Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dArzanika koza (dvitIya khaMDa ) prakAzakagujarAta varnAkayulara sosAITI--amadAvAda, For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org majamudAra maNizaMkara jaTAzakara kIkANI graMthamALA na', 9 dArzanika koza ( dvitIya khaMDa ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sapAdakaH sva. zrI, cheTAlAla narabherAma bhaTTa chapAvI prasiddha karanAraH gujarAta varnAkyulara seAsAiTI taraphathI rasikalAla TAlAla parIkha Asi. sekreTarI-amadAvAda kimata eka rUpiyA For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvRtti pahelI prata 1500 sane 1978 saMvata 1994 = = = mudraka -semAlAla maMgaLadAsa zAha mudraNAlaya -dhI gujarAta prinTIMga presa mudraNasthAna -gAMdhI roDa, cAra rastA, amadAvAda, For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir majamudAra maNizaMkara jaTAzaMkara kIkANI graMthamALAne pa ri ca ya kAThIAvADanA tattvajJAnI majamudAra maNizaMkara jaTAzaMkara kIkANInI yAdagIrI kAyama rAkhavA sArU junAgaDhamAM eka smAraka phaMDa karavAmAM AvyuM hatuM. te phaMDamAM bharAyelA rU. 2000) gujarAta varnAkyulara sosAITInA TrasTamAM sana 1886 nI sAlamAM te phaMDanA sekreTarIoe saMpyA hatA, tenI sADAtraNa TakAnI sarakArI premIsarI ne sAITIe lIdhelI che. tenA yAjamAMthI nyAya, mImAMsA, vedAMta vagere saMskRta pustaka uparathI bhASAntararUpe athavA asala che, temaja aMgrejI pustako uparathI nyAya ( haeNjika), arthazAstra, rasAyanazAstra, khagoLa vagere viSaya upara pustake lakhAvAne uddeza che te anvaye Aja sudhImAM sadarahu phaMDa khAtethI pAriteSika ApIne nIcenAM pustake racAvI, "majamudAra maNizaMkara jaTAzaMkara kIkANI graMthamALA" tarIke gujarAta varnAkyulara sosAITIe chapAvI prasiddha karyA che. (1) darzanazAstra saMbaMdhI carcA (2) pAtAMjala cagadarzana (3) zrI brahmasUtra zAMkarabhASyAnuvAda (prathama bhAga) (4) , , (dvitIya bhAga) (5) yuropamAM buddhisvAtaMtrya (6) erisToTalanuM nItizAstra (7) akhAkRta kAvya bhA. 1 (8) dArzanika keza bhA. 1 9) , , bhA. 2 amadAvAda, rasikalAla choTAlAla parIkha Asi. sekreTarI. tA. 24-9-1938 For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prastAvanA samayanA pragatimAna pravAhe jagatabharanI prajA samakSa buddhinA pradezamAM navAM navAM dRSTibinduo raju karyA che. jethI jJAnanI jyoti sthaLe sthaLamAM jhaLahaLI rahe, tevA navA navA akhatarAo jAI rahyA che. vijJAne sthaLa ane samayanAM baMdhane zithila karyo che, jagatanA aMdhArA khUNAone ajavALyA che ane dezadezanI prajAomAM nikaTane saMbaMdha sAdhI vicAra tathA vANInA vinimayane saraLa tathA svAbhAvika banAve che. AthI jema bane tema vicArene bhASAnA kRtrima ADaMbaramAMthI mukta karI sugamatAthI vyakta karavAnI utsukatA prakaTa thaI che. ane prAcIna kALamAM vaparAtI bhASA tathA arvAcIna kALamAM vaparAtI parabhASAmAM lakhAyelAM pustakane svabhASAmAM anuvAda karavAnI vRtti bhinnabhinna prAMtamAM jAgI che. hindI, baMgALI, marAThI tathA gujarAtI bhASAmAM adhyAtma-zAstranA tathA sAhityanA sArA graMthane anuvAda thavA lAge che ane AthI te te bhASAonuM sAhitya kramaza: vipula thatuM jAya che. Ama chatAM keTalAMka varSothI gujarAtI bhASAmAM ApaNuM darzanazAstronA kezanI uNapa spaSTa dekhAI AvatI hatI ane te dizAmAM prayatna karavAnI javAbadArI gujarAtanA vidvAnone mAthe AvI paDI hatI. AvA saMjogomAM AzAnAM kiraNe puTyAM ane gujarAtI sAhityanI mUgI sevAmAM AyuSyanI amUlya paLane sadupayoga karatA saddagata sAkSarazrI choTAlAla narabherAma bhaTTane sUcita dizAmAM prakAza pADavAnI phuraNA thaI. varSo thayAM teoe zAradAnI satata upAsanA karI hatI. ane sAhitya tathA tatvajJAnanAM aneka pustakane sarvAga saMpUrNa abhyAsa karI uttama graMthanA gujarAtI anuvAda gujarAtane caraNe dharyA hatA. gujarAtane temaNe "rasazAstra" je sAhityamAM mahattvapUrNa rasanirUpaNane graMtha a hato tathA "zAntisudhA" mahAkAvya racI pratibhAnAM ojasa pAtharyA hatAM. teoe svataMtra tathA anuvAdayukta pacAseka graMthe tathA bhinna bhinna mAsikamAM aneka vidvatApUrNa lekhe lakhyA hatA. A samaye temane patera tera varSo thayAM hatAM ane vRddhAvasthAnI aniyaMtrita sattA temane kalama tathA pustaka cheDAvavA mathI rahI hatI. te sattAthI parAdhIna na thatAM temaNe eka amarakRti gujarAtane arpaNa karavA kalama pakaDI ane AjasudhI vAMcelA darzanazAstronAM pustakamAMthI uddhata karelI pAribhASika zabdanI vyAkhyAone gujarAtImAM pariNata karI. For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A pramANe samagra keza samApta thayela ane tenI suMdara hastalikhita prata laI zrI. choTAlAla amadAvAda AvyA. temanA para A samaye vRddhAvasthAnI paripUrNa asara thaI hatI. ane Akhe motIo AvI gayA hatA. temanA AvyAnI khabara thatAM saddagata sAkSara zrI kezavalAla harSadarAya dhruva temane maLavA AvyA ane sadagata zrI hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha paNa tyAM hAjara hatA. bane sAkSare ghaNe varSe maLyA ane zrI. dhruve darzanazAstranA kezamAMthI keTalAka paribhASika zabdanI vyAkhyA sAMbhaLavA utsukatA darzAvI. te uparathI mokSa, upAdhi, adhyApa vagere zabdanI vyAkhyAo vAMcI saMbhaLAvavAmAM AvI ane zrI dhruve atyaMta AnaMda prakaTa karatAM te graMthanuM "nyAyavedAntAdi zAstronA pAribhASika zabdone keza" evuM mULa nAma badalI "dArzanika keza" rAkhavA sUcana karyuM, jemAM zrI choTAlAla saMmata thatAM te nAmathI keza chapAvavAne mATe gujarAta varnAkyulara sosAITIne suprata karavAmAM AvyuM. prasaMgopAta vAta nIkaLatAM zrI dhruve kezanI prastAvanA svarUpe saMpAdakazrIe kaMIka lakhavuM joIe e abhiprAya vyakta karyo hato, paraMtu zrI choTAlAla svAthya sudharatAM lakhavAnI IcchA rAkhatA hovA chatAM, atyaMta azakti ane AMkhe vaLatI jAkhane lIdhe te lakhI zakyA na hatA. AthI kayA kayA graMthomAMthI teozrIe vyAkhyAonI tAravaNI karI che te sarva graMthanI sUci A graMthamAM nivezita karI zakAI nathI. phakta jeTalA graMthe A kozamAM avAranavAra sUcavyA che tenI TuMkI yAdI ApavAmAM