buddhi aura vicArase kAma lene par3atA hai / yahI kAraNa hai ki vaha samudra para bhI para, sivAya isake aura kucha bhI siddha nahIM barasatA hai aura dharatI para bhI / vaha bAdala to hotA ki jina jina vastuoMse yaha duniyA isa bAtakI jarA bhI paravAha nahIM karatA ki banI huI hai ve sabhI jIva, ajIva tathA unake mujhe kahA~ barasanA cAhie aura kahA~ nahIM / guNa aura svabhAva anAdi ananta haiN| unake ina isI kAraNa kabhI to yaha varSA samaya para ho anAdi svabhAvoMke dvArA hI jagatakA yaha saba jAtI hai aura kabhI kusamaya para hotI hai, balki kAryya vyavahAra cala rahA hai| ina jIva ajIva kabhI kabhI to yahA~ taka bhI hotA hai ki sArI padArthoke sivAya na to koI tIsarI vastu siddha phasala bhara acchI bAriza barasa kara aura khetIkI hotI hai aura na usake honekI koI jarUrata hI acche prakAra pAlanA hokara antameM eka Adha mAlUma hotI hai| isake sivAya yadi vicArake bArizakI aisI kamI ho jAtI hai ki sArI vAste koI tIsarI vastu mAna bhI leM to usake karI karAI khetI mArI jAtI hai| yadi vastu-." viruddha AkSepoMkA aisA bhArI samUha sAmane A khar3A svabhAvake sivAya koI dUsaraH prabaMdha karanevAlA For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] jagatakI racanA aura usakA prabandha / Arr.AARArwww.inwwwwwwwwwwwwwwwapnaniwwwwwwwwwwwwwwwon hotA taba to aisI aMdhAdhuMdhI kabhI bhI na hotii| sAna / isIse kabhI kabhI aisI gar3abar3I bhI ho isa sthAna para yadi yaha kahA jAve ki usakI jAtI hai ki jahA~ jarUrata nahIM hotI vahA~ to to icchA hI yaha thI ki isa varSa isa khetameM bAriza barasa jAtI hai aura jahA~ jarUrata hotI anAja paidA na ho yA kamatI paidA ho / parantu hai vahA~ eka bUMda bhI nahIM par3ane pAtI / kisI yadi yahI bAta hotI taba to vaha sArI phasala bhara prabaMdhakartAke na honeke kAraNa hI to manuSya, acchI acchI bArizeM barasA kara usa khetIko kue~ khoda kara aura nahara Adi nikAla kara, itanI bar3I hI kyoM hone detA ? balki vaha to yaha prabaMdha kara sakA hai ki yadi bAriza na barase usa khetake kisAnako hI itanA sAhasa na karane to bhI vaha apane khetoMko pAnI dekara saba kucha detA jisase vaha usa khetameM bIja bove / yadi anAja paidA kara leve| kisAna para usa prabaMdhakartAkA kAbU nahIM cala isake sivAya jaba pratyeka dharma aura paMthake sakatA thA aura bIjake boye jAneko vaha nahIM kathanAnusAra saMsArameM isa samaya pApoMkI hI * roka sakatA thA to khetameM par3e hue bIjako hI adhikatA ho rahI hai aura nitya hI bhArI bhArI 'na ugane detA / yadi bIja para bhI usakA kAbU anyAya dekhane meM Ate haiM, taba yaha kaise mAnA . nahIM thA to kamase kama bArizakI eka bUMda bhI jA sakatA hai ki jagatakA koI prabaMdhakartA bhI usa khetameM na par3ane detA, jisase vaha bIja hI avazya hai, jisakI AjJAoMko na mAnaneke kAraNa jala bhuna kara vahIM naSTa ho jAtA / aura yadi hI ye saba pApa aura aparAdha ho rahe haiM / saMbhava saMsArake usa prabaMdhakartAkI yahI icchA hotI hai ki yahA~ para koI bhAI aisA bhI kahane lageM ki isa varSa anAja paidA hI na ho yA kamatI ki rAjAkI AjJA bhI to bhaMga hotI rahatI hai / paidA ho, to vaha kevala unhIM khetoMko khuzka na unako yaha vicAranA cAhiye ki rAjA na to karatA jo bArizake Upara hI nirbhara haiM balki sarvakA jJAtA sarvajJa hI hotA hai aura na sarvauna khetoMko bhI jarUra khuzka karatA, jinameM zaktimAn / isaliye na to usako sarva prakAraka naharase pAnI AtA hai / parantu dekhanemeM yahI aparAdhoM tathA aparAdha karanevAloMkA patA laga AtA hai ki jisa varSa bAriza nahIM hotI yA sakatA hai aura na vaha sarva prakArake aparAdhoMko kamatI bAriza hotI hai usa varSa una khetomeM to dUra hI kara sakatA hai / parantu jo sarvajJa ho, sarvaprAyaH kucha bhI paidA nahIM hotA jo bAriza para zaktimAna ho, saMsAra bharakA prabaMdha karanevAlA hI nirbhara haiM, hA~, naharase pAnI AnevAle khetoMmeM ho aura eka choTese paramANuse lekara dharatI unhIM dinoM saba kucha paidA ho jAtA hai| isase AkAza takakI gati-sthitikA kAraNa ho, usake yaha bAta pratyakSa siddha hai ki saMsArakA koI sambaMdhameM yaha bAta kabhI bhI nahIM kahI jA eka prabaMdhakartA nahIM hai, balki vastusvabhAvake sakatI ki, vaha aisA prabaMdha nahIM kara sakatA, kAraNa hI jaba bAriza barasanekA sAmAna ba~dha jisase koI bhI usakI AjJAko bhaMga na kara jAtA hai taba pAnI barasa jAtA hai aura jaba sake aura sArA kArya usakI marjI ke mutAbika vaisA sAmAna nahIM ba~dhatA taba vaha nahIM brstaa| (icchAnusAra ) hI hotA rahe / eka ora to varSAko isa bAtakI kucha bhI paravAha nahIM hai ki saMsArake eka eka kaNa ( aNu ) kA use prabaMdhausake kAraNa koI khetI harI hogI yA sUkhegI kartA batAnA aura dUsarI ora aparAdhoMke rokaaura saMsArake jIvoMko naphA pahu~cegA yA nuka- nemeM use asamartha ThaharAnA, yaha to vAstavameM usa For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI . [bhAga 14 prabaMdhakartAkA makhaula hI ur3AnA hai; balki yoM hai| parantu isake viruddha, jaba taka manuSyako kahanA cAhiye ki isa taraha to asilameM yaha khayAla banA rahegA ki khuzAmada karane, usakA na honA hI siddha karanA hai| stutiyA~ par3hane yA bheTa car3hAne Adike dvArA bhI . aphasosa hai ki manuSyoMne vastusvabhAvako mere aparAdha kSamA ho sakate haiM taba taka vaha bure na jAnakara vinA kisI hetuke hI saMsArakA kRtya karanese nahIM baca sakatA aura na zubha Acaeka prabandhakartA mAna liyA hai / pRthvI para raNoMkI tarapha laga sakatA hai / ataH maiM saMsArake rAjAoMko manuSyoMke bIcameM prabaMdhasambaMdhI kArya sabhI logoMse pukAra pukAra kara yaha apIla karatA karatA huA dekhakara sAre saMsArake prabaMdhakartAko hU~ ki ve kAraNa-kAryake aTala siddhAntako mAna bhI vaisA hI kamazaktivAlA samajha liyA hai kara vastusvabhAva para pUrA pUrA vizvAsa lAveM, aura jisa prakAra rAjA loga khuzAmada tathA apane bhale bure kRtyoMkA phala bhugataneke vAste stutise prasanna hokara khuzAmada karanevAloMke pUrI taurase tayyAra raheM aura unakA phala Tala kAbU meM A jAte haiM aura unakI icchAke ana- jAnA bilakula hI asaMbhava samajheM / aisA bhAna sAra hI ulaTe sIdhe kArya karane laga jAte haiM lene para hI manuSyoMko apane Upara pUrA bharosA usa hI prakAra duniyAke logoMne saMsArake hogA, ve apane pairoMke bala khar3e hokara apane prabaMdhakartAko bhI khuzAmada tathA statise AcaraNoMko ThIka banAneke liye kamara bA~dha kAbUmeM AjAnevAlA mAnakara usakI bhI khazA- sakeMge aura taba hI duniyAse ye saba pApa aura mada karanI zurU kara dI hai aura ve apane Aca- anyAya dUra ho skeNge| nahIM to, kisI prabaMdharaNako sudhAranA chor3a baiThe haiN| yahI kAraNa kartAke mAnanekI avasthAmeM, aneka prakArake hai ki saMsArameM aise aise mahAn pApa phaila bhrama hRdayameM utpanna hote raheMge aura duniyAke rahe haiM jo kisI prakAra bhI dUra honemeM nahIM loga pApa karanekI tarapha hI jhukeMge / eka to aate| jaba saMsArake manuSya isa kacce khayA- yaha socane laga jAyagA ki yadi usa prabaMdhalako hRdayase dUra karake vastusvabhAvake aTala kartAko mujhase pApa karAnA maMjUra na hotA to siddhAntako mAnane laga jAveM taba hI unake vaha mere manameM pApa karanekA vicAra hI kyoM Ane diloMmeM yaha khayAla jaDa pakaDa sakatA hai ki jisa detA; dUsarA vicAregA ki yadi vaha mujhase isa prakAra A~khoMmeM miraca jhoMka denese yA ghAva para prakArake pApa karAnA na cAhatA to vaha mujhe namaka chir3aka denese dardakA ho jAnA jarUrI hai aisA banAtA hI kyoM, jisase mere manameM isa aura vaha darda kisI prakArakI khuzAmada yA prakArake pApa karanekI icchA paidA hove; tIsarA stutike karanese dUra nahIM ho sakatA, usa hI kahegA ki yadi vaha pApoMko na karAnA cAhatA prakAra jaisA hamArA AcaraNa * hogA usakA to pApoMko paidA hI kyoM karatA; cauthA socegA phala bhI hamako avazya hI bhugatanA par3egA, kucha hI ho aba to yaha pApa kara leM phira vaha kevala khuzAmada tathA statise TAlA na Ta- saMsArake prabaMdhakartAkI khazAmada karake au legaa| jaisA bIja vaisA vRkSa aura jaisI karanI najara bheTa car3hAkara kSamA karA leMge; garaja yaha vaisI bharanIke siddhAnta para pUrNa vizvAsa ho ki saMsArakA prabaMdhakartA mAnanekI avasthAmeM Ane para hI yaha manuSya bure kRtyoMse baca to logoMko pApa karaneke liye saikar3oM bhaane| sakatA hai aura bhale kRtyoMkI tarapha laga sakatA banAnekA avasara milatA hai, parantu vastusvabhAvake . For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] jagatakI racanA aura usakA prabandha / dvArA hI sasArakA saMpUrNa kArya vyavahAra calatA rAjyameM dinadahAr3e saiMkar3oM hI matoMke pracAraka huA mAnanekI avasthAmeM sivAya isake aura apane apane dharmokA upadeza karate haiM, apane koI vicAra hI nahIM uTha sakatA ki jaisA apane siddhAntoMko usI eka paramezvarakI AjJA kareMge usakA phala bhI hama svayaM vaisA hI avazya batAkara usake hI anusAra calanekI ghoSaNA _ bhugateMge / aisA mAnane para hI hama bure AcaraNoMse karate haiM, aura yaha saba kucha hote hue bhI usa baca sakate haiM aura acche AcaraNoMkI tarapha paramezvara yA saMsArake prabaMdhakartAkI taraphase kucha laga sakate haiN| bhI roka-Toka, isa viSayameM, nahIM hotii| aise pAThaka jarA yaha bhI vicAra kareM ki yadi bhArI andherakI avasthAmeM to kadAcit bhI yaha koI prabaMdhakartA hotA to kyA aisA hI andhera nahIM mAnA jA sakatA ki koI mahAzaktirahatA jaisA ki aba ho rahA hai| arthAt, kisIko saMpanna prabaMdhakartA isa saMsArakA prabaMdha kara rahA hai; bhI isa bAtakI khabara nahIM ki hamako isa samaya balki aisI dazAmeM to yahI mAnaneke liye jo kucha bhI sukha duHkha mila rahA hai vaha hamAre / vivaza honA par3atA hai ki vastusvabhAva para hI kaunase kRtyoMkA phala hai| prabaMdhakartA honekI hAlatameM hameM vaha bAta prakaTa rUpase avazya hI / " saMsArakA sArA DhA~cA ba~dha rahA hai aura usIke batalAI jAtI, jisase hama AgAmIko bare anusAra jagatakA yaha saba prabandha cala rahA hai| kRtyoMse bacate aura bhale kRtyoMkI tarapha lagate, yahI vajaha hai ki yadi koI manuSya vastusvabhAparaMtu aba yaha mAlUma honA to dUra rahA ki vako ulaTA pulaTA samajhakara galatI khAtA hai hamako kauna kauna duHkha kisa kisa yA dUsaroMko bahakAkara galatImeM DAlatA hai to kRtyake kAraNa mila rahA hai, yaha bhI saMsArakI ye saba vastue~ usako manA karane athavA mAlUma nahIM hai ki pApa kyA hotA hai aura se ra rokane nahIM jAtIM aura na apane apane svabhApuNya kyA / isIse duniyAmeM yahA~taka andhera vake anusAra apanA phala denese hI kabhI cUkatI chAyA huA hai ki eka hI kRtyako koI * pApa mAnatA hai aura koI paNya athavA haiN| jaise AgameM cAhe to koI nAdAna baJcA dharma / aura yahI vajaha hai ki saMsArameM saikaDoM apane Apa hAtha DAla deve aura cAhe kisI prakArake mata phaile hue hai, jinameM yaha bar3e buddhimAna-puruSakA hAtha bhUlase par3a jAve, paraMtu tamAzekI bAta hai ki saba hI apane apane vaha Aga usa baccekI nAdAnIkA aura buddhimAmatako usI sarvazaktimAna prabaMdhakartAkA pracAra nake anajAnapanekA kucha bhI khayAla nahIM karegI, kiyA haA batalAte haiM / jahA~taka hama samajhate balki apane svabhAvake anusAra una donoMke haiM aisA aMdhera to mAmUlI rAjAoMke rAjyameM bhI , hAthoMko jalAnekA kArya avazya kara DAlegI / nahIM hotA / pratyeka rAjAke rAjyameM jisa prakArakA kAnUna jArI hotA hai usake viruddha , manuSyake zarIrameM saikar3oM bImAriyA~ aisI hotI haiM yadi koI manuSya koI viparIta niyama calAnA jo usake vinA jAne bUjhe doSoMkA hI phala cAhe to vaha rAjavidrohI samajhA jAtA hai aura hotI haiM, parantu prakRti yA vastusvabhAva use yaha daMDa pAtA hai, paraMtu sarvazaktimAna paramezvarake nahIM batAtI ki tere amuka doSake kAraNa tujhako For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ .194 jainahitaiSI [ bhAga 14 yaha bImArI huI hai| isI taraha hamAre AtmIya phira kabhI zarAbakA nAma taka bhI na leve / doSoMkA phala bhI hamako vastusvabhAvake anusAra isI taraha vyabhicAra tathA corI AdikI bhI hI milatA hai aura vastusvabhAva hamako yaha nahIM aisI hI sajA milanI cAhiye thI, jisase batalAtA hai ki hamako hamAre kisa kRtyakA vaha kadApi vyabhicAra tathA corI na karane kauna phala milA, parantu phala pratyeka kRtyakA paataa| jo jIva coroM tathA vezyAoMke yahA~ paidA kiye jAte haiM unakA aisI jagaha paidA milatA avazya hai| karanA to corI aura vyabhicArakI zikSA isa prakAra vastusvabhAvake siddhAntAnusAra to dilAnekI hI koziza karanA hai / saMsArake yaha bAta ThIka baiTha jAtI hai ki sukha duHkha bhuga- prabaMdhakartAkI bAbata to aisA kabhI bhI khayAla tate samaya kyoM hamako hamAre una kRtyoMkI nahIM kiyA jA sakatA ki usIne aisA prabaMdha khabara nahIM hotI, jinake phalarUpa hamako vaha sukha kiyA ho arthAt, vahI pApiyoM aura apa-. duHkha bhugatanA par3atA hai| parantu kisI prabaMdhakartAke rAdhiyoMko coroM tathA vyabhicAriyoMke yahA~ mAnanekI hAlatameM vaha bAta kabhI ThIka nahIM paidA karake corI aura vyabhicArakI zikSA baiThatI, balki ulaTA bar3A bhArI aMdhera hI dRSTi dilAnA cAhatA ho / aisI bAteM dekhakara to . lAcAra yahI mAnanA par3atA hai ki saMsArakA gocara hone lagatA hai / yadi hama yaha mAnate haiM , hama yaha mAnata ha koI bhI eka buddhimAna prabaMdhakartA nahIM haiki jo baccA kisI cora, DAkU yA bezyA Adi balki vastusvabhAvake dvArA aura usIke anupApiyoMke ghara paidA kiyA gayA hai vaha apane bhale sAra hI jagatakA yaha saba prabaMdha cala rahA hai, bure kRtyoMke phalasvarUpa hI aise sthAnameM paidA duniyAkA saba kArya vyavahAra ho rahA hai| kiyA gayA hai to prabandhakartA paramezvara mAnane- ataH kisI prabaMdhakartAkI khuzAmada karake yA kI avasthA meM yaha bAta bhI ThIka nahIM baiThatI bheTa car3hAkara usako rAjI kara leneke bharose kyoMki zarAbI yadi zarAba pIkara aura pAgala na raha kara hamako svayaM apane AcaraNoMko banakara phira bhI zarAbakI dukAnapara jAtA hai .. sudhAranekI hI ora dRSTi rakhanI cAhiye aura yahI zraddhAna bA~dhe rakhanA cAhiye ki jagat aura pahalese bhI jyAdA teja zarAba mA~gatA hai jyAdA tana zarAba mAMgatA hai anAdinidhana hai aura usakA koI eka buddhito vastusvabhAvake anusAra to yaha bAta ThIka mAna prabaMdhakartA nahIM hai| baiTha jAtI hai ki zarAbane usake dimAgako aisA kharAba kara diyA hai, jisase aba usako pahalese bhI jyAdA teja zarAba pInekI icchA utpanna ho gaI hai| satyasamAna kaThora, nyAyasama pakSavihIna, parantu jagatake prabaMdhakartAke dvArA hI phala milanekI hU~gA maiM, parihAsa-rahita, kuuttokti-kssiinn| avasthAmeM to zarAba pInekA yahI daMDa milanA nahIM karUMgA kSamA, iMcabhara nahIM Tala~gA, cAhiye thA ki vaha kisI aisI jagaha paTaka to bhI hU~gA mAnya, grAhya, zraddheya banU~gA / / diyA jAya jahA~se vaha zarAbakI dukAna taka _ --hitaiSI / hI na pahu~ca sake aura aisA duHkha pAve ki For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.. aGka 7-8] jainAcAryoMkA shaasnbhed| 195 ... jainAcAryoMkA zAsanabheda / saMkhyAmeM koI Apatti mAlUma nahIM hotI-prAyaH sabhI AcAryoMne, jinhoMne guNavrata aura zikSA[ tRtIya lekha / ] vatakA vidhAna kiyA hai, guNavatoMkI saMkhyA guNavata aura zikSAvrata / / tIna aura zikSAvratoMkI saMkhyA cAra batalAI haijainadharmameM, aNuvratoMke pazcAt, zrAvakake bA to bhI inake bheda tathA svarUpAdikake prati pAdanameM kucha AcAryoMke paraspara mata-bheda hai / raha vratoMmeM tIna guNavatoM aura cAra zikSAvatoMkA Aja usI mata-bhedako sthUlarUpase, yahA~para, vidhAna pAyA jAtA hai / ina sAtoM vratoMko sapta zIlavata bhI kahate haiN| guNavatoMse abhiprAya una dikhalAnekA yatna kiyA jAtA hai:vratoMkA hai jo aNuvratoMke guNArtha arthAt upa 1-zrIkuMdakuMdAcArya, apane 'cAritrapAhukArake, liye niyata kiye gaye haiM-bhAvanAbhUta haiM- . Da'meM, ina vratoMke bhedoMkA pratipAdana isa prakAathavA jinake dvArA aNuvratoMkI vRddhi tathA : . rase karate haiM:puSTi hotI hai / aura zikSAvrata unheM kahate haiM disavidisamANa paDhamaM aNatthadaMDassa vajaNaM vidiyaM / bhogopabhogaparimA iyameva guNavvayA tiNNi // 25 // jinakA mukhya prayojana zikSA arthAt abhyAsa hai jo zikSAke sthAnaka tathA abhyAsake viSaya taiyaM atihIpujaM cautthaM saMlehaNA aMte // 26 // ' sAmAiyaM ca paDhamaM vidiyaM ca taheva posahaM bhaNiyaM / haiM-athavA zikSAkI--vidyopAdAnakI-jinameM arthAt-1 dizAvidizAoMkA parimANa, pradhAnatA hai aura jo viziSTa zrutajJAnabhAvanAkI pariNati dvArA nirvAha kiye jAneke yogya hote 2 anarthadaMDakA tyAga aura 3 bhogopabhogakA haiM / inameM guNavata prAyaH yAvajjIvika kahalAte haiM; 'zikSAvratatvaM cAsya zikSApradhAnatvAt parimitakAla. arthAta, unake dhAraNakA niyama prAyaH jIvanabhara- bhAvitvAcca / ' ke liye hotA hai-ve pratisamaya pAlana kiye -ityAzAdharaH svasAgAradharmAmRtaTIkAyAM / jAte haiM aura zikSAvrata yAvajjIvika na hokara 2-anuvRMhaNAdguNAnAmAkhyAnta guNavratAnyAryAH / --iti svAmisamantabhadraH / pratidina tathA niyata divasAdikake vibhAgase abhyasanIya hote haiM- unakA abhyAsa prati 3-aNuvratAnAM paripAlanAya bhAvanAbhUtAni guNa vrtaani|' 'zikSApadAni ca zikSAvratAni vA tatra samaya nahIM huA karatA, unheM parimitakAla zikSA abhyAsaH sa ca cAritranibaMdhanaviziSTakriyAbhAvita samajhanA cAhiye / yahI saba ina donoM kalApaviSayastasya padAni sthAnAni tadviSayAni vA prakArake vratoMmeM paraspara ullekhayogya bheda pAyA vratAni zikSAvratAni / ' jAtA hai * / yadyapi ina donoM jAtike vratoMkI -iti zrAvakaprajJaptiTIkAyAM haribhadraH / - 4-'zIlaM ca guNazikSAvrataM / tatra guNavratAni... * yathAH - aNuvratAnAM bhAvanAbhUtAni / yathANuvratAni tathA guNa1-'guNArthamaNuvratAnAmupakArArthavrataM guNavrataM / zi- vratAnyapi sakRdagRhItAni yAvajjIvaM bhAvanIyAni / ' kSAyai abhyAsAya vrataM dezAvakAzikAdInAM pratidivasA- 'zikSAbhyAsastasyAH padAni sthAnAni abhyAsabhyasanIyatvAt / ataeva guNavratAdasyabhedaH / guNavataM viSayastAnyeva vratAni zikSApadavratAnIti / guNavratAni hi prAyo yAvajjIvikamAhuH / athavA zikSAvidyopA- tu na pratidivasagrAhyANi sakRdgrahaNAnyeva / dAnaM zikSApradhAnaM vrataM zikSAvrataM dezAvakAzikA- -iti tattvArthasUtrasya svasvaTIkAyAM siddhasenagaNiH . deviziSTazrutajJAnabhAvanApariNatatvenaiva nirvAyatvAt / ' yazobhadrazca / For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jainahitaiSI [sAga 14 parimANa, ye hI tIna guNavata haiN| 1 sAmAyika, vAya unhoMne guNavatoMmeM 'dezavirati' nAmake 2 proSadha, 3 atithipUjana aura 4 antameM eka naye vratakI kalpanA kI hai aura, sAtha hI, sallekhanA, ye cAra zikSAvrata haiN| bhogopabhogaparimANa vratako guNavatoMse nikAla kara zikSAvratoMmeM dAkhila kiyA hai / tattvArthasUtrake ___ 2-tattvArthasUtrake praNetA zrIumAsvAti AcAryane yadyapi apane sUtrameM 'guNavata' aisA TIkAkAroM pUjyapAda, akalaMkadeva aura vidyAnaMdaspaSTa nAmollekha nahIM kiyA to bhI saptazIla meMse kisIne unake isa kathanapara koI Apatti vratoMkA jisa kramase nirdeza kiyA hai usase nahIM kii| balki vidyAnaMdane eka vAkyadvArA sApha mAlUma hotA hai ki unhoMne 1 digvirati, 2 "" taurase sallekhanAko alaga dikhalAyA hai aura dezavirati, 3 anarthadaMDaviratiko guNavata, aura yaha pratipAdana kiyA hai ki jisa prakAra muniyoMke mahAvrata aura zIlavata samyaktvaparvaka tathA sallekha1 sAmAyika, 2 proSadhopavAsa, 3 upabhogaparibhogaparimANa, 4 atithisaMvibhAgako zikSAvata mAnA nAnta hote haiM usI prakAra gRhasthake paMca aNuvrata aura guNavata-zikSAvratake vibhAgako liye hue, hai / yathAH saptazIlavata bhI samyaktvapUrvaka tathA sallekhanAnta digdezAnarthadaMDaviratisAmAyikaproSadhopavAsopabhoga- samajhane caahiyeN| arthAt, ina vratoMse pahale samyaparibhogaparimANAtithisaMvibhAgavratasaMpannazca / ktvakI jarUrata hai aura antameM-mRtyuke saMnikaTa . isa sUtrakI TIkAmeM-sarvArthasiddhimeM-zrIpUjya- honepara-sallekhanA, saMnyAsa athavA samAdhikA pAda AcArya bhI digviratiH, dezaviratiH, anartha- vidhAna honA cAhiye / vaha vAkya isa prakAra hai:daMDaviratiriti / etAni trINiguNavatAni, 'tena gRhasthasya paMcANuvratAni saptazIlAni guNa isa vAkyake dvArA pahale tIna vratAko guNavata vratazikSAvratavyapadezabhAMjIti dvAdazadIkSAbhedAH samyaktvasUcita karate haiM / aura isaliye bAkIke cAroM , pUrvakAH sallekhanAtAzca mahAvratatacchIlavat / ' vrata zikSAvrata haiM, yaha svataH spaSTa ho jAtA hai; ____ isa vAkyameM gRhasthake bArahavratoMko 'dvAdaza kyoMki zIlavata guNazikSAvatAtmaka kahalAte haiN| ' dIkSAbheda' prakaTa kiyA hai, jisase una logoMkA saptazIlAni guNavatazikSAvratavyapadezabhAMjIti, bahuta kucha samAdhAna ho sakatA hai jo abhItaka aisA, zlokavArtikameM, zrIvidyAnanda svAmIkA yaha samajhe hue haiM ki zrAvakake bArahavratoMkA bhI vAkya hai| yugapat hI grahaNa hotA hai, kramazaH athavA ___ isase umAsvAti AcAryakA zAsana, aura vyasta rUpase nhiiN|| saMbhavataH unake samarthaka zrIpUjyapAda aura vidyA- hA~, zvetAmbara TIkAkAroMmeM zrIsiddhasenagaNi naMdasvAmIkA zAsana bhI, isa viSayameM, kuMdakuMdA- aura yazobhadrajIne umAsvAtike ukta sUtra para cAryake zAsanase ekadama vibhinna jAna par3atA kucha Apatti jarUra kI hai| unhoMne, digviratike haiN| umAsvAtine sallekhanAko zikSAvratoMmeM to bAda dezavirAtike kathanako paramAgamake kramase kyA, zrAvakake bAraha vratoMmeM bhI varNana nahIM vibhinna sUcita karate hue, eka prazna khar3A kiyA; balki vratoMke anantara use eka judA hI kiyA hai ora usake dvArA yaha vikalpa uThAyA dharma pratipAdana kiyA hai, jisakA anuSThAna muni hai ki, jaba paramAgamameM guNavatoMkA kramase aura zrAvaka donoM kiyA karate haiN| isake si- nirdeza karaneke bAda zikSAvatoMkA upadeza For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] jainAcAryokA shaasnbhed| diyA gayA hai to phira sUtrakAra ( umAsvAti )ne hai vaha kucha kAryasAdhaka mAlUma nahIM hotaa| usake viruddha bhinnakrama kisa liye rakkhA hai| sUtrakAra jaise vidvAnoMse aisI bar3I galatI kabhI arthAt, digviratyAdi guNavatoMkA kathana pUrA nahIM ho sakatI ki ve, jAnate bUjhate aura kiye binA hI bIcameM 'dezavirati' nAmake mAnate hue bhI, khvAmakhvAha eka jAtike zikSAvratakA upadeza kyoM diyA hai ? aura phira vratako dUsarI jAtike vratoMmeM zAmila kara deM, Age svayaM hI isa kramabhaMgake AropakA samAdhAna unheM aisI bAtoMkA khAsa khayAla rahatA hai kiyA hai / yathAH- aura isI liye unhoMne apane sUtrameM aneka ___"saMprati kramanirdiSTaM dezavratamucyate / atrAha bAtoMko, kisI na kisI vizeSatAke pratipAdavakSyati bhagavAn dezavrataM / paramArSapravacanakramaH kaima- nArtha, alaga alaga vibhaktiyoM dvArA dikhalA .dbhinnaH sUtrakAreNa / ArSe tu guNavratAni krameNAdizya nekI ceSTA kI hai / yahA~ kramanirdezase hI guNazikSAvratAnyupadiSTAni sUtrakAreNa tvanyathA / tatrAyama-. vrata aura zikSAvrata alaga ho jAte haiM, isa bhiprAyaH pUrvato yojanazataparimitaM gamanamabhigRhItaM na liye kisI vibhAktidvArA unheM alaga alaga cAstisaMbhavo yatpratidivasaM tAvatI digavagAhyA'tastada- dikhalAnekI jarUrata nahIM pdd'ii| hA~, digdenaMtaramevopadiSTaM dezavratamiti / deze bhAge'vasthApanaM .. zAnarthadaMDake bAda 'virati' zabda lagAkara pratidina pratiprahara pratikSaNamiti sukhAbabodhArtha ina tInoM vratoMkI ekajAtIyatA aura dUsare manyathAkramaH / " vratoMse vibhinnatAko kucha sUcita jarUra kiyA . isa avataraNameM kramabhaMgake AropakA jo hai, aisA mAlUma hotA h| yadi umAsvAtiko samAdhAna kiyA gayA hai aura usakA jo abhi-.. - 'dezavirati ' nAmake vratakA zikSAvrata honA prAya batalAyA gayA hai, vaha isa prakAra hai: ___iSTa thA to koI vajaha nahIM thI ki ve usakA " pahalese sau yojana gamanakA parimANa grahaNa yathAsthAna nirdeza na karate / tattvArthAdhigamakiyA thA, paraMtu yaha saMbhava nahIM ki prati dina mASyameM bhI, jise svayaM umAsvAtikA banAyA itane parimANameM dizAoMkA avagAhana ho huA bhASya batalAyA jAtA hai, isa viSayakA sake isa liye usake ( digvatake ) bAda hI koI spaSTIkaraNa nahIM hai / yadi umAsvAtine dezavatakA upadeza diyA gayA hai| isa taraha sakhAvabodhake liye hI ( jo prAyaH siddha sukhase samajhameM Aneke liye ( sukhAvabodhArtha) nahIM hai ) .yaha kramabhaMga kiyA hotA aura tattvAsUtrakArane yaha bhinnakrama rakkhA hai / " dhigamabhASya svayaM unhIMkA svopajJa TIkAjo vidvAn niSpakSa vicAraka haiM unheM Uparake graMtha thA to ve usameM apanI isa bAtakA spaSTIina samAdhAnavAkyoMse kucha bhI saMtoSa nahIM karaNa jarUra karate, aisA hRdaya kahatA hai| paraMtu ho sakatA / vAstavameM inake dvArA AropakA vaisA nahIM pAyA jAtA aura na unakI isa kucha bhI samAdhAna nahIM ho sakA / dezavratako sukhAvabodhinI vRttikA zvetAmbara sampradAyameM digvatake anantara rakhanese vaha bhale prakAra samai- pIchese kucha anukaraNa dekhA jAtA hai| isa jhameM A jAtA hai, bAdako dUkhanese vaha sama- liye, vinA isa bAtako svIkAra kiye ki jhameM na AtA yA kaThinatAse samajhameM AtA, umAsvAti AcArya dezavirati nAmake vratako aisA kucha bhI nahIM hai / aura isa liye 'sukhAva- guNavata aura upabhogaparibhogaparimANa nAmake bodha' nAmake jisa hetukA prayoga kiyA gayA vratako zikSAbata mAnate the, ukta kramabhaMgake For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ janahitaiSI bhAga 14 AropakA samucita samAdhAna nahIM bntaa| hamArI 'bhogopabhogasaMkhyAnaM...tRtIyaM tattadAkhyaM syaat...