AvI che. dArzanika keza tenA saMpUrNa svarUpe Aje gujara janatAnI samakSa prakaTa thAya che. te eka apUrva mAMgalika prasaMga che. A kezane abhyAsaka e vastu te kabUla karazeja ke tenAthI gujarAtI bhASAmAM rahelI eka jabarI nyUnatA pUrAI che. A kesamAM cisukhI, advaitasiddhi, vyutpattivAda, nyAyamakaranda jevA mahAna graMthane AdhAra levAmAM AvyuM che. tathA te te graMthanI vyAkhyAone saraLatAthI hRdayaMgama nivaDe te prakAre prakaTa karavAmAM AvI che. je tenI viziSTatAnuM sUcaka cihana che. tattvajJAnane viSaya ati gahana tathA gUDha paribhASAothI yukta havAne aMge A prakAranA kezanI aparihArya AvazyakatA hatI, ane tenI beTa pUrI saMpAdakazrIe bhaviSyanI prajAnI pragatinA mArga tarapha maMgalasUcaka aMgulinirdeza karyo che. sthaLe sthaLe lekhakanI apUrva lAkSaNika spaSTIkaraNa zakti pratibiMbita thayelI jevAmAM Ave che, jenI pratIti "anyathAsiddhi", "lakSaNa", "taka " For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vagere zabdanI vyAkhyAo vAMcI janArane thayA vinA raheze nahi. prathama khaMDanI prastAvanAmAM jaNAvyA mujaba A kezamAM sarva prakAranA darzanazAstrAntargata pAribhASika zabdo saMgrahita karavAmAM AvyA nathI paNa je je zabdane saMgraha karavAmAM AvyuM che te mahatvane tathA darzanazAstronA ukela mATe ati upayogI che A kezanI uttamatA siddha karI Ape che. vaLI je kezanA saMpAdake eka gujarAtI zikSakanI sAmAnya ke TimAMthI, kSaNekSaNane sadupaga karI anagala khaMtathI tathA adamya utsAhathI ane svatasiddha puruSArthathI je apUrva vidvattA ane anubhava saMpAdana karI, gurjara vAmane atizaya samRddha banAvyuM temanI A sagapUrNa kRti vijAjanonA hRdayamAM niratara rathAna prApta kare che temAM zuM Azcarya ! AzA che ke darzanazAstranA abhyAsa karavAne utkaMThita thatI gurjara janatA sadgata "kalAdIpa" zrI choTAlAla narabherAma bhaTTanA A kezane saharSa vadhAvI leze ane temanA prayatnane saphaLa banAvaze. anuparAma gevinadasama bhaka For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dArzanika koza [bhAga 2 ] pu. | viziSTa je sAdhanA nizcayarUpa siddhi che, te -pakSatAayaH pakSa ke pakSatAne je | siddhinA abhAvanuM nAma pakSatA che. ' . Azraya heya te pakSa kahevAya. jema-parvata | e viziSTAbhAvarUpa pakSatA kaI jagAe agnivALo che, dhUmarU5 hetuthI." e anumAnamAM te (1) te sisAdhaSiA viraharUpa vizeSaNanA pakSatA parvatamAM rahelI che mATe parvata | abhAvathI heya che; (2) koI jagAe siddhipakSatAne Azraya levAthI parvata pakSa rUpa vizeSyanA abhAvathI hoya che; ane (3) kahevAya che. hI jagAe te vizeSaNa vizeSyanA bannenA 25 2. haripALavAna vaDA anumiti jJAnA abhAvathI hoya che. temAMthayA pahelAM mANasane je padArthamAM sAdhyane. (1) je sthaLamAM te siddhi paNuM hoya che saMzaya thAya che, te padArthane pakSa kahe che. tathA sisAdhaSiA paNa hoya che, te sthaLamAM jema-uparanA udAharaNamAM parvatamAM agni che paNa anumati heI zake che. temAM siddhirUpa ke nahi, e saMzaya parvata padArthamAM thAya ! vizeSyano abhAva che nahi, paNa sisAdhaSiA mATe parvata e pakSa che. viraharUpa vizeSaNane abhAva che, mATe tyAM * rU. ravittivAriA hiMvitittI divizeSaNanA abhAvane lIdhe viziSTapakSa: vAdI ane prativAdIe je bAbatane | bhAvarUpa pakSatA jANavI. virodha batAvyo hoya temAM ekanA taraphathI ! (2) jyAM sisAdhaSiA paNuM nathI tathA je koTi karavAmAM Ave (je kAMI pratipAdana ! siddhi paNa nathI, tyAM paNa anumiti thAya karavAmAM Ave) te pakSa kahevAya che. ' thAya che. tyAM sisAyiSA viraharUpa vizeSaNa 4. paMdara divasanuM 5khavADiyuM te paNa te vidyamAna che, paNa siddhirUpa vizeSya nathI, pakSa. (karmakAMDIone mate).. mATe te te sthaLamAM vizeSyanA abhAvathI vlatA-ziyAviravizisiddhamAtA viziSTAbhAvarUpa pakSatA jANavI.. kSatA sAdhyane siddha karavAnI IcchAnuM nAma (3) jyAM sisAdhaSiA te che, paNa sisAdhaSiA che. jema-parvatamAM agninI | siddhi nathI, tyAM anumiti thAya che. tyAM anumati amAre karavI che.' e rIte agnirUpa | sisAdhayiSA viraharUpa vizeSaNa paNuM nathI, sAdhyane siddha karavAnI je iccho, tenuM nAma ! tathA siddhirUpa vizeSya paNa nathI, mATe te sisAdhayiSA che. e sisAdhaSiAnA abhAva, sthaLamAM vizeSaNa vizeSya banenA rUpa je viraha che, te viraharUpa abhAvavaDe ! abhAvathI viziSTAbhAvarUpa pakSatA jANavI. For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (120 ) 2. supisAvyavastuM pakSatA | sAdhyaprakAraka je saMzaya che, te saMzayavattA ( sazayavALA hovApaNA ) nuM nAma pakSatA che, jema parvata agnivALA che, dhUma che mATe.' e anumAnamAM parvata agnivALA che' evI anumati thayA pahelAM 'parvata agnivALA che ke nathI ?' e prakAranA agnirUpa sAdhyaprakAraka saMzaya thAya che, e saMzaya samavAya saMbadhe karIne te purUSanA AtmAmAM rahyo chatAM paNa viSayanA saMbaMdhe karIne parvata viSe paNa rahe che. eja e parvata viSe. pakSatA che. pakSapAtaH - pakSe'nyAyasahAye pAto'bhinivezaH / anyAyanI sahAyatA karavAnA pakSamAM pAta eTale Agraha, te pakSapAta. paGktiH - sajAtIyapadArthAnAM sthitiH / sajAtIya padArthInI sthiti, ra. eLa-hAra. 3. graMthamAMnI lITImAM jeTaluM lakhANa hoya te. paMcajozaH-(1) annamaya, (2) prANamaya, (3) manamaya, (4) vijJAnamaya, ane (5) AnaMdamaya, e pAMca zarIranI aMdaranA kAzane paMkeza kahe che. paMcaherAH--(1) avidyA, (2) asmitA (3) rAga, (4) dveSa, ane (5) abhinaveza e pAMca kleza kahevAya che. paMcaparAo:-(Arhutamate) (1) jIvAstikAya, (2) pudgalAstikAya, (3) dharmAstikAya, (4) adharmAstikAya, ane (5) AkAzAstikAya. evA pAMca padArtho madhyama rItithI mAne che. (astikAya eTale padArtha.) paMcamevAH-(1) thavAnA paraspara bheda, (ra jIva ane Izvarano paraspara bheda, (3) jaDa padArthone paraspara bheda, (4) Izvara ane jaDanA bheda, ane (5) jIva ane jaDane bheda, pallIrAm----savetAmRta-tuSTayamA vize geLamizrIvaLam / peAtAne tathA bAkInAM cAra bhUtAnA amuka amuka bhAgAnuM mizraNa, te pa'cIkaraNa. paMcIkaraNanA prakAra: calA, padmAnAM mUtAnAmelaiDhilA vimanya svAdhamAM