||' rAyameM, aisA mAlUma hotA hai ki zvetAmbara -dharmazarmAbhyudaye zrIharicaMdraH / sampradAyake Agama graMthoMse tattvArthasUtrakI vidhi Uparake ina saba avataraNoMse sApha prakaTa hai ThIka milAneke liye hI yaha saba khIMcAtAnI ki zrIsomadevasari, cAmaMDarAya, amitagati kI gaI hai / anyathA, umAsvAti AcAryakA mata AcArya aura zrIharicaMdrajIne dimbirati, dezaisa viSayameM vahI mAlUma hotA hai jo isa nambara virati , anarthadaMDavirati ina tInoMko gaNavata (2) ke zurUmeM dikhalAyA gayA hai aura aura sAmAyika, proSadhopavAsa, bhogopabhoga jisakA samarthana zrIpUjyapAdAdi AcAryoMke parimANa, atithisaMvibhAga, ina cAroMko zikSAvAkyoMse bhale prakAra hotA hai / aura bhI bahutase vrata varNana kiyA hai| sAtha hI, ina sabhI vidAAcArya tathA vidvAn isa matako mAnanevAle noMne bhI sallekhanAko zrAvakake bAraha vratoMse hue haiM, jinameMse kuchake vAkya nIce uddhRta , alaga eka jadA dharma pratipAdana kiyA hai| isa kiye jAte haiM: liye inakA zAsana bhI, isa viSayameM, zrIkuMdaka-digdezAnarthadaMDAnAM viratistritayAzrayam / kuMdAcAryake zAsanase vibhinna hai / paraMtu use guNavratatrayaM sadbhiH sAgArayatiSu smRtam // umAsvAtike zAsanake anukUla samajhanA caahiye| Adau sAmAyikaM karma proSadhopAsanakriyA / 3-svAmI samaMtabhadra, apanA zAsana, isa sevyArthaniyamo dAnaM zikSAvratacatuSTayaM // viSayameM, kuMdakaMda aura umAsvAtike zAsanase -yazastilake somdevH| kucha bhinnAbhinnarUpase sthApita karate hue, apane yahA~ 'sevyArthaniyama' se upabhogaparibhoga- 'ratnakaraMDaka' nAmake upAsakAdhyayanameM, ina parimANakA aura 'dAna' se atithisaMvibhAgakA vratAkA pratipAdana isa prakArase karate haiM:artha samajhanA caahiye| digvatamanarthadaMDavrataM ca bhogopabhogaparimANam / . kha-sthavIyasI viratimabhyupagatasya zrAvakasya vrata- anubRMhaNAdguNAnAmAkhyAnti guNavratAnyAryAH // vizeSo guNavratatrayaM zikSAvratacatuSTayaM zIlasaptakamityu- dezAvakAzikaM vA sAmayika proSadhopavAso vA / cyate / digviratiH, dezaviratiH, anarthadaMDaviratiH, vaiyyAvRtyaM zikSAvratAni catvAriM ziSTAni // sAmAyikaM, proSadhopavAsaH, upabhogaparibhogaparimANaM, __arthAt-digvata, anarthadaMDavata aura bhogoatithisaMvibhAgazceti / pabhogaparimANa; ina tIna vratoMke dvArA -cAritrasAre zrIcAmuMDarAyaH guNoMkI ( aNuvratoM athavA samaMtabhadra pratipAdita ma-digdezAnarthadaMDebhyo viratiryA vidhIyate aSTa mUlaguNoMkI) vRddhi tathA puSTi honese Arya jinezvarasamAkhyAtaM trividhaM tadguNavataM // puruSa inheM guNavrata kahate haiM / dezAvakAzika, -subhASitaratnasaMdohe amitgtiH| sAmAyika, proSadhopavAsa aura vayyAvRtya, ye "dezaviraterdvitIyaM guNavrataM varNyate tasya // " . cAra zikSAvrata batalAye gaye haiN| "bhogopabhogasaMkhyA zikSAvratamucyate tasya // " isase spaSTa hai ki guNavatoMke sambaMdhameM svAmI ___-upAsakAcAre amitgtiH| samaMtabhadra aura kuMdakuMdAcAryakA zAsana eka hai| gha-digdezAnarthadaMDebhyo yatridhA vinivrtnm| paraMtu zikSAvratoMke sambaMdhameM vaha eka nahIM hai / potAyate bhavAmbhodhau trividhaM taddvaNavratam // ' samaMtabhadrane 'sallekhanA' ko zikSAtratoMmeM nahIM For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] jainAcAryokA shaasnbhed| rakkhA balki usakI jagaha 'dezAvakAzika' hI rakhanA pasaMda kiyA hai / aura usakA lakSaNa nAmake eka dUsare vratakI tajavIja kI hai aura bhI dAnArthapratipAdaka kiyA hai / yathAHuse zikSAvatoMmeM sabase pahalA sthAna pradAna kiyA vratamatithisaMvibhAgaH pAtravizeSAya vidhivizeSeNa / hai| rahI umAsvAtike sAtha tulanAkI bAta, dravyavizeSavitaraNaM dAtRvizeSasya phalavizeSAya // 5-41 samaMtabhadrakA zAsana umAsvAtike zAsanase donoM dezAvakAzika vratakA varNana karate hue, hI prakArake vratoMmeM kucha vibhinna hai / umAsvAtine TIkAmeM, paM0 AzAdharajIne likhA hai ki, zikSAjisa dezavirati vratako dUsarA guNavata bAta- kI pradhAnatA aura parimitakAla bhAvitapanekI lAyA hai samaMtabhadrane use 'dezAvakAzika' vajahase isa vratako zikSAktatvakI prApti hai / nAmase pahalA zikSAkta pratipAdana kiyA hai| yaha digvatake samAna yAvajjIvika nahIM hotA / aura samaMtabhadrane jisa * bhogopabhogaparimANa' paraMtu tattvArthasUtra AdikameM jo ise guNanAmake vratako guNavatoMmeM tIsare nambara para rakkhA vrata mAnA hai so vahA~ isakA lakSaNa digvatako hai use umAsvAtine zikSAvratoMmeM tIsarA sthAna saMkSipta karane mAtra vivakSita mAlUma hotA hai / sAtha pradAna kiyA hai| isake sivAya 'atithisaMvibhAga' hI vahA~ ise dUsare guNavatAdikoMkA saMkSepa karaneke .ke sthAnameM 'vaiyyAvRtya' ko rakhakara samaMtabhadrane liye upalakSaNa rUpase pratipAdita samajhanA usakI vyApakatAko kacha adhika bar3hA diyA cAhiye / anyathA, dUsare vratoMke saMkSepako yAde hai| usase aba kevala dAnakA hI prayojana nahIM alaga alaga vrata karAra diyA jAtA to vratoMkI 'bAraha' saMkhyA meM virodha AtA / yathAHrahA balki usameM saMyamI puruSoMkI dUsarI prakAra 'zikSAvratatvaM cAsya zikSApradhAnatvAtparimitakAlakI sevA Tahala bhI A jAtI hai| isI bAtakA bhAvitvAcocyate / na khalvetadigvratavadyAvajjIvimapIspaSTIkaraNa karaneke liye AcArya mahodayane, ghyati / yattu tattvArthAdau guNavratatvamasya zrUyate taddivrataapane graMthameM, dAnArthapratipAdaka padyase bhinna saMkSepaNa lakSaNatvamAtrasyeva vivakSitvAllakSyate / divrataeka dUsarA padya bhI diyA hai jo isa prakAra hai:- saMkSepakaraNaM cAtrA (nya ) guNavatAdi saMkSapakaraNasyAvyApattivyapanodaH padayoH saMvAhanaM ca guNarAgAt / pyupalakSaNaM draSTavyaM / eSAmapi saMkSepasyAvazyakartavyatvAvaiyAvRtyaM yAvAnupagraho'nyo'pi saMyaminAm // prativrataM ca saMkSepakaraNasya bhinnatratatve guNA: syuAda paM0 AzAdharajIne apane sAgAradharmAmatameM- zeti saMkhyAvirodhaHsyAt // ' ina vratoMkA kathana prAyaH svAmI samaMtabhaTake matA- paM0 AzAdharajIke ina vAkyAse yaha bAta nusAra hI kiyA hai / guNavratoMkA kathana prAraMbha Ara bhA spaSTa hA , aura bhI spaSTa ho jAtI hai ki umAsvAtikA karate hue, TIkAmeM, "Ahabravanti svAmimatAna- zAsana, cAhe vaha kisI bhI vivakSAse * kyoM na sAriNaH' isa vAkyake dvArA unhoMne svAmI samaMta- * paM0 AzAdharajIne jisa vivakSAkA ullekha kiyA bhadrake matakI auroMse bhinnatA aura apanI usake hai usake anusAra 'dezavrata' guNavrata ho sakatA hai aura usakA niyama bhI yAvajjIvake liye kiyA jA sAtha anukUlatAko khule zabdoMmeM udghoSita kiyA sakatA hai / isI taraha bhogopabhogaparimANa yAvahai / paraMtu zikSAvatoMkA prAraMbha karate hue TIkAmeM jIvika bhI hotA hai. aisA na mAnakara yadi use aisA koI vAkya nahIM diyA, jisakA kAraNa niyatakAlika hI mAnA jAve to isa vivakSAse vaha zAyada yaha mAlUma hotA hai ki unhoMne samaMta- zikSAvoM meM bhI jA sakatA hai / vivakSAse kevala bhadrake 'vaiyyAvRtya' nAmaka cauthe zikSAvatake virodhakA parihAra hotA hai| paraMtu zAsanabheda aura sthAnameM umasvAtike 'atithisaMvibhAga' vratako bhI adhikatAke sAtha daH tathA spaSTa ho jAtA hai| For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ww jainahitaiSI - ho, isa viSaya meM samaMtabhadrake zAsanase aura una zvetAmbara AcAryoM ke zAsana se vibhinna hai jinhoMne ' dezAvakAzika ' ko zikSAvata pratipAdana kiyA hai / 4 - svAmikArtikeyane, apane anupekSAgraMtha meM, dezAvakAzikako cauthA zikSAvata pratipAdana kiyA hai / arthAt, zikSAvatoM meM use pahalA darjA na dekara antakA darjA pradAna kiyA hai / sAtha hI, usake svarUpa meM dizAoMke parimANako saMkocane ke sAtha sAtha iMdriyoMke viSayoMko arthAt bhogopabhogake parimANako bhI saMkocanekA vidhAna kiyA hai / yathA: puvvapamANakadANaM savvadisaNaM puNovi saMvaraNaM / iMdiyavisayANa tahA puNovi jo kuNadi saMvaraNaM // vAsAdikayapamANaM didiNe lohakAmasamaNatthaM / sAvajjavajaNa tassa cautthaM vayaM hodi // / isa taraha unake isa vratakA krama tathA viSaya samaMtabhadrake krama tathA viSayase kucha bhinna hai aura isa bhinnatAke kAraNa dUsare zikSAvratoMke krama meM bhI bhinnatA A gaI hai - unake nambara badala gaye haiM / isake sivAya svAmi kArtikeyane vaiyyAvRtya ke sthAnameM 'dAna' kA hI vidhAna kiyA hai / ina saba vibhinnatAoMke sivAya anya prakArase unakA zAsana, isa viSaya meM, samaMtabhadrake zAsanase prAyaH milatA julatA haiM / aura isa liye yaha kahanemeM koI saMkoca nahIM ho sakatA ki svAmikArtikeyakA zAsana kuMdakuMda, umAsvAti, pUjyapAda, vidyAnaMda, somadeva, amitagati aura kucha samaMtabhadra ke zAsana se bhI bhinna hai / 5-zrIjinasenAcArya, apane AdipurANa graMthake 10 veM parva meM, likhate haiM: digdezAnarthadaMDebhyo viratiH syAdguNavratam / bhogopabhoga saMkhyAnamapyAhustadguNavratam // 65 // ... dANaM jo dedi sayaM NavadANavihIhiM saMjutto / sikkhAvayaM ca tidiyaM tassa have...... // * * [bhAga 14 samatAM proSadhavidhiM tathaivAtithi saMgraham / maraNAnte ca saMnyAsaM prAhuH zikSA vratAnyapi // 66 // arthAt -digvirati, dezavirati, anarthadaMDavirati, ( tIna ) guNavata haiM / bhogopabhogaparimANako bhI guNavrata kahate haiM / samatA ( sAmAyika ), proSadhavidhi, atithisaMgraha ( atithipUjana ) aura maraNake saMnikaTa hone para saMnyAsa, ina ( cAroM ) ko zikSAvata kahate haiM / isase mAlUma hotA hai ki zrIjinasenAcAryakA mata, isa viSaya meM, samantabhadra ke maMtase bahuta kucha bhinna hai / unhoMne dezaviratiko zikSAvatoMmeM na rakha kara umAsvAti tathA pUjApAdAdike sadRza use guNavatoM meM rakkhA hai, aura " sAtha hI saMnyAsa ( sallekhanA ) ko bhI zikSAvrata pratipAdana kiyA hai| isake sivAya bhogopabhogaparimANako bhI jo unhoMne guNavrata sUcita kiyA hai use kevala samantabhadrAdike matakA ullekha mAtra samajhanA cAhiye / anyathA, guNavratoMkI saMkhyA cAra ho jAyagI, aura yaha mata prAyaH sabhI se bhinna ThaharegA / hA~, itanA jarUra haiM ki isameM guNavatasaMbaMdhI prAyaH sabhI matoMkA samAveza ho jAyagA / zikSAvratoMke sambaMdha meM ApakA mata kuMdakuMdako chor3akara umAsvati, pUjyapAda, vidyAnaMda, somadeva, amitagati, samaMta - aura svAmikArtikeya Adi prAyaH sabha AcAryoMse bhinna pAyA jAtA hai / bhadra 2 - zrIvasunandI AcAryane, apane zrAvakAcAra meM, zikSAvratoMke 1 bhogavirati, 2 paribhoganivRti, 3 atithisaMvibhAga ora 4 sallekhanA ye cAra nAma diye haiM / yathAH- 'taM bhoyavirai bhaNiyaM paDhamaM sikkhAvayaM sutte / ' " taM paribhoyaNivRttI vidiya sikkhAvayaM jANe / ' atihissa saMvibhAgo tidiyaM sikkhAvayaM muNeyabvaM / " sallekhaNaM catthaM sutte sikhAvayaM bhaNiyaM / ' For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] . jainAcAryoMkA shaasnbhed| isase. spaSTa hai ki vasunandI AcAryakA jisa prakAra paridhiyA~ nagarakI rakSA karatI haiM zAsana, isa viSayameM, pahale kahe hue sabhI AcA- usI prakAra 'zIla' bratoMkI pAlanA karate haiM, yau~ke zAsanase ekadama vibhinna hai / Apane aisA zrIamRtacandra AcAryakA kahanA haix| bhogaparibhogaparimANa nAmake vratako, jise zvetAmbarAcArya zrIsiddhasenagaNi aura yazobhadrakisIne guNavrata aura kisIne zikSAvata mAnA jI bhI aNuvratoMkI dRDhatAke liye zIlavatoMkA thA, do Tukar3oMmeM vibhAjita karake unheM zikSA- upadeza batalAte haiM+ / ataH ahiMsAdika vratoMkI . vratoMmeM sabase pahale do vratoMkA sthAna pradAna rakSA, paripAlanA aura dRDhatA saMpAdana karanA hI kiyA hai aura bhogaviratike saMbaMdhameM likhA hai saptazIloMkA mukhya uddezya hai| aura isa dRSTise ki use sUtra meM pahalA zikSAvrata batalAyA hai| saptazIloMmeM varNita sAmAyika aura proSadhopavAsamAlUma nahIM vaha kaunasA sUtragraMtha hai, jisameM ko nagarakI paridhi aura zasyakI vRtti (dhAnyakevala bhogaviratiko prathama zikSAvrata pratipAdana kI bAr3a ) ke samAna aNuvratoMke parirakSaka kiyA hai / isake sivAya Apane sAmAyika aura samajhanA cAhiye / vahA~ para mukhyatayA rakSaNIya proSadhopavAsa nAmake do vratoMko, jinheM uparyukta vratoMkI rakSAke liye unakA kevala abhyAsa sabhI AcAryoMne zikSAvratoMmeM rakkhA hai, ina hotA hai, ve svataMtra vrata nahIM hote| paraMtu apanI vratoMkI paMktimeMse hI kataI nikAla DAlA hai| apanI pratimAoMmeM jAkara ve svataMtra vrata bana zAyada Apako yaha khayAla huA ho ki jaba jAte haiM aura taba paridhi athavA vRti (bAr3a) 'sAmAyika' aura 'proSadhopavAsa' nAmakI ke samAna dUsaroMke kevala rakSaka na rahakara nagara do pratimAe~ hI alaga haiM taba vratika pratimAmeM athavA zasyakI taraha svayaM pradhAnatayA rakSaNIya ina donoM vratoMke rakhanekI kyA jarUrata hai| ho jAte haiM / yahI ina vratoMkI donoM avasthAoMmeM aura isI liye Apako vahA~se ina vratoMke nikA- paraspara bheda pAyA jAtA hai| lanekI jarUrata par3I ho athavA isa nikAlanekI mAlama nahIM ukta vasunandI saiddhAntikane, koI dUsarI hI vajaha ho / kucha bhI ho, yahA~ aura zrIkaMdakuMda tathA jinasenAcAryane hama, isa viSayameM, kucha vizeSa vicAra upasthita bhI, sallekhanAko zikSAvatoMmeM kyoM rakkhA hai, karanekI jarUrata nahIM samajhate / paraMtu itanA jaba ki zikSAvrata abhyAsake liye niyata jarUra kaheMge ki bAraha vratoMmeM vratika pratimAmeM- kiye gaye haiM aura sallekhanAmaraNake saMnikaTa sAmAyika aura proSadhopavAsa zIlarUpase nirdiSTa honepara eka bAra grahaNa kI jAtI hai, usakA haiM aura apane apane nAmakI pratimAoMmeM ve panaH punaH anuSThAna nahIM hotA aura isaliye vratarUpase pratipAdita hue haiM* / zIlakA lakSaNa usake dvArA prAyaH koI abhyAsavizeSa nahIM akalaMkadeva aura vidyAnaMdane, apane apane bntaa| dUsare, pratimAoMkA viSaya apane apane vArtikoMmeM 'vrataparirakSaNa' kiyA hai| pUjyapAda pUrvaguNoMke sAtha kramavivRddha batalAyA gayA hai| bhI 'vrataparirakSaNArtha zIlaM,' aisA likhate haiN| - - - paricaya iva nagarANi vratAni kila pAlayanti * yathAH-yatprAka sAmAyikaM zIlaM tadrataM prtibhaavtH| zIlAni / -purussaarthsiddhthupaayH| yathA tathA proSadhopavAso'pItyatra yuktivAk // + pratipannasyANuvratasyAgAriNasteSAmevANuvratAnAM dA -aashaadhrH| vyApAdanAya shiilopdeshH| -tattvArthasUtraTIkA For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jainahitaiSI . [bhAga 14 arthAt, uttara-uttarakI pratimAoMmeM, apane apane nahIM diyaa| aura lakSaNa athakA svarUpa jo guNoMke sAtha, pUrva-pUrvakI pratimAoMke sAre guNa diyA hai vaha isa prakAra hai:vidyamAna hone caahiye| bAraha vratoMmeM sallekha- ayadaMDapAsavikkayakUDatulAmANakUrasattANaM / nAko sthAna denese 'vatika' nAmakI dUsarI jaM saMgaho Na kIrai taM jANa guNavvayaM tidiyaM // pratimAmeM usakI pUrti Avazyaka ho jAtI hai| isameM loheke daMDa-pAzako na becane aura binA usa guNakI pUrtike agalI pratimAoMmeM jhUThI tarAjU , jhUThe bATa tathA krUra jaMtuoMke hI ArohaNa nahIM ho sakatA aura sallekhanAkI saMgraha na karaneko tIsarA guNavrata batalAyA gayA partipara zarIrakI hI samApti ho jAtI haiM, phira hai| anarthadaMDakA yaha lakSaNa athavA svarUpa samaMtaagalI pratimAoMkA anuSThAna kaise bana sakatA bhadrAdikake paMcabhedAtmaka anarthadaMDake lakSaNa tathA hai| ataH sallekhanAko zikSAvrata mAnakara dUsarI svarUpase bilakula vilakSaNa mAlUma hotA hai| pratimAmeM rakhanese tIsarI sAmAyikAdi pratimA- isI taraha dezaviratikA lakSaNa bhI ApakA auoMkA anuSThAna azakya ho jAtA hai aura ve roMse vibhinna pAyA jAtA hai / Apane usa dezameM kevala kathanamAtra raha jAtI haiM, yaha bar3A doSa gamanake tyAgako dezavirati batalAyA hai jahA~ AtA hai| isa para vidvAnoMko vicAra karanA vratabhaMgakA koI kAraNa mojUda ho * / aura isa caahiye| isI liye prasaMga pAkara yahA~ para yaha liye jahA~ vratabhaMgakA koI kAraNa nahIM una dezoMmeM vikalpa uThAyA gayA hai| saMbhava hai ki aise hI gamanakA tyAga Apake ukta vratakI sImAse bAhara kinhIM kAraNoMse samaMtabhadra, umAsvAti, somadeva, samajhanA cAhiye / dUsare AcAryoMke matAnusAra amitagati aura svAmikArtikeyAdi AcAryAne dezAvakAzika vratake liye aisA koI niyama nahIM sallekhanAko zikSAvatoMmeM sthAna na diyA ho| hai| ve kucha kAlake liye digvatadvArA grahaNa kiye athavA vasanaMdI AdikakA sallekhanAko zikSAvata hue kSetrake eka khAsa dezameM sthitikA saMkalpa karAra dene meM koI dUsarA hI hetu ho / unheM prati- karake anya saMpUrNa dezoM-bhAgoMke tyAgakA vidhAna mAoMke viSayakA apane pUrva guNoMke sAtha vivRddha karate haiM cAhe unameM vratabhaMgaka koI kAraNa ho honA hI iSTa na ho-kucha bhI ho usake mAlUma yA na ho / jaisA ki dezAvakAzika vratIke honekI jarUrata hai / aura usase AcAryAkA zAsa- nimna lakSaNase prakaTa hai|nbhed aura bhI adhikatAke sAtha vyakta hogaa| .. sthAsyAmIdamidaM yAvadiyatkAlamihAspade / guNavatoMke sambaMdhameM bhI vasunandIkA zAsana iti saMkalpya saMtuSTastiSTandezAvakAzikI // samaMtabhadrAdike zAsanase vibhinna hai| unhoMne -ityAzAdharaH / digvirati, dezavirati aura saMbhavataH anarthadaMDa- yahA~ para hameM ina vratoMke lakSaNAdisaMbaMdhI vizeSa viratiko guNavrata karAra diyA hai| anarthadaMDake matabhedako dikhalAnA iSTa nahIM hai / vaha vasusAthameM 'saMbhavataH' zabda isa vajahase lagAyA nandIse pahale ullekha kiye hue AcAryoMmeM bhI gayA hai ki unhoMne apane graMthama usakA nAma thoDA bahata, pAyA jAtA hai| aura ina vratoMke * zrAvakapadAni devairekAdaza dezitAni yeSu khlu| atIcAromi bhI aneka AcAryoMke paraspara matasvaguNAH pUrvaguNaiH saha saMtiSTante kramavivRddhAH // * vayabhaMgakAraNaM hoi jammi desAmma tattha NiyameNa / --smNtbhdH| kIrai gamaNaNiyattI taM jANa guNavvayaM vidiyaM // 214 // For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8 ] bheda hai / isa saMpUrNa matabhedako dikhalAne se lekha bahuta bar3ha jAyagA / ataH lakSaNa, svarUpa tathA atIcArasaMbaMdhI vizeSa matabhedako phira svataMtra zIrSakoM dvArA dikhalAnekA yatna kiyA jAyagA / yahA~, isa samaya, sirpha itanA hI samajhanA cAhiye ki ina donoM prakArake vratoMke bhedAdika pratipAdana meM AcAryoMke paraspara bahuta kucha matabheda hai / ina vratoMkA viSayakrama ( korsa course ) kakSAoMke paThana kI taraha samaya samaya para badalatA rahA hai / aura isa liye yaha kahanA bahuta kaThina hai ki mahAvIra bhagavAnane ina vibhinna zAsanoM meM se kaunase zAsanakA prati pAdana kiyA thA / saMbhava hai ki unakA zAsana ina saboMse kucha vibhinna rahA ho / paraMtu itanA jarUra kaha sakate haiM ki ina vibhinna zAsanoMmeM paraspara siddhAntabheda nahIM hai-- jainasiddhAntoMse koI virodha nahIM AtA - aura na inake pratipAdana meM jainAcAryoMkA paraspara koI uddezyabheda pAyA jAtA hai | sabakA uddezya sAvadya karmoMke tyAgakI pariNatiko kramazaH bar3hAne- use aNuvratoMse mahAvatoM kI ora le jAne aura lobhAdikakA nigraha karAkara saMtoSa ke sAtha zAMtipUrvaka jIvana vyatIta karAnekA mAlUma hotA hai / hA~, dRSTibheda, apekSAbheda, viSayabheda, kramabheda, pratipAdakoMkI * samaya aura pratipAdyoM kI sthiti AdikA bheda avazya hai, jisake kAraNa ukta zAsanoMko vibhinna jarUra mAnanA par3egA / aura isa liye yaha kabhI nahIM kahA jA sakatA ki mahAvIra bhagavAna hI ina saba vibhinna zAsanoMkA vidhAna kiyA thA unakI vANImeM hI ye saba mata athavA inake pratipAdaka zAstra isI rUpase prakaTa hue the / aisA mAnanA aura samajhanA nitAnta bhUlase paripUrNa tathA vastusthitike viruddha hogA / ataH zrI kuMdakuMdAcAryane guNavratoM ke saMbaMdha meM, 'eva zabda lagAkara - 'iyameva guNavvayA tiNNi" aisA , jainAcAryokA zAsanabheda / 203 likhakara - jo yaha niyama diyA hai ki, dizAvidizAoMkA parimANa, : anarthadaMDakA tyAga aura bhogopabhogakA parimANa, ye hI tIna guNavata. haiM dUsare nahIM, ise usa samayakA, unake sampradAyakA athavA khAsa unake zAsanakA niyama samajhanA cAhiye / aura zrIamitagatine 'jinezvarasamAkhyAtaM trividhaM tadguNatrataM' isa vAkya ke dvArA digvirati, dezavirati aura anarthadaMDaviratiko jo jineMdradevakA kahA huA guNavrata batalAyA hai usakA Azaya prAya: itanA hI lenA cAhiye ki amitagati ina vratoMko jineMdradevakA - mahAvIra bhagavAnakA - kahA huA samajhate the athavA apane ziSyoMko isa DhaMgase samajhAnA unheM iSTa thA / isake sivAya yaha mAna lenA ThIka nahIM hogA ki, mahAvIra bhagavAnane hI ina donoM prakArake guNavratoMkA pratipAdana kiyA thaa| isI taraha anyatra bhI jAnanA / vAstavameM hara eka AcArya usI matakA pratipAdana karatA hai jo use iSTa hotA hai aura jise vaha apanI samajha ke anusAra sabase acchA tathA upayogI samajhatA hai aura isa liye ina vibhinna zAsanoM ko AcAryoMkA apanA apanA mata samajhanA cAhiye / hamArI rAya meM ye saba zAsana bhI, jaisA ki hamane apane pahale lekhoMmeM prakaTa kiyA hai, pAparogakI zAMti ke nusakhe ( Prescriptions ) haiM - oSadhikalpa haiM- jinheM AcAryoMne apane apane dezoM tathA samayoMke ziSyoMkI prakRti aura yogyatA Adike anusAra tayyAra kiyA thA / aura isa liye sarva dezoM, sarva samayoM aura sarva prakArakI prakRtike vyaktiyoMke liye amuka eka hI nusakhA upayogI hogA, aisA haTha karane kI jarUrata nahIM hai| jisa samaya aura jisa prakArakI prakRti Adike vyaktiyoMke liye jaise oSadhikalpoMkI jarUrata hotI hai, buddhimAna vaidya, usa samaya aura usa prakArakI prakRti Adike vyaktiyoMke For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 jainahitaiSI [bhAga 14 liye vaise hI oSadhikalpoMkA prayoga kiyA unakA vyAvahArika rUpa samajhanA cAhiye, aura karate haiN| aneka naye naye oSadhikalpa gar3he jAte isa dRSTise use mahAvIra bhagavAnakA zAsana bhI haiM, purAnoMmeM pheraphAra kiyA jAtA hai aura aisA kaha sakate haiN| paraMtu bhinna zAsanoMkI hAlatameM karanemeM kucha bhI Apatti nahIM hotI, 'yadi ve mahAvIra bhagavAnane yahI kahA, aisA hI saba rogazAMtike viruddha na hoN| isI taraha para kahA, isI kramase kahA, ityAdika mAnanA dezakAlAnusAra kiye hue AcAryoMke uparyukta mithyA hogA aura use prAyaH mithyAdarzana bhinna zAsanoMmeM bhI prAyaH koI Apatti nahIM kI samajhanA cAhiye / ataH usase bacakara yathArtha jA sktii| kyoMki ve saba jainasiddhAntoMke vastusthitiko jAnane aura usapara dhyAna rakhaneaviruddha haiN| hA~, ApekSika dRSTise unheM prazasta- kI koziza karanI cAhiye / isImeM vAstavika aprazasta, sugama-durgama, alpaviSayaka-bahu- hita saMnihita hai| viSayaka, alpaphalasAdhaka-bahuphalasAdhaka ityAdi yahA~, zvetAmbara AcAryoMkI dRSTise, hama isa jarUra kahA jA sakatA hai, aura isa prakArakA samaya sirpha itanA aura batalA. denA cAhate haiM, bheda AcAryoMkI yogyatA aura unake tattatkA- ki zvetAmbarasampradAyameM Amataurapara 1 digvata, lIna vicAroM para nirbhara hai| astu, isI siddhA- 2 upabhogaparibhogaparimANa, 3 anarthadaMDantAvirodhakI dRSTise yadi Aja koI mahAtmA virati, ina tInako guNavata aura 1 sAmAyika, vartamAna dezakAlakI paristhitiyoMko dhyAnameM 2 dezAvakAzika, 3 proSadhopavAsa, 4 atithi rakhakara uparyukta zIlavatoMmeM bhI kucha pheraphAra saMvibhAga, ina cArako zikSAvata mAnA hai / karanA cAhe aura udAharaNake taurapara 1 kSetra- unakA 'zrAvaka prajJapti' nAmaka graMtha bhI inhIMkA (digdeza) parimANa, 2 anarthadaMDavirati, vidhAna karatA hai aura, yogazAstrameM, zrIhemacaMdrA3 bhogopabhogaparimANa, 4 AvazyakatAnu- cAryane bhI inhIM vratoMkA, isI kramase, pratitpAdana,5antaHkaraNAnuvartana, 6sAmAyika pAdana kiyA hai| tattvArthasUtrake TIkAkAra aura 7 niSkAmasevA (anapekSitopakAra-) zrIsiddhasenagaNi aura yazobhadrajI, apanI nAmake saptazIlavata, athavA guNavrata aura apanI TIkAoMmeM, likhate haiM:zikSAvrata, sthApita kare to vaha khuzIse aisA 'guNavratAni trINi digbhogaparibhogaparimANAnarthadaMDakara sakatA hai / usameM koI Apatti kiye virtisNjnyaani| zikSApadavratAni sAmAyikadezAvakAjAnakI jarUrata nahIM hai aura na yaha kahA jA zikaproSadhopavAsAtithisaMvibhAgAkhyAni catvAri / ' sakatA hai ki usakA aisA vidhAna jineMdradevakI *ye saba vrata prAyaH vahI haiM jo Upara svAmI samaMtaAjJAke viruddha hai athavA mahAvIra bhagavAnake bhadrAcAryake zAsanameM dikhalAye gaye haiM aura isa zAsanase bAhara hai; kyoMki ukta prakArakA vidhAna liye zvetAmbara AcAryoM kA zAsana, isa viSayameM, jainasiddhAntoMke viruddha nahIM hai| aura jo prAyaH samaMtabhadrake zAsanase milatA julatA hai| sirpha vidhAna jainasiddhAntoMke viruddha nahIM hotA vaha do eka vratoMmeM, kramabheda avazya hai / samaMtabhadrane anarthadaMDaviratiko dUsare nambara para rakkhA hai aura para mahAvIra bhagavAnake anukUla hai / usa yahA~ use tIsarA sthAna pradAna kiyA gayA hai / isA prakArAntarase jainasiddhAntoMkI vyAkhyA athavA taraha zikSAvratoMmeM dezAvakAzikako yahA~ pahale nambara 1 jarUratoMko bar3hane na denA, pratyuta ghaTAnA / . para na rakha kara dUsare nambara para rakkhA gayA hai| isake 2 antaHkaraNakI AvAjake viruddha na clnaa| sivAya cauthe zikSAvratake nAmameM bhI kucha parivartana hai| For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwmahr.nn aGka 7-8] jainAcAryoMkA shaasnbhed| 205 maaaaaaaaaaa isase bhI ukta vratoMkA samarthana hotA hai| kucha bhI ho, abhI taka hama isa viSayameM yathArtha balki ina donoM TIkAkAroMne jisa prakArase nirNaya nahIM kara sake / samayAbhAva aura graMthoMumAsvAtipara ArSakramollaMghanakA Aroe lagAkara kI aprAptike kAraNa yaha bhI mAlUma nahIM kara usakA samAdhAna kiyA hai, aura jisakA Upara sake ki ukta vratoMke nAmAdika saMbaMdhameM kisI ullekha kiyA gayA hai, usase aisA mAlUma hotA vizeSa matabhedako rakhanevAle bhI koI AcArya, hai ki zvetAmbarasampradAyake Agama graMthoMmeM bhI, zvetAmbarasaMpradAyameM, hue haiM yA ki nahIM / mAlUma jinheM ve gaNadhara sudharmAsvAmI Adike banAye hone para prakaTa kiyA jAyagA / yadi koI zvetAhue batalAte haiM, inhIM saba vratoMkA isI kramase mbara vidvAna hameM, isa viSayameM, kisI vizeSa vidhAna kiyA gayA hai| paraMtu unameM guNavata bAtase sUcita karanekI kRpA kareMge to hama aura zikSAvratakA vibhAga bhI kiyA gayA hai unake isa kRtyake liye bahuta AbhArI hoNge| yA ki nahIM, yaha bAta abhI saMdigdha hai| kyoMki sarasAvA / tA0 11 jUna sana 1920 / 'upAsakadazA' nAmake Agama graMthameM, jo dvAdazAMgavANIkA sAtavA~ aMga kahalAtA hai, aisA koI vibhAga nahIM hai / usameM ina vratoMko, __" samAcArapatra eka saMsthA hai jise nirantara umAsvAtike tattvArthasUtra, tatvArthAdhigamabhASya utkarSa aura saMzodhanake liye saMgrAma karate rahanA aura sUtrakI ukta donoM TIkAoMkI taraha, cAhiye, jise cAhie ki kabhI bhI anyAya vA zIlavrata bhI nahIM likhA, balki sAta zikSA anItiko sahana na kare, sadA saba daloMke vrata batalAyA hai / yathAH (aise) beasUle aguoMse lar3atA rahe (jo "samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiepaM cANuvvaiyaM janatAke aMdhavizvAsoM aura kamajoriyoMse lAbha sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma pddivjaahi|" uThAte hoM), svayaM kabhI kisI dala vizeSakA ___ isake sivAya atithisaMvibhAgako 'yathA hokara na rahe, anucita adhikAra pAI huI saMvibhAga' vrata pratipAdana kiyA hai| isase zreNiyoM aura janatAke lUTanevAloMkA sadA virodha aisA mAlUma hotA hai ki zvetAmbara saMpradAyameM " karatA rahe, kabhI bhI garIboMkI ora sahAnubhUpahale ina vratoMko sAta zikSAvata mAnA jAtA timeM kamI na kare, hamezA sArvajanika kalyA " NakI bAtoMmeM ananyabhAvase lipta rahe, kevala thA, bAdameM inake guNavata aura zikSAvrata aise / khabareM chApa denese hI kabhI bhI saMtuSTa na rahe, varan do vibhAga kiye gaye haiM / sAtha hI, inheM 'zIla' . saMjJA bhI dI gaI hai| isI taraha yathAsaMvibhAgake.sadA joki sAtha svAdhIna rahe aura kabhI bhI sthAnameM bAdako atithisaMvibhAgakA parivartana / kisI duSkarma para hamalA karanese na Dare, cAhe kiyA gayA hai / saMbhava hai ki isa bAdake saMpUrNa vaha duSkarma dhanADhya aura adhikAraprApta luTeparivartanako kucha AcAryoMne svIkAra kiyA ho aura - roMkI orase ho aura cAhe nirdhana luTeroMkI orase / " * . kuchane svIkAra na kiyA ho / aura yaha bhI saMbhava -di varlDa / hai ki dUsare AgamagraMthoM meM pahalehIse guNavrata aura * ye vAkya dainika 'bhaviSya' ke zurUmeM zrIyuta zikSAvatake vyapadezako liye hue ina vratoMkA jojapha puliTajara dvArA saMpAdita 'di varlDa' nAmaka zIlavratarUpase vidhAna ho aura cauthe zikSA- amarIkana patrake prathama aMkake agralekhase udadhRta kiye vatakA nAma atithisaMvibhAga hI diyA ho| gaye haiM aura vahIMse yahA~para liye gaye haiN| -saMpAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 jainahitaiSI [bhAga 14 kalakattA jainasabhAkI AjJA! isa prastAvameM jina do patroMko ajainapatra karAra diyA gayA hai unheM hama barAbara par3hate Aye haiM / ye donoM patra jainasamAjase sambaMdha saMpAdakIya vicaar| rakhate haiM, jainiyoMke hitAhitakI cintA karate haiM, hAlameM digambarajainasabhA kalakattAne, brahma- jainasamAja hI inakA dhyeya tathA ArAdhya hai, cArI zItalaprasAdajIke sabhApatitvameM, eka aura dUsare samAjoMse inakA prAyaH koI sambaMdha prastAva pAsa kiyA hai aura usake dvArA saMpUrNa vizeSa nahIM hai / aisI hAlatameM inheM jainapatra na jainiyoMke nAma yaha AjJA jArI kI hai ki ve mAnakara ajaina kahanA, yaha bAta hameM abhI suna'satyodaya ' aura 'jAtiprabodhaka' nAmake do neko milI hai / samajhameM nahIM AtA kalakattA patroMko 'jainapatra ' na samajheM, na vaisA samajhakara jainasabhAne jainapatrakA kyA lakSaNa tajavIja kiyA kharIdeM aura na unheM par3heM / sabhAkI taraphata hai-kisako jainapatra mAnA hai / ' jaina' zabdake prastAvakI eka nakala, hitaiSImeM prakAzita honeke sAtha na honese kisI patrakA ajaina honA to liye; hamAre pAsa bhI AI hai / use par3hakara sabhAko iSTa nahIM ho sakatA; kyoMki aisI hAlahamAre hRdayameM jina jina vicAroMkA udaya huA tameM satyavAdI, padmAvatIpuravAla Adi aura hai unake sAtha hama ukta prastAvako nIce prakA- bhI dUsare aneka aise patroMko ajaina kahanA hogA, zita karate haiM / vaha prastAva isa prakAra hai:- jinake sAtha 'jaina zabda' lagA huA nahIM hai| ___ "kalakattA digambarajainasabhA prastAva karatI isI taraha sabhAkI dRSTi meM yaha bhI iSTa nahIM ho hai ki satyodaya iTAvA va jAtiprabodhaka jhAMsI sakatA ki jo patra jainavyaktiyoM dvArA saMpAdita patroMke lekhoMse para ('yaha' yA 'pra' 1) hote haiM ve hI jainapatra haiM; kyoMki ajaina vyaktiyoMspaSTa jhalakatA hai ki usake lekha jainadharmake , dvArA bhI jainapatra saMpA viruddha tathA jainadharmake gauravako ayogya - isake sivAya jina do patroMko usane ajaina karAra vAgjAladvArA ghaTAnekA udyoga karanevAle nikalate haiM jisase ye patra kabhI jainapatra nahIM mAne diyA hai ve donoM hI jainavyaktiyoM dvArA saMpAdita jA sakate ataeva koI bhI jainI bhAI unako hote haiM-donoMke eDITara jaina haiM-ekake vartamAna jainapatra samajhakara na kharIdeM aura na paDheM isa eDITara to khAsa paM0 gopAladAsajIke ziSyoMmeMprastAvakI nakala tamAma jainapatroM meM tathA paMcAya- se haiM aura ve bahuta dinoMtaka ukta paMDitajIke tImeM bheja dI jaay| satsaMgameM rahe haiM / ina donoM saMpAdakoMmeMse hAlameM pa0 paM0 jayadevajI kisIne jainadharmakA parityAga bhI nahIM kiyA hai aura na jainajAtine hI unheM apanese pRthaksa0 paM0 kastUracandajI kiyA hai, jisase jaina na rahaneke kAraNa unake paM0 baldevadAsajI patroMko ajaina samajha liyA jAtA / taba kyA . a0 paM0 bhUrAmalajI paM0 bAbUlAlajI vaidya * digambarajainamahAsabhAkA mukhapatra 'janagajaTa' eka bAra ajaina vyakti dvArA saMpAdita huA thA aura sabhApati bra0 zItalaprasAdajI dharmAbhyadaya' nAmakA jainapatra eka ajaina vyakti ( prastAva sarvasammatise pAsa ) 21-4-20" dvArA saMpAdita hotA hai / For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] , kalakattA jainasabhAkI AjJA ! 207 ukta sabhA nimna lakSaNoM se kisI eka lakSaNase hote haiM kyoMki, jaisA ki hamane Upara bayAna lakSita patrako jainapatra samajhatI hai ?- kiyA hai, ye donoM hI patra jainasamAjase khAsa 1-jo kevala jainadharmase sambaMdha rakhatA ho sambaMdha rakhate haiM, usIko lakSya karake nikAle aura eka mAtra usake siddhAntoMkA hI prati- jAte haiM, jainasamAja hI inakA dhyeya tathA pAdaka ho| ArAdhya hai aura ye barAbara usake hita, ahita ___2-jo jainadharmake mUla siddhAntoMse aviruddha tathA utthAnakI cintA kiyA karate haiM / yaha ho-unakA virodha na karatA ho| dUsarI bAta hai ki eka vyakti jise hita samajhatA hai dUsarA use ahita mAnatA ho, athavA hita3-jisakA khAsa samAjase sambaMdha ho aura sAdhanake upAyoMmeM donoMke paraspara matabheda ho| jo prAyaH usIke hita, ahita tathA utthAnakI kyoMki aisA haraeka zakhsa apane apane buddhicintAmeM nimagna rahatA ho| vaibhavake anusAra hI samAjakI hitacintanA aura pahale lakSaNAnusAra isa samaya samAjameM hitasAdhanAke upAyoMkI yojanA kiyA karatA hai| koI bhI patra vidyamAna nahIM hai / arthAt isa cintanA aura yojanAmeM bhUlakA honA bhA aisA koI bhI patra maujUda nahIM hai jo kevala saMbhava hai, jisakA sudhAra ho sakatA hai / paraMtu jainadharmake siddhAntoMkA hI pratipAdana yA vive itaneparase hI binA kisI kaluSitahRdayatA athavA cana karanevAlA ho, aura sAmAjika Adi zatrutAkA spaSTa pramANa mile-koI vyakti samAdUsare viSayoMse jisakA kucha bhI sambaMdha na ho| jahitaiSiyoMkI paMktise bAhara nahIM ho jaataa| aisA lakSaNa karane para 'jainamitra' Adi samA- phira nahIM mAlama sabhAne ukta donoM patroMko jake una sabhI patroMko ajaina kahanA hogA kisa AdhAra para ajaina karAra diyA hai| hA, jinameM Adhikatara sAmAjika Adi viSayoMkA prastAvase itanA jarUra mAlama hotA hai ki sabhA hI prasaMga rahatA hai aura jo khAlisa jainasiddhA ina patroMke lekhoMko jainadharmake viruddha aura ntoMke pratipAdaka nahIM haiN| jainadharmake gauravako ghaTAnekA udyoga karanevAle dUsarA lakSaNa mAnane para deza videzake una samajhatI hai| nahIM mAlUma sabhAne jainadharma aura sabhI rASTrIya ( polITikala ), vaijJAnika, usakI viruddhatAkA kyA Azaya samajhA hai| nyApArika aura kalAkauzalAdi saMbaMdhI patroMko kyA vaha, jainadharmake mUla siddhAntoMpara AghAta na bhI jainapatra kahanA hogA, jinakA kisI bhI karate hue, pracalita rIti-rivAjoMke virodhakodharmase kucha sambaMdha nahIM hai, aura isa liye jo unameM dezakAlAnusAra kucha parivartana karaneke jainadharmake siddhAntoMkA kucha bhI virodha nahIM parAmarzako-bhI jainadharmakA virodha samajhatI haiM ? karate / paraMtu jainasamAjase bhI ina patroMkA koI athavA amaka siddhAnta jainadharmakA siddhAnta haiM khAsa sambaMdha nahIM, aura na ve khAsa jaina samA- yA ki nahIM-ho bhI sakatA hai yA ki nahIM, jako lakSya karake nikAle jAte haiM / isa liye isa prakArake vivecanako bhI dharmaviruddhatAmeM unheM koI jainapatra nahIM khtaa| parigaNita karatI hai ? yadi aisA hai to samajhanA tIsarA lakSaNa svIkAra karane para 'satyodaya' cAhiye ki sabhA bar3I bhArI bhUla kara rahI hai / aura 'jAtiprabodhaka' usakI sImAse bAhara vaha aMdhazraddhA-aMdhavizvAsakA ekacchatra rAjya nahIM rahate-ve barAbara jainapatra kahalAneke yogya cAhatI hai, avivekako Azraya dene-puSTipradAna For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 jainahitaiSI [bhAga 14 karanekA yatna karatI hai aura parIkSApradhAnatAkA dhaviruddhatAkA kalaMka lagAyA jA sake / rahI galA ghoMTaneke liye tayyAra hai / use abhItaka jainadharmakA gaurava ghaTAneke udyogakI bAta, so kisI kavikA yaha vAkya mAlama nahIM hai- jahA~ taka hamane ina patroMko dekhA hai inameM barAjinamatamahala manojJa ati kaliyugachAdita paMtha / bara jainadharmakI prazaMsAke gIta gAye jAte haiN| samajhabUjhake parakhiyo carcA nirNaya-graMtha // .. jo zakhsa khule dilase dUsarekA yazogAna karatA anagAradharmAmRtakI TIkAmeM, paM0 AzAdharajI ho usake sambaMdhameM yaha kabhI khayAla nahIM kiyA dvArA uddhRta kisI vidvAnake nimna vAkyakI bhI jA sakatA ki vaha jAna bUjhakara usake gauravako use khabara nahIM hai: ghaTAnekA koI kAma kara rahA hai / hA~, yaha ho paMDitaima'STacAritraibaTharaizca tpodhnaiH| sakatA hai ki gauravako samajhanemeM usakI samajhameM - zAsanaM jinacaMdrasya nirmalaM malinIkRtam * // kacha pharka ho-vaha kisI apamAnakI bAtako zAyada vaha jainazAstroMke parasparaviruddha bhI gaurava samajhatA ho-paraMtu isase usapara yaha kathanoMko bhI solaha AnA mahAvIra bhagavAna* ilajAma nahIM lagAyA jA sakatA ki vaha jAna dvArA pratipAdita samajhatI hai aura isI liye bUjhakara gauravako ghaTAnekA udyoga karanevAlA hai| parIkSA tathA vivekakA darvAjA baMda karanA cA- DipuTI kAlerAyake ijalAsameM eka dehAtIkA hatI hai / astu; yaha usakI samajha usake sAtha mukadamA thA / DipaTI sAhabane pUrA nyAya kiyA hai; koI bhI sahRdaya vidvAn aura vicAravAn aura vaha dehAtI jIta gyaa| isa para dehAtIne manuSya usakI isa samajhakA sAthI nahIM prasanna hokara bhare ijalAsameM donoM bA~ha uThAkara ho sktaa| DipaTI sAhabakA guNAnuvAda gAte hue yaha bhI . aura yadi ukta sabhA vaisA nahIM samajhatI aura kahA ki " terA nAma kisa bar3acodane kAlena parigaNita karatI hai to phira hama nahIM samajhate rAya dharA tauM to merA dholerAya hai|" isa vAkyaki vaha kaise ina patroMke lekhoMko sarvathA jaina- ko sunakara DipaTI sAhaba kucha musakarAhaTake dharmake viruddha kahanekA sAhasa karatI hai ! ina sAtha cupa ho gaye, unheM jarA bhI kSobha nahIM patroM meM prAyaH aise hI to lekha rahA karate haiM jo AyA aura ve yahI khayAla karate rahe ki yaha pracalita rIti-rivAjoMke virodha-unameM deza- ga~vAra hai, ise isa bAtakI tamIja (viveka ) kAlAnusAra parivartanase sambaMdha rakhate haiM, prAcIna nahIM ki maiM jo kucha kaha rahA hU~ usase DipaTI rIti-rivAjoMpara TIkA-TippaNa kiyA karate haiM sAhabake pitAdikako gAlI bhI de rahA huuN| kyoMathavA isa prakArake vicAra pabalikake sAmane ki ve jAna rahe the ki usakA Azaya burA nahIM rakkhA karate haiM ki amuka siddhAnta jainasiddhA- hai-vaha bhaktise paripUrNa hai-isa liye unhoMne nta hai yA ki nahIM aura ho bhI sakatA hai yA ukta vAkyase apanA kucha bhI apamAna nahIM ki nhiiN| 'jAtiprabodhaka' nAmakA patra to samajhA aura na dUsaroMne hI usase DipaTI sAhakhAsa kara sAmAjika viSayoMse hI sambaMdha rakhatA bake gauravameM kucha khalala ( vAdhA ) Ate dekhA, hai / usameM jainadharmake siddhAntoMkA UhApoha balki sabako usa dehAtIke ga~vArapana para hI karanevAle aise koI lekha nikale bhI nahIM jinapara ha~sI aaii| __ * jineMdra bhagavAnake nirmala zAsanako bhraSTacaritra zItakAlameM eka muni mahArAja rAtrike paMDitoM aura dhUrta muniyoMne malIna kara diyA hai ! samaya jaMgalameM nagna baiThe hue dhyAna lagA rahe the| For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] kalakattA jainasabhAkI AjJA ! 209 eka ga~vAra gvAlA vahA~ aayaa| usake hRda- yaha sAbita ho ki ye jAna bUjhakara gauravako yameM muniko isa prakArase jAr3e akar3ate dekha- gaurava aura agauravako agaurava samajhate hue bhI kara bahuta dayA utpanna huI aura usane apanA amuka dveSabhAvase jainadharmake gauravako ghaTAnekA kambala unheM or3hA diyA / sAtha hI, jaMga- udyoga kara rahe haiM / yadi sabhAke pAsa aisA koI lase kucha lakar3iyA~ vagairaha ikaTThA karake usane pramANa maujUda nahIM hai balki vaha sirpha itanA unake pAsa Aga bhI jalA dI / munirAjane hI jAnatI hai ki jise maiM gaurava, gaurava ghaTAnA gvAleke isa kRtyako upasarga samajhA aura ve yA gaurava ghaTAnekA udyoga samajhatI hU~ dUsare bhI savere taka vinA kucha hale cale usI taraha baiThe usako vaisA hI samajhate hoMge, to yaha usakI rahe / prAtaHkAla jaba kucha zrAvaka vahA~ para mahAmUrkhatA aura korI anubhavazUnyatA hai / Aye aura unhoMne kambalAdikako dUra kiyA hama pUchate haiM, bahutase jainI bhAI devoMke taba muni mahArAjane upasarga TalA samajha kara Agamana, AkAzameM gamana aura caMvarachatrAdi apanA dhyAna kholA aura ve dUsare kAmoM meM lge| vibhUtiko jinendra bhagavAnake gauravakI unake zAstroMmeM batalAyA gayA hai ki yadyapi mani- atizaya, camatkArakI cIja samajhate haiM / paraMtu rAjane gvAleke isa kRtyako upasarga samajhA zrIsamantabhadrAcArya mahAvIra bhagavAnako lakSya aura vaha unakI caryAnasAra thA bhI unake karake kahate haiM ki ina bAtoMse mere hRdayameM liye upasarga, to bhI gvAlekA bhAva upasarga ApakA koI gaurava nahIM hai-maiM inake AdhAra karanekA nahIM thA, vaha unake zItopasargako para Apako mahAn-pUjya-nahIM mAnatA, ye bAteM dUra karake unheM ArAma hI pahu~cAnA cAhatA thaa| to mAyAviyoM-iMdrajAliyoMmeM bhI pAI jAtI use yaha khabara nahIM thI ki aise kAmoMse. haiM* / kyA sabhA svAmI samaMtabhadrake ina udgAbhI digambara muniyoMko upasarga huA karatA roko jainadharma athavA mahAvIra bhagavAnakA hai / aura isa liye usake isa kRtyase " gaurava ghaTAnevAle athavA ghaTAnekA udyoga karanepuNyakA hI baMdha huA pApakA nahIM / logoMne vAle samajhatI hai ? yadi nahIM samajhatI, to bhI usakI ajJatA, dayArdratA aura sarala- phira kisI patrameM yadi isa prakArake vicArahRdayake kAraNa use muniko upasarga karane yA bhedako liye hue koI lekha nikaleM athavA ina unakA gaurava ghaTAne Adi kisI bhI aparA- patroMke koI lekhaka kisI bAtako jainadharmake ghakA aparAdhI nahIM smjhaa| ina donoM gauravakI cIja na samajhakara usako vaisI hI athavA udAharaNoMse hamAre pAThaka gaurava ghaTAne, apa- gaurava ghaTAnevAlI pratipAdana kareM to usase mAna karane yA nukasAna pahu~cAne Adike udyo- sabhA uttejita kyoM hotI hai ? kyA vaha itanegakA rahasya bahuta kucha anubhava kara sakate haiN| hIse unakI badanIyatI samajhatI hai ? udAhakisI manuSya para gaurava ghaTAne yA nukasAna raNake liye hAlameM 'svAmI samantabhadrakI adbhuta pahu~cAne Adike udyogakA Aropa ( ilajAma) kathA' zISarka eka lekha satyodayameM prakAzita usa vakta taka nahIM lagAyA jA sakatA jaba huA hai / isa lekhameM lekhaka bAbU sUrajabhAnajI taka ki usakA kaluSita bhAva siddha na ho- vakIlane zrIsamaMtabhadrAcAryakI khule. dilase badanIyatI sAbita na kara dI jAya / kyA *devaagmnbhoyaancaamraadivibhuutyH| sabhAke pAsa aisA koI spaSTa pramANa maujUda hai mAyAviSvapi dRzyate nAtastvamasi no mahAn // jisase ina patroMkI badanIyatI pAI jAya aura -AptamImAMsA / / For Personal & Private Use Only Aww.jainelibrary.org
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 jainahitaiSI [bhAga 14 prazaMsA kI hai aura unheM bhagavAn, advitIya usase sAdhAraNa janatA para burA asara bhI vidvAna, nyAyavidyAke pAragAmI, jainadharmako par3atA hai / isI taraha jAtiprabodhakakI lekhanaprakAza karanevAle advitIya sUrya, isa kalikA- praNAlIko bhI hama aneka aMzoMmeM acchA lameM dharmako paravAdiyoMse bacAnevAle, jaina- nahIM samajhate haiM, paraMtu itanese hI ye patra jainakI dharmake staMbhasvarUpa, AcAryoM meM bhI utkRSTa AcArya koTise nikalakara ajaina nahIM ho jAte / jaina ityAdi vizeSaNoMke sAtha smaraNa karake unake zabda eka bahuta vyApaka zabda hai| usameM digaprati apanA bahumAna pradarzita kiyA hai / paraMtu mbara, zvetAmbara, sthAnakavAsI aura unakI zAkhA sAtha hI ApakI kathA jor3anevAle brahmacArI pratizAkhAyeM sabhI zAmila haiM, sabhA kisa namidattakI buddhi para duHkha prakAzita karate hue kisako ajaina karAra degI? sabhAkA kAma yaha bhI jatalAyA hai ki yaha kathA bila- jyAdA bila- jyAdAse jyAdA itanA hI ho sakatA thA ki mAtA kula asambaddha aura banAvaTI hai, isase vaha ina patroMkI lekhanapraNAlI para zoka prakAbhagavAn samaMtabhadrakA gaurava ulaTA naSTa hotA zita karatI, kheda jatalAtI, unheM apanI cAlahai, itanA hI nahIM, balki isase jainajAti aura jainadharmakI kIrtimeM bhI bahuta bar3A ghabbA DhAla sudhAranekI preraNA karatI / aura usake sadasyoMkA yaha kartavya thA ki unake jJAnameM jo lagatA hai / yadyapi hama bAbU sAhabake isa lekhase jo bAteM spaSTa rUpase jainadharmake viruddha aura "bahutase aMzoMmeM sahamata nahIM hai aura avakAza usake gauravako ghaTAnevAlI jhalakI thIM unheM milane para usa para kucha likhanA bhI cAhate haiM pramANasahita vizada rUpase sarvasAdhAraNa para to bhI itanA jarUra kaheMge ki isa lekhake prakaTa karate, jisase janatAkA bhrama dUra hotA / likhanemeM bAbU sAhabakA koI burA bhAva mAlUma paraMtu aisA kucha bhI na karake sabhAne jo yaha nahIM hotA / kyA sabhA isa lekhako jainadharma prastAva pAsa kiyA hai isase usakI anadhikAra athavA svAmI samaMtabhadrake gauravako ghaTAnekA ceSTA pAI jAtI hai / eka sAdhAraNa aura sthAnIya udyoga samajhatI hai ? yadi aisA hai to kahanA sabhA honekI haisiyatase sabhAko isa prakArakI hogA ki yaha sabhAkI bar3I bhArI bhUla hai / nahIM tajavIja denekA koI adhikAra nahIM thA, aura mAlUma eka sAdhAraNa graMthakartAkI bhUleM prakaTa yaha bAta to usake adhikArase bilakula hI bAhara karanekA jainadharmake gauravase kyA saMbaMdha hai, thI ki vaha saMpUrNa jainiyoM aura jaina paMcAyatiaura usa lekhameM aise kaunase zabda hai, jinase yoMke nAma isa prakArakI AjJA jArI kare ki jainadharma athavA svAmI samaMtabhadrake prati lekha- koI bhI jainI amuka amuka patroMko jainapatra kakA koI burA bhAva pAyA jAya aura jisase na samajhe, na tadRSTise kharIde aura na pddh'e| unake lekhako gaurava ghaTAnekA udyoga samajha usakA kAma sammati prakAza karanekA thA AjJA liyA jAya ? uttara isakA kucha bhI nahIM ho jArI karanekA nhiiN| sakatA / hA~, hama itanA jarUra kaha sakate haiM hamArI rAyameM kalakattA jainasabhAne isa praki lekhoMkI lekhanapraNAlI acchI nahIM hai aura stAvako pAsa karake apane hRdayakI saMkIrNatA, usameM kucha aisI bAteM bhI haiM, jinameM lekhakako anudAratA, adUradRSTatA aura nAsamajhIkA hI bhrama huA hai / balki satyodayake viSayameM hamArI paricaya nahIM diyA, balki sAtha hI vidvAnoMke zurUse yaha dhAraNA hai ki usake adhikAMza prati apanI dhRSTatA bhI prakaTa kI hai| lekhoMkI lekhanapraNAlI acchI nahIM hotii| sarasAvA / tA0 16 maI san 1920. - For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] muktike mArga / ' 111. muktike mArga / prakArake siddhAnta para AnA par3atA hai / parantu duHkhakI bAta yaha hai ki jisa rasanAne eka bAra jJAnavRkSake phalakA rasAsvAdana kara liyA hai use [ anu0-zrIyuta paM0 nAthUrAma premii|] usa rasake khojanese rokanA eka prakArase bahuta samayase eka kimvadantI calI A rahI asAdhya kArya ho jAtA hai aura isa lie isa hai ki manuSyajAtike Adima mAtA pitAne rokanekI ceSTAse kucha bhI lAbha nahIM hotA hai| (Adama aura havvAne) jJAnavRkSake phala khAkara to bhI, jaba duHkhanivRtti hI parama puruSArtha hai saMsArameM pApa, duHkha aura mRtyuko nimaMtraNa aura usa paramapuruSArthake sAdhanakA upAya karanA diyA thaa| . hI mAnavajAtike guruoM aura zikSakoMke jIvaisa kimvadantImeMse eka AdhyAtmika tattva - nakA vrata hai, taba una guruoM aura zikSakoMne nikAlA jA sakatA hai / jJAnase pApakI aura mAnavoMke duHkha dUra karaneke lie kisa kisa prakAtajjAta duHkhakI utpatti huI hai / ajJAna avasthAmeM rake upAya kiye, yUropake lagabhaga Der3ha hajAra pApa nahIM hai aura tajjAta duHkha bhI nahIM hai| varSake itihAsameM, ve khUnake akSaroM meM likhe hue haiN| yaha jagatakA anyatama vibhISikAmaya satya hai| sabhyatAke prAraMbhika kAlameM, yUropameM yUnA anya sthAnoM meM isase sarvathA viparIta aura nane jo jJAnakA dIpaka jalAyA thA, vaha kaI eka tattva pracalita hai / jisa taraha jJAnase sau varSAtaka sAre pazcimI dezoMko Alokita duHkhakI utpatti mAnanA kisI kisI samAjake karatA rahA thaa| pIche, IsAI matakA abhyudaya pracalita dharmatattvakI dIvAra hai. usI prakAra honepara, rASTrIya zakti aura yAjaka zakti jJAnakI parNatA honese daHkhakA vinAza mAmA (pAdariyoMkI zakti) ne eka hokara, kisa anya kaI samAjoMke pracalita dharmatattvakI jaDa hai| prakArase usa jJAnake dIpakako bujhAkara gabhIra yahA~ isa bAtakI AlocanA karanekI Ava - andhakArakI sRSTi kI, so itihAsameM spaSTa zabdoMmeM zyakatA nahIM hai ki inameMse kaunasI bAta satya likhA huA hai| koI Der3ha hajAra varSataka IsAI hai| para yaha svIkAra kiye binA nahIM cala pAdariyoMne kisIko bhI kisI prakArakA ujelA sakatA ki donoM bAtoMke mUlameM kucha na kucha kevala yahI itihAsa hai| usane bar3I hI nila. nahIM karane diyA * / yUropake