vidAyArDamAM catuLa vimanvaMtarevu cejJita pacIzaLa mati / jema, pAMca bhUtemAMnA darekanA e bhAga karIne eka bhUtane pAtAne ardho bhAga rahevA de, bAkInA adhanA cAra bhAga karIne peAtAnA sivAyanA cAra bhUtAmAM te meLevavA. jema, dareka mahAbhUtanA+bAkonAM bhUtAne 2=3+(4)3=1 e paMcIkRta bhUta thayuM. e kriyAne pacIkaraNa kahe che. paTatvam -- svAzrayapaTabhinnAdhikaraNAvRttirjAtiH paTatvam / paTatvatA Azraya je paTa, tenAthI bhinna adhikaraNamAM na rahenArI je jAti te. arthAt paTa mAtramAMja rahenArI jAti paratva. te Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patanam -- adhaH saMyogAnukUlakriyA patanam / Urdhva dezamAM rahelA mRta dravyane pRthvI Adika nIcenA deza sAthe je saMcAga thAya te sayAganI janaka je mUrta dravyanI vizeSa che, tene patana (paDavuM) kahe che. patitaH - narakagamana sUcakakarmavizeSakArakaH / narakamAM javAnI sUcanA karanArUM evuM koi jAtanuM karma karanAre te patita. che, kriyA patitvam - niratizayadRkriyAzaktimatvam / saunAthI vadhAre jJAnarUpa kriyAzaktivALA hAvApaNuM. pativratA - ArtA muditA hare proSite mahinA thraza / mRte zrIcata cA pathau sA zrI jJeya pattitratA svAmI pIDita hoya te je pIDA pAme, Sita hoya tA harSa pAme, paradeza gayo hoya to je melI rahe ane sUkAi jAya, ane svAmI mare to je mRtyu pAme, te strIne patitratA jANavI. pamULasamuvAca: varm / akSarAnA samudAyanu nAma pada che. 2. suptimAMM vam / che zabdane cheDe pur (nAmanI vibhaktinA pratyayeA) ane tik ( dhAtune lAganArA kALa ane arthanA pratyayeA) pratyaya hoya te pada. For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (121 ) vimecattarAH pam je zabdane cheDe (11) jalpa, (12) vitaMDA, (13) hevAvibhaktine pratyaya heya te pada. bhAsa, (14) chala, (15) jAti, ane (16) 4. karthava: va. arthavALe akSara nigrahasthAna. te pada. vivimAnadhi -je dharmane 6. vAvAzaH pavana vAkyanA eka lIdhe vyAdika sAta padArthonA vibhAga karavAmAM bhAgane pada kahe che. Ave che te dharmane padArtha vibhAjaka upAdhi 6. pratye samUtha dvArA varga kahe che. jema,-dravyatva, guNava, karmava, um ! pratyeka zabdamAM ekatra thaIne vAyanA | sAmAnya, samavAyatve, ane abhAvatva, aMzano baMdha kare e akSara te pada. - A dharmone lIdhe, yathAkrame dravyAdi sAta padArthanA vibhAga karAya che, mATe dravyatva, che, arthava5mAtrAdhAM vasa: paI gaNatva. Adika dharma padArtha vibhAjaka upAdhi arthanA svarUpa mAtranuM bodhana karanArI kahevAya che. vargonI je racanA te pada. e padanA cAra prakAra cheH (1) yaugika, jAmavana-asaMsakti nAmanI (2) rUTa, (3) garUDha, ane (4) yaugikarUDha A pAMcamAM bhUmikAno abhyAsa ghaNe thavAthI pArtha -AnaviSayaH padamAM rahelI ja ghaNA vakhata sudhI prapaMca (jagata)nI kRti (zakti Adi) vRttine je viya hoya je avasthAmAM thatI nathI. tene padArthabhAvanI * nAme chaThThI bhUmikA kahe che. e avasthAmAMthI te padArtha. |yogI bIjAnA prayatnathI ja jAge che. 2. vanyajJAnapiyara pArthaH | padathI je padaikavAkyatA--padasya vAkyena shaikjanya jJAna, teno je viSaya hoya te padArtha vAratA na van! padanI vAkyanI sAthe rU. vyAvacetanavaM pArtha -(kaNAdane mate) ; ekavAyatA je ekaja arthanuM badhapaNuM dravya, guNu, karma, sAmAnya vizeSa, samavAya te padekavAkyatA. ane abhAva; evA sAta padArtho che. (athavA rU. nuSArthavAravAvayA vivivAghena bhaTTa abhAvane bAda karIe te cha padArtho che.) * vAvayarva ra bruivAratA arthavAda temAMthI harakoi padAthe kahevAya che. rUpa vAkya padono samUha hevAthI vArUpa che, 4. haiyatve citramiyamaetaa vArtha- tathA lakSaNavRtti vaDe te arthavAda vAkya sAmAnyakSagam jemAM geyatva (jJAnano viSaya ! padasthAnIya kahevAya che, mATe evA padasthAnIya hevApaNuM), prameya (pramajJAna viSaya arthavAda vAkyanI vidhivAkya sAthe je hevApaNuM), abhidheyatva (nAma hovApaNuM), ekavAyatA te pardakavAyatA jANavI. ane astitva, e cAra lakSaNo hoya te dUta -arthavAda pu nivRmithe. sAmAnyarUpe padArtha kahevAya che. e padArthonA vijayanamAM amuka purUSa viSe je parasapara mukhya be prakAra cheH (1) bhAvarUpa ane (2) viruddha kathana che. jema-ziva pavitra che ane abhAvarUpa. bhAva padArthanA dravyAdi che bheda "ziva apavitra che. emAM bIjuM vAkya parakRti che, ane abhAva padArtha eka ja che. arthavAdarUpa che. gautama muninA nyAyamAM padArtha seLa che. parata phatpattivamU-purataH prAma(1) pramANa, (2) prameya, (3) saMzaya, (4) thavA-jJAnamAtrananakSAmattirajALAprajana, (5) daSTAnta, (6) siddhAnta, (7) catva jJAnamAtranI janaka je sAmagrI tenAthI avayava, (8) taka, (9) nirNaya, (10) vAda, bhinna kAraNa vaDe pra jyapaNuM te. For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (12) 2. mAtrAmAvarakSAnasAmagacamA parvagura-paratva guNa be prakArane je jJAnanI sAmagrI AgaMtuka evA bhAvarUpa cheH (1) daizika paratva, ane (2) kAlika kAryanI apekSA rAkhatI hoya te vaDe je paratva. e guNa pRthvI, jaLa, teja, vAyu janya hoya te. ane mana e pAMca mUrtavyomAM rahe che. te rU. zAstumAvavAnaLasatajJAnaprAgajI- paNa kAlikaparatva te janya mUrta dravyomAM rahe zakyatvamAM AgaMtuka evA bhAvarUpa kAraNanI ! che. paratva guNa anitya che. sahAyavALA jJAnarUpa prAjaka vaDe je vaDe | Gutvana-vaidyatve sacaparokSagnaprayojyapaNuM te parata utpattikatva athavA vArAjayamAM pote bIjAthI vedya ( jaNAvA parata: prAmANya kahevAya. egya) hAIne aparokSa vyavahArane vegya tatratvapU-arasattAdhanasattatvam I hevApaNuM. bIjAnI sattAne adhIna sattAvALA hovApaNuM uttamamahava- anAzrayarimAtvamAM udA-jema jagatanI sattA (astitva, caita- je parimANa chApaNAne Azraya nathI, nyanI sattA (astitva) te adhIna che. (eTale ke koInAthI ochuM na hoya) evuM puratA zAdyatvaF-svAzrayatiri- parimANapaNuM te paramamahatva. sAmAghasvam apramatva dharmanA Azraya paramahaMsaH- ekadaNDadharo muNDA'yajJopavIti bhUta je apramAjJAna, tenI grAhaka je ! carasarvatmanigH saH eka daMDane dhAraNa sAmagrI, te sAmagrIthI bhinna sAmagrI vaDe je karanAro, jeNe AkhuM