IsAI matakA satya avazya chupA huA hai| taba yaha aitihAsika satya hai ki ukta do jatAke sAtha apanI sArI zakti isa dIvArakI vAkya mAnavajAtike do bar3e samAjoMko eka * IsAI dharmakA itihAsa bar3A hI bhayaMkara hai| dUsarese sarvathA bhinna do mArgoM para khIMca le bAibalameM jo kucha likhA huA hai, usake viruddha koI gaye haiN| eka zabda bhI nahIM kaha sakatA thA / yadi koI vidvAn koI naI khoja karatA thA jaba jJAnase duHkhakI utpatti huI hai, taba aura vaha bAibalase viruddha hotI thI, to usakI zAmata A jAtI thii| jAna par3atA hai ki kisI na kisI tarahase-yoga- gaileliyone jaba yaha siddhAnta prakAzita kiyA ki yAgase-jJAnakA nAza sAdhana kara sakanese hI pRthvI calatI hai aura sUrya sthira hai, taba sArA IsAIduHkhase rakSA kI jA sakatI hai / kamase kama saMsAra usapara TUTa par3A aura usako bar3e hI amAtarkazAstrakI nirdiSTa yuktiyoMke balase isI nuSika kaSTa diye gye| For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 jainahitaiSI [bhAga 14 jar3ako ukhAr3a DAlanake lie lagA rakkhI ki yaha usIke bahakAnemeM bhUla kara, usake diye jisake Upara pratiSThAlAbha karake manuSya apane hue kupathyakA sevana karake ThagA gayA hai / mahattvako avyAhata banAye A rahA hai aura yaha ThIka hai ki jJAnase duHkhakI utpati abataka prakRtike niSThura kavalase apanI rakSA huI hai; parantu usa duHkhabandhanase chUTanake lie kara sakA hai| jJAnake prakAzako chor3akara ajJAnake andha- isa vizvAsake kAraNa manuSya bahuta yugoMtaka kArameM praveza karanA hogA, isa prakArakI AjJA ThagA gayA hai ki jaba jJAnase duHkhakI utpattiH mAnaneke lie to koI bhI sustha aura mohahuI hai taba jJAnakA patha ruddha kara denese hI usa mukta manuSya siraM jhukAkara taiyAra na hogaa| duHkhase chuTakArA ho jAyagA / jina logoMne yaha bar3e hI saubhAgyakI bAta hai ki saba isa taraha apaneko ThagAyA hai, ve pukAra pukAra dezoMkI sabhI jAtiyoMne isa bAtako svIkAra kara kahate A rahe haiM ki yadi duHkhase mukta honA nahIM kiyA ki jJAnake mArgako chor3akara duHkha- . cAhate ho to jJAnamArgako chor3akara andhavi- nAzake upAyakA avalambana kiyA jAya / zvAsake mArgakA avalambana karo, yadi tumhArI kamase kama eka bar3e bhArI samAjameM* yaha mata icchA paramapuruSArtha prApta karanekI hai to buddhi- grahaNa kiyA gayA hai ki apUrNa jJAnase jisakI vRttikA nirodha karo, jJAnake anveSaNameM vyartha utpatti hotI hai, jJAnakA pUrNa vikAsa honA samaya mata khoo; javinake mArgapara vyaktivizeSa hI usake nAzakA eka mAtra upAya hai| + aura vAkyavizeSameM x vizvAsa sthApana karake, ' parantu, jJAnakI pUrNatA hone para vAstavameM calanese hI paramapuruSArtha prApta hogaa| duHkhakI nivRtti honA sambhavapara hai yA nahIM, vAstavameM dekhA jAya to manuSyake samAna isakI AtocanA avazya kara dekhanI cAhie / abhAgA jIva saMsArameM zAyada hI koI ho| jahA~ taka dekhA jAtA hai, jAna to yahI par3atA manuSya kSudra aura durbala hai; aura sadAse cale la hai ki jJAnake vikAzake sAtha sAtha duHkhakI kI Aye niyamake anusAra jo kSudra hai vaha abhAgA hai aura jo durbala hai vaha dIna hai / vaha apanI dene kI ceSTAyeM aneka prakArase kI gaI haiN| mAtrA bhI bar3hatI jAtI hai / isa praznakA utsara asamarthatAke kAraNa dUsaroMke Age kRpA-bhikSAke lie sadAse lAlAyita hai aura apanI para- koI koI to pRthivImeM duHkhakA astitva hI mukhApekSitA (parAyA muMhatAkanekI Adata ke nahIM svIkAra karanA cAhate, maMgala (Izvara ) phalase sadAse pratArita ( ThamAyA huA) hai| ke rAjyameM amaMgalakA Astitva svIkAra karanemeM manuSya prakRttike dvArA taraha tarahase pIDita unheM saMkoca hotA hai / kintu manuSyakI anuhokara duHkhakI yaMtraNAse ' hAya hAya' karatA bhUtikA tIvatama aura mukhyatama viSaya du:kha hI A rahA hai, isa lie jaba jaba jisa kisI hai| isake astitvameM sandeha karanese kAma nahIM vyaktine apanI markhatA aura nirlajjatAke bharose cala sakatA / yahUdI 'jekaba' se lekara hindU apaneko isa sanAtana duHkharogakA eka mAtra 'rAmaprasAda' taka sabane hI eka svarase ise cikitsika (vaidya ) prakaTa kiyA taba taba mAna liyA hai| pRthivIpara avatINe hote hI manu + IsA yA muhammada Adi dharmapravartaka / * bhAratavarSake brAhmaNa, jaina, bauddha Adi saMpra.xbAibala yA kurAna Adi dharmagrantha / dAyoMmeM / For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktike maarg| dhyako pada pada para jIvanakI prasAraNa-virodhI sarva- unakI vyavasthA aura Adeza hai / unake grAsI jaDazakti aura samAjazaktike sAtha pratidvandI duHkhavidhAtAke bahakAnese mAnavajAtike saMgrAma karake Age bar3hanA par3atA hai, yaha nitya- Adima mAtA-pitA (Adama aura havvA ) ne kI ghaTanA aura pratyakSa vyApAra hai| yahI manu- unakI AjJAkI avahelA kI thI, isI lie pyakA jIvana hai / isa saMgrAmameM jarA bhI zithi- .unakA manuSyajAtike Upara yaha durjaya kopa hai| latA AI ki phira jIvanarakSA asAdhya ho Adima mAtA-pitAke pApase bhaviSyat vaMzaparaMparA jAtI hai| yahA~ taka ki sAvadhAnatA aura vIra- kisa prakAra daNDanIya ho sakatI hai aura parama tAse yuddha calAte rahane para bhI jIvanarakSA dayAlutAke sAtha isa tIvra pratihiMsApravRtti anta taka sAdhya nahIM hotI, yahI to jIvanakI (badalekI icchA) kA kisaprakAra sAmaJjasya viziSTatA hai / yaha dUsarI bAta hai ki tuma ho sakatA hai, isakA koI santoSajanaka uttara usakA nAma duHkha mata rakkho; vaha bhASAgata nahIM milatA / jAna par3atA hai, yaha khudAkA vivAdakA viSaya hai, parantu isase hama jise duHkha eka khayAla mAtra hai, athavA usakI rahasyamaya nAma de rahe haiM, usakA abhAva siddha nahIM hotaa| jAgatika vidhAnAvaliyoMmeMse . eka rahasyamaya para sabhI loga duHkhake astitvako asvI- vidhAna mAtra hai / kucha bhI ho, jaba pratidvandvI kAra nahIM karate aura isakI unnatike kAraNa duHkhavidhAtA unake pyAre jagatameM jhagar3A macAbhI aura aura batalAte haiN| kara anarthaghaTita karanemeM samartha huA hai, taba ise jairathostake matAnusAra saMsArameM do prati- sarvazaktimAnakI adUradRSTitAkA hI phala samadvandI vidhAtA prabhutva kara rahe haiM, ekakA kArya jhanA par3atA hai / parantu ve isa anarthakA hai sukhavidhAna aura dUsarekA duHkhavidhAna / mA pratikAra karanemeM samartha haiM aura kisI samaya antameM jAna par3atA hai sukhavidhAtAkI hI jaya isakA pratIkAra kara bhI deMge, manuSya isI bharose hotI hai, ataeva manuSyakA kartavya hai ki vaha para DhAr3hasa. para DhAr3hasa bA~dhe rahatA hai / usa sukhavidhAtAne sukhavidhAtAkA hI Azraya grahaNa kare / 19 mAnavajAtike Adi dampatI (jor3e) ko 'zemeTika jAtiyoMne bhI saMbhavataH yahI mata svAdhIna icchAke sAtha sAtha asamarthatA pradAna karake kyoM apane pratidvandIkI IrSyAvRttiko tRpta grahaNa karake do vidhAtAoMkA-khudA aura karanekA suyoga diyA, yaha bhI eka socane zaitAnakA astitva svIkAra kiyA hai / sukha samajhanekI bAta hai| .. vidhAtAkA parAkrama duHkhavidhAtAkI apekSA sarvatobhAvase adhika hai, yahA~taka ki yadi ve vAstavameM vidhAtAmeM karuNAmayatvakA Aropha, cAhate to sAre duHkhoMkA vilopa-sAdhana bhI kara karake usakI sRSTi meM duHkhakA astitva svIkAra sakate / parantu unakI AjJAkI avahelanA hI karanese bar3A hI golamAla maca jAtA hai / isI isa abhAginI manuSyajAtike prati unake nidA- lie isa duHkhakI nAnA prakArakI vyAkhyAyeM ruNa krodhakA kAraNa ho gaI hai, aura manuSyako karake duHkhake astitvako DhaMka dene athavA uDA isI krodhakA phala nirdiSTa kAla taka apane deneke lie nAnA prakArakI ceSTAyeM kI gaI haiN| pApake prAyazcittasvarUpa bhoganA par3egA / yahI 1 khudA aura zaitAnako mAnanevAle sabhI dharma khudA 1pArasI-dharmake pravartaka jaraducha yA. jarathosta / yA Izvarako paramadayAlu karuNAsAgara mAnate haiN| For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - eka tarahakI vyAkhyA aura bhI haiM / duHkhakI pariNati parama sukha hai| yadi duHkhakA abhAva hotA to sukhAnubhUti bAdhA par3atI, isa lie anta taka sukhakI mAtrA bar3hAne ke lie hI isa duHkhakI sRSTi huI hai / arthAt antameM parama sukhadAna hI duHkhasRSTikA uddezya hai / - Ajakala jo loga abhivyaktivAda (vikAzavAda yA utkrAntivAda ) kI nIva para dArzanika tattvoMkI AlocanA karane baiThate haiM, ve bhI isa prakArakI eka bAta kaha kara mAnavajAtiko Azvasta karane yA DhADhasa ba~dhAnekI ceSTA kiyA karate haiM / abhivyaktivAdakA eka aura nAma kramonnati hai / abhivyaktike phalase sukhakI unnati aura duHkhakA hrAsa krama kramase hotA jAyagA / kintu jaba mRtyuke samAna mahAduHkhajanaka vyApAra pratyeka manuSyake aura sAre mAnava kulake sanmukha hara samaya upasthita rahatA hai aura usa mRtyu ke sAtha avirAma yuddha karanA hI jIvoMkA jIvana hai, evaM mRtyuse bacanekI ceSTA meM hI jIvakI kramonnati yA abhivyakti hai, parantu mRtyu ke hAthase bacanekA koI bhI upAya aba taka koI bhI jIva AviSkAra nahIM kara sakA hai, taba, abhivyaktikA yaha pariNAma dekhate hue, isa prakArase, duHkhake apalApa karane kI ceSTA niSphala hI pratIta hotI hai / phalataH jisa taraha yaha saca hai ki duHkha ke sAtha sukha AtA hai, avimizra duHkha jagatameM nahIM hai, usI taraha yaha bhI saca hai ki sukhake sAtha du:kha AtA hai, avimizra sukha jagata meM nahIM hai / isameM sandeha karanese satyakA apalApa hotA hai / jJAnakI vRddhi duHkha nAza karanekA prayAsa mAtra hai, basa yahIM taka nizcayapUrvaka kahA jA sakatA hai; kintu yaha bAta nahIM kahI [ bhAga 14 jA sakatI ki jJAnakI vRddhise duHkhakA hrAsa hokara sukhakA pariNAma bar3hegA / isa bAtakI yathArthatA ke sambandha meM cAroM orase saMzaya Akara upasthita ho jAte haiM ki jJAnakI pUrNatA hone para duHkhase chuTakArA ho jAyagA / Azcarya nahIM jo manuSyajAtikA pUrvokta samAja ( IsAI Adi dharmokA mAnanevAlA ) isI kAraNa se jJAnakA mArga chor3akara atizaya nirupAya hokara vizvAsakA mArga avalambana karanekA upadeza detA ho| tuma kahate ho ki jJAnavRddhi ke sAtha sAtha duHkhakI utpatti huI hai aura jJAnavRddhi ke sAtha sAtha usakI mAtrA bar3hatI jAtI hai / aisI dazA meM yaha kaise mAnA jA sakatA hai ki jJAnakI pUrNatA hone para duHkhakA nAza ho jAyagA ? . isa praznakA koI saMgata uttara hai yA nahIM, yaha to hama nahIM jAnate; paraMtu eka isa prakArakA uttara dene kI ceSTA kI gaI hai: tuma jise jJAna kahate ho vaha jagata ke sampakaise jJAna hai / isase yaha siddha nahIM hotA ki isa jJAnake na rahane para bhI jagat rahegA / usa tathAkathita jJAnake abhAva meM yadi jagatakA abhAva mAnA jAya, to phira usa jagatake sAtha usa jJAnakA eka aviccheddha sambandha khar3A ho jAtA hai; ekake binA dUsarekA astitva nahIM rahatA / jJAnase hI isa sukhaduHkhamaya jagatakI utpatti huI hai / isa jagatakI utpati ke sAtha duHkhakI utpatti aura sukhakI utpatti huI hai / sukha duHkha donoM hI isa jJAnanAmadhAraka bhrAntise utpanna hue haiN| donoM hI eka taraha ke vikArake phala haiM ; eka hI vikriyAke do bAjU haiM / eka bAjUse dekhane para jo sukha hai, dUsarI bAjUse dekhanese vaha du:kha hai / yadi tuma vizuddha sukha cAho, to vaha tumheM kahIM nahIM For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ aGka 7-8] muktike maarg| 215 milegA; yadi vizuddha duHkha cAho to vaha bhI hai| ata eva muktikA artha kevala duHkhase hI kahIM nahIM milegA / eka kar3hAhA (kaTAha) mukta honA nahIM hai, vaha sukhase bhI mukta honA eka taraphase jaise bhItarako phaMsA huA aura hai, prAntike jAlase mukta honA hai, aura jagatake dUsarI taraphase Uparako uThA huA hotA hai; bandhanase mukta honA hai| isa taraha sukhaduHkha'ghusAhuA-pana ' miTAnese jaise 'uThAhuA-pana'' vinirmukta hokara rahanA yadi kalpanIya ho, tabhI calA jAtA hai aura 'uThAhuA-pana' miTAnese parama puruSArtha sAdhita hogaa| "sAhuA-pana' nahIM rahatA hai, aura ekake eka samaya bhAratavarSa meM isI prakArakA muktimiTAne ke sAtha donoMke miTa jAnese kar3hAhekA tattva pracArita huA thaa| isa muktivAdane bhArakaTAhatva bhI nahIM rahatA hai, usI prakAra isa tavarSake janasamAjako gaThita, niyamita aura jagatake duHkhabhAgako lopa karanekA prayatna kara- cAlita kiyA thaa| aba taka bhI yahA~ke jananese sukhakA bhAga Apa hI lopa ho jAtA hai, samAjakI asthi-majjAoMmeM yaha mata gUDhabhAvase sukhabhAgako lopa karanese duHkhakA bhAga bhI lupta nihita raha kara use jIvanake pathameM prerita kara ho jAtA hai aura sukhaduHkha donoMko lupta kara- rahA hai| hama yaha nahIM kahate ki anya dezoMmeM nese sukhaduHkhamaya jagatakA astitva nahIM rahatA aura anya samAjoMmeM isa matakI kSINa dhvani hai| isa jagatameM sukha bhI nahIM hai, aura sukha- bhI nahIM sunI gaI hai| kintu anya dezoMmeM yaha duHkha bhoganeke lie cetana koI nahIM hai, usa mata mAnavajIvanakI gatikA niyAmaka huA hai, acetana jagatakA astitva akalpanIya hai| yA manuSyake gantavya mArgameM isane koI vizeSa jJAna nAmaka paricita bhrAntise isakI utpatti hai anukalatA utpanna kara dI hai, yaha itihAsameM aura vaha bhrAnti jabataka vartamAna rahegI tabataka nahIM likhA / yaha mata vicArasaha hai yA nahIM, sukhaduHkhaparihArakI ceSTA vyartha hai| yaha patha sapatha hai yA nahIM, ina bAta .. jJAna nAmase paricita isa bhrAntikA nAza karanA isa lekhakA Alocya viSaya nahIM hai / * karanA kucha asAdhya nahIM hai / parantu usake lupta nATaH-yadyapi hama isa lekhake vicAroMse sarvathA hone para jisa taraha duHkha nahIM rahegA, usI sahamata nahIM haiM to bhI apane pAThakoMko vibhinna taraha sakha bhI nahIM rahegA aura taba yaha jo vicAroMkA paricaya karAne aura vijJa pAThakoMko unapara pratyakSagocara sukhaduHkhakA Azraya jagat hai, vicAra karanekA avasara deneke liye ise prakA. zita kiye dete haiN| -smpaadk| usakA bhI astitva vilupta ho jaaygaa| ___ duHkhase mukta honA manuSyake lie vAJchanIya ho sakatA hai, isameM koI harja nahIM hai; parantu duHkhake badale, duHkhako dUra karake usake sthAnameM , * svargIya paM0 rAmendrasundara trivedI ema0 e0 ke sukhapratiSThAkI AzA rakhanA bar3I bhArI mUrkhatA baMgalAlekhakA anuvAda / For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 ... jainahitaiSI [bhAga 14 zrIhariSeNakRta kthaakosh| bheda thaa| yaha drAviDasaMghakA nAmAntara jAna __par3atA hai| draviDadezIya honeke kAraNa isakA * [ lekhaka-zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premii|] hI draviDasaMghe nAma huA hai / punnATa bhI saMbhavataH draviDa dezakA hI nAmAntara hai / isa kathAkozameM digambara aura zvetAmbarasampradAyake vidvAnoM . hI bhadrabAhu-kathAnakameM likhA hai:dvArA aneka kathAkoza race gaye haiM, paraMtu abhI ____anena saha saMgho'pi samasto guruvaakytH|| taka jitane kathAkoza upalabdha hue haiM, ve ape ___dakSiNApathadezasthapunnATaviSayaM yayau // 40 // kSAkRta arvAcIna haiM-gyArahavIM zatAbdIke paha isase siddha hai ki punnATa dakSiNApathakA hI lekA abhI taka koI kathAkoza prApta nahIM * eka deza hai aura use draviDadeza mAnanA kucha huA hai / isa lekhameM hama jisa kathAkozakA asaMgata nahIM ho sktaa| usa samaya zAyada paricaya denA cAhate haiM vaha zaka saMvat 853, karnATaka deza bhI draviDadezameM ginA jAnA thaa| vikrama saMvat 989 aura khara nAmaka vartamAna isa saMghakA eka aura nAma draviDasaMgha bhI hai : saMvatke 24 veM varSakA banA huA hai aura isa nyAyavinizcayAlaMkAra aura pArzvanAthacarita lie isa samaya hama use sabase prAcIna jaina Adike kartA suprasiddha tArkika vAdirAjane apakathAkoza kaha sakate haiN| neko draviDasaMghIya likhA hai / draviDadezako isa kathAkozakI eka prati pUneke "bhANDAra / dramiladeza bhI kahate haiN| kara-prAcyavidyAsaMzodhana mandira" meM maujUda hai. suprasiddha harivaMzapurANake kartA prathama jinajo vi0 saM0 1868 kI likhI huI hai / yaha sena bhI isI punnATa saMghake AcArya the:jayapurake godhAjIke mandira meM likhI gaI thI aura ___"vyatsRSTAparasaMghasantatibRhatpunnATasaMghAnvaye-" saMbhavataH vahIMse gavarnameNTake lie kharIdI gaI hai| . harivaMza-prazasti / isakI zlokasaMkhyA 12500, patrasaMkhyA 350 yaha kathAkoza bhI usI varddhamAnanagarameM aura kathAsaMkhyA 157 hai / prAyaH sArA grantha banAyA gayA hai jahA~ ki jinasenasUrine harivaMzaanuSTup chandomeM racA gayA hai / racanA bahuta prauDha purANakI racanA kI thii| aura jaba ki jinaaura sundara to nahIM hai; parantu digambara sampra sena punnATa saMghake hI AcArya haiM taba saMbhava hai dAyake anya kathAkozoMse acchI hai| ki hariSeNa AcArya jinasenakI hI ziSyapara___ isake kartA hariSeNa nAmaka AcArya haiM jo mparAmeM hoN| yadi maunibhaTTArakakI garuparamparAkA apanI guruparamparA isa bhAMti batalAte haiM-1 patA laga jAya to isa bAtakA nirNaya sahaja mauni bhaTTAraka, 2 zrIhariSeNa, 3 bharatasena aura hI ho jaay| 4 hariSeNa / hariSeNa punnATa saMghake AcArya the| varddhamAnapura karnATaka dezakA hI koI prasiddha yadyapi digambara sampradAyake aneka AcAryoMne nagara hai| mAlUma nahIM, isa samaya vaha kisa isa saMghako pAMca jainAbhAsami' eka baiMtalAyA nAmase prasiddha hai| jinasenasari likhate haiM:hai; parantu phira bhI yaha digambara sampradAyakA hI ___dakSiNamahurAjAdo dAviDasaMgho mahA1 mere dvArA sampAdita aura jainagrantharatnAkara kAryA- moho||28|| devsen| 'laya, bambaI dvArA prakAzita 'darzanasAra' meM jainAbhA- 2 ApaTekI saMskRta-iMgliza DikzanarImeM punnATakA soMkA vistRta vivecana dekhie| - artha 'karnATaka deza' likhA hai| For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] zrIhariSeNakRta kthaakosh| "kalyANaiH parivaddhamAnavipulazrIvarddhamAne pure, nuvAda mAtra hai| ye donoM kathAkoza isa kathAzrIpAliyananarAjavasato paryAptazeSaHxx" kozakI apekSA choTe haiM, isIlie jAna par3atA isI prakAra isa kathAkozake kartA likhate haiM:- hai ki isakI prati likhanevAlene isake nAmake " jainAlayabAtavirAjitAMte cndraavdaatdyutisaudhjaale| sAtha bRhat vizeSaNa lagA diyA hai / graMthakartAne kArtasvarApUrNajanAdhivAse zrIvarddhamAnAkhyapure xxx // " svayaM ise ' kathAkoza' hI likhA hai| isase jAna par3atA hai ki usa samaya yaha hamako isa kathAkozakI saba kathAyeM par3hanagara bahuta samRddhizAlI thA aura aneka jaina- nekA avasara nahIM milaa| haiM bhI ve bahuta mAndiroMse suzobhita thA / vahA~ke nannarAjake mAmUlI aura vizeSatvahIna / kucha kathAyeM aitibanAye hue pArzvanAthAlaya nAmaka jainamandirakA- hAsika puruSoMse sambandha rakhanevAlI haiM, jaise jahA~ ki harivaMzapurANa samApta huA thA-aura cANakya, zakaTAla, aura bhadrabAhu; parantu ve bhI bhI kaI granthoMmeM ullekha milatA hai| vAstavika itihAsase kama sambandha rakhatI haiM__ yaha grantha vinayapAla nAmaka rAjAke sama- kevala jainadharmakI mahimA bar3hAneke uddezyase yameM likhA gayA hai / granthaprazastise yaha mAlama likhI gaI haiN| nahIM hotA hai ki vinayapAlakI rAjadhAnI isameM bhadrabAhukI jo kathA likhI gaI hai kahA~ thI / saMbhavataH vaha vardhamAnapurameM hI hogii| usameM do bAteM bar3I vilakSaNa haiM aura purAtattvahama isa bAtakA patA nahIM lagA sake ki vinaya- jJoMke dhyAnameM rahane yogya haiN| eka to yaha ki, pAla kisa vaMzakA rAjA thA; parantu saMbhavataH vaha bhadrabAhune 12 varSakA ghora durbhikSa par3anekA rASTrakUTa rAjAoMkA mANDalika hogA aura caturtha nizcaya karake apane ziSyoMko hI dakSiNApatha govinda yA suvarNavarSakA samakAlIna hogA tathA sindhvAdi dezoMko bheja diyA thA, para ve jisane zaka saMvat 856 taka rAjya kiyA thaa| svayaM ujjayinI meM rahe aura kucha dinoMmeM ujja___ yaha kathAkoza kisI 'ArAdhanA ' nAmaka yinIka nikaTa bhAdrapada-( bhelasA ? ) nAmaka granthase uddhata karake sArAMza rUpameM yA usake sthAnameM svargavAsI ho maye / dUsare, ujjayinIke sahArase likhA gayA hai, yaha bAta prazastike rAjA candraguptane bhadrabAhuke samIpa dIkSA le AThaveM zlokake 'ArAdhanoddhataH' padase mAlama lI thI aura ve hI pIche vizAkhAcAryake nAmase hotI hai| aisI dazAmeM kahanA hogA ki isa devendracandrArkasamarcitena tena prabhAcandramunIzvareNa / granthakI kathAyeM adhika nahIM to hariSeNake sama nahAtA hAraSaNaka sama- anuprahArtha racitaM suvaakyairaaraadhnaasaarkthaaprbndhH||6|| yase sau do sau varSa pahalekI avazya hoNgii| tena kramaNaiva mayA svazaktyA zlokaiH prasiddhaizca nigavate .. digambara sampradAyameM 'ArAdhanA-kathAkoza' saH / mArge na kiM bhAnukaraprakAze svalIlayA gacchati nAmake do saMskRta kathAkoza aura bhI haiN| ina- sarvalokaH // 7 // -nemidattakRta kathAkoza / meMse eka prabhAcandra bhaTTArakakA banAyA huA 2-bhadrabAhumunIdhAro bhysptkvrjitH| gadyameM hai aura dUsarA mallibhUSaNake ziSya nemidatta paMpAkSudhAzramaM tIvra jigAya sahasotthitam // 42 // brahmacArIko payameM hai| yaha dUsarA prathamakA padyA prApya bhAdrapadaM dezaM zrImadujjayinIbhavam / cakArAnasanaM dhIraH sa dinAni bahUnyalam // 43 // ...1-nemidatta brahmacArI vi0 saM0 1575 ka laga- ArAdhanA samArAdhya vidhinA sa caturvidhAm / bhaga hue haiN| samAdhimaraNaM prApya bhadrabAhurdivaM yayau // 44 // For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 14 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn prasiddha hue the| ve bhadrabAhuke samIpa na raha kara kimvadantiyoM yA pracalita pravAdoMke anusAra dakSiNApathako cale gaye the| anya kaI kathA- svayaM ukta kathAkozakAroM dvArA hI kI gaI hai| oMke aura zilAlekhoMke anusAra bhadrabAhu AcArya antameM hariSeNake kathAkozake prAraMbhakA bhI dakSiNApathako gaye the aura unakA sva. maMgalAcaraNa aura antakI prazasti dekara hama rgavAsa zravaNabelgolake candragiri parvatapara huA isa lekhako samApta karate haiM:thA, tathA unake sAtha candragupta bhI gaye the aura oM namo vItarAgAya / unakA dUsarA nAma vizAkhAcArya nahIM kintu zriyaM parAM prAptamanantabodhaM munIndradevendranarendravandham / prabhAcaMdra tho / vizAkhAcArya nAmake AcArya nirastakandarpagajendradapai namAmyahaM vIrajinaM pavitram // 1 / usa. saMghameM dUsare hI the / ina kathAoM aura vighno na jAyate nUnaM na kSudrAmaralaMghanam / zilAlekhoMke AdhArase hI samrATa candraguptake na bhayaM bhavyasattvAnAM jinamaMgalakAriNAm // 2 jaina honekI sArI dIvAla khar3I kI gaI hai aura ji (ja) nasya sarvasya kRtAnurAgaM .. svargIya vinseMTa smitha jaise supraddhi itihAsajJa vipazcitAM karNarasAyanaM ca / bhI candraguptakA jaina honA ' saMbhavanIya ' , samAsataH sAdhumanobhirAmaM batalA gaye haiN| jina zilAlekhoMse aura kathA- paraM kathAkozamahaM pravakSye // 3 oNse candraguptakA jainatva siddha karanekA prayatna antameM graMthakartA granthake amara honekI icchA kiyA jAtA hai, isameM sandeha hI hai ki unameMse karate hue apanA paricaya isa prakAra dete haiMkoI bhI isa kathAkozase prAcIna ho| hama yAvaccandro raviH svargoM yaavtslilraashyH| AzA karate haiM ki itihAsajJa isa viSayapara yAvayoma nagAdhIzo yaavdvNgaadinimngaaH||1 vizeSa vicAra karanekI kRpA kreNge| yAvattArA dharA yAvadrAmarAvaNayoH kthaa| isa kathAkozameM samantabhadra, akalaMkadeva aura tAvaccArukathAkozaH tiSThatu kSitimaNDale // 2 . pAtrakesarI ( vidyAnaMda ) kI kathAyeM nahIM haiM; yugalamidam / jo avazya honI cAhie thIM / kyoM ki isake yo bodhako bhavyakumudatInAM niHzeSarAddhAntavacomayaH / kartA ukta samantabhadrAdi AcAryoMke dezake hI punnATasaMghAMbarasAnnivAsI zrImaunibhaTTArakapUrNacandraH // 3 the aura akalaMkadeva pAtrakesarIse thor3e hI samaya jainAlayavAtavirAjitAnte cndraavdaataatisaudhjaale| bAda hue the / prabhAcandra aura nemidattake kathA- kArtasvarApUrNajanAdhivAse zrIvardhamAnAkhyapure vsnsH||4 kozoMmeM hI sabase pahale ukta kathAyeM dikhalAI yugalamidam / detI haiM, jisase saMdeha hotA hai ki unakI racanA sArAgamAhitamatirviduSAM prapUjyo nAnAtapovidhividhAnakaro vineyaH / 1-bhadrabAhuvacaH zrutvA candragupto nreshvrH| tasyAbhavadguNanidhijanatAbhivaMdyaH asyaiva yoginaM pArzve dadhau jainezvaraM tapaH // 38 // zrIzabdapUrvapadako hariSeNasaMjJaH // 5 candraguptamuniH zIghraM prathamo dazapUrviNAm / chandolaMkRtikAvyanATakacaNaH kAvyasya kartA sato. sarvasaMghAdhipo jAto vizAkhAcAryasaMjJakaH // 39 // vettA vyAkaraNasya tarkanipuNastattvArthavedI prN| anena saha saMghopi samasto guruvaakytH| nAnAzAstravicakSaNo budhagaNaH sevyo vizuddhAzayaH, dakSiNApathadezasthapunnATaviSayaM yayA // 40 // senAnto bharatAdiratra paramaH ziSyaH babhUva kSitau // 6 2-isake liye dekho jainasiddhAntabhAskara kiraNa 1-2-3, varSa 1 1 sUrkhasya vA paatthH| For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] veshyaanRty-stotr| ... lakSaNalakSavidhAnavihInaH chandasApi rahitaH pramayA c| vezyAnRtya-stotra / tasya zubhrayazaso hi vineyaHsaMbabhUva vinayI hrissnnH|| 7 ArAdhanoTutaH pathyo bhavyAnAM bhAvitAtmanAm / --Ne:hariSeNakRto bhAti kathAkozo mahItala // .8 honAdhikaM cArukathAprabandhAkhyAtaM ydsmaabhirtiprmugdhaiH| vezyAnatya namastubhyaM svArthacintAvighAtine / mAtsaryahInAH kavayo dharaNyo tatzodhayantu sphuttmaadrenn||9 lajjA pApAdibhItIzca hitvA svAtaMtryadAyine // bhadraM bhUyAjinAnAM nirupamayazasAM zAsanAya prakAmaM, he vazyAnatya ! ai raMDIke nAca !! tujhe namajaino dharmopi jIyAjjagati hitatamo dehabhAjAM samastaM / rAjAno'vantu lokaM sakalamatitarAM cAruvAto'nukUla:, . . skAra ho, praNAma ho, hama tere Age DhAI sarve zAmyantu sattvAH jinavaravRSabhAH santu mokSapradA nH|| hAtha jAr3ata " hAtha jor3ate haiM ! saMsArake adhikAMza manuSya navASTanavakeSveSu sthAneSu triSu jAyataH / svArthameM pha~sakara patita ho rahe haiM, svArthI aura vikramAdityakAlasya parimANamidaM sphuTam // 11 khudagaje jaise bure nAmasi pukAre jAte haiM: paranta zateSvaSTasu vispaSTaM paMcAzat vyadhikeSu ca / jo loga terI zaraNAgata haiM ve isa kalaMkase zakakAlasya satyasya parimANamidaM bhavet // 12 muktaM haiM ! tU apane bhaktoMkI svArthacintAko saMvatsare caturvize vartamAne kharAbhidhe / hI dUra kara detA hai tere upAsakoMko kamAne vinayAdikapAlasya rAjye zakropamAnake // 13 khAne takakI phikara nahIM rahatI, phira likhane evaM yathAkramokteSu kAlarAjyeSu satsu kau| par3hane aura gurujanoMkI sevA-zuzrUSA AdikI kathAkozaH kRto'smAbhibhavyAnAM hitakAmyayA // 11 bAta to kauna kahe ! ve arthakI to kyA dharma kathAkozo'yamIdakSo bhavyAnAM mlnaashnH| puruSArthakI bhI kucha parvAha nahIM karate ! aisI paThatAM zRNvatAM nityaM nyAkhyAtRRNAM ca sarvadA // 16 nizcintAvasthA jisake dvArA sAdhya ho vaha sahAdazairbaddho nUnaM pNcshtaanvitaiH| kyA stutikA pAtra nahIM hai ? avazya hI jinadharmazrutodyuktairasmAbhitivarjitaiH // 17 stutike yogya hai ! mahAzaya ! Apake pratApase, saMvat 1868 kA mAsottamamAse jeThamAsa Apake saMsarga athavA satsaMgase bhaktajanoMkI zuklapakSa caturthyAM tithau sUryavAre zrImUlasaMghe nandyA- gati sahajahImeM vezyA mahAdevI taka ho jAtI mnAye balAtkAragaNe sarasvatIgacche kundakundA- hai aura ve usa rUpendhanase prajvalita kAmacAryAnvaye bhaTTArakajI zrImahendrakIrtijI tatpaTTe jvAlAmeM bar3I khuzIke sAtha apane dhana, dharbha bhaTTArakajI zrIkSemendrakIrtijI tatpaTTe bhaTTArakajI aura yauvana sabhIkA svAhA kara DAlate haiM, zrIsurendrakIrtijI tatpaTTe bhaTTArakaziromaNI bhaTTA. yaha kitanA bar3A svArthatyAga hai ! saca pUchiye rakajI zrIsukhendrakIrtijI tadAmnAye sarvAI jaya- to tyAgabhAvakI zikSA Apake hI dvArA prAraMbha nagare zrImannomanAthacaityAlaye godhAkhyamAndare hotI hai| ApakI preraNAse kabhI kabhI manuSya itane paMDitottamapaMDitajI zrIsaMtoSarAmajI tatsikhya- nirmohI ho jAte haiM ki ve apanI sarvAMgapaMDita vaSatarAmajI tacchiSya harivaMzadAsajI sundara, saccaritra aura zIlasampanna gRhadeviyoMkA tatsiSya kRSNacandraH teSAM madhye vaSatarAmakRSNacaM- bhI tyAga kara dete haiM ! vezyA mahAdevIkA drAbhyAM jJAnAvaraNIkarmakSayArtha bRhadArAdhanAkathA- sAmIpya prApta hone para bhaktajanoMke krodha, mAna, kozAkhyaM granthaM svAzayena liSitaM zrotRvaktRja- mAyA aura lobha zAnta ho jAte haiM-una nAnAmidaM zAstraM maMgalaM bhavatu / " .. para cAhe kitanI bhI gAlivarSA huA kare, For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 jainahitaiSI - jUtiyoMkI mAra taka par3e paraMtu ve cU~ taka nahIM karate | unheM krodha nahIM AtA aura na ve usake dvArA apanA kucha apamAna hI samajhate haiM / khuzI ke sAtha saba kucha sahana karate hue khule hAthoM apanA dravya luTAte haiM / mAyAcAra kiye unase nahIM banatA aura na lobhI manuSyako ukta mahAdevIkA sAmIpya hI prApta hotA hai / isa taraha jaba ApakI badaulata cAroM kaSAyeM hI zAMta ho jAtI haiM taba svArthacintA kaise raha sakatI hai ? phira to muktikA sarTiphikeTa milA hI samajhiye; cAhe vaha mukti ho apane kuTaMba parivArase, kAryavyavahArase, dhanadhAnyase, dharmAcaraNa se, ijjata AbarUse, zarIra mana aura yA jIvanopAyakI cintAoMse / garaja hai mukti, aura vaha mukti Apake darzanoMse sahaja sAdhya ho jAtI hai / isa liye Apako hamArA daMDavat hai / mahAtman ! vAstava meM ApakI mahimA aparaMpAra hai| ApakI chatra-chAyA meM raha kara manuSya bahuta kucha svacchaMda ho jAtA hai, usake baMdhana TUTa jAte haiM, vaha svataMtra bana jAtA hai, lokalAjakA bhUta phira use nahIM satAtA aura na gurujanoMkI hI use kucha parvAha rahatI hai | Apake akhAr3e meM bApa-beTA, bAbA-potA, cacA-bhatIjA, zvazura- ja~vAI aura mAmA-bhAnajA sabhI eka sthAna para baiThe hue, vinA kisI saMkocake, bar3I khuzIke sAtha ukta mahAdevIkI ArAdhanA kiyA karate haiM, vaha devI usa samaya sabhIke vinoda aura vilAsakI cIja hotI hai, sabhI usako eka najara se dekhate haiM aura use apanI prANavallabhA banAne kI ceSTA kiyA karate haiM / vahA~ lajjAkA nAma nahIM aura na zaramakA kucha kAma hotA hai| saMsAra meM loka [ bhAga 14 lAjakA bar3A bhArI baMdhana hai, saikar3oM acche bure kAma isakI vajahase ruke rahate haiM, gRhasthoMko parama digambara munimudrA dhAraNa karanemeM bhI yahI bAdhaka hotI hai; so zrImana, isakA bAta meM ho jAtA hai, Apake anugrahase bhaktajanoMvijaya Apake pratApase bAtakI kA yaha baMdhana zIghra TUTa jAtA hai aura unakA Atmabala phira itanA bar3ha jAtA hai ki unheM eka vyabhicAriNI, pApapracAriNI aura mayamAMsa tathA vyabhicArAdike sevanakA upadeza denevAlI vilAsinI strIke dvArataka pahu~cane, darvAz2A khaTakhaTAne aura usakI caraNasevAko apanA ahobhAgya samajhane meM kucha bhI saMkoca nahIM hotA aura na koI prakArakA bhaya rahatA hai| yaha kitanA bar3A svAtmalAbha hai ! kabhI kabhI striyA~ bhI Apake prasAdase pAra utara jAtI haiMbandhamukta ho jAtI haiM - unheM vivAhAdike ava saroMpara jaba Apake darzanoMkA zubha saubhAgya prApta hotA hai taba ve ApakI adhiSThAtrI devatAkI behada bhaktipUjAko dekhakara, yaha dekhakara gada ho jAtI haiM, ki acche acche seTha sAhUkAra aura dhanakubera bhI sAmane hAtha bA~dhe khar3e athavA baiThe haiM, usakI tAnameM hairAna va parezAna haiM, bheTa tathA najareM car3hA rahe haiM aura isa bAtakI pratIkSA kara rahe haiM ki kaba vaha devI eka premabharI najara se unakI ora dekhatI hai yA kamase kama apanI madhura muskarAhaTa se unheM pavitra banAtI hai / isa dRzyase ve striyA~ jo hamezA gharakI cAra dIvA - riyoMmeM baMda rahatI haiM, caukA cUlhA karatI haiM, rasoI banAtI haiM, bartana mA~jatI haiM, saMtAnakA pAlana karatI haiM aura kuTuMbI janoMkI dUsarI aneka prakArakI sevAzuzrUSAoMmeM lagI rahatI haiM. For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221.. aGka 7-8) veshyaavRty-stotr|| paraMtu phira bhI tiraskAra pAtI haiM apaneko dhi- itane kAyara haiM ki pApoMse hI Darate haiM ve isa kAratI haiM-apane isa dAsatvamaya jIvanakI nindA saMsArasamudrase kaise pAra utara sakate haiM ? pAra karatI haiM-aura usa mahAbhAgyazAlinI devIke ve hI utara sakate haiM jo pApoMkI jarA bhI parvAha jIvanakI sarAhanA karatI huI, use dhanya kahatI nahIM karate aura na unase kucha bhaya khAte haiM ! buI aura yaha samajhatI huI ki puruSoMko aisI pratyuta, pApiyoMko unake pApAcaraNameM barAbara striyA~ pasaMda AtI haiM, Apa bhI tadrUpa honekI sahAyatA pradAna karate rahate haiM ! mahAnubhAva ! bhAvanA karatI haiM ! bahutasI striyoMkI vyabhi- yaha abhayA dazA aura yaha nirbhaya padakI prApti cArase ghRNAM uTha jAtI hai ! aura kisI kisI- Apake hI dvArA sAdhya hotI hai ! Apake prasAkA lajjAbaMdhana to yahA~taka TUTa jAtA hai ki dase gurujanoMkA, paJca-paMcAyatakA, aura rAjyakA ve parapuruSake sAtha gharake jelakhAnese nikala bhI koI bhaya nahIM rahatA ! Apa lajjA tathA bhAgatI haiM aura isataraha apaneko svatacA- pApAdijanya bhayoMko dUra karake svataMtratA pradAna riNI banA letI haiM ! mahodaya ! yaha saba ApakI ke karanevAle haiM / bhale hI Apake kAraNa manuSya hI karAmAta hai ! Apake kRpAkaTAkSase bhaktajana gharakA yA ghATakA na rahe paraMtu vaha svataMtra jarUra ho jAtA hai / svataMtratA saMsArameM una paMca pApoMkA jarA bhI bhaya nahIM karate jarA mA bhaya nahA karata bar3I hI spRhaNIya vastu hai / sArA saMsAra ho jinase acche acche mahAtmA tathA yogijana usake pIche mArA mArA phiratA hai / hara Darate aura ghabarAte haiM / ve vezyA mahAdevIkI eka yahI cAhatA hai ki maiM svataMtra athavA svAdhIna ArAdhanAke liye saba kucha pApAcaraNa karaneko bana jAU~; aura yaha bAta hai bhI acchI / kyoM tayyAra rahate haiM / use mAMsa car3hAte haiM, zarAbakI ki parataMtratA athavA parAdhInatAmeM duHkha hI duHkha botaleM pilAte haiM; usake kAraNa jhaTha marA huA hai / kahA bhI hai-" parAdhIna supane bolate haiM, corItaka karate haiM, jevara kapaDA sukha nAhIM / " jaba svataMtratA jaisI acchI vastu chInakara yA anya prakArase apanI hI ApakI badaulata prApta hotI hai phira Apake strIko satAte haiM, aura yaha bAta to saba jAnate barAba barAbara upAsya aura kauna ho sakatA hai ? haiM ki ukta mahAdevIko jo kucha bheTa pajA , mahAbhAgya ! isa taraha Apa svArthacintAoMkA car3hAI jAtI hai usase vaha gau AdikI kurbAnI, nAza karanevAle aura lajjA tathA pApAdijanya jarUra karatI hai paraMtu phira bhI bhaktajana usake cara- bhItiyoMko dUra, karake svataMtratA pradAna karaneNoMmeM barAbara dravya arpaNa kiye jAte haiM aura vAle haiM / ataH Apako hamArA sASTAMga praNAma isa bAtakI jarA bhI parvAha nahIM karate ki hai ! Apa hamAre Upara dUrase hI kRpAdRSTi rakse usake dvArA kitane govaMzakA nAza hogA aura aura hamezA hameM aisI buddhi pradAna karate rheN| kitane mUka pazuoMkI jAne jAyeMgI / yaha jisase hama Apako isI prakArake stotroMdvArA kitanI bar3I nirbhIkatA hai ! bhalA jo loga yAda karate rheN| For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jainahitaiSI [bhAga 14 win............ ashim sAdhu-viveka / (le0-lA0 dalIpasiMhajI kAgajI, dehlii|) asAdhu / vastra ra~gAte, mana na ra~gAte, kapaTajAla nita racate haiM; 'hAthasumaranI peTa kataranI,' para-dhana-vanitA takate haiN| ApAparakI khabara nahIM, paramArthika bAteM karate haiM; aise ThagiyA sAdhu jagatameM, galI galImeM phirate haiM // 1 // sAdhu / rAga, dveSa jinake nahiM manameM, prAyaH vipina vicarate haiM; . krodha, mAna, mAyAdika tajakara, paMcamahAvrata dharate haiN| jJAna-dhyAnameM lInacitta, viSayoMmeM nahIM bhaTakate haiN| ve haiM sAdhu; punIta, hitaiSI, tAraka jo khuda tarate haiN||2|| . svadeza-sandeza / (le0-zrIyuta bhagavanta gaNapati goyliiy|) mahAvIrake anuyAyI priya putra hamArezvetAmbara, DhUMDhiyA, digambara-paMthI saare| . uTho saberA ho gayA, do nidrAko tyAga; kukkuTa bA~ga lagA cukA, lagA bolane kaag| a~dherA gata huaa| udayAcalapara bAla-sUryakI lAlI chAI; uSA sundarI aho, jagAne tumako aaii| manda manda bahane lagA, prAtaH malaya samIra; sabhI jAtiyA~ haiM khar3I, unnati-nadake tiir| lagAne DubakiyA~ // uTho uTho, isa taraha kahA~ taka par3e rahoge,, kuTila kAlakI kar3I dhamakiyA~ are ! shoge| mere pyAro siMhase, bano na kAyara syAra; tandrAmaya-jIvana bitA, bano na bhaart-bhaar| zIghra zayyA tjo|| . For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] svdesh-sndesh| (4) mata isakI paravAha karo kyA kauna kahegA; tathA sahAyaka kauna, hamAre saMga rhegaa| kyA cintA tuma ho vahI, jisakI zakti ananta; jisakA Adi milA nahIM, aura na hogA anta / aTala siddhAnta hai // yadyapi kucha kucha loga, mArga rokeMge Akara; kintu zIghra hI bhAga jAya~ge dhakke khaakr| yadapi mileMge mArgameM, tumako kitane zUla; paga rakhate bana jAya~ge, ve sabake saba phuul| yahI Azcarya hai| yuddha svArtha athavA asatyase karanA hogA; jInehI ke lie, tumheM aba maranA hogaa| taba na mare aba hI mare, maranA nissandeha; aba na mare saba kucha rahe, rahe na kevala deh| deha-mamatA tjo|| suno suno jo Aja, kahIM sAhasa tuma hAre; DUboge yoM, nahIM lagoge kabhI kinaare| tana mana dhanase deza-hita, karo pramAda visAra; sabake sa~ga milakara saho, bhUkha-pyAsa yA maar| punaH Ananda bhii|| pichar3a gae ho bahuta, lar3a rahe ho ApasameM; pakar3a pakar3a rUr3hiyA~, gholate ho viSa rasameM / aisA hI karate rahe, to vinAza hai pAsa; basa bhaviSyameM deyagA, tava-paricaya itihaas| eka mRta-jAti kaha // For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ .224 . jainahitaiSI- .. [bhAga 14 kadambavaMzIya rAjAoMke jisakA ullekha cerA ( chera ) ke dAnapatroMmeM pAyA jAtA hai| kyoMki una patroMmeM jisa tIna taamrptr| prakAra kRSNavarmAko mahArAjA aura azvamedhakA kartA likhA hai usI prakAra ukta tIsare dAnapatrameM Aja hama apane pAThakoMke sAmane kadamba bhI likhA hai| cerA dAnapatroMke kRSNavarmAkA rAjAoMke tIna tAmrapatra rakhate haiM jo ki aitihAsikadRSTise bahuta kucha purAne aura bar3e samaya i samaya IsavIsana 466 ke lagabhaga nizcita hai| mahattvake haiN| ye tInoM tAmrapatra, kacha arsA isa liye yaha tIsarA dAnapatra bhI usI samayake huA, devagiri tAlakA karajaghI ( ji. dhAra- lagabhagakA honA caahiye| zeSa donoM dAnavAr3a ) kA tAlAba khodate samaya mile the aura patra isase pahaleke haiM yA pIcheke, yaha pUrI taurase inheM misTara kAzInAtha trimbaka telaMga, ema. e., nahIM kahA jAsakatA / saMbhavataH inakA samaya . elaela. bI. ne, rAyala eziyATika sosAyaTI- IsAkI pA~cavIM zatAbdIke lagabhaga hai|" isake kI bambaIzAkhAke jarnala naM0 34 kI 12 vIM sivAya Apane apane anusaMdhAnake anta meM ye jildameM, apane anusaMdhAnoMke sAtha prakAzita paMktiyA~ dI haiM:karAyA thaa| inameMse pahalA patra ( Plate ) ' samakoNa tInapatroM ( Rectangular sheets ) se We may now sum up the result of our dUsarA cAra patroMse aura tIsarA tIna patroMse banA investigations. We kind, then, that there huA hai| arthAta. ye tInoM dAnapatra jinameM were tvo branches of the Kadamba family, one of wbich may be described as jainasaMsthAoMko dAna diyA gayA hai, kramazaH Goa branch, and the other as the Vanvasi ni patroM hue branch. It is just possible that there was haiN| paraMtu pratyeka dAnapatrake pahale aura antima some connection between the two branches, but we have not at present the materials patrakA bAhirI bhAga khAlI hai aura bhItarI patra tor settling the question. We kind, too, donoM orase khude hue haiN| isa taraha para ina that the princes mentioned in our plates dAnapatroMkI pRSThasaMkhyA kramazaH 4, 6 aura 4 belong to the Vanvasi branch, and that . there is not sufficient ground for refering hai| pratyeka dAnapatrake patroMmeM eka eka mAmUlI them to a different division from the challA ( Ring ) surAkhameM hokara par3A huA hai Vanvasi Kadambas enumerated in Sir w. jisake dvArA ve patra natthI kiye gaye haiN| chaloM Elliot's paper. We find, turther, that these princes appear from their recorded para muhara mAlUma hotI hai, paraMtu vaha aba muzaki grants to have been independent sover. lase par3hI jAtI hai / ukta jarnalameM ina tInoM eigns, and not under subordination to the dAnapatroMke pratyeka pRSThakA phoTU bhI diyA hai Chalukya kings, as their successors were, and that they flourished, in all probability, Ara usa parasa ya patragupta rAjAAkA liApama aura usa parase ye patra gupta rAjAoMkI lipimeM before the fifth century atter Ohrist. likhe hue mAlUma hote haiM / misTara kAzInAthajI, Lastly we find that there is great reason apane anusaMdhAnaviSayaka noTsameM, likhate haiM for believing that these early Kadambas wore of the jain persuation, as we find ki, " kRSNavarmA, jisakA ullekha yahA~ tIsare some of the latter Kadambas to have dAnapatrameM hai, vahI kRSNavarmA mAlUma hotA hai been from their recorded grants. tA~ For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] kadambavaMzIya rAjAoMke tIna taamrptr| 225 ina paMktiyoMke dvArA, kAzInAthajIne apane patra isI kramase likhe gaye hoM jisa kramase anusaMdhAnakA natIjA nikAlA hai, aura vaha ina para prakAzanake samaya nambara DAle gaye haiN| isa prakAra hai: tInoM patroMmeM 'svAmi mahAsena' aura 'mAtR'hameM aisA nizcita huA hai ki kadamba- gaNa' kA ullekha pAyA jAtA hai jinake anuvaMzakI do zAkhAe~ thIM, jinameMse ekako 'goA, dhyAnapUrvaka kadamba rAjA abhiSikta hote zAkhA aura dUsarIko 'vanavAsI' zAkhAke the / jAna par3atA hai 'svAmi mahAsena' kadamba taura para nirUpaNa kiyA jA sakatA hai| yaha vazaka koI kulaguru the / isIse rAjyAbhibilakula saMbhava hai ki ina donoM zAkhAoMke SekAdikake samayameM unakA barAbara smaraNa kiyA madhyameM kucha sambaMdha thA, paraMtu isa samaya usa jAtA thaa| paraMtu svAmi mahAsena kaba hue haiM viSayakA nirNaya karaneke liye hamAre pAsa Ara unakA vizeSa paricaya kyA hai, ye saba sAmagrI nahIM hai / hamArA yaha bhI nizcaya bAta abhI adhakArAcchanna haiM / mAtRgaNase abhihai ki jina rAjAoMkA hamAre ina patroMmeM prAya una svargIya mAtAoMke samUhakA mAlUma ullekha hai ve 'vanavAsI' zAkhAke the. aura hotA haiM jinakI saMkhyA kucha loga sAta, kucha yaha ki unheM sara DabalyU eliyaTake patrameM ATha aura kucha aura isase bhI adhika mAnate ginAye gaye vanavAsI kadamboMse eka mitra haiN| jAna par3atA hai kadambavaMzake rAjagharAne meM vibhAgameM sthApita karanekI koI kAphI vajaha . ina deviyoMkI bhI bahuta bar3I mAnyatA thii| nahIM hai| isake sivAya, hamArA nirNaya yaha / jina kadamba rAjAoMkI orase ye dAnapatra hai ki ye rAjA apane patrArUDha dAnoMse svataMtra ! likhe gaye haiM ve sabhI 'mAnavyasa' gotrake samrAT mAlUma hote haiM, na ki cAlukya rAjA. , 55 the, aisA tInoM patroMmeM ullekha hai / sAtha hI, oMke mAtahata ( adhikArAdhIna ), jaisA ki pahale do patroMmeM unheM 'hAritIputra' bhI likhA unake uttarAdhikArI the / aura yaha ki ve hai / paraMtu 'hAritI' ina kadambavaMzI rAjAsaMpUrNa saMbhAvanAoMko dhyAnameM lene para bhI AkI sAkSAt mAtA mAlUma nahIM hotI, balki IsAke bAda pA~cavIM zatAbdIse pahale hue jAna 3 - unake gharAnekI koI prasiddha aura pUjanIyA paDate haiN| anta meM hamArI yaha bajatI strI jAna par3atI hai jisake patrake taura para ye yahA~ isa bAtake vizvAsa karanekI bahuta bar3I samA / __ sabhI kadamba pukAre jAte the, jaisA ki Aja vajaha hai ki ye prAcIna kadamba jainamatAnayAnI kala khurjeke seThoMko 'rAnIvAle' kahate haiN| the, jaisA ki hama kacha bAdake kadamboMko aba hama isa samuccaya kathanake anantara pratyeka unake dAnapatroM parase pAte haiN| dAnapatrakA kucha viSada paricaya athavA sArAMza dekara ina tInoM dAnapatroMkI bahutasI zabdaracanA mUlapatroMko jyoMkA tyoM uddhRta karate haiM:paraspara kucha aisI milatI julatI hai ki jisase +yathA:-"brAhmI mAhezvarI caiva kaumArI vaiSNavI tthaa| ___ mAheMdrI caiva vArAhI cAmuMDA sptmaatrH||" eka dUsareko dekhakara likhA gayA hai, yaha "brAhmI mAhezvarI caMDI vArAhI vaiSNavI tthaa| kahanemeM kucha bhI saMkoca nahIM hotaa| paraMtu kaumArI caiva cAmuMDA carciketyaSTa maatrH|| sabase pahale kaunasA patra likhA gayA hai, yaha dekho 'saMskRta iMgliza DikzanarI' vAmana zivaabhI nizcita nahIM ho sakA / saMbhava hai ki ye rAma ApaTekI banAI huii| For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 14 patra nambara 1-yaha patra * zrIzAMtivarmAke kIrti bhojaka' diyA hai aura use parama putra mahArAja zrI 'mRgezvaravarmA' kI taraphase dhArmika prakaTa kiyA hai / isa patrake zurUmeM arhalikhA hai, jise patrameM kAkusthA (sthA ) nvayI takI stutiviSayaka eka sundara padya bhI diyA prakaTa kiyA hai, aura isase ye kadambarAjA, huA hai jo dUsare patroMke zurUmeM nahIM hai, paraMtu bhAratake suprasiddha vaMzoMkI dRSTise, sUryavaMzI tIsare patrake bilakula antameM jarAse parivartanaathavA ikSvAkuvaMzI the, aisA mAlUma hotA hai| ke sAtha, jarUra pAyA jAtA hai| yaha patra ukta mRgezvaravarmAke rAjyake tIsare varSa, patra naM0 2-yaha dAnapatra kadamboMke dharmapauSa ( ? ) nAmake saMvatsarameM, kArtika kRSNA mahArAja 'zrIvijayazivamRgeza varmA' kI dazamIko, jaba ki uttarA bhAdrapada nakSatra thA, taraphase likhA gayA hai aura isake lekhaka haiM likhA gayA hai / isake dvArA abhiSeka, upale- 'naravara ' nAmake senApati / likhe jAnekA pana, pUjana, bhagnasaMskAra ( marammata ) aura samaya caturtha saMvatsara, varSA (Rtu) kA AThavA~ mahimA (prabhAvanA ) ina kAmoMke liye kucha pakSa aura paurNamAsI tithi hai / isa patrake dvArA bhUmi, jisakA parimANa diyA hai, arahaMta devake ' kAlavaGga ' nAmake grAmako tIna bhAgoMmeM nimitta dAna kI gaI hai / bhUmikI taphasIlameM vibhAjita karake isa taraha para dAna diyA hai eka nivartanabhUmi khAlisa puSpoMke liye nirdiSTa ki pahalA eka bhAga to arhacchAlA parama puSkalakI gaI hai| grAmakA nAma kucha spaSTa nahIM huA, sthAnanivAsI bhagavAn arhanamahAjineMdradeva"vRhatparalUre' aisA pATha par3hA jAtA hai / antameM tAke liye, dUsarA bhAga arhatprAkta saddharmAcaraNameM likhA hai ki jo koI lobha yA adharmase isa tatpara zvetAmbara mahAzramaNasaMghake upabhogake dAnakA apaharaNa karegA vaha paMca mahA pApoMse liye aura tIsarA bhAga nigraMtha arthAt digambara yukta hogA aura jo isakI rakSA karegA vaha isa mahAzramaNasaMghake upabhogake liye / sAtha hI, dAnake puNyaphalakA bhAgI hogaa| sAtha hI isake devabhAgake sambaMdhameM yaha vidhAna kiyA hai ki samarthanameM cAra zloka bhI 'uktaM ca ' rUpase diye vaha dhAnya, devapUjA, bali, caru, devakarma, kara, haiM, jinameMse eka zlokameM yaha batalAyA hai ki bhagnakriyA pravartanAdi arthopabhogake liye hai, jo apanI yA dUsarekI dAna kI huI bhUmikA aura yaha saba nyAyalabdha hai / antameM isa apaharaNa karatA hai vaha sATha hajAra varSataka dAnake abhirakSakako vahI dAnake phalakA bhAgI narakameM pakAyA jAtA hai, arthAt kaSTa bhogatA aura vinAzakako paMca mahApApoMse yukta honA hai / aura dUsaremeM yaha sUcita kiyA hai ki batalAyA hai, jaisA ki naM. 1 ke patrameM ullekha svayaM dAna denA AsAna hai paraMtu anyake dA- kiyA gayA hai| paraMtu yahA~ una cAra 'ukaM ca.' nArthakA pAlana karanA kaThina hai, ataH dAnakI zlokoMmeMse sirpha pahalekA eka zloka diyA hai apekSA dAnakA anupAlana zreSTha hai / ina 'uktaMca' jisakA yaha artha hotA hai ki, isa pRthvIko zlokoMke bAda isa patrake lekhakakA nAma 'dAma- sagarAdi bahutase rAjAoMne bhogA hai, jisa samaya jisa jisakI bhUmi hotI hai usa samaya 1-sATha saMvatsaroM meM isa nAmakA koI saMvatsara nahIM usI usIko phala lagatA hai / isa patrameM 'caturtha' hai| saMbhava hai ki yaha kisIkA paryAya nAma ho yA saMvatsarake ullekhase yadyapi aisA bhrama hotA hai ki usa samaya dUsare nAmoMke, bhI saMvatsara pracalita hoN| yaha dAnapatra bhI unhIM mRgezvara varmAkA hai For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadambavaMzIya rAjAoMke tIna tAmrapatra ' aGka 78 ] 6 jinakA ullekha pahale nambara ke patra meM hai arthAt jinhoMne patra naM0 1 likhAyA thA aura jo unake rAjya ke tIsare varSa meM likhA gayA thA, paraMtu eka to ' zrImRgezvara varmA' aura 'zrIvijayazivamRgeza varmA' ina donoM nAmoMmeM paraspara bahuta bar3A antara hai; dUsare, pahale nambara ke patrameM AtmanaH rAjyasya tRtIye varSe pauSa saMvatsare, ityAdi padoM ke dvArA jaisA spaSTa ullekha kiyA gayA hai vaisA isa patra meM nahIM hai, isa patrake samaya nirdezakA DhaMga bilakula usase vilakSaNa hai / ' saMvatsaraH caturthaH, varSA pakSaH aSTamaH, tithiH paurNamAsI, ' isa kathanameM ' caturtha ' zabda saMbhavataH 60 saMvatsaroMmeMse cauthe nambara ke 'pramoda' nAmaka saMvatsarakA yotaka mAlUma hotA hai; tIsare, patra naM0 1 meM dAtArane bar3e gaurava ke sAtha aneka vizeSaNoM se yukta jo apane kAkutsthAnvaya ' kA ullekha kiyA hai aura sAtha hI apane pitAkA nAma bhI diyA hai, ve donoM bAteM isa patrameM nahIM haiM jinake, eka hI dAtAra honekI hAlatameM, chor3e jAne kI koI vajaha mAlUma nahIM hotI; cauthe isa patra meM arhetakI stutiviSayaka maMgalAcaraNa bhI nahIM hai, jaisA ki prathamapatra meM pAyA jAtA hai; ina saba bAtoMse ye donoM patra eka hI rAjA ke patra mAlUma nahIM hote / isa patra naM0 2 meM zrIvijayazivamRgezavarmA ke jo vizeSaNa diye haiM unase yaha bhI pAyA jAtA hai ki, yaha rAjA ubhaya lokakI dRSTise priya aura hitakara aise