mAthuM muMDAvI nAMkhyuM grAhyatva, eja apramAtvamAM parata grAhyatva che. che e, yajJopavIta vagarano, tamAma karmo, jema-chIpamAM A rU5 che evA prabhAva ! eTale vedokta varNAzrama karmo ] jeNe tajI jJAnano AzrayabhUta 'A rUpuM' evuM apramAjJAna che. te apramAjJAnanuM grAhaka sAkSicaitanya | dIdhAM che e ane AtmAmAM sthitivALe che. te sAkSicaMtanya te apramA che je hoya te paramahaMsa. dharmane ! grahaNa karatuM nathI, paNa te sAkSicaitanyathI - 2. vara haMsa gAma carca sadA jene bhinna je anumAnarUpa sAmagrI che tenAthI te pitAne AtmA eja parama brahma che, evo aprabhAva dharma grahaNa karAya che. eja e che je jJAnI te paramahaMsa. paramahaMsanA be bheda apramAtvamAM parata grAhyatva che. (1) vivida6 (brahmane sAkSAtkAra karavAnI vAta mAtva-mAtrAyaNamUtramAM- | IcchAvALa-athavA jANavAnI IcchAvALo ) pekSatramANam vedarU5 mULapramANunI apekSA. ane (2) vidvAna (brahma sAkSAtkAra jene vALuM je pramANapaNuM te. jema-smRti AdikanAM thayo che e.) vacane mULa pramANarUpa vedanI apekSA rAkhe -mane minna pati paramANurvache mATe te vacane parataH pramANu kahevAya che. parimALavAna varamANu je dravya manathI bhinna paratvamU-puravyavahAraviSayavRttizuravavyApya hoya ane samavAya saMbaMdhe karIne parama jAtimatvamAM "para" evA vyavahAranA aNuva pariNAmavALuM hoya; te paramANu viSayamAM vartanArI tathA guNatva jAtinI ! kahevAya che. vyApya jAti (paratva7) te paratva. (ge | 2. mUrva sati niravayavadA je mUrta dravya eTale biSTa, dUra, vRddha ityAdi ). heine avayavarahita hoya te paramANa. paravyavArANAdhAraNa sara vartama "para" | rU. nAsUmarAIvacce caTUmaM dara te rana:I evA vyavahAranuM asAdhAraNa kAraNa te paratva. | ta SaSThatame mAna: paramANu: 3rate 15 For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (123) jALiyAmAMthI sUryanuM je kiraNa paDe che, temAM apekSAe adhika dezamAM rahelI hoya te jAti je sUkSma rajakaNuM dekhAya che, teno cho bhAga te jAtinI apekSAe 52sAmAnya kahevAya te paramANu. che. ane je jAti je jAtinI apekSAe - gharamApUrva-jyAM darza ane pUrNamAsa a5 dezamAM rahetI hoya, te jAti te jAtinI bannenuM svargapratijanakatva hoya te paramApUrva apekSAe arasAmAnya kahevAya che. temAM kahevAya. para sAmAnya vyApaka heAya che ane aparamokSa-videhamukti; deha choDayA pachI sAmAnya vyApya hoya che. jema-dravya, guNa je mokSarUpa sthiti che. ane karma, e traNa padArthomAM samavAya gharaWAdhA -svaparita vArtA saMbaMdhathI rahelI sattA jAti che; e sattA sapa: pitAnAthI banelA padanA vAcya- jAti, dravya mAtramAM ja rahenArI dravyatvajAtinI paNArUpI saMbaMdha te paraMparAsaMbadha. jematathA guNamAtramAM ja rahenArI guNatvajatinI dvire (bhamaro) padane zArtha be kAra che. tathA karmamAtramAM ja rahenArI karmatva jatinI te be kArethI baneluM pada amara che. e apekSAe karIne dravyaguNakarmarUpa adhika bhramara padano vAgyArtha madhukara (bhamaro) nAme dezamAM rahenArI che, mATe te sattA jAti parajaMtu che. AvI rIte ekano saMbaMdha bIjA | sAmAnya kahevAya che ane e ja rIte sattA sAthe ane bIjAne saMbaMdha trIjAnI sAthe jAtinA vyaguNakarmarUpa dezanI apekSAe * karIne dravyarUpa jUna dezamAM rahenArI dravyatva ema hoya tyAM paraMparA saMbaMdha jANo. jAti, tathA guNarUpa jUna dezamAM rahenArI 2. savinaH sanyaH pitAnI sAthe ! | guNava jAti tathA karmarUpa jUna dezamAM saMbaMdhavALAno je (bIjAnI sAthe) saMbaMdha te rahenArI karmatva jAti, e arasAmAnya paraMparAsaMbaMdha. kahevAya che. e ja pramANe che ke pRthvItva, paralokaH-lokAntaram-sthUlazarIrAbhimAna jalatva, vagere dravyonI apekSAe vyavajAti riyAH sthUla zarIranA abhimAnane tyAga para sAmAnya che ane pRthvItyAdi apara sAmAnya te paralaka. eneja kAtara kahe che. che, tathApi sattA jAtinI apekSAe badhIja 2. pAravisthitisthAna-paralokasaMbaMdhI jAtio apasAmAnya che; mATe sattA sthitinuM sthAna. jAtineja parasAmAnya ane bAkInI badhIne paravairAgyam-guNeSu vaitRSNyaM paravairAgyam / apara sAmAnya kahevAne saMpradAya che. satva, rajasu, ane tamasa, e traNa guNanA __ parAjayatvam - kRtysaadhytvdhiipryuktprvRtypariNAmarUpa je A loka ane paralokanA ! A loka ane paralokanA | mAvavavam ! koIka kArya karavuM asAdhya che viSaya che, te viSayonI tRSNathI rahitapaNuM che evI buddhithI te kArya karavAmAM pravRttinuM na te paravairAgya. hovApaNuM te parAjayad. 2. (pataMjaline mate) tataH pUre paDyA- rAma-cAviSacakSatAjJAna - tetRothA pratyak AtmAnA jJAnathI mA hetu viSe sAdhyanI vyAptine tathA pakSaguNenA pariNAmarUpa viSayamAM manuSyanuM je vRttitva dharmatAne viSaya karanAruM je jJAna che, tRSNAthI rahitapaNuM, te paravairAgya. te jJAna parAmarza kahevAya che. jema-agninI sAmAnya ane paravAmaca- vyAptivALo je dhUma che, te ghUmavALe A adhikkerAvRttitva para sAmAnyarnam gzattia parvata che.' A jJAna ghUmarUpa hetumAM agnirUpa apasAmAnyatvam ! je jAti je jAtinI sAdhyanI vyAptine vijya kare che, tathA parvata For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 124 ) rUpa pakSamAM te hetunA vRttisvarUpa pakSa dhamatAne parAvAk -- muulaadhaarckrsthvaayvbhivynggyopaNa viSaya kare che, mATe ukta jJAnane parAma'tisUkSmomavArepracakSa: rASTra pAvA kahe che. temAM e parAmaza agninI vyApti-mUlAdhAra cakramAM rahelA vAyuvaDe abhivya'gya vALA' eTalA aMzavarDa tA dhUmarUpa hetu viSe atisUkSmarUpa ApaNe vagerene apratyakSa zabda agnirUpa sAdhyanI vyAptine viSaya kare che; te parAvAk tathA dhUmavALA A parvata che, eTalA aMza vaDe dhUmarUpa hetumAM pakSavRttitvarU5 pakSadharmAMtAneranA viSaya kare che. ( ahIM jene viSe agni che ema siddha karavAnuM che, evA parvatane pakSa kahe che. 