aneka zAstroMke artha tathA tattvavijJAna ke vivecanameM bar3A hI udAramati thA, nayavinaya meM kuzala thA aura U~ce darjeke buddhi, dhairya, vIrya, tathA tyAgase, yukta thaa| isane vyAyAmakI bhUmiyoMmeM yathAvat parizrama kiyA yA aura apane bhujabala tathA parAkramase kisI bhArI saMgrAmameM vipula aizvaryakI prApti kI thI; 66 227 yaha deva, dvija, guru aura sAdhujanoMko nitya hI gau, bhUmi, hiraNya, zayana ( zayyA), AcchAdana (vastra) aura annAdi aneka prakArakA dAna diyA karatA thA; isakA mahAvibhava vidvAnoM, suhRdoM aura svajanoMke dvArA sAmAnyarUpase upamukta hotA thA; aura yaha AdikAlake rAjA ( saMbhavataH bharatacakravartI) ke vRttAnusArI dharmakA mahArAja thA / " digambara aura zvetAmbara donoMhI saMpradAyoMke jainasAdhuoMko yaha rAjA samAnadRSTise dekhatA thA, yaha bAta isa dAnapatrase bahuta hI spaSTa hai / patra naM0 3 - yaha dAnapatra kadamboMke dharmamahArAja zrIkRSNavarmAke priyaputra 'devavarmA ' nAmake yuvarAjakI taraphase likhA gayA hai aura isake dvArA ' triparvata' ke UparakA kucha kSetra arhata bhagavAna ke caityAlayakI marammata, pUjA aura mahimA ke liye ' yApanIya' saMghako dAna kiyA gayA hai / patrake antameM isa dAnako apaharaNa karanevAle aura rakSA karanevAleke vAste vahI kasama dI hai athavA vahI vidhAna kiyA hai jaisA ki pahale nambara ke patrasambaMdha meM Upara batalAyA gayA hai / ' uktaM ca ' padya bhI vahI cAroM kucha kramabhaMgake sAtha diye hue haiM / aura unake bAda do payoMmeM isa dAnakA phirase khulAsA diyA hai, jisameM devavarmAko raNapriya, dayAmRtasukhAsvAdanase pavitra, puNyaguNoMkA icchuka aura eka vIra prakaTa kiyA hai / antameM arhatakI stutiviSayaka prAyaH vahI paya hai jo pahale nambara patrake zurU meM diyA hai / isa patra meM zrIkRSNavarmAko 'azvamedha yajJakA kartA aura zaradaRtuke nirmala AkAzameM udita hue caMdramAke samAna eka chatrakA dhAraka, arthAt - ekachatra pRthvIkA rAjya karanevAlA likhA hai / For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 jainahitaiSI [ bhAga 14 mala-Text. yadA bhUmitasya tasye tadA phalaM svadattAM paradattAM vA yo hareta vasundharAM SaSThiM varSa siddham jayatyahastrilokezaH sarvabhUtahite rataH / sahasrANi narake pacyate tu saH adbhirdattaM vibhirAgAdyariharonantonantajJAnadRgIzvaraH .. bhuktaM sadbhizca paripAlitaM etAni na nivartate svasti vijeyavaijantyA svAmimahAsenamAtRga- pUrvarAjakRtAni ca svandAtuM sumahacchakyaM duHkhaNAnuddhyAtAbhiSiktAnAM mAnavyasagotrANAM hAritI- manyArthapAlanaM dAnaM vA pAlanaM veti dAnAcchreyoputrANaM aGgirasA pratikRtasvAdhyAyacarcakAnAM nupAlanaM saddharmasadambAnAM kadambAnAM anekajanmAntaro- paramadhArmikeNa dAmakIrtibhojana likhiteyaM pArjitavipulapuNyaskaMdhaH AhavArjitaparamarucira- paTTikA iti siddhirasta ||dRddhstvH vizuddhAnvayaprakRtyAnekapuruSaparaMparAgate jagatpradIpabhUte mahatyaditodite kAkusthAnvaye (2) zrIzAntivarmatanayaH zrImRgezavaravA AtmanaH siddham // vijayavaijayantyAm svAmimahAsenarAjyasya tRtIye varSe pauSasaMvatsare kArtikamAse bahule mAtRgaNAnuddhyAtAbhiSiktasya mAnavyasagotrasya hApakSe dazamyAM tithau uttarAbhAdrapade nakSatre vRhatparalare ritIputrasya pratikRtacacIpArasya vibudhapratibimbAnAM (?) tridazarmukuTaparighRSTacAracaraNebhyaH paramAha- kadambAno dharmamahArAjasya zrIvijayazivamRgezadevebhyaH saMmArjanopalepanAbhyarcanabhagnasaMskAramahi- varmaNaH vijayAyurogyaizvaryapravarddhanakaraH saMvatsaraH mArtha grAmAparadigvibhAgasImAbhyantare rAjamAnena caturthaH varSApakSaH aSTamaH tithiH paurNamAsI anacatvAriMzannivarttanaM kRSNabhUmikSetraM catvArikSetra. yAnupUrvyA anekajanmAntaropArjitavipulapuNyanivarttanaM ca caityAlayasya bahiH' ekaM nivarttanaM skaMdhaH suvizuddhapitRmAtRvaMzaH ubhayalokapriyahipuSpArtha devakulasyAGganazca ekanivarttanameva sarva takarAnekazAstrArthatatvavijJAnavivecca (?) ne viparihArayuktaM dattavAn mahArAjaH lobhAdadharmAdvA niviSTavizAlodAramatiH hastyazvArohaNapraharaNAyosyAbhihartA sa paMcamahApAtakasaMyuktobhavati diSu vyAyAmikISu bhUmiSu yathAvatkRtazramaH dakSo yosyAbhirakSitA sa tatpuNyaphalabhAgbhavati uktaJca dakSiNaH nayavinayakuzalaH anekAhavArjitaparamabahubhirvasudhAbhuktA rAjabhissagarAdibhiH yasya yasya dRr3hasatvaH udAttabuddhidhairyavIryyatyAgasampanna: suma hati samarasaGkaTe svabhujabalaparAkramAvAptavipulai1 mUlameM aisA hI hai, yaha 'vaijayantyA' honA zvaryaH samyakprajApAlanaparaH svrjnkumudvnprbocaahiye| dhanazazAGkaH devadvijagurusAdhujanebhyaH gobhUmihira2 ina patroM meM yaha eka khAsa bAta hai ki jahA~ NyazayanAcchAdanAnnAdi aneka vidhadAnanityaH dvitvAkSaroMkA itanA adhika prayoga kiyA gayA hai viddhatsahRtsvajanasAmAnyopabhajyamAnamahAvibhavaH vahA~ 'satva' aura 'tatva' meM 'ta' akSara dvitva nahIM ATikAlarAjavRttAnusArI dharmamahArAja: * kadakiyA gyaa| __ mbAnAM zrIvijayazivamRgezavA kAlavaGgAgrAma 3 mUlameM aisA hI hai| 4 vyAkaraNako dRSTise yaha vAkya bilakula zuddha mAlUma nahIM hotaa| * yaha bAta eka vAra sarvadAke liye batalA denekI 5 yaha padya misTara pITake zilAlekha naM. 5 meM hai ki ina pratilipiyoMmeM visarga usa cihnake sthAnameM manukA ThaharAyA gayA hai| Ama taurapara yaha vyAsakA likhA gayA hai jo kaMTyavarNoM (gutturals) se mAnA jAtA hai| pahale visargakI jagaha prayukta huA hai| For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8 ] kadambavaMzIya rAjAoMke tIna tAmrapatra | tridhA vibhajya duttavAn aMtrapUrvvamarhacchAlAparama- sumahacchakyaM du ( ? ): kha (ma ) nyArtyapAlanaM puSkalasthAnanivAsibhyaH bhagavada hanmahA jinendrade- dAnaM vA pAlanaM vati dAnAcchreyonupAlanaM svadattAM batAbhya ekobhAgaH dvitIyorhatproktasaddharmmakaraNapara- paradattAM vA yo hareta vasundharAM SaSTivarSasahasrANi - syazvetapaTamahAzramaNasaMghopabhogAya tRtIyo nirgranarake pacyate tu saH zrIkRSNanRpaputreNakadambakalakenthamahAzramaNa saMghopabhogAyati atra devabhAga dhAtunA raNapriyeNa devena dattA bhU (?) mistriparvvate nyadevapUjAbalicarudevakarmakarabhagnakriyApravarttanAdyarthopabhogAya etadevaM nyAyalabdhaM devabhogasamayena dayAmRtasukhAsvAdapUta puNyaguNepsunA devavammaikayobhirakSati satatphalabhAgbhavati yo vinAzayetsa vIreNa dattA jainAya bhUriyaM jayatyarha trilokezaH paMcamahApAtakasaMyukto bhavati uktaJca bahubhirvasudhA sarvvabhUtahitaMkara: rAgAyariharAnantonantajJAnabhuktA rAjabhissagarAdibhiH yasya yasya yadA bhUmistasya tasya tadAphalaM naravarasenApatinA likhitA - ( 3 ) dRgIzvaraH 'vijayatriparvvate svAmimahAsenamAtRgaNAnuddhyAtAbhiSiktasya mAnavyasagotrasya pratikRtasvAdhyAya pArasya AdikAlarAjarSibimbAnAM AzritajanAmbAnAM kadambAnAM dharmamahArAjasya azvamedhayAjinaH samarArjita vipulaizvaryasya sAmantarAjIvezeSaratna sunAgajinAkampadAyAnubhUtasya (?) zaradamalanabhasyuditazazisadRzaikAtapatrasya dharmamahArAjasya zrIkRSNavarmmaNaH priyatanayo devavarmayuvarAjaH svapuNyaphalAbhikAMkSayA trilokabhUtahitadezinaH dharmapravarttanasya arhataH bhagavataH caityAlayasya bhagnasaMskArArccanamahimArthaM yApanIyasaMGgebhyaH siddha kedAre rAjamAnena dvAdaza nivarttanAni kSetraM dattavAn yosya apaharttA sa paMcamahApAtaka saMyukto bhavati yasyAbhirakSitA ( 1 ) sa puNyaphalamazrute ' uktaM ca bahubhirvasudhA bhuktA rAjamissagarAdibhiH yasya yasya yadAbhUmistasyatasya tathA ( 1 ) * phalaM adbhirddattaM tribhiryuktaM sadbhizva paripAlitaM etAni na nivarttante pUrvarAjakRtAni ca svaM dAtuM 1 mUlameM aisA hI hai / 'zuddha pATha 'carcA' honA cAhiye / 2 yaha akSara 'sa' mUlameM nahIM hai jo niHsandeha khodane se raha gayA hai / 3 mUlameM yaha ' randhitA sA mAlUma hotA hai / ina tInoM dAna patroM para se nimmalikhita aiti-hAsika vyaktiyoM kA patA calatA hai: 229 1 svAmimahAsena - -- guru / 2 hAritI - mukhya aura prasiddha strI / 3 zAMtivarmA- - rAjA / 4 mRgezvara varmA - 5 vijayazivamRgezavarmA - mahArAjA / 6 kRSNavarmA - mahArAjA / 7 devavarmA - yuvarAja / 8 dAmakIrti - bhojaka / 9 naravara - senApati / - rAjA / For Personal & Private Use Only ina vyaktiyoMke sambaMdha meM yadi kisI vidvAnan bhAIko, dUsare patroM, zilAlekhoM athavA graMthaprazastiyoM Adi parase, kucha vizeSa hAla mAlUma ho to ve kRpAkara hameM usase sUcita karanekA kaSTa uThAveM jisase eka kramabaddha jaina itihAsa tayyAra karanemeM kucha sahAyatA mile | sarasAvA | tA0 18 julAI san 1920 /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 jainahitaiSI - pustaka- paricaya | 1 jainasAhityasaMzodhaka / yaha vahI traimA sika patra hai jisake nikAle jAneke vicAraoNkI sUcanA eka Avedana patradvArA, jo jainahitaiSI aMka naM0 2-3 ke sAtha ba~TA hai, dI gaI thI / aba yaha patra pUnAse nikalanA prAraMbha huA hai / vidvadvara muni jinavijayajI - isake saMpAdaka haiM / abhI isakA pahalA hI aMka prakAzita huA hai aura vahI isasamaya hamAre sAmane hai | isa aMkako dekhanese mAlUma hotA hai ki yaha patra 'sarasvatI' ke AkAra meM 124 pRSThoM para nikAlA gayA hai / presa aikTake anusAra sarakArase Diklerezana lenekI dikkatake kAraNa, abhI ise traimAsikakA rUpa na dekara eka ' nibaMdhasaMgraha ' kA rUpa diyA gayA hai / isase, yadyapi yaha patra niyatakAlika nahIM rahatA to -bhI sAlameM isake cAra aMka yathAvasara jarUra nikAle jAya~ge; isIse isakA vArSika mUlya 5) ru0 aura pratyeka aMkakA 1 | | ) rupayA rakkhA gayA hai / isa aMka ke sAthameM do sundara citra bhI lage hue haiM, jinameM se mahAvIra bhagavAnakI nirvANabhUmi pAvApurIkA raMgIna citra bar3A hI cittAkarSaka aura manomohaka mAlUma hotA hai, dUsarA citra citaur3agar3ha ke kisI prAcIna jainakItistaMbhakA phoTo hai jo saMbhavataH digambara sampradAyakA hai / patra meM ina donoM citroMkA koI paricaya vizeSa nahIM diyA jisake diye jAne kI jarUrata thI / ye donoM citra ArAke zrIyuta kumAra deveMdraprasAdajIne apane kharcase tayAra karAkara patrako bheTa kiye haiN| isa aMkameM prAyaH cAra lekha hindIke, cAra gujarAtIke aura do aMgrejIke, isa taraha tIna bhASAoMke prAyaH - isa lekha haiM / lekha prAyaH sabhI acche, par3hane [ bhAga 14 aura vicAra kiye jAneke yogya haiM / ' haribhadrasUrikA samayanirNaya' nAmakA hindI lekha bar3e mahattvakA hai, aneka aitihAsika bAtoMko liye hue hai aura bahuta kucha parizrama tathA parizrama ke sAtha likhA gayA hai / vAstava meM yaha lekha usa saMskRta nibaMdhakA anuvAda jAna par3atA hai jise muni jinavijayajIne, gata navambara mAsameM honevAlI, pUnAkI oriyaMTala kAnphareMsake sAmane par3hA thA aura jo aba cAra Ane mUlyameM ukta patrake Aphisase milatA hai / athavA yaha bhI saMbhava hai ki pahale yaha lekha hindImeM hI tayyAra huA ho aura phira isIkA saMskRta anuvAda ukta kAnphareMsameM par3hA gayA ho / kucha bhI ho, munijIne patrameM isa viSayakA koI noTa nahIM diyaa| dUsarA vistRta hindI lekha ' siddhasena divAkara aura svAmI samaMtabhadra ' ke viSayakA vaha hai jo jainahitaiSI ke pichale kaI aMkoM meM prakAzita ho cukA hai| tIsarA hindI lekha ' hariSeNakRta kathAkoza ' hitaiSIke isa aMkameM uddhRta kiyA jAtA hai| gujarAtI lekhoM meM DAkTara harmana jaikobIkI likhI huI 'kalpasUtrakI prastAvanA ' kA anuvAda, aura paM0 becaradAsa jIvarAjajI nyAya - vyAkaraNatIrthakA likhA huA 'jainAgamasAhityakI mUla bhASA kyA thI aura ardhamAgadhI kise kahate ' isa AzayakA lekha, ye donoM hI lekha khAsa taurapara dhyAnake sAtha par3he jAne aura vicAra kiye jAneke yogya haiM / hamAre khayAla meM patra bahuta acchA hai aura chapAI, saphAI aura kAgaja kI dRSTise bhI kucha burA nahIM hai / aise eka patrakI jainasamAjameM bar3I jarUrata thI / AzA hai isa patrake dvArA jainaitihAsakI bahutasI truTiyA~ dUra hoMgI, aneka naI naI bAteM mAlUma hoMgI, prAcInasAhityakI khoja hogI aura sAtha hI, tattvajJAna para bhI kucha acchA prakAza par3egA | itihAsa - 1 For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustk-pricy| aGka 7-8] 231 premI aura naye naye anusaMdhAnoMko jAnaneke 3 zrIzAradA-sacitra mAsikapatrikA / icchuka pratyeka digambara aura zvetAmbara saMpAdaka, sAhityazAstrI paM0 narmadAprasAda mizra, jainI bhAIko isakA grAhaka hokara saMpA- bI. e., vizArada / mUlya, 5) ru0 vArSika, daka tathA prakAzakake utsAhako bar3hAnA milanekA patA, prabaMdhaka 'zrIzAradA,' dIkSitacAhiye / ajaina vidvAn bhI isase bahuta kucha purA, jabalapura / lAbha uThA sakate haiM / ma~gAnekA patA-mainejara yaha patrikA hAlameM naI prakAzita honI zurU 'jainasAhityasaMzodhaka' Thi0 bhArata jaina- huI hai| abhI taka isake cAra aMka nikale haiN| vidyAlaya, phargusana kAlija roDa, pUnA siTI hai| AkAra isakA 'sarasvatI' jaisA aura pRSThasaMkhyA antameM hama itanA nivedana kara denA ucita 68 ke karIba hai| isameM hindIke acche acche samajhate haiM ki isa patrameM saMpAdakIya vicAra prasiddha vidvAnoMke lekha nikalate haiN| pratyeka hindImeM prakaTa hone cAhiyeM aura sAtha hI zuddha aMkameM adhikAMza lekha bahuta kucha upayogI, chapanekI ora kucha adhika dhyAna rakhe jAnekI par3hane tathA vicAraneke yogya hote haiN| hindIkI jarUrata hai| ise uccakoTikI patrikA samajhanA caahiye| 2 jaisavAla jaina / mAsikapatra / sampAdaka yadi yaha barAbara calatI rahI to isake dvArA mahendra / mUlya, 1) ru0 vArSika / milanekA patA, hindI saMsArakA bahuta kucha upakAra honA saMbhava ' hai| hindI bhASAke premiyoMko ise jarUra apajaisavAla jaina kAryAlaya, mAnapAr3A, aagraa| nAnA caahiye| yaha patra bhAratavarSIya jaisavAla jaina sabhAkA 4 vaidya-mAsikapatra / saMpAdaka, vaidya zaMkaramukhapatra hai aura koI DhAI sAlase jArI hai| lAlajI (jain)| mUlya, 11) ru0 vArSika / mila tIsare sAlakA pahalA saMyukta aMka naM0 1-2 nekA patA, vaidya zaMkaralAla harizaMkara, Ayurvedoisa samaya, hamAre sAmane hai, bAdake aMka zAyada ddhAraka auSadhAlaya, muraadaabaad| abhI taka prakAzita nahIM hue| isa aMkake lekha yaha apane viSayakA eka acchA patra hai aura pichale sAlake aMkoMkI apekSA acche haiM kaI varSase jArI hai| samaya samaya para isameM aura aneka vidvAnoMke likhe hue haiN| saMpAdaka aneka rogoMkI oSadhiyoMke nAnA vaidyoMdvArA mahAzayane isa aMkako khAsa aMkake taura para kiye hue anubhUta tathA parIkSita prayoga bhI nikAlanekA vicAra prakaTa kiyA thA aura aisA nikalA karate haiM jinase pAThaka bahuta kucha lAbha likhakara kucha vidvAnoMko lekha bhejanekI preraNA uThA sakate haiN| kavitAe~ bhI isameM apane hI bhI kI thii| paraMtu kisI vajahase phira ve ise viSayakI manoraMjaka rahatI haiM / isa varSakA cauthA khAsa aMkake taura para nahIM nikAla sake / astu aMka isa samaya hamAre sAmane hai| isake prAyaH yaha patra jaisavAla jainoMkI unnatike liye bahuta sabhI lekha par3haneyogya haiM, khAsakara zizukA kucha prayatnazIla rahatA hai, ataH hamAre jaisavAla prAkRtika khAdya aura mAnasika roga nAmake bhAIyoMko khAsa taurase isakA grAhaka honA lekha 'svAsthya-sarvasva' nAmakI kavitA bhI acchI cAhiye aura isa taraha apane jAtIyapatrake hai, jisakA prathama padya isa prakAra hai:utsAhako bar3hAkara unnatimeM agrasara honeke liye sukhasampatise bharA sadana hai, vara vaibhava hai / sahAyatA denI caahiye| prabhutA hai, pANDitya, prazaMsA, guNagaurava hai / / For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 sura-durlabha bahumUlya bhavanameM bhoga bhareM haiM // haiM saba niSphala, jo zarIrameM roga bhare haiM // pariNata hogI kAryameM, tabhI zAstrakI yogyatA / dharma, artha, kAmAdiprada, jo hogI ArogyatA // jainahitaiSI - 5 guNasthAnakramAroha, sAnuvAda / lekhaka, zrIyuta muni tilakavijayajI / prakAzaka zrI Atmatilaka - graMtha - sosAyaTI, ratanapola, aha madAbAda | pRSThasaMkhyA, 200 / mUlya, bAraha Ane / yaha mUla graMtha apane viSayakA eka choTAsA - 136 paryokA - saMgrahagraMtha hai jise zrIratnazekhara sUri nAmake zvetAmbara AcAryane aneka prAcIna graMthoM parase uddhRta karake banAyA hai / graMthakA viSaya usake nAmase hI prakaTa hai / isameM 14 guNasthAnoMkA saMkSepase svarUpavarNana kiyA gayA hai / mUlakI bhASA saMskRta aura anuvAdakI bhASA hindI hai | anuvAdaka haiM muni tilakavijayajI paMjAbI | Apane anuvAda ke sAtha sAtha apanI vyAkhyAe~ lagAkara graMthakI upayogitAko bahuta kucha bar3hAnekA yatna kiyA hai / ina vyAkhyAoMmeM hI Apane zrAvakake bAraha vratoM, cAra prakArake dhyAnoM aura 14 mArganAoMkA bhI kucha vistA rake sAtha varNana kara diyA hai jo mUlameM nahIM hai / anuvAda prAyaH acchA huA hai aura subodha bhASAmeM likhA gayA hai / chapAI, saphAI aura kAgaja bhI saba acche haiM / sundara jilda ba~dhI huI hai / paraMtu chapanemeM aneka sthAnoMpara kucha azuddhiyA~ raha gaI haiM / bAIsaveM zloka meM ' trituvA' kA artha ' athavA caturtha bhavameM aisA kiyA gayA hai jo ThIka nahIM, usameM caturthase pahale ' tRtIya' zabda aura AnA cAhiye thA / hamAre khayAlameM isa prakArakI azuddhiyA~ bhI chApekI hI azuddhiyA~ mAlUma hotI haiN| inake sivAya pustaka meM urdU phArsIke zabdoM ke kucha azuddha prayoga bhI pAye jAte haiM, jaise nasA, hosa, yAne, dAnata, pesa ityAdi / pustaka meM , [ bhAga 14 viSaya sUcI nahIM lagAI gaI jisakA laganA bahuta jarUrI thA / isI taraha zlokAnukramaNikA bhI nahIM hai / phira bhI pustaka upayogI, par3hane aura saMgraha kiye jAneke yogya hai / sAthameM, muni tilakavijaya aura vallabhavijayajIke do phoTU bhI haiM / 6 pariziSTa parva, prathama va dvitIya bhAga / mUlya, prathama bhAga bAraha Ane, dvitIyabhAga ATha Ane / milanekA patA, ' zrI Atmatilaka - graMtha - sosAyaTI, ahamadAbAda / ' paMjAbI haiM / yaha zvetAmbarAcArya zrI hemacaMdra ke isa pustaka ke lekhaka bhI muni tilakavijayajI 6 pariziSTa parva ' nAmaka saMskRta graMthakA anuvAda hai / anuvAda ke sAthameM mUla lagA huA nahIM hai aura na mUlase anuvAdako jA~canekA hameM avasara milA / pustakameM zvetAmbara sampradAyAnusAra, mahAvIrasvAmI ke bAda honevAle khAsa AcAryoMkA jambUsvAmI Adi khAsa jIvanacaritra hai / itihAsakI dRSTise pustaka acchI par3hane aura saMgraha kiye jAneke yogya hai| isa pustaka ke sAtha bhI viSayasUcI lagI huI nahIM hai / pahale bhAga meM muni tilakavijaya aura unake guru muni lalitavijayajIke do sundara phoTU lage hue haiM / 7 makalI aura asalI dharmAtmA / yaha hindI bhASAmeM likhI huI 200 sAdhAraNa pRSThakI pustaka samAjake ciraparicita vidvAna bAbU sUrajabhAnajI vakIlakI banAI huI hai, ' satyodaya ' mAsikapatrake upahAra meM bA~TI gaI hai, aura isa samaya bAbU caMdrasenajI jaina vaidya iTAvA ke pAsase ATha Ane mUlyameM milatI hai / pustaka meM kucha aupanyAsika DhaMgase, eka kathAke rUpameM, nakalI aura asalI dharmAtmAoMkA citra khIMcA gayA hai / citra eka nahIM 2 For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] hindI jJAnArNava / aneka haiM aura ve saba bar3e hI hRdayagrAhI tathA satya- hindI jJAnArNava / prAya mAlUma hote haiN| bAbU sAhaba sAmAjika ghaTanAoMkA citra khIMcanemeM bahuta kucha siddhahasta haiM / unakA yaha caritra-citraNa niHsandeha acchA huA hai| alIgaMja ji0 eTAse bAbU kAmatAprasAdajI dharmAtmApanekI kucha rajiSTarDa-numAyazI kriyA- pI0 jaina likhate haiM ki maiM sthAnIya maMdirajImeM oMko karanevAle kaise kaise beImAnI aura adharmake zAstroMke kucha astavyasta patroMko dekha rahA thA, kAma kiyA karate haiM unakA isa pustakameM acchA to unameM eka patra para atyaMta hI manohara, bhAvadigdarzana karAyA gayA hai / Ajakala aise hI nakalI pUrNa-paraMtu kaThora chaMdoMko saMkalita dekhA / prAraMdharmAtmAoMkA Adhikya hai-sAtha hI, ukta bhameM likhA huA hai 'hindI jJAnArNavake chaMda;' kriyAoMko na karate hue bhI, asalI dharmAtmA- phira savaiyA 31 sA aura dohoMmeM vRddhAdhikAra oNkI pariNati zIla-zAMti-saMtoSapUrvaka kaisI samyagjJAnAdhikAra Adi viSayoM para kavitA hai; ImAnadArIko liye hue, satyaniSTha, niSkapaTa aura antameM lekha hai ki "mitI AsvinasudI 3 dayA tathA premamaya hotI hai, yaha bhI darzAyA hai| jIvAlAlane saM0 1865 vi0 meM likhA / " yadyapi yaha pustaka khAsa jainiyoMko lakSya karake isase mAlUma hotA hai ki hindImeM bhI 'jJAnArNava' likhI gaI hai aura dUsaroMkI tarapha sirpha kucha nAmakA koI graMtha banA hai jisaparase jIvAlAlane izArA hI kiyA gayA hai, to bhI dUsare dharmAvalambI apanI ruci tathA AvazyakatAke anusAra kucha isase bahuta kucha zikSA grahaNa kara sakate haiN| chaMdoMko ukta patra para udhdRta kara rakhA thaa| acchA hotA yadi dUsare dharmake dharmAtmAoMke bhI yaha graMtha kaba banA hai aura kisane banAyA hai, isameM khAsa khAsa citra rahate aura ise eka acche ina bAtoMkA ukta patra parase koI patA nahIM citrAlayakA rUpa diyA jAtA / astu, pustaka cltaa| hA~, itanA patA jarUra calatA hai ki upayogI, saba strIpuruSoMke par3hane aura saMgraha kiye graMtha vi0 saM0 1865 se pahalekA banA huA jAneke yogya hai / chapAI pustakakI kucha acche haiN| bAbUsAhaba likhate haiM ki "yahA~ para aisA DhaMgase nahIM huI, usameM bahutasI azuddhiyA~ bhI pAI koI graMtha nahIM hai aura na mere sunanemeM hI koI jAtI haiM aura sAtha hI kAgaja bhI ghaTiyA lagAyA hindI jJAnArNava nAmaka graMtha AyA hai / " astu; gayA hai| AzA hai dUsarI AvRttimeM isa prakArakI hamAre khayAlameM yaha vahI chaMdobaddha jJAnArNava truTiyoMke dUra karanekA yatna kiyA jaaygaa| hogA jo jainasiddhAntabhavana ArAkI, hastali 8eka Adarza jIvana / le0,paM0 kanhaiyAlA- khita bhASAgraMthoMkI, sUcImeM naM0 237 para darja lajI jaina, kstlaa| prakAzaka,zrI AtmAnaMda jaina hai| sUcImeM graMthakartAkA nAma lakSmIcaMda, patraTrekTa sosAyaTI, ambAlAzahara / mUlya, eka aanaa| saMkhyA 111, zlokasaMkhyA . 3000, aura ___ isa pustakameM samrATa akabara dvArA pUjita zvetA- lipikAla saM0 1869 diyA hai / vAbUsAhabane mbarAcArya zrIhIravijayasUrikA 76 padyoMmeM saMkSipta ukta patra parase, jina chaMdoMko uddhRta karake jIvana vRttAMta hai| racanA prAyaH acchI hai aura hamAre pAsa bhejanekI kRpA kI hai aura jinheM / pustaka par3hane yogya hai / kahIM kahIM kucha azuddhiyA~ hama apane pAThakoMke parijJAnArtha nIce prakaTa karate jarUra pAI jAtI haiM jinase chaMdobhaMga ho gayA hai| haiM unameM strIvarNanasambaMdhI eka dohemeM 'caMdabuddhikI saMpadA' ye zabda Aye haiM / inase kavine apanA For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 nAma ' lakSmIcaMda ' sUcita kiyA hai, aisA dhvanita hotA hai / aura isa liye donoM graMtha eka hI jAna par3ate haiM / paraMtu isakA vizeSa nirNaya nimnapadyoMko ukta graMthameM dekhane se ho sakatA hai / AzA hai ki Arake koI bhAI yA dUsare kisI sthAnake bhAI jahA~ chaMdobaddha jJAnArNava graMtha ho, isa viSayakA spaSTIkaraNa karanekI kRpA kareMge / yahA~ bAbU sAhabake bheje hue ukta patrake payoM ko dene se pahale hama apane pAThakoMpara itanA aura prakaTa kiye dete haiM ki ina padyoMparase yaha graMtha zrIzubha caMdrAcArya ke saMskRta jJAnArNavakA anuvAda mAlUma nahIM hotA / saMbhava hai ki usakA Azaya lekara yaha graMtha hindI ke nATaka samayasArakI taraha svataMtra racA gayA ho / graMthake dekhane para ina saba bAtoMkA bhale prakAra nirNaya ho sakatA hai: jainAhitaiSI - vRddhasevA / savaiyA 31 " tyAgu tyAgu saMgakauM anaMgakau aMdoha (?) jahAM, -muMca muMca kuprapaMca moha- urajhAva re / jAni jAni eka tatva AtamIka nIke kari, ekameka rami rahu cAritake cAva re // sunisuni sIkha guru jinakI samAdhi bhaji, taji taji viSayavikArakau vibhAva re / karu karu eka puruSAratha mukatihetu, dekha dekha nijarUpa kaiso hai re vAvare // 1 // dohA - sukhanidhAna vijJAnaghana, vigatavizvaparacAra / ApunahIte pAie, prItamatatvavicAra // strIvarNana / savaiyA 31 " jAti hai na niMdya kahU~, niMdya hai kucAli cAli, sArI haiM na nArI burI burI ye burI kahIM / dUSana hai koU kulabhUSana hai koU tAteM, bhUSana dUSanakau saMga eha hai mahI / bhavabhItahArI sabazrutajJAnadhArI, jo ye niMdIM sAdhu nArI toka bar3hAbar3I hai nahIM / zIla sAvadhAna, saMyamasahita jJAna nAhIM (?) nahIM niMdanIka ++ aisI vAnI hai sahI // [ bhAga 14 dohA yaha sarUpa lakhiyA lakhyau, nAri subhAsubha jAti / caMdabuddhikI saMpadA, tAhIko niyarAta // " samyakajJAnamahimA / savaiyA 31 duti timirako dinesa yauM jinesa ka mokSa iMdirAkau, yahai iMdIvara (?) eka hai / madana mahAbhujaMga maMtra sA~cau jagamAMhi, citta gaja samanakoM siMha yAkau kai kahaiM // vyasana saghana [ ghana ] mathana samIrasama jagatatva dekhivekau dIpaka viveka hai / viSaya saphara jAla kAlako visAla sAla, sAdhu sAdhu jJAna eka AtamIka Teka hai // yAhI jaga kakSameM vipakSa jagajIvanako, takSaka kInAsa viSa vyApi rahyo janameM / krodha UMce sailasama kuTila saritagati patana yatana vinu hota bhava vanameM // viSaI viraMdha (3) phiraiM vidhurita prAnIgana, taula jaulauM jJAnabhAnu praghaTai na manameM / lavadhi vimala jJAna vimala pramAna rahe, rAte sukha AtamIka saMpati ke ganameM // dohA sukhada dasA sArI cahai, vaMchita citakau Apa | sAdhu eka tU jJAna guna tajike aura kalApa / " [ krodhavarNana ] savaiyA " dvArikAko dAha kIno dvIpAina krodhavasa, yAdava jarAye sAre pApa na vicAnya hai / Apa para doU koU pAveM apakAra ehu, sAtha hau anAdike yA cetana ucAnyo hai // pApako saMtApIko milApI hai naraka dena, yAhI mahaMta jana nAto tori DAyo hai / tAteM samasevI jIva krodhaka nivAri dUri, Agama abhyAseM jIvaiM bhramako nivAya hai / dohA krodhaamikoM eka hI, upasAvane samartha / kSamAnadI sama jalabharI na rahe traSA anartha // " ' 88 For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7 8] dharma aura smaaj| dharma aura smaaj| yugameM pazcimanivAsiyoMkI yadi dharma para vaha zraddhA nahIM hai jo unake pUrvajoMkI thI to Ne: vaha sakAraNa hai / yadyapi pUrvApekSA aba unake (pratibhAse uddhRt|) dharmakA bhI bahuta kucha saMskAra ho gayA hai aura zikSAkI unnatike sAtha sAtha jisameM samAjake lie dharmakI AvazyakatA hai yA yUropa aura amerikAne sabase adhika bhAma - nahIM ? isa prazna para kucha apane vicAra prakaTa liyA hai, unake dharmameM bhI sahiSNutA, svata* karanA hI Aja isa lekhakA uddeza hai / prAcIna ntratA aura udAratAkI mAtrA bar3ha gaI hai, aura navIna athavA pUrva aura pazcima ina donoMke tathApi dharmavAdake pariNAmasvarUpa jo kar3ave phala saMgharSase yaha prazna utpanna huA hai / pUrvI sabhyatA unako cakhane paTe haiM unhoMne unako dharmakI sadAse dharmakI pakSapAtinI rahI hai aura usane sImA niyata kara deneke lie bAdhita kiyA, dharmako samAjameM sabase U~cA sthAna diyA hai| tadanusAra unhoMne dharmakI abAdha sattAse apane pazcimI sabhyatA isa samaya cAhe usakI viro samAjako mukta kara diyA / aba vahA~ yahI nahIM dhinI na ho, para usase udAsIna avazya hai / usasa udAsAna avazya hai ki samAjakI zAsana-sattAmeM dharma kucha vikSepa aura kamase kama samAjakI unnatike lie nahIM DAla sakatA, kintu vyaktisvAtantrya aura vaha use Avazyaka nahIM samajhatI / usakI sAmAjika prabaMdhameM bhI kucha hastakSepa nahIM kara sammatimeM binA dharmakA Azraya lie bhI naitika sakatA aura bahutasI bAtoMke samAna dharma bhI balake sahAre manuSya apanI vaiyaktika aura sAmA - eka vyaktigata bAta mAnI jAtI hai, jisakA jI jika unnati kara sakate haiN| cAhe. kisI dharmako mAne. na cAhe na mAne / yadyapi pahale pazcima bhI dharmakA aisA hI mAnanese koI vizeSa svatva paidA nahIM hote, na ananya bhakta thA jaisA ki isa samaya bhAratavarSa / mAnanese koI hAni nahIM hotii| para madhyakAlameM kaI zatAbda taka vahA~ dharmake kAraNa bar3I azAMti macI rahI / dharmamadase ___ yaha to rahI pazcimakI dhArmika avasthA, aba unmatta hokara samAjane bar3e bar3e vidvAnoM aura ra rahA pUrva / yadyapi pUrva meM sarvatra hI dharmakA prAdhAnya saMzodhakoMke sAtha vaha salUka kiyA jo luTere hai tathApi bhAratavarSameM to usakA ekAdhipatya mAladAroMke sAtha karate hai / 50 varSa taka lagA rAjya hai / yadyapi yahA~kI zAsanasattA pazcimI tAra jArI rahanevAlA yUropakA dharmayuddha prasiddha logoM ke hAthameM honese aba usameM vaha hastakSepa hI hai| isalAmane jo salUka IsAiyoMke sAtha nahIM kara sakatA, tathApi bhAratIya samAjoMmeM kiyA usako jAne dIjie, kyoMki vaha aura unakI vividha zAkhAoMmeM usakA apratieka bhinna dharma thaa| IsAI dharmakI hI do bandha adhikAra hai| hama janmase lekara mRtyupazAkhAoMne, jinakA nAma kaithalika aura proTe yanta cAhe kisI dazAmeM raheM, kucha kareM, dhArmika sTenTa hai, eka dUsareke sAtha jaise jaise atyA- bandhanase mukta nahIM ho skte| cAra aura amAnuSika bartAva kiye haiM unapara hamako kevala apane pUjA-pATha yA saMskAroMmeM aba taka yUropakA itihAsa rudhirake A~sU bahA hI dharmakI AvazyakatA nahIM kintu hamArA hara rahA hai| isalie aba sabhyatA aura unnatike kAma cAhe vaha sAmAjika ho yA vyaktimata dharmake For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ -236 bandhanase jakar3A huA hai / yahA~taka ki hamArA khAnA pInA, jAnA AnA, sonA, jAganA aura denA lenA ityAdi sabhI bAtoMmeM dharmakI chApa lagI huI hai / hama hindU hokara saba kucha chor3a sakate haiM para dharmako kisI avasthAmeM bhI nahIM chor3a sakate / hamAre pUrvaja dharmako hI apanA jIvana sarvasva mAnate the aura yahI upadeza zAstroM meM ve hamako bhI kara gaye haiM / manu likhatA hai: - jainahitaiSI - dharmaeva hato hanti dharmo rakSati rakSitaH / tasmAddharmo na hantavyo mAnodharmo hato'vadhIt // prAcIna Arya loga dharmako kevala paralokakA hI sAdhana nahIM mAnate the, kintu isalokakA bar3ese bar3A sukha bhI dharmake binA unakI dRSTimeM heya thA / trivargameM jisakA sambandha saMsArase hai, dharma hI sabase pahalA aura mukhya mAnA gayA hai / kaNAda to apane vaizeSika darzanameM abhyudayakI nIMva bhI dharmapara hI rakhatA hai / yathAH yeto'bhyudaya niHzreyasasiddhiH sa dharmaH / ataeva hama apane zAstroMko mAnate hue aura pUrvajoM para zraddhA rakhate hue kisI dazAmeM mI dharmakI upekSA nahIM kara sakate / pazcimakI zikSAkA prabhAva jina logoM para par3A hai, ve cAhe hamAre svadezI bAndhava hI kyoM na hoM, hamako bhI yaha salAha dete haiM ki hama bhI yadi isa jAtIya unnatikI daur3ameM bhAga lenA cAhate haiM to dharmakI koI aisI sImA niyata kara deM, jisase Age yaha apane paira na phailA sake / * unakA yaha kathana hai ki jabataka hamAre haraeka kAmameM dharmakA pacar3A lagA huA hai, hama samayakI gati ke sAtha nahIM cala sakate aura na apanA 1 jainAcArya zrIsomadevasUrine apane nItivAkyA mRta meM bhI dharmakA lakSaNa inhIM vAkyoMmeM diyA hai / -sampAdaka / [ bhAga 14 koI jAtIya Adarza banA sakate haiN| jo loga " hamako yaha salAha dete haiM, hama unake sadbhAvameM koI saMdeha nahIM kara sakate aura yaha bhI hama mAnate haiM ki dezahitakI preraNA se hI yaha salAha hamako dete haiM / para hA~ yaha hama avazya kaheMge ki vartamAna dhArmika avasthAke vikRta svarUpako dekha kara aura hamAre dharmake vAstavika tattva para gambhIra dRSTi na DAla kara hI yaha sammati dI jAtI hai| yadi dharmako usake vAstavika rUpa meM dekhA jAya to vaha kadApi upekSaNIya nahIM ho sakatA / yadyapi videziyoMke saMsargase yA hamAre daurbhAgyase yahA~ bhI dharmakA vidheya vaha nahIM rahA, jo prAcIna kAlameM thA / hameM yaha kahane meM kucha bhI saMkoca nahIM haiM ki sabhyatAke Adi guru AryoMkA dharma matavAda se sarvathA pRthak hai / isa matavAdako dharma samajhanekA yUropameM yaha pariNAma ki vaha rAjanaitika aura sAmAhuA jika kSetrase hI alaga nahIM kiyA gayA kintu mAnasika aura naitika uccabhAvoMkI rIti ke lie. bhI anAvazyaka samajhA gayA / usakA sambandha kevala upAsanAlayoMse raha gayA aura vaha bhI ravivAra ke dina ghaMTe do ghaMTe ke lie / bahutase svatantratA devIke upAsaka to isase bhI mukta ho gye| hama unakI buddhimattAkI prazaMsA karate haiM / yadi ve aisA na karate aura hamArI tarahase apanI vicArazaktiko kalpanAzaktike adhIna kara dete to Aja unake dezameM vidyA aura buddhikA yaha vikAsa, kalAkauzalakI yaha unnati aura udyoga tathA vyavasAyakA yaha prabhAva dekhane meM na AtA / yadi hamAre dharma kI bhI aisI hI vyavasthA ho auravaha vAstavameM matavAdakA pravartaka ho, taba to hamako bhI kRtajJatA ke sAtha unakI yaha salAha mAna lenI cAhie aura yadi aisA nahIM hai to hameM dharmakA vAstavika tattva unheM sama jhAnA cAhie / For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] dharma aura smaaj| 237 hama yahA~ para kaha denA cAhate haiM ki mata yA pati patidharmakA, strI strIdharmakA, gRhastha saMpradAyake arthameM dharma zabdakA prayoga karanA bhI gRhasthadharmakA aura yati yatidharmakA sAdhana na kareM : hamane adhikatara videziyoMhIse sIkhA hai| jaba to phira saMsArameM na koI maryAdA rahe, na vyavavidezI bhASAoMke 'majahaba' 'rilIjana' zabda sthaa| saMsArameM zAnti aura vyavasthA tabhI raha yahA~ pracalita hue, taba bhUlase yA spardhAse hama sakatI hai, jaba pratyeka manuSya kartavyake. anurounake sthAnameM 'dharma' zabdakA prayoga karane se apane apane dharmakA pAlana kare / ataeva lge| parantu hamAre prAcIna granthoM meM jo videzi- isameM kucha bhI atyukti nahIM ki dharma hI yoMke Anese pUrva race gaye the, kahIM para bhI 'dharma' saMsArakI pratiSThAkA kAraNa hai / dharmake isI zabda mata, vizvAsa yA saMpradAyake arthameM prayukta mahattvako lakSyameM rakhakara taittirIyAraNyakameM nahIM huA, pratyuta unameM sarvatra svabhAva aura yaha kahA gayA hai:kartavya ina do hI arthomeM isakA prayoga pAyA dharmo vizvasya jagataH pratiSThA, loke dharmiSThaM prajA jAtA hai / pratyeka padArthameM usakI jo sattA hai, 1 upasarpanti, dharmeNa pApamapanudanti dharme sarva pratiSThitam // jisako svabhAva bhI kahate haiM, vahI usakA dharma hai / jaise vRkSakA dharma jar3atA aura pazukA dharma aba hama kucha pramANa bhI jinameM 'dharma' pazutA kahalAtI hai, aise hI manuSyakA dharma mana- zabda prastuta arthameM prayukta huA hai, uddhRta karate dhyatA hai / vaha manuSyatA kisa vastu para avala- haiM. / mahAbhAratameM dharmakA nirvacana isa prakAra mbita hai ? isameM kisIkA matabheda nahIM ho sakatA kiyA gayA hai:ki manuSyatAkA AdhAra buddhi hai / buddhikI do dhAraNAddharmamityAhurdharmeNa vidhRtAH prajAH / zAkhAyeM haiM, eka kalpanAzakti, dUsarI vicAra- yaH syAddhAraNasaMyuktaH sa dharma iti nizcayaH // zakti / kalpanAzakti, sandehAtmaka hai aura vicArazakti nirNayAtmaka / binA sandehake kisI 'dha' dhAtu dhAraNake arthameM hai| dhAtvarthase bhI isIkI puSTi hotI hai, kyoMki bAtakA nirNaya ho nahIM sakatA / ataeva apanI kalpanAzaktise sandeha uThA kara punaH vicAra yo dhriyate dadhAsi vA sa dhrmH| zaktise usakA nirNaya karanemeM jo samartha hai, vahI jo dhAraNa kiyA huA pratyeka padArthako manuSya hai / saMsArameM sivAya asabhya aura vanya dhAraNa karatA hai, vaha dharma hai| agnimeM yadi logoMke aura kauna aisA manuSya hogA, jisako usakA dharma teja na rahe phira koI use ani aise dharmakI AvazyakatA na hogI, jo unako nahIM kahatA, aise hI manuSya yadi apane dharmako manuSya banAtA hai? tyAga de to phira kevala AkRti aura banAvaTa yaha to huA sAmAnya dharma, aba rahA vizeSa usakI manuSyatAkI rakSA nahIM kara sakatI / dharma, isIkA dUsarA nAma karttavya bhI hai / manuSya upaniSadoMmeM jahA~ 'dharmazcara,' 'dharmAnna pramaditavyam' cAhe kisI dazA meM ho, usakA kucha na kucha ityAdi vAkya Ate haiM, vahA~ bhI isase kartavya kartavya hotA hai / yadi rAjA rAjadharmakA, yA sadAcArakA hI grahaNa hotA hai / manune dharmake prajA prajAdharmakA, svAmI prabhudharmakA, sevaka dhRtyAdi jo dasa lakSaNa batalAye haiM aura jinako sevAdharmakA, pitA pitRdharmakA, putra putradharmakA, dhAraNa karake eka nAstika bhI dharmAtmA bana For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ -238 jainahitaiSI - [ bhAga 14 sakatA hai, unameM matavAdakA gandha taka nahIM kor3ameM sthAna de sakatA thA, para Ajakala kA hai / gItAmeM bhI: hindUdharma sAkAravAdI aura nirAkAravAdiyoMko bhI milakara nahIM rahane detaa| pahalekA hindUdharma sadAcArIko dharmAtmA aura jJAnIko mokSakA adhikArI ( cAhe vaha koI ho ) mAnatA thA, para AjakalakA hindUdharma apane lakSyase hI cyuta hokara yA to mata matAntarake zuSka vAdavivAda meM yA purAnI lakIrako pITanemeM apanI zaktikA durupayoga kara rahA hai / saMsArake aura samasta viSayoMmeM hama vicArazaktikA upayoga kara sakate haiM, para kevala dharma hI eka aisA surakSita viSaya hai ki jisameM A~kheM banda karake dUsaroMke pIche calanA cAhie / yadi isakI koI sImA niyata hotI, taba bhI ganImata thI, para aba isa dazAmeM jaba ki isakI abAdha sattA hai, koI bhI viSaya hamAre lie aisA nahIM raha jAtA, , jisameM hama svacchanda vicaraNa kara sakeM / dharmake nAma se aba taka hamAre samAjameM jaise jaise anartha aura atyAcAra ho rahe haiM, unake kAraNa hamAre karor3oM bhAI bahana manuSya hote hue pazu jIvana vyatIta kara rahe haiM / isa bIsavIM sadImeM jaba ki anya dezavAsI rASTra hI nahIM kintu rASTrasaMgha aura sAmrAjyakI sthApanA kara rahe haiM, bhAratavarSa yadi samAja-saMgaThanake bhI ayogya hai to usakA kAraNa bhramAtmaka saMskAra hI haiM / zreyAn svadharmo viguNaH paradharmAtsvanuSThitAt / ityAdi vAkyoM meM 'dharma' zabda kartavyakA hI sUcaka hai, kyoMki manuSyake lie pratyeka -dazAmeM apane karttavyakA pAlana karanA hI sarvopari dharma hai, apane karttavya se udAsIna hokara bUsaroMkA anukaraNa karanA cAhe ve apanese zreSTha bhI hoM, anadhikAra carcA hai / jaba manuSyake AcAra yA karttavyakA nAma dharma hai taba yadi hamAre pUjanIya pUrvajoMne usako manuSyakI pratyeka dazAse ( cAhe vaha Atmika ho yA sAmAjika yA vaiyaktika ) sambaddha kiyA to isase unakA yaha abhiprAya kadApi nahIM ho sakatA thA ki unhoMne hamako matavAdake jAla meM pha~sAne ke lie dharmakI TaTTI khar3I kii| unhoMne to hamAre manuyatvakI rakSA ke lie hI pratyeka kAryameM isakA Ayojana kiyA thA / aba prazna yaha hotA hai ki jaba dharma matase pRthak hai to phira matavAdameM yA bhramAtmaka vizvAsoM meM usakA paryavasAna kyoM kara huA ? isakA kAraNa cAhe kucha ho para isameM sandeha nahIM ki hamAre daurbhAgya se isa samaya hamArI dhArmika avasthA vaha nahIM haiM jo upaniSadA Ara darzanoMke samaya thI / usa samaya saiddhAntika bheda bhI hamAre dharmako kucha hAni nahIM pahu~cA sakatA thA, para Ajakala AMzika bhedako bhI hamArA komala dharma sahana nahIM kara sktaa| usa samaya hindU dharma itanA udAra thA ki vaha bauddha aura jaina jaise nirIzvaravAdI matoMko bhI apane hama mAnate haiM ki jaisA dharmakA durupayoga Ajakala bhAratavarSa meM ho rahA hai, aura aisA kahIM dekhane meM na AvegA / parantu aba prazna yaha hai ki dharmakA prayoga anyathA kiyA jArahA hai, kyA isalie hama dharmako hI chor3a de ? yadi koI manuSya apanI mUrkhatAse agnimeM hAtha jalA letA: For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8 dharma aura smaaj| 239 . hai to kyA use yaha upadeza karanA ThIka hogA sA~sa bhI nahIM lene detI, unakI dRSTimeM jarA bhI ki vaha agnise kabhI koI kAma na le yA ki nahIM khaTakatI / kyA isIlie ki yaha phA~sI use agnise kAma lenekI tarakIba sikhAnA ThIka hamane apane Apa lagAI hai, isakI mauta hogA / isakA uttara pratyeka buddhimAna manuSya mIThI hai ? yahI degA ki dUsarI bAta hI honI caahie| hamArA vaktavya kevala yaha hai ki yadi dharma __ yadyapi Adhunika zikSA aura samayake prabhA- hamAre svabhAva yA karttavyakA bodhaka hai, jaisA ki vase Ajakala dhArmika kSetrameM bhI asantoSa hama apanA abhiprAya prakaTa kara cuke haiM, taba to aura halacala macI huI hai aura pratyeka dharmake vaha hamase aura hama usase kisI dazAmeM bhI pRthak agraNI aura zikSita puruSa yaha anubhava karane nahIM ho sakate / kyoMki pratyeka padArthakI lage haiM ki aba isa bIsavIM zatAbdIkI jana- sattA usake dharma para hI avalambita hotI hai tAko isa prakAzake yugameM kevala dharmake nAmase aura aise dharmakI AvazyakatA na kevala samAjako rUDhikA dAsa nahIM banAyA jA sakatA aura na hai kintu pratyeka vyaktiko hai| jahA~ rASTra yA isa bar3hate hue hetuvAdake pravAhako hI rokA jA samAja apane usa svAbhAvika dharmakA pAlana kareM, sakatA hai / tathApi ve: __vahA~ koI vyakti bhI usakI upekSA na kare / isa na buddhibhedaM janayedajJAnAM krmsNginaam| dazAmeM dharmakI vyApakatA yA abAdhasattA kisIisa nItikA anusaraNa karate hue dharmake viSa- ko avAJchanIya nahIM ho sakatI aura yadi yaha yameM spaSTavAditAse kAma nahIM le sakate / itanA hamArA bhrama hai aura vAstavameM dharmakA abhidheya hI nahIM bahutase zikSita aise bhI mileMge jo jaisA ki Ajakala mAnA jA rahA hai, matamaapane samAjako prasanna karaneke lie yA usakA tAntarake kAlpanika siddhAnta aura bhramAtmaka vizvAsa-bhAjana bananeke lie usake bhramAtmaka vizvAsa haiM, to hama niHsaMkoca apane dezavAvizvAsoM para tarka aura vijJAnakI kalaI car3hAne siyoMse yaha prArthanA kareMge ki jisa prakAra lagate haiN| jisa dezameM naitika balakI yaha durdazA pazcimavAsiyoMne dharmakI sImA niyata karake ho aura jahA~ mAnake bhUkhe zikSita loga azi- apane sAmAjika, rAjanaitika, Arthika aura kSitoMse mAnabhikSAkI yAcanA kareM, vahA~ yadi audyogika kSetroMse usakA pratibandha haTA diyA dharmakA aisA durupayoga ho rahA hai to isameM hai, aisA hI hamako bhI karanA cAhie anyathA Azcarya hI kyA hai ? parantu prazna yaha hai, ki jaba ye bhramAtmaka vizvAsa apane sAtha hamako bhI taka dharmake sUryameM andhavizvAsakA yaha grahaNa le dduubeNge| lagA huA hai kyA hama apane uddezya aura lakSya- Apa Dubante bAmanA le DUbe jjmaan| ko prApta kara sakate haiM ? hamAre dezake netA -spssttvaadii| rAjanaitika svataMtratAke lie to phar3aphar3A rahe haiM, para yaha dhArmika paratantratA jo hameM khulI havAmeM For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 ra jainahitaiSI [bhAga 14 sampAdaka jainagajaTa aura na macAnI par3atI ki dharma ibA jA rahA hai ___ usakI rakSAke lie ' dharmazikSAkI patavArakI vicAra-parivartana / AvazyakatA hai / hama sampAdaka mahAzayakI adhyAtma-jIvanIse paricita nahIM haiM, zAyada ve janmase hI mati-zruta-avadhidhArI hoM aura pUrvokta . (lekhaka-zrIyuta, nAthUrAma premI) niyamake apavAda hoM, isI liye jahA~ke tahA~, svanAmadhanya hindI jainagajaTake sampAdaka bara- calatA-malinatA-agAr3hatA rahita, dUdhake dhoye saoNse eka bar3A bhArI kaSTa uThA rahe haiM / purAne jaise rakkhe hoM / parantu sabhI to aise nahIM ho jainapatroMke saMgraha-samudrako manthana karake ve apane sakate haiN| unakI baddhikA vikAza to kramapAThaka-parivArake sammukha isa tattvaratnako rakha rahe kramase hI hotA hai / aisI dazAmeM unake vicArahaiM ki isa samaya unake vicAroMse viruddha likha- parivartanako tiraskArakI dRSTise dekhanA, unheM nevAle jitane lekhaka haiM ve eka samaya unhIMke rAtadina kosanA yA unheM buddhibhraSTa batalAnA anayAyI the / samayake prabhAvase aba unakI kahA~kI buddhimAnI hai ! baddhi bigar3a gaI hai.aura ve ( unake mAne hue) svargIya paM0 gopAladAsajI baraiyA pahale jainadharma para kuThArAghAta kara rahe haiM / ityaadi| AryasamAjI khayAloMke the, pIche unake vicAroMhama jainagajaTake grAhakoM aura pAThakoMko itanA meM parivartana ho gayA aura ve kaTTara jaina bana vivekazanya nahIM samajhate haiM ki ve sampAdaka gye| svAmI vidyAnanda yA pAtrakesarIke viSamahAzayake uddhAra kiye hue isa vAruNIratnako yameM prasiddha hai ki ve pahale vedAnuyAyI paNDita hI amRta samajhakara pAna kara jAya~ge aura mata- the, pIche devAgamake prabhAvase unake vicAroMmeM vAle banakara kevala isI eka dalalike jora para parivartana ho gayA aura unhoMne suprasiddha tArkika unakI haoNmeM hA~ milAne lageMge, isa kAraNa hameM banakara jainadharmake tarkasAhityako camakA diyaa| sampAdaka mahAzayake isa manthana-zrama para bar3A mahAvIra bhagavAnake jitane gaNadhara the ve saba tarasa AtA hai aura hama cAhate haiM ki ve apanI / prAyaH vedAnuyAyI brAhmaNa the aura isa vicArazakti aura samayakA vyaya kisI anya upayogI parivartanakI mahimAse hI dvAdazAMgake jJAtA hue kAryake lie karane lage to acchA ho| the| ina saba udAharaNoMke hote hue bhI yadi manuSyake vicAra sadA ekase nahIM. rhte| koI vicAraparivartanako burA samajhe aura isake unameM nirantara parivartana huA karate haiM / jisa kAraNa bigar3akara jamIna-AsamAna eka karane bAtako Aja eka manuSya acchA samajhatA hai lage to isake sivAya aura kyA kahA jA sakatA usako kaila burA samajhane lagatA hai| yaha vicAra- hai ki use 'buddhimAnya' ho gayA hai| parivarta nazIlatA manaSyajAtimeM hai. isIlie yadi bAba sarajabhAnajI. bAba jagalakizorajI saMsArameM upadezakoM, guruoM. aura pustakoMkI Adike aura mere vicAra Ajase dasa bIsa varSa AvazyakatA hai| yadi yaha na hotI, janmase pahale sampAdaka mahAzayake hI jaise the aura aba lekara maraNataka manuSyake ekase 'kUTastha nitya' unameM parivartana ho gayA hai, to isameM to koI vicAra rahate, unameM kabhI parivartana nahIM hotA, AzcaryakI bAta nahIM hai / yaha to svAbhAvika to sampAdakamahAzayako rAtadina yaha cillAhaTa hI hai| manuSyakA adhyayana aura anubhava jyoM For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] sampAdaka jainagajaTa aura vicaar-privrtn| 241 prabhAva jyoM bar3hatA hai; tyoM tyoM vaha apanI bhUleM sama- paMDitakA banAyA huA grantha par3hA hai, jisameM jhatA hai aura apane vicAroMko adhikAdhika bhaTTArakoMko na mAnanevAle terahapaMthiyoMko pariSkRta aura svaccha karatA jAtA hai / isIse musalamAna aura mlecchaMtulya batalAyA hai ! parantu to mAlUma par3atA hai ki vaha satyAnveSI hai. ye loga cillAte hI rahe aura terahapanthakA ho gayA / yaha jijJAsu hai aura usake hRdayameM kisI tarahakA Agraha yA pakSapAta nahIM hai / yahI to manuSyakA ___ saba AgarA aura jayapura Adike vidvAnoMke " vicAraparivartanakA hI to phala thA / manuSyatva hai / yahI to usakI zobhA hai| ___ yadi samyagdRSTitvakA artha yaha hai ki usakA vicAroMkA parivartana usI avasthAmeM burA dhAraka Apake samAna jIvanabhara jahA~kA tahA~ kahA jA sakatA hai jaba vaha hRdaya aura buddhibanA rahe, Tasase masa nahIM hove, jo bAta pakaDa kI tAr3anAke binA, kisI svArthake vaza kiyA le use mara jAnetaka bhI nachoDe, jo kacha Apane jAtA hai / parantu vAstavameM vicAra kiyA jAya samajha liyA vahI sarvajJakA vacana aura jo dUsare to use vicAroMkA parivartana kaha hI nahIM skte| samajhate haiM vaha saba mithyAtva, to mahArAja yaha vaha to eka taraha kA DhoMga hai, chala hai, aura samyagdarzana Apako hI mubArika ho, hama to vaJcakatA hai / vicAra to usake vahI rahate haiM ise darase hI namaskAra karate haiN| yadi durbhAgyase saMsArameM Apake isa anaukhe samyagdarzanakI hI pUjA 2. dUsaroMkI A~khoMmeM dhUla jhoMkaneke lie, vaha / kahane lagatA hai ki aba mere vicAra palaTa gaye hotI rahatI to vaha aba taka asabhya avasthAmeM hI haiM aura aba maiM satya mArga para A gayA huuN| isa par3A rahatA / na vaha samatA aura ahiMsA Adi tarahake svArthasAdhu jisa taraha apane vicAroMkA tattvoMkA svargIya saMdezA lAnevAle bhagavAn ra parivartana prakaTa karane lagate haiM, usI taraha inhIMke mahAvIra, buddhadeva Adi mahAtmAoMko janma de .. sakatA Ara na apanA chAtAparasaghAra andhakAra- vicAra badala jAte haiM apane samAjake vicA bhAI-bandhu kucha loga aise bhI hote haiM, jinake kI dhaTAko dUra karane meM samartha hotA / balki * roMko ve burA samajhane lagate haiM, parantu sAhasake dUrataka vicAra kara socA jAya to Apake isa abhAvase aura vartamAna sammAna-pratiSThA Adike jainadharmakA abhyadaya bhI nahIM hotaa| lobhase ve unheM prakaTa nahIM karate haiM-hRdayameM hI ___ aura dUra kyoM jAte haiM, ApakA yaha teraha taraha chupAye rahate haiN| unheM bhaya rahatA hai ki yadi hama pantha yA zuddhAmnAya kyA hai ? yadi isake isa apane asalI vicAra prakaTa kara deMge to samAjameM saMcAlaka Apa hI jaise Tasase masa na honevAle hamArI ijjata tIna kaur3IkI ho jAyagI aura hote, jainadharmakI chApa lage hue sabhI zAstroMko hamAre svArthIkA ghAta hone lagegA / isa ijjata sarvajJavacana samajhakara cupa ho jAnevAle hote, aura AbarUke lie koI koI to yahA~ taka to kyA isakI jar3a jama sakatI thI ! usa nIca ho jAte haiM ki apane vicAroMko to samaya bhI inake viruddha uchala kUda karanevAle chapAte hI haiM, sAtha hI una vicAroMko nirbhIka Apa hI jaise maThapatiyoM bhaTTArakoM aura unake hokara prakaTa karanevAloMke prati anyAya aura ziSyagaNoMkI kamI nahIM thii| unhoMne inako atyAcArataka karane lagate haiM ! kosane aura dharmabhraSTa siddha karanemeM bhI koI isa samaya hamAre samAjakI jo avasthA hai bAta nahIM uThA rakkhI thii| hamane eka bIsapaMthI usake anusAra mAna-sammAna, Adara-Atithya, For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 14 Azraya-prazraya unhIM logoMko milatA hai jo haiM aura isakA kAraNa usakA amuka svArtha gatAnugatika