'pakSa' zabda jI. ) parArthAnumAnam - nyAyaprayojyAnumAnaM praaInumAnam| nyAya (nyAya' zabda juo) vaDe janya je anumAna che, te parArthAnumAna kahevAya che. svArthAnumAnavALA purUSa jyAre bIjA koi purUSane te parvatamAM agninI anubhiti karAve che, tyAre pratijJAdika pAMca vAkyeAnA samudAya rUpa nyAyavaDe karAve che. te nyAyavaDe te bIjA purUSane paNa vyAptijJAna, parAmarza, vagere thane agninI anubhUti thAya che. evuM nyAyajanya anumAna khInna purUSanI anumitinA hetu hovAthI te parArthAnumAna kahevAya che. pArthAAAMtaH--vayaM vyAvyADhayAva pratA parapratItyarthaM prayuktAtpaJcAvayavAt tryavavAdvA vAkyAtparasya vyApa pratyayaH pArthImiti:| te vyApya (dhUma) uparathI vyApaka (agni) nI pratIti karIne bIjAne tevI pratIti karAvavA mATe pAMca avayavavALA ke traNa avayavavALA vAkyanA prayAga karIne khAne karAvele je vyApakanA pratyaya, te pratyaya (jJAna) nuM nAma parANmiti. pArja.--cAnAsthAna zALame mukhyate dvijAH / tateodyaSTAdaze bhAge parArddhamabhidhIyate // 1 // ekamathI AraMbhIne bIjuM sthAna dazanuM Ave che. trIjuM sAnuM, e rIte dareka sthAna pUrvanA sthAnathI dazagaNuM hoya che. evI rIte dazagaNA karatAM karatAM je aDhAramuM sthAna Ave te parA kahevAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paritraH-rArinirvAdhikAAMganam| zarInirvAhane mATe jarUra hoya te karatAM adhika arthanI prApti karavI te parigraha. 2. zarIradhAraNArtha kamaspRhatve'pi paropanItaM vAdyopavaLam| zarIranA dhAraNa mATe spRhArahita hovA chatAM bIjAe a NelAM je bahAranAM sAhitya te parigraha kahevAya che, paricayaH -- jJAtasya paunaH punyena jJAnam / je jANeluM hoya tenuM karIkarIne jJAna thavApazu ( vApaNuM) te paricaya kahevAya. piicchannatvam-metiyAcitram / bhedanuM je pratiyeAgIpaNu' te parirhinnatva. 2. pratiyogisamAna sattAkAtyantAbhAvapratiyogi svam / pratiyogInI samAna sattAvALA atyatAbhAvanuM je pratiyeAgapaNuM te paricchinnatva. rU. atyantAbhAvAdyanyatamapratiyAgitvam / atyatAbhAva vagere abhAvAmAMthI game te abhAvanuM je pratiyogipaNuM te paricchinnatva. pariTH-- jJAna; niNaeNya; avadhi. pati che cama-pariccheda traNa prakAranA che. (1) dezapAra cheH-- je varatu dezathI maryAdita hoya tenI maryAdArUpa avidha te dezapariccheda. eja rIte~ (ra) kAlapariccheda -- koi vastunI kALavaDe thayelI maryAdA. (3) vastupariccheda--kAi vastunI khIcha vastuvarDa thayelI maryAdA. pariNAma :- pUrvarUpApAye rUpAntarApattiH / pUrvarUpanA nAza thaine je bIjArUpanI prApti te pariNAma, jema dUdhanA pariNAma dahIM. 2. pUrvarUpaparityAge sati nAnAkArapratibhAsaH / pUrvarUpanA parityAga thaine je jUdA jUdA AkAre pratibhAsa te. jema dUdhanuM dahIM, mAkhaNa, ghI. For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 125 ) pUrvanI avasthAne parityAga thaye chate je bIjI avasthAnI prApti thAya che jema, kIDAmAMthI pataMgiyuM, khIjamAMthI vRkSa vagere. rU. pUrvAvasyArityAge sahyavasthAntaraprAptiH|| evA bhedathI A guru cAra prakArano che, che. e cAre prakAranAM pariNAma vaLI parama ane madhyama, evA bhedathI e prakAranAM che. e parimANa guNa pRthvI Adika nave dravyeAmAM rahe che. temAM pRthvI, jaLa, teja ane vAyu e cAra paramANuesamAM tathA manamAM parama aNutva tathA parama hasvatva guNa rahe che; tathA pRthvI Adika cAranA aNukAmAM madhyama aNuva tathA madhyama hasvatra rahe che; ane AkAza, kAla dizA tathA AtmA, e cAramAM parama mahatva tathA parama dIva rahe che. ghaTAdika dravyAmAM madhyama mahatva tathA madhyama dItva rahe che. 4. upAdAnasamasattAkatve satyanyathAbhAva: / upAdAna kAraNanI samAna sattAvALA hAine je khIje prakAre thavuM te. jema mATImAMthI ghaDI. 5. upAdAnalakSaNatve satyanyathAbhAvaH / upAdAnanA jevAja lakSaNavALA je anyathAbhAva te. jema, ativacanIya prakRtimAMthI utpanna thayeluM anicanIya jagat paNa prakRtinI samAna sattAvALuM che. mATe jagat e prakRtinuM pariNAma che. 6. kAraNatvAbhimatavastvabhinnatve sati ttkaarysvam / kAraNarUpe mAnelI vastuthI abhinna hoine je tenuM kApaNuM te. jema sAnAnuM kuMDalAdika e pariNAma che. 1 riniSThA ananyavRttitva; pavasAna. umApana-zAstravRta sadhArasa taH / zAstra karelA karelA asAdhAraNa (khAsa-vizeSa) saketa. 2. AdhunisaMtlRtaH| arvAcIna kALanA lokAe karelA saketa. mi-ham--paramANunA mApanuM nAma parima'Dala. ImALaC-- mAnavyavahrAravivacavRttiLavo vyAvyajJAtimarimALam / parimANa (mApa) rUpI vyavahAranA viSayamAM vartanArI tathA guNatva jAtinI vyApya evI je parimANutva jAti che, te jAtivALA guNu te parimANu kahevAya che. 2. muLaa sati mAnavyavadAcaram | guNa hAine je mAna (mApa)nA vyavahAranuM kAraNa hAya te parimANu, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. mAnaparimitivyavahArAsAdhAraNaM vAra N rimALam / tAlamApa tathA laMbAi pahoLAi vagere vyavahAranuM je asAdhAraNa kAraNa hoya te parimANa kahevAya. e parimANa guNa nitya dravyeAmAM nitya hAya che ane nitya dravyomAM anitya hoya che. anitya parimANa paNu (1) saMkhyAjanya, (ra) parimANu janya, ane (3) pracayajanya ema traNa prakAranuM hoya che. parivRttisaTTaH--eka jAtanA yaugika zabda, jenAM pUrva ane uttara padane ulaTAvyAthI yAgalabhya arthanuM jJAna thAya che. jema,-nistIti sidH (hiMsA kare te siMha.) sidda padanA vyaMjanAne ulaTAvyAthI hi~s pada thAya che, ane tene cAgalabhya artha hiMsA karanArUM prANI evA thAya che. evA zabdane parivRttisahu' kahe che. parvAziSTam--varASTArcane SapranthaH / graMthamAM kahelI bAbata karatAM vizeSa kahevAnuM kAMi bAkI raheluM hoya te jaNAvanArA graMtha pUravaNI prakaraNa. parizeSaH - prasaktasya prtissedhe'nytraaprsnggaapariziSyamALe saMpratyaya: roSaH| prApta athanA niSedha karavAthI ane tenAthI khIjA arthamAM aprApti thatAM parizeSathI rahelA arthamAM je anumiti jJAnanI viSayatA che tene parizeSa kahe che. jema rUpAdi guNanI peThe zabda paNa parimALanuLaH--(1) aNutva, (ra) | guNa che, mATe te paNa avazya kASTa dravyanA mahatva, (3) dIva, ane (4) hasvatva, dha Azrita hovA joie; paNa pRthvI Adika For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (16) ATha dravyamAM koI tene Azraya jaNAta vidhAna karatuM nathI. kemake sasalA vagerenuM nathI, tyAre bAkI raheluM AkAza eja tene bhakSaNa lene prathamathIja rAgavaDe paNa Azraya che, ema anumAna karavuM e parizeSa ! prApta ja