vicAroMke mAnanevAle aura hai| amuka sabhAkA presIDeNTa honeke lie,. prakaTa karanevAle hote haiN| isa mArgameM jarA amuka padavI pAneke lie, amuka dhanIse bhI kaSTa nahIM hai, ataeva isa para calanevAloMkI sahAyatA pAneke lie, athavA isI tarahake bhI kamI nahIM / parantu jo loga gatAnuga-3 - anya kisI matalabase usane yaha pApa kiyA vika nahIM haiM, pracalita vicAroMse viruddha zrama hI saphala ho sakatA hai aura na usa hai| isake batalAye binA na to ApakA parivicAra rakhate haiM, unakA mArga bar3A hI kaNTakA- vicAraparivartana karanevAleko burA hI siddha. kIrNa hai| thor3ese ine gine vicArazIloMko kiyA jA sakatA hai| . chor3akara sabhI unakA tiraskAra karate haiM, unase - vicAraparivartakoM para sabase bar3A AkSepa ghRNA karate haiM aura unheM kaSTa dene takase yaha kiyA jAtA hai ki unake vicAra ArSagranthoM bhI bAja nahIM Ate haiM / ataeva isa para cala- yA prAcIna zAstroMse viruddha haiN| sAdhAraNa jananekA sAhasa ve hI loga karate haiM, jo satyake tAke Upara sabase bar3A prabhAva isI bAtakA na paDatA hai aura yahI sanakara vaha Apase bAhara ho anuyAyI haiM, jinake hRdaya hai aura jo logoMke . ajJAna andhakArake kAraNa daHkhI haiN| unheM jAyA karatI hai / usameM yaha samajhanekI zakti saba tarahake svArthoMko lAta mAranI paDatI hai nahIM ki saMsArameM jo saba grantha yA pustakeM zAstra aura asA koMkA svAgata karanA paDatA hai| yA grantha nAmasa prasiddha ha va sabhA savajJabhASita aise logoMkI saMkhyA hamAre hI samAjameM nahIM, nahIM haiN| unakA pratyeka akSara aura zabda 9, bhagavAnakI vANI nahIM hai| prAyaH chadmasthoMne hIsabhI samAjoMmeM kama hai aura rhegii| jinameM alpajJAnI bhI the-zAstroMkI racanAyeM kI - yaha nahIM kahA jA sakatA ki una logoMke haiM / ataH unase bhaleM bhI ho sakatI thIM / unavicAra hamezA ThIka hI hote haiM-unase meMse bahatoMne logoMkI kalyANakAmanAse jaisA bhUleM hotI hI nahIM, parantu phira bhI unake ve jAnate the usake anusAra likhA hai, bahutAne sAhasakA aura satyapremakA mUlya hai / nitAnta suna sunAkara likhA hai aura bahutoMne kaSAyAdike pakSapAtI aura andhavizvAsIko chor3akara unakI vaza bhI likhA hai| jainahitaiSImeM aise bahutase satyapriyatAkI sabhI vivekI prazaMsA kareMge / granthoMkI samAlocanAe~ ho cukI haiM jo abhItaka isake sivAya unameM eka vizeSatA aura bhI bhagavAnakI vANI samajha kara mAne pUje jAte the; rahatI hai, arthAt apanI bhUlake mAlUma hote parantu vAstavameM jo jAlI haiM aura jinake racahI ve tatkAla hI usako sudhAra lete haiM aura nevAloMke uddezya acche nahIM the| isake sivAya apane vicAroMko badala DAlate haiN| unheM apanI jainAcAryoMke kathanoMmeM paraspara matabheda bhI pAyA bAtakA Agraha yA haTha nahIM rahatA hai| jAtA hai jisakA kucha paricaya, zAsanabhedAdi sampAdaka mahAzayako cAhie ki ve jina saMbaMdhI lekhoM dvArA, samaya samaya para hitaiSIke jina logoMke vicAraparivartanoMke namUne purAnI pAThakoMko milatA rahA hai| aisI dazAmeM granthoM phAiloMmeMse DhU~Dha DhU~r3ha kara diyA karate haiM, lage yA zAstroMkI duhAI dekara yaha hallA macAnA ki hAtha unake viSayameM yaha bhI prakaTa kara amuka lekhaka yA vaktA unake viruddha likhatA diyA kareM to acchA ho ki amuka bAbUke yA bolatA hai, isa lie usane jainadharma chor3a vicAra pahale aise the, para aba aise ho gaye diyA-vaha bhraSTa ho gayA-usase bacanA cAhie For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 78 ] usakI likhI huI pustaka yA patra nahIM par3hanA cAhie - kucha artha nahIM rakhatA / isa tarahakA Andolana - jisakA sArA dAra madAra sAdhAraNa gUDha gaveSaNAyeM / bholI bhAlI janatAkI ajJAnatA para rahatA hai- ( lekhaka, zrImAn gar3abar3AnandajI zAstrI / ) gUr3ha gaveSaNAyeM / adhika TikAU nahIM hotaa| kucha samaya taka avazya hI isakA kucha phala dikhalAI detA hai; parantu jyoM hI loga samajhane- bUjhane lagate haiM - yaha AndolanakI dIvAla ararA kara gira par3atI hai / yaha yAda rakhanA cAhie ki saMskRta, prAkRta "yA purAnI DhU~DhArI Adi bhASAoM meM likhe hue sabhI grantha zAstra nahIM kahalA skte| kevala isI hetuse ki ve abase pahaleke likhe hue haiM sabhI AcAryoM, paNDitoM aura bhaTTArakoMke lekha mastaka para nahIM car3hAye jA sakate / kisI bar3e AcArya yA mahAtmA ke nAmase bhI aba adhika samaya taka loga nahIM bhulAye jA skte| aba to bhagavAn samantabhadrake nIce likhe hue lakSaNoMse yukta zAstra hI zAstra gine jAya~ge aura unhIMke Age vivekiyoM aura vicArazIloMke mastaka nata hoMge: AptopajJamanullaMghyamadRSTeSTavirodhakam / tattvopadezakRt sArva zAstraM kApathaghaTTanam // arthAt jo Apta yA rAgadveSarahita jJAnIkA kahA huA ho, jisakA khaNDana nahIM ho sake, jo pratyakSa aura parokSa pramANoMse bAdhita na ho, jisameM tattva yA satyakA upadeza ho, jo manuSyamAtra aura jIvamAtrakA hitakAraka ho aura kumArgakA miTAnevAlA ho vahI saccA zAstra hai / antameM sampAdaka mahAzayase phira eka bAra - prArthanA hai ki ve logoMke vicAraparivartanoM ko prakaTa karane meM jo er3I coTIkA pasInA eka kara rahe haiM, usake karanekI kRpA na kareM aura na zAstroM aura granthoMkI duhAI dekara logoMko uttejita karanekA prayatna kreN| isakA kucha phala na hogA / saMsArameM andhavizvAsoM aura gatAnugatikatAoMko punaH pratiSThita karaneke prayatna saphala hone ke dina cale gaye / 243. ( ( 1 ) 'asmAkUNAM naiyAyikANAM karNe ' bahutadinoMse yaha vArtA gU~ja rahI hai ki brahmacArI zItalaprasAdajI bAharase ' bagulA ' ( sthitipA - laka) aura bhItarase sau-TaMcI sudhAraka haiM / parantu hamane isa bAtapara kabhI vizvAsa nahIM kiyA / binA hetu aura pramANake kisI bAtako mAna lenA zAstrisampradAyameM niSiddha hai / uthalI buddhike bAbUsampradAyakI bAta dUsarI hai| becAre . kareM bhI kyA ? hetu aura pramANakA zAstra sIkhe hoM taba na / parantu sAvanavadI 7 ke jainamitrako par3hakara maiM cauMka pdd'aa| usameM brahmacArIjI mahArAjane strIzikSA ke pracArakI AvazyakatAko bar3e joroMke sAtha pratipAdana kiyA hai aura usakI puSTi mADarna rivyU ke sampAdaka zrI bAbU rAmAnanda caTarjIke lekhakA havAlA diyA hai / caTarjI bAbU bar3e bhArI sudhAraka haiN| striyoMke lie ve U~cIse U~cI zikSA deneke pakSapAta haiM / ve to rAjyakI bar3I bar3I kauMsiloM taka meM striyoMkA jAnA aura unheM sammati denekA adhi kAra milanA Avazyaka samajhate haiM / isakA artha yaha huA ki brahmacArIjI bhI apane samAjakI striyoMko aisA hI banAyA cAhate haiM / aba jarA sUkSma zAstrIya buddhise isa bAtapara vicAra kIjie / yaha nizcaya hai ki brahmacArIjI kevala pUjA- pATha sUtra - bhaktAmara, sAmAyika-AlocanA AdikI zikSAko hI paryApta nahIM samajhate haiN| ve unheM vyAkhyAna deneke, pAThazAlAoM meM par3hA sakaneke, sarvasAdhAraNameM U~ce vicAra phailA saka-ke aura apane gRhako svarga banA sakaneke yogya banAnA cAhate haiM / ye bAteM sunanemeM to bar3I For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ "244 jainahitaiSI [bhAga 14 acchI mAlUma hotI haiM, parantu jarA gahare paiThanese durbala, mUrkha durAcArI byAhe na jAya~ge,-par3hI jAna par3egA ki ye kitanI bhayaMkara haiN| jyoM hI likhI lar3akiyA~ unake sAtha kyoM byAha karane ve pUjA-pAThase Age bar3hegI, tyoM hI unameM sada- lagI ? isake bAda jAti-pA~tikA bandhana bhI sadviveka buddhi jAyata hogI; unheM apane vyakti- unheM asahya pratIta hogA / apanI jAtimeM tvakA jJAna hogA; ve samajhane lageMgI ki saMsA- anurUpa vara na milegA to ve dUsarI jAtiyoMmeMse rameM puruSa hI saba kucha nahIM haiM hama bhI koI cIja DhU~Dhane lageMgI / yadi koI durbhAgyase vidhavA ho haiM, hamArA bhI AtmA hai, hamAre bhI svataMtra gaI aura usane samajhA ki maiM apanI indriyoMse sukha-duHkha haiM, hamAre AtmAko bhI svAdhIna nahIM jUjha sakU~gI to dUsarA vivAha karaneke lie sukhakI pyAsa hai; kevala puruSoMke lie hI taiyAra ho jAyagI / isa taraha vidhavA-vivAha bhI hamArI sRSTi nahIM huI hai| hama bhI apane AtmA- jArI ho jAyagA ! yadi itanA hI hokara raha kI unnati karanekI adhikAriNI haiM / hamase jAtA to bhI ganImata thI; strIzikSAkA yaha hamArI icchAke viruddha koI kAma karAnekA, viSa yahIM taka asara na karegA, vaha dhIre dhIre yA kisI kAmase rokanekA unheM koI adhikAra talAka ( DAiborsa ) kI rItiko bhI calAyagA nahIM hai| mAnA ki pAtivrata, partisevA, vaidhavya aura antameM bahutasI striyoMko yahA~ taka bhI Adi vrata acche haiM, aura kalyANakArI haiN| hameM kahaneke lie AmAdA karegA ki hama bacce apane kalyANakI icchA hogI to hama svayaM unheM jananekI jhaMjhaTameM kyoM par3eM ? kumArI rahanA pAla leMgI; parantu inheM jabardastI palavAnekA kyA burA hai ? paradA-sisTama, gharoMke piMjaremeM puruSoMko-una nIca puruSoMko-kyA adhi. kaida rahanA, moMse bAta na karanA, dina bhara kAra hai jinheM vyabhicAra karanemeM, ekAdhika dAsiyoMke samAna kAma karanA, Adi bAteM patniyA~ rakhanemeM, ekake marate hI dUsarIko aura to aisI haiM ki strIzikSApracArake eka sAdhAraNa phira tIsarI cauthI pA~cavIM Adiko byAha jhoMkese hI ur3a jAveMgI / garaja yaha ki brahmalAnemeM koI saMkoca nahIM hotA hai ? jaise dhUmake cArIjIne jisa strIzikSAke pracArakA Andolana sAtha agnikI vyApti hai, usI prakAra zikSAke uThAyA hai, usake ukta pariNAma avazyaMbhAvI haiM sAtha isa prakArake vicAroMke honekI vyApti hai| aura isase zAstrIya buddhi kahatI hai ki brahmacAlar3akiyoMko jyoM hI thor3IsI U~cI zikSA rIjI kaTTara sudhAraka haiM aura una sudhArakoMse milegI, ve apane mAtApitAke pasanda kiye hue bhI bhayaMkara haiM jo spaSTa zabdoMmeM apane sudhAravarako pasanda karanese iMkAra karane lgeNgiiN| mAtA- vicAroMkA pracAra karate haiM / ye hajarata chupe rustama pitA kaheMge isa bUr3heke sAtha tumhArI zAdI haiM, mila kara mAranevAle haiM, aura pAlisIke dhurandhara hogI, isane hameM dasa hajAra rupaye diye haiM / ve AcArya haiM / inase sAvadhAna rahanekI jarUrata kahane lageMgI-yaha bUr3hA khUsaTa yadi hamAre sAmane hai| paM0 khUbacandajI zAstrIne eka bAra satyabhI dekhegA to hama isakI jhAise pUjA kareMgI ! isakA pariNAma yaha hogA ki samAjake staMbha vAdImeM bilakula satya likhA thA ki "jainisvarUpa bar3e bar3e dhanI mAnI apane ekAdhika yoMmeM AryasamAjake AdibrahmA prakaTa ho gaye!" patniyoMko prApta karaneke paramparAgata adhikArase zAstrI logoMko hI aisI bAteM itane pahale sUjhA vaJcita hone lageMge, andhe kAne, lUle la~gar3e, rogI karatI haiM ! For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] gUr3ha gvessnnaayeN| 245 ki sabhya jagatameM aba koI bhI aisA mUrkha nahIM zrIyut paM0 pannAlAlajI godhA yadyapi bhAkhAke hai jise pRthvIke gola aura sacala honemeM sandeha paMDita haiM, parantu phira bhI ve hamAre zAstrI ho ! aisI dazAmeM zAstrI logoMkA ina yaMtroM sampradAyake anuyAyI haiM / yadyapi abhI thor3e aura pratyakSa parIkSAoMkI jhaMjhaToMse bilakula dina pahale unhoMne eka lekhameM bAbU jugalakizo alaga rahanemeM hI kalyANa hai| yadi koI sAmane Ave to use zAstrArtha karake cupa kara denA, rajI mukhtArake svara meM svara milA kara trivarNAcAra basa isImeM caturAI hai| sApha kaha denA cAhie ki: Adi granthoM ko jAlI batalAne takakA sAhasa kara hameM tumhAre yaMtroMpara aura parIkSAoMpara bilakula DAlA thA, phira bhI hamane unheM mApha kara diyA thA / para aba dekhate haiM ki ve isa unnata sampradA vizvAsa nahIM hai| yadi himmata ho to zAstrArtha kara lo ! basa / aura zAstrArtha bhI ina bAtoMko yake anuyAyI rahane ke yogya nahIM haiN| unhoMne binA kisIse pachatAche vAyayAna para baiTha kara pathvI lekara kabhI na karanA cAhie ki eka lAkha / yojanakA U~cA jambUdvIpa hai, gaMgA sindhu Adi calatI hai yA sthira, isa bAtakA nirNaya karane kA bigula phUMka diyA / kahanA nahIM hogA ki .. nadiyoMkI sahAyaka nadiyA~ aThAraha aThAraha hajAra isa DhaMgakA prayatna karanA zAstri-sampradAyase haiM, dIpake bAda samudre aura samudra ke bAda dvIpa haiM, Adi / kyoMki inake siddha karane kI isa paMcamasarvathA viruddha hai / zAstrI loga pratyeka bAtakA kAlameM koI upAya hI nahIM raha gayA hai| hameM nirNaya tarkazAstrase kiyA karate haiM, eroplena, to kevala unhIMke siddhAntoMkA khaNDana karanA dUrabIna, khardabIna Adi yaMtroMse nahIM / ve khaba jAnate haiM ki yadi hamane inameMse kisI eka cAhie / isa jhagar3e meM apane gharakI carcAse yaMtrakA bhI sahArA liyA to bAbU loga hameM matalaba ? jaba dUsaroMkA khaNDana ho gayA to apanA maNDana svataH siddha hai ! jAna par3atA hai anyAnya yaMtroMkA sahArA leneke lie bhI lAcAra kareMge aura unake mAnanese yadi pRthvI calatI siddha becAre godhAjIko yaha prAyamarI bhUgolakI bhI ho gaI to bar3A gajaba ho jAyagA-hameM saMsArameM bAta mAlUma nahIM hai ki pRthvIke sAtha usakA khar3e honeko bhI koI jagaha na raha jAyagI ! jaba vAyumaNDala bhI ghUmatA hai aura ur3atA huA ki hamAre prAcIna AcAryoMne pratyeka viSayako vAyuyAna bhI pRthvIke AkarSaNake kAraNa usake tarkazAstrase siddha kiyA hai taba hama bhI kyoM na sAtha hI rahatA hai, ataH usapara car3hakara na pRthvIusI amogha zAstrakA bala bharosA rakkheM ? yadi kI sthiratAkI hI parIkSA ho sakatI hai aura na yaMtrAdikoMko hI pramANa mAnanA hai, to phira calatAkI / aisI aisI bAteM akhabAroMmeM likhanA pRthvIko cala kyoM nahIM mAna lete ? kyA yuro apanI mUrkhatAkA pradarzana karanA hai| isameM paNDitoM aura zAstriyoMkI ha~sI hotI hai / brahmacArI zItapake vidvAnoMne isa viSayameM koI kasara rakha chor3I laprasAdajI bar3e ustAda haiN| ve sadaiva eka ITase hai ? taraha tarahake yaMtra banAkara aura pratyakSa parI do pakSI mArA karate haiN| godhIjI jaise logoMke kSAyeM karake unhoMne to isa viSayako bilakula hI lekhoMko chApakara idhara to purANamatAnayAyiyoMke halakara DAlA hai| 8-10.varSa pahale jainadharmake zraddhA bhAjanA bane rahate haiM aura udhara paNDitoMkI eka suprasiddha pracArakako laMdanakI bhaugolika vidyAbuddhikI gaharAI mApaneke lie logoMke hAthoMgosAyaTIne, unake eka patrake uttarameM, likhA thA meM gaja bhI thamA dete haiM / sAvanavadI 7 ke jaina-. For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 jainahitaiSI [bhAga 14 'mitrameM Agarake bAbU maMgalasenajI bI esa sI0, banda karake zikSAke kAmameM lagA sakeM to usase sI0 TI0 kA eka aisA bhI lekha unhoMne chApa eka svataMtra yUnIvarsiTI calAI jA sakatI hai ! diyA hai, jisameM paNDitoMkI dalIloMko kutarka yadi kisIko isa kharcakA pUrA pUrA patA lagAnA aura jainadharmakA gaurava ghaTAnevAlI batalAyA hai ! ho to use una saba nagaroMmeM jAkara vahA~ke zrAvahama alIgar3hakI bhUjyotiSacakravivecanI sabhAko koMse puchanA cAhie jahA~ jahA~ kisI sAdhusAvadhAna kare dete haiM ki vaha bhUgola aura khago- samadAyakA cAtarmAsa huA ho / eka eka sAdhu-lasambandhI praznoMke nirNayameM zAstrArthako chor3akara saMghake cAturmAsake lie dasa dasa hajAra rupaye aura kisI mArgakA avalambana bhUlakara bhI na kharca ho jAnA to bahuta hI mAmUlI bAta hai ! kare, balki hamArI rAyamai to use Ara godhAjI-. jisa samaya sAdhusaMghakA zabhAgamana hotA hai usa ko cAhie ki ve vAyuyAnakI cintAko chor3a chA samaya bar3e ThATabATase unakI agavAnIkA julUsa kara koI aisA prayatna kareM, jisase videhakSetrakI nikAlA jAtA hai| usameM hajAra do hajAra rupaye yAtrA sugama ho jAya aura vahA~ sImaMdharasvAmIse to sahaja hI svAhA ho jAte haiM / isake bAda dUsare ina saba praznoMkA samAdhAna kara liyA jaay| kharca zarU hote haiN| eka prasiddha AcArya mahArAjakA hama to isImeM kalyANa dekhate haiN| ____ kArabAra itanA bar3hA huA hai ki ve kevala pustakoM aura DA~kakharcake lie hI apane upAsakoMse bar3e bar3e dhuraMdhara vidvAnoMkI bhI buddhimeM yaha pratimAsa pA~ca sau rupayoMke lagabhaga adA karate "bAta nahIM AtI thI ki zvetAmbara sampradAyake haiM ! abhI hAla hI eka likkhAr3a sAdhune kevala zrAvaka jo digambariyoMkI apekSA dhanI bhI adhika eka pustakakA sAhitya saMgraha karaneke lie pA~ca haiM aura 'bhagata' bhI kama nahIM haiM-digambariyoMkI hajAra rupaye kharca karAye haiM ! sAdhuoMko padaviyA~ apekSA mandira banavAnemeM, aura pratiSThAyeM karAnemeM bhI cAhie / jaba unake bhakta rAyabahAdarI, sara itane pichar3e hue kyoM rahate haiM / varSoM ke adhyayana, nAiTa AdikI padaviyoMke lie lAkhoM rupaye manana aura anuzIlanake bAda bar3I muzkilase meM kharca kara DAlate haiM taba ve bhI zAstravizArada, isake kAraNakA patA lagA sakA hU~ aura Aja nyAyavizArada Adi pANDityapUrNa padaviyA~ prApta use paropakArAya prakAza kara detA huuN| para isa karanekA prayatna kyoM na kareM ? eka AcArya mahAgaveSaNAkA sArA zreya majhe hI milanA caahie| kyoM ki maiM hI isakA prathama AviSkArika huuN| : rAjake viSayameM hama jAnate haiM ki unake kaI bAta yaha hai ki zvetAmbara samAjameM calate phirate ziSya kAzI aura baMgAlake bar3e bar3e paNDitoMke sajIva mandiroMkI saMkhyA bahuta baDhI huI hai aura yahA~ maTakate phire the aura unheM dakSiNA de unakI pUMjA-pratiSThAke lie unheM itanA dhana dekara eka lambI caur3I padavI prApta karake lAye kharca karanA par3atA hai ki jar3a mandiroMke lie the| isa kAmameM sirpha dasa hajAra rupayeke lagabhaga unake hAtha taMgIkA anubhava karane lagate haiN| kharca hue hoNge| unakI dekhA dekhI kucha aura ina sajIva mandiroMko sAdhu, muni yA munirAja muni mahArAjoMko bhI yaha zauka carrAyA thA aura Adi kahate haiM / inakA ToTala 500-600 unhoMne bhI isI mArgase apanI yogyatAke se kama nahIM hai / inakI pUjA-arcA ke lie itanA pramANapatra saMgraha kiye the / sunate haiM ina kharca kiyA jAtA hai ki yadi dharmadhvaMsI bAbU nirgranthanAthoMmeMse anekoMke kaI koThIvAloMke logoMke vazakI bAta ho aura ve ukta kharcako yahA~ 'gupacupa ' khAte bhI khule hue haiM aura For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 7-8] gUr3ha gvessnnaayeN| unameM lAkhoM rupaye jamA haiM ! avazya hI ve bAra cA aura dUdha Adi bhI le liyA karate una rupayoMko kabhI hAthase sparza nahIM karate haiN| kyA kareM, yahA~ke logoMkI Adata hI haiM ! ina mahAtmAoMko grantha chapAne aura grantha- par3a gaI hai ! bar3hiyAse bar3hiyA mAla jaba saMgraha karanekA bar3A zauka rahatA hai| ina donoM taka ve guruoMko na de leveM taba taka mArgoMse rupayA saMgraha karanemeM subhItA bhI bahuta unheM caina hI nahIM par3atA ! tapasvI Thahare, hai| isase jinavANI mAtAkA uddhAra to hotA tapase zarIra kSINa na hone pAve; isake lie hI hai, sAtha hI inake nirgrantha vratakA udyApana sAdhu mahArAja oSadhi-sevana bhI kiyA karate haiN| bhI kama nahIM hotA hai| grantha likhanemeM bhI sAdhuoMko videzI vastuoMse koI dveSa nahIM, ye bar3e siddhahasta rahate haiN| zAyada hI koI isa lie ve vilAyatI davAiyoMko to khuzIse varSa aisA jAtA ho jisameM inakI saupacAsa lete hI haiM, sAtha hI svadezI vaidyoMkA bhI khayAla kRtiyA~ prakAzita na hotI hoM aura una para rakhanA par3atA hai, isa lie unakI bhI bahumUlya lekhakake aura unake guru mahArAjoMke divya auSadhiyoM-suvarNamAkSika, candrodaya, baMgabhasma, phoTU na camakate hoM / isa mudraNakAryakA bojhA makaradhvaja Adi-para kRpA kiyA karate haiN| bhI zrAvaka hI uThAte haiM aura isake badalemeM isake lie bhI aneka dhanI zrAvaka prativarSa kabhI kabhI ve apanI udAra mUrtiko bhI janasAdhA- hajAroM rupayA kharca karate haiM aura hRSTapuSTa raNake samakSa upasthita karake kRtakRtya ho lete sAdhuoMke ajasra AzIrvAdoMkI varSAse bhIgate haiN| kahIM jainadharma ina anAr3I zrAvakoMke hI rahate haiM / kucha samaya pahale eka svargavAsI hAthameM par3akara naSTa bhraSTa na ho jAve-sAdhu- munikI peTI kholI gaI to usameM kaI zIziyA~ paramparA banI rahe, isa kAraNa prativarSa do bahumUlya dhAtupauSTika oSadhiyoMse bharI huI milI cAra naye raMgarUTa bhI taiyAra kiye jAte haiM thiiN| mAlUma nahIM, bhakta zrAvakoMne una zIziyoMko aura unakI bharatI yA dIkSAke utsavameM bhI svarga bhejanekI koI vyavasthA kI yA nahIM ! ina, dasa pA~ca hajAra rupayoMkA zrAddha kiyA jAtA saba mauTI moTI bAtoMse pAThaka samajha leMge ki hai| yaha to huA sAdhuoMkA naimittika kharca / zvetAmbara zrAvaka kitane udAra, kitane gurubhakta aba ' rahA nitya kharca, so vaha kucha bahuta aura kitane zAsanapremI haiM aura unake ina bar3A nahIM hotA hai ! vastroMmeM yadi do tIna rupaye guNoMse jainadharmakI kaisI prabhAvanA ho rahI hai ! gajakA malamala aura tIsa tIsa cAlIsa cAlIsa rupayeke do do tIna tIna kambala mila zvetAmbara zrAvakoMkI udAratAkA vistAra gaye to kAphI haiM ! jo vizeSa pratiSThita aura to sunAyA jA cukA aba usake mukAbilemeM prabhAvazAlI AcArya haiM, avazya hI unheM apane digambariyoMkI saMkIrNatAkA saMkSepa aura koI koI zrAvaka sau sau rupayeke bhI kambala de suna lIjie / gata bhAdrapadameM nyAyAcArya paM. dete haiM ! bhojanake sambandhameM to sAdhu mAtra mANikyacandrajI phalaTaNa gaye the aura vahA~ke bhAgyavAn hote haiN| ve gRhastha thor3e hI haiM zrAvakoMse nAma mAtrakI thor3IsI dakSiNA le Aye jo lUkhA sUkhA bhojana karake gujara kareM / dinameM the| isa para jAtiprabodhaka Adi bhoMr3e patroMne kaisA sirpha do bAra AhAra karate haiM aura bambaI, akANDatANDava kiyA thA, so pAThaka bhUle na ahamadAbAda, sUrata Adi zaharoMmeM eka do hoNge| kSullaka munnAlAlajI mahArAja zrAvakoMse For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 ___ jainahitaiSI [bhAga 14 vizeSa kara zrAvikAoMse kabhI kabhI sumatika jruurt| anusAra kucha bheTa Adi le liyA karate the, isa para kalakattemeM becAreke picchi kamaNDalu taka chIna liye gye| amI abhI kucha dinoMse jainasiddhAntabhavana ArAke liye eka aise kanaDI mahAmAnya ailaka pannAlAlajIke viSayameM bhI jAnanevAle vidvAnakI jarUrata hai jisakI dUsarI loga taraha tarahakI bAteM karane lage haiM / baiThe ThAle bhASA hindI, aMgrejI athavA saMskRta ho aura loga aura koI doSa nahIM milatA to yahI pUcha- jo ina bhASAoMmeMse kisI bhASAmeM kanaDI bhASAke tAcha kiyA karate haiM ki kyoMjI, unake AhA- graMthoMkA Azaya pragaTa kara ske| vetana yogyatArakI vidhi dhaniyoM aura tara mAla khilAnevAloMke nusAra 50) rupaye mAsikataka diyA jAyagA yahA~ hI kyoM mila jAyA karatI hai aura garIboM aura sAthameM rahaneko makAna bhI phrI milegaa| tathA sAdhAraNa logoMke yahA~ kyoM antarAya A jo mahAzaya AnA cAheM unheM, apanI yogyatA jAte haiM ? aura ve pharsTa aura sekiNDa klAsameM relave AdikA paricaya dete hue, 'maMtrI jainasiddhAntasaphara kisa zAstrakI AjJAse kiyA karate haiM ? bhavana, ArA' se athavA hamase patravyavahAra gA~voM aura kasaboMkI apekSA ve zaharoM karanA caahiye| -sampAdaka / para hI sabase adhika kRpA kyoM rakhate haiM ? unake kezalocake utsava bhI bahutase sudhArakoMkI A~khoM meM khaTakane lage haiM jinameM muzkilase saMzodhana / do cAra hajAra rupaye kharca hote hoNge| digambariyoMkI isI ochAI aura tucchatAke kAraNa unake yahA~ sAdhusampradAyakA abhAvasA ho gayA hitaiSIke gata aMka 4-5 meM prakAzita gaMdhahai aura unheM apanA rupayA acala mandiroM aura 1 hasti mahAbhASyavAle lekhameM asAvadhAnIse kacha unakI pratiSThAoMmeM lagAnA par3atA hai| jina logoMko aba mandira pratiSThAyeM iSTa na ho zabda chapanese raha gaye haiM / pAThaka unheM nimra unheM cAhie ki ve digambara sampradAyameM sAdha- prakArase apanI apanI kApiyoMmeM banA leveM:oMke utpanna karane aura unake bar3hAnekA udyoga pRSTha 111 ke prathama kAlamakI 13 vIM paMkti kareM tathA logoMko gurubhaktikA pATha pddh'aaveN| meM zlokavArtikake bAda 'rAjavArtika' zabda yadi kisI upAyase sAdhuoMkA bar3hanA saMbhava na aura dUsare kAlamake pA~caveM anusaMdhAnameM 'bhI' ho to kamase kama isa paJcama kAlake lie zAstrI ke bAda nimna zabdoMko bar3hA lenA cAhiyeHaura paNDitoMko hI sAdhuoMke samAna mAnane 'graMthakA ullekha nahIM hai isaliye vahA~se bhI' / aura pUjanekA vidhAna zAstravihita kara denA caahie| para maiM bhI eka zAstrI aura dhurandhara ... pRSTha 113 kI prathama paMktimeM 'bhI' ke paNDita hU~, ataH isa prastAvake kAraNa kisIko svA - sthAnameM 'zrI' banA lenA cAhiye aura pRSTha mujha para svArthasAdhutAkA doSa nahIM lagAnA 114 ke prathama kAlamameM 6ThI paMktike bAda cAhie / kyoM ki maiM svayaM isa adhikArase nimna paMkti chUTa gaI hai use likha kara ThIka vaMcita rahaneke lie taiyAra huuN| mujhe yahI dekha- kara lenA cAhiyekara santoSa hogA ki mere zAstrI bhAI acchI isa padyakI TIkAmeM 'aya' zabdakA tarahase pUne-thApe jA rahe haiM ! artha yoM batalAyA hai: For Personal & Private Use Only