che; mATe ukta vidhi parisaMkhyAvidhi kahevAya che. kahevAya che. - parizeSAnumAnam-taditaravizeSAbhAvavatve 2. ubhayaprAptAvitaravyAttibodhakA vidhiprisati sAmAnyavaravA detuH athavA vi. saMdyAvidhI eke vakhate be padArtha prApta 1mAvata sAmAnyatunumAnaY. je hetu thAya tyAre temAMthI ekanI vyAvRttine bodhaka sAmAnya phaLathI bIjA koI vizeSa je vidhei te parisaMkhyAvidhi jema "mA+ phaLanA abhAvavALo hAine sAmAnya phaLavALA- nAnAzanAmRta"- " satyanI A lagAmane paNurUpa haya, te hetuvALuM anumAna te jhAlI." e vacanathI ghaDAnI tathA gadheDAnI parizeSAnumAna athavA vizeSa phaLanA abhAva, bannenI lagAma jhAlavAnI prApta thaI. tyAM sahita sAmAnya phaLarUpa hetuvALuM anumAna AgaLa evuM vacana che ke "azvAmiyAnamA" te parizeSAnumAna. jema "mAruM samApti "dheDAnI lagAma jhAle che." A vacana vaDe samaparyancAra sati samatvAta!" "maMgaLa gadheDAnI lagAma jhAlavAnI vyAvRttimAtra samAptirU5 phaLavALuM che, samApti sivAya karI che, ghoDAnI lagAma jhAlavAno vidhi bIjA koI phaLavALuM te na hoIne (paNa) nathI kahyo. e rIte je vidhivaDe khAsa phaLavALuM che mATe." emAM samApti phaLa karIne koI arthano niSedha thato hoya, te sivAya bIjuM koI phaLa te "maMgaLanuM cheparisaMkhyA vidhi kahevAya che. ahIM nahi ane saphaLa te che, tethI maMgaLa samApti "azvAmivAnI mAhite" e vidhi vArtha vaDe phaLavALuM ja siddha thayuM che. (arthapatti jevuM | gadaMbhanI razanA (lagAma)nI vyAvRtti thAya A anumAna che.) | mATe e parisaMkhyA vidhi che. parisaMkhyAvidhiH-ubhayAzca yugapatprAptA TIpa:-niyamavidhimAM tathA parisaMkhyAvitAvyAta vidhiH ekaja kALe be artho | vidhimAM itaranI AvRtti samAna che, tathApi prApta thAya, tyAre itara arthanI nivRttine ' niyama vidhimAM to itaranI nivRtti arthAta bedhaka je vidhi te parisaMkhyA vidhi kahe. { che, ane parisaMkhyAvidhimAM te ItaranI vAya che. jema "pacAnavA mAH" | nivRtti vidheya che; eTalo phera che. pAMca nakhavALAM pAMca pazu bhakSya che." ThAratvamUDhoSAyuddharaLanavam | doSa A vidhi parisaMkhyA vidhi kahevAya che. vagerene dUra karavApaNuM. temAM sasaluM, zAhuDI, gha, geMDe ane kAca, kSA-sAhnavaMtataH | zAstranA e pAMca prANuo pAMca nakhavALAM che. tathA e pAMcathI bhinna manuSya, vAnara Adi saMskAravALI buddhivALo. paNa pAMca nakhavALAM che. e bannenuM ! | ra. pramANenA phyucavattA pramANavaDe rAgathI (bhakSaNa karavAnI svAbhAvika IcchAthI) : parIkSA karIne vyavahAra karanAre. bhakSaNa prApta thaye ukta vidhi pilAM pAMca pakSa--kSitacaitajhakSaof saMmati na veti nakhavALAM sasalAM vagere pAMca prANuothI ! vicAraH parIkSA che je vastunuM lakSaNa karyuM hoya bhinna manuSya, vAnara vagere prANuone te vastunuM te lakSaNa saMbhave che ke nathI bhakSaNanI nivRttinuM ja bodhana kare che, paNa saMbhavatuM evo vicAra te parIkSA kahevAya che. sasalA vagere pAMca prANuonA bhakSaNanuM jema, pRthvI vagerenuM gaMdharva vagere lakSaNa For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (17) saMbhave che ke nahi, evo vicAra karavo te sudhInA aMtara (daratA) thI rahita heIne lakSaNanI parIkSA kahevAya che. te dezAdinI je samIpatA te paryantatva kahevAya. 2. tajhamAnAdinA vaturavavadhAraNam | arthAta amuka hadamAM Avelo pradeza. tarka ane pramANuvaDe vastunA tatvane nizcaya | paryAva:-svarUpasaMbaMdhane paryApti kahe kare te parIkSA che. pratiyogI vastunuM athavA anugI vastunuM pakSajJAna-(jJAnayAtaparAkSatA)-viSa- je svarUpa che te ja saMbaMdharUpa hoya to tene nAkhyAbApane pramAcaiitanyam | viSaya- svarUpasaMbaMdha kahe che. jema, be ghaDAmAM raheluM caitanyanI sAthe tAdAbhyapaNane nahi pAmeluM ! hindu saMkhyAvarUpa teja te be ghaDAmAM paryApti pramANacaMtanya, te parokSajJAna kahevAya. ene ja nAme saMbaMdha che, tAtparya A pramANe che - jJAnagata parAkSatA paNa kahe che. dhitva, trivAdika anekatva saMkhyA aneka 2. nAdhitA tivamAnaviSaya- dravyone Azrita rahe che, eka dravyane Azrita caitanyaminuM pramANatam | pahelAM nahi rahetI nathI. jema, be ghaDAnI saMkhyA be jANeluM, bAdhita nahi thayeluM, ane vartamAna- ghaDAne Azrita che ane traNa ghaDAnI saMkhyA kALamAM hoya evuM yogya je viSayacetanya, traNa ghaDAne Azrita che, paNa pratyeka ghaDAne tenAthI bhinna je pramANacaitanya te parokSa- Azrita rahetI nathI. jo ke te diva, trivAjJAna kahevAya. dika saMkhyA samavAya saMbaMdhe karIne pratyeka pkSama-viSacacAnAvRtasaMvirA- ghaDAmAM paNa rahe che, tathApi " A ekatva vakhyAmAva:. ajJAnavRta AvaraNathI rahita saMkhyAvALuM dravya diva saMkhyAvALuM che. je sa kSicaitanya che tenuM nAma anAvRtasaMvita evI pratIti lekane thatI nathI, paNa A che. evI anAvRttasaMvitanI sAthe pratyakSa ekatva saMkhyAvALuM dravya dviva saMkhyAvALuM gya viSayanA tAdAone je abhAva te nathI, evIja pratIti kone thAya che, mATe parokSapaNuM. te dvivAdika saMkhyA paryApti (samApti) -davaNane mATe jijJAsA. nAme keI saMbaMdha vizeSa mAnavo joIe. nigrahasthAnamAM AvelA vAdIne tenuM duSaNa kahe che mATe be ghaDAmAMnI diva saMkhyA pati vAno avasara te paryanuga. saMbaMdha vaDe te be ghaDAmAM rahe che, temAM traNa gharthanuca:-vAdamAM vAdI nigraha ghaDAmAM je triva saMkhyA che te paryApti saMbaMdha sthAnamAM sapaDAye hoya ne tene kahI devuM vaDe traNa dhaDAmAM che, ItyAdi. joIe. evI rIte kahevA gya vAdI te | paryAyasamAnArthI samAna arthanuM payanukya kahevAya. bodhana karanAra (zabda). gharthopekSA-3DhAvanArIya- 2. nAnArthadha: paryAvaH ekaja ricAnAnudrAvane navekSaNam ! nigraha- ' arthanuM baMdhana karanArA je aneka zabda che sthAnamAM prApta thayelA vAdInuM nigrahasthAna | te arthano bodha karanAre je zabda te sabhAsada madhyasthAe prativAdIne kahevuM joIe, paryAya zabda. paNa e rIte paryajya eTale nigrahasthAnamAM re. tasamAnapAntareja taraMthanatenA sapaDAyelA vAdInuM nigrahasthAna prativAdIne na samAna arthavALA bIjA zabda vaDe teja kahevuM te paryAnuyopekSaNa kahevAya che. arthanuM kathana karavuM te paryAya. 4. anukrama. paryattatatva -taravadhivitrajharvezanyatve vAra:-anyonyAbhAva. jema-"ghaTa sati tatratram | kaI dizAdinA avadhi ! e paTa nathI." For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (128) 2. " abrAhmaNane bolAve." emAM nAne pApa-nirvicAgacama | vede je artha che te paNa paryadAsa kahevAya che. niSiddha mAnelI kriyA vaDe je utpanna thAya marivA-tirtha-vApAtAvaDha- tene pApa kahe che. adharma e pApanuM bIjuM vitAvavA pitAnI apekSAthI astAcalanI nAma che. samApamAM AvelI dizA te pazcima athavA 2. nipaDhAnuchAnagapuM pApam | niSiddha pratIcI dizA kahevAya che. karmo karavAthI je utpanna thAya te pApa. ghacatta -- nAmathavAdhyamiDyA - upayam-utkRSTa, madhyama ane priyakSavara: rAdaH nAbhicakramAM rahelA vAyuthI sAmAnya, evA bhedathI pApakarma traNa prakAranuM abhivyakta thavA yogya ane yogIone saMbha che. bIjAne pIDA karanAra guccha, gulma, LAya evo zabda te paryaMtIvANI kahevAya che. vRzrikAdi zarIra ApanAra pApakarma utkRSTa parivAQAvArasyA | vedamAM kahelA pApa kahevAya che; Abe, phaNasa, vagere zarIre AcArano tyAga karanAra. madhyama pApanuM phaLa che; ane lekamAM pUjya - 2. vArthavRti : vedathI viruddha evAM hAthI, gAya, pIMpaLo, tulasI, vagere arthane pratipAdana karanAra pAkhaMDI kahevAya che. sAmAnya pApanuM phaLa che. viaphAstrAvidyAnAM panaHpujene pariNam pAmaratvam-zAstrasaMskArazUnyatve sati vizAstra vagere graMthonuM pharI pharIne uccAraNa pacAsata | zAstranA saMskArathI rahita karavuM ( zAstra vagerenuM mukhathI bolIne vAraMvAra hAIne viSayabhogamAM AsaktapaNuM te pAmaraAvartana) te pAka. paNuM kahevAya che. pAThavyasanam-pAThavAsanA-zAstratAtparyA- pAyu:--visargakriyAsAdhanAmindriyam / visarga ghaLe samAva zAtrapadAra: zAstranuM (tyAga ) kriyAnuM sAdhana je Idriya tene pAyu tAtparya nahi grahaNa karatAM samagra avasthA- (gudA) ikiya kahe che. vALAM zAstronA pAThanI Asakti te pAThavyasana martha saravaF-AtracavAdhyam | athavA pAThavAsanA kahevAya che. bhUta, vartamAna ane bhaviSya evA traNe gr -pavitvAdhyaguDhiparyarataH | kAMDAthI kALamAM jene bAdha thaI zake nahi te pArate AMgaLIo sudhIne hAthano bhAga. mArthika sarva kahevAya. - 2. mAtAnAicA sAdhanamannityaM grfrH | grahaNa paramArthanAnnAmAva -jIva, Izvara kriyAnuM sAdhana je Idriya tene pANi (hAtha) ane jagata rUpa Thata prapaMcane pratyagabhinna brahma viSe je atyatAbhAva che te, pAtram-svacanamAnI rakSatramAM potAne ! paramAthavma-taravasa Adi vAyathI upajelI adhikArI purUSanI gahuM brahmApti ane yajamAnanuM rakSaNa kare e je hoya te evI pramA te pAramArthikI pramA. pAtra kahevAya. paaraaynnm-bhaagvtaadiinaamaadyntpaatthaadhi(2) pattAnta rAvata ti pAtram (narakAdimAM) RAre pravRttam zrImad bhAgavata vagerenI paDatAne je bacAve te pAtra kahevAya. sAvaMta pATha karavAnA adhikAra vaDe je karma Trda-macArAdhanamandriyam | gamana pravRtta thayuM hoya te pArAyaNa kahevAya che. kriyAnuM sAdhanarUpa je indriya te pAda. 2. majA - zAstra vize tattaeNkanA catuthAzane paNa pAda kahe che. raddaHA zAstra khAsa saMketa vaDe For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 129 ) te te athanA medha karanArA zabda te pAribhASika zabda kahevAya che. paciviSayaH-- dviSaya: civiSaya:| je viSaya samavAya saMbadhe karIne gadha guNa vALA hoya che, te viSaya pArthiva viSaya kahevAya che. 2. gndhsmaanaadhikrnndrvytvsaakssaadvyaapyjJAtimadviSayaH paciviSayaH / gaMdhanuM samAnAdhikaraNa ane dravyatvanA sAkSAta vyApya evA je viSaya te pArthiva viSaya kahevAya che. pArthivazararim- gandhavacchariraM paarthivzarIram / je zarIra samavAya sabaMdhe karIne gaMdha guNavALu hoya che, te zarIra pArthiva zarIra kahevAya che, jema-manuSya, pazu, pakSI, kRmi, vRkSa, ityAdi zarIrA samavAya sabaMdhe karIne gaMdha guNavALAM che, mATe te pArthiva zarIre che. 2. dhasamAna dhivarAvavyavasAkSAAtimArAM dhivarAma / gaMdhanI samAnAdhikaraNa tathA dravyatva jAtinuM sAkSAta vyApya evI je pRthvI" AMte che, te jAtivALuM zarIra te pArthiva zarIra. ( je lene mate utpanna vina%0 zarIramAM tathA utpattikSaNAvacchinna zarIramAM tathA surabhiasurabhi avayava janma zarIramAM gadhaguNanA abhAva manAtA hoya temane mate A lakSaNa nirdoSa che.) pArthivandriyam--parindriyaM pArthive ndriyam / je iMdriya samavAya saMbadhe karIne gadhaguNavALu hAya te pArthiva IMdriya kahevAya, samavAya sabaMdhe karIne gadhaguNavALuM eka prANa iMdriya che, mATe prANendriyane pArthiv ndriya kahe che. 2. gandhasamAnAdhikaraNadravyatvasAkSAdvyApya jJAtimavindriya thiyendriyam / gaMdhanuM samAnAdhikaraNa tathA dravyatva jAtinuM sAkSAt vyApya evI je pRthvIva jAti che, te iMdriya te pArthiva iMdriya jANavuM. jAtivALu Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir piyarapAtravArI--kAryakAraNanA samudAyane piTara kahe che. arthAt avayava ane avayavInA samudAya te piTara koi ghaDAnAM e kapAlone paNa 'piThara' kahe che. je naiyAyikeza ema kahe che ke, dhaDAnAM kapAAne agnine saceAga thavAthI ekeja vakhate ghaDAnA zyAma rUpAdikanI nivRtti thaine rakta rUpAdikanI utpatti thAya che, tee pirapAkavAdI kahevAya che, kemake A vAdIe piTharane pAka mAne che, paramANuno pAka mAnatA nathI. pitRtvam -- spinnddiikrnnottrshraaddhjnyphlmALiyam / sapiMDIzrAda karyAM pachI zrAddhathI utpanna thatuM phaLa jene prApta thAya che te pitR, posTupAvAmAM---pIjI eTale paramANu. paramANupAkavAdI vaizeSika zAstravALAo pIlu pAkavAdI kahevAya che. te ema kahe che ke agninA saMyogathI ghaDAnA paramANuomAM pAka thaIne pUrvanAM rUparasAdika nAza pAme che tathA bIjA rUparasAdi utpanna thAya che. puchyuM ma--puSyagana dharma-puNyane utpanna karanArUM ka te puNyaka. 2. vedavihita kriyAjanya--jene dhama kahe che te-puNyakarma kahevAya che. pujya maMtrayam--utkRSTa, madhyama, ane sAmAnya, evA puNyakarmanA traNa bheda che. temAM hiraNyagarbhrAdi zarIra e utkRSTa puNyakanuM phaLa che; iMdrAdi zarIra madhyama puNyanuM ane yakSarAkSasAdi zarIra e sAmAnya puNyanuM phaLa che. puchyA imaMtrayam--puNyakarma, pApakarma, ane mizraka, ema kama traNa prakAranuM che. putrevaLA--putraviSayaka abhimAna ke cAhanA. putrArupArzvaH-( jainamate )-je padArtha pUraNa thatuM jAya tathA gaLatuM jAya te pudgala kahevAya. arthAt upacaya ane apacayavALu je hAya ne pudgala. pRthvI, jaLa, teja, vAyu, sthAvara zarIra ane jaMgama zarIra, evA pudgalanA cha bheda che. For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (130) punAma- manuvAvuM vinA vati punaH | tema je koIne utpanna na karate heya te. naM punarjan! koIe kahelAne pharI kahI | arthAta AtmA. batAvavuM tene anuvAda kahe che. evA anuvAda | 2. puruSArthapUranAH puruSa: dharmAdi vinAja eka vAra kahelA arthanuM je punaH cAra puruSArthane saMpAdana karavAne je yogya kathana che, tenuM nAma punarukata che. jema- hoya te purUSa. rAnitya, nitya, ityAdika vacananuM rU. puryadaku vasatIti puH puryaSTakamAM kathana te punarukta kahevAya che. (vAdamAMne e ja che rahetA hoya te purUSa-chava. ("puSTaka' eka deSa che. ) zabda juo). puna :puna:puna|i vAraMvAra tenuM puruSArtha -trividhavAnivRttiH traNa te bolavuM te. | prakAranAM duHkhonI atyaMta nivRtti te 2. vArthadhAneravi athavA G! purUSArtha-mokSa. eka arthanA bedhaka aneka zabda kahevA te. 2. suvANiaiAraH sukhanI prApti jema-teNe zItaLa vAri, jaLa, pANI pIdhuM. ane 17ane duHkhane nAza te purUSArtha. emAM vAri, jaLa, pANuM, e zabdo eka ja ! rU. pukha sArtha: purUSa vaDe sAdhya arthanA hovAthI punarukti kahevAya che. - evo artha. purazcaraNam-mantraphalasiddhayarthamupodghAtatvena pUrvasevanA maMtranA phaLanI siddhine mATe ! pu -sUkSma zarIra sAthe avidyA, upadyAta rUpe prathama je upAsana karavuM tene kAma ane karma, vizeSa gaNIe to te puryaSTaka purazcaraNa kahe che. kahevAya. athavA, ATha purIonA samUhane purAkalpArthavAdaH--aitihya samAcaritatayA puryaSTaka kahe che. e ATha purIoH-(1) pAMca jJAneMdriya, (2) pAMca karmendri, (3) cAra vartinA purANAdikamAM kahelI kathAnAM pAtro aMtaHkaraNa, (4) pAMca prANa, (5) pAMca samAna AnuM AcaraNa che ema kahevuM te sukSmabhUta, (6) avidyA, (7) kAma, ane (8) purAkalpa nAme arthavAda jANavo. karma, e ATha purIonAM nAma jANavAM. punAmuM-purAttanAthanam jUnA pUragAthAma:-rA verAmAtrAmaH vakhatanA vRttAntanuM kathana. kALavA: pAnam ! DAbI nAsikAthI soLa mAtrA 2. dha thi vaMza navantarA ja jeTalA vakhata sudhI prANavAyune kheMcavo te vairAgucarite civa purAM gharAkSa prAkR- pUraka prANAyAma. tika sarga (mULa prakRtithI thayelI sattavAdi pUrvatva5-kriyAnA pratinitvam | guNa vagerenI sRSTi), vaikRtika sarga (paMca kriyAthI janya saMyoganuM pratiyogIpaNuM mahAbhUtAdika vikRti rUpa tatvothI thayelI (eTale saMga thatA pahelAMnI sthiti che te pRthvI tathA manuSyAdikanI sRSTi), rAjAonA pUrva paNuM. vaMza, mavaMtaranAM vRttAMta, ane manu vagerenA pUrvapakSa -Atra rAyanirANA prazna: vaMzamAM thayelA rAjA AdinAM caritra, e zAstranA viSaya saMbaMdhI saMzayane dUra karavA pAMcanuM jemAM kathana kareluM hoya te purANa mATe je prazna te pUrvapakSa. kahevAya. 2 siddhAntavaraTiH siddhAntanI viruddha puruSa:-( sAM nemate) lAlaca saca- je upanyAsa karavo te pUrvapakSa. vinA . je keIthI utpanna thayele na hoya, te athavA For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 131 ) 2. siddhAntAvira pita,panyAsaH / siddhAntathI ulaTA tarkanA upanyAsa karavA te pUrva pakSa. pUrvamImAMsA -- pUrva kANDavedavicArazAstram / vedanA karmAdi pratipAdaka evA pUrva kAMDanA vicAranuM zAstra. pUrvavattumAnamU--AminumAna pUrvavat / jyAM kAraNarUpa li ga ( hetu ) vaDe kAOrUpa sAdhyanI anumiti thAya che te pUrvavat anumAna jANavuM. ( pUrva eTale kAraNa. ) jema-meghanI ghaTA vizeSa vaDe varasAdanuM anumAna thAya che. temAM varasAda tA kAya che ane medhAnI ghaTA vizeSa e kAraNa che. keTalAka graMthakArA pUrva zabdanA a anvayavyApti kare che. tethI anvayavyAptivALuM je kevalAya anumAna tene * pUrvavat' kahe che. jema- ghaTeADamiyeyaH, mecatrAt ''_ ghaDA abhidheya che, prameya che mATe." pUrvavRttitvam--yaMtrA mavadhivaLakSaLavRttitvam / kAnA pAgabhAvanA adhikaraNamAM kSaNavAra rahevApaNuM te. jema ghaTa e kA che. tenA prAgabhAva kapAseAmAM rahezeA che mATe kapAlAe prAgabhAvanuM adhikaraNa che. e adhikaraNamAM rahelA bhAvamAM je eka kSaNa ghaTa kA raheluM te ghaTanuM pUrvavRttitva kahevAya. pRcchA-jJAtumicchA| jANavAnI IcchA. 2. jijJAsAviSayakajJAnAnukUlavyApAraH pRcchA / je navAnI icchA hoya te viSayaka jJAnane jJAnane anukUla vyApAra te pRcchA. pRthaktvam - pRthkvyvhaarvissyvRttigunntvvyAvyajJAtimata pRthaktvam / pRthak vyavahAranA viSayamAM vartanArI ane guNatva jAtinI vyApya evI je jAti che, tene pRthaO kahe che. (pRthava eTale bhinnapaNuM. ) 2. pRthavyavahAra sAbAranavAraLanuM vRkSyama | amuka vastu pRthak (bhinna) che evA vya vahAranuM je asAdhAraNa kAraNu ke pRthakatva Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRthavaguLaH--eka pRthakatva, pRithakatva,tripRthakatra, RtyAdi bhedathI pRthakatva guNa aneka prakAranA che. e guNa pRthvI Adika nave byAmAM rahe che. temAM eka pRthakatva tA nitya draSyeAmAM nitya hoya che ane anitya dravyeAmAM anitya hoya che; dvipRthakatva vagere tA satra anityaja hoya che. pRthivI - gandhasamAnAdhikaraNadravyatvasAkSAdvyA vyatimatI nathI| gadhaguNunuM samAnAdhikaraNa tathA dravyatva jAtinuM sAkSAta vyAya, evI je jAti che, te jAtivALuM drazya pRthivI kahevAya che. 2. pRthivItvajAtimatI pRthivI / je vya samavAya sabaMdhe karIne pRthivI jAtivALu hoya te dravya pRthivI (pRthvI) kahevAya che. 3. gaMdhasahacaritacaturdazaguNavattvaM pRthivItvam / gaMdhahita cauda guNavALA hovApaNuM te pRthvItva, pRthvI vatanuLA:-pRthvImAM A pramANe cAda cuNA hoya cheH-(1) rUpa, (2) rasa, (7) gaMdha, (4) spaza, (5) saMkhyA, (6) parimANu, (7) pRthatva, (8) sAga, (9) vibhAga, (10) paratva, (11) paratva, (12) gurutva, (13) dravatva, (14) vegasthiti sthApaka nAme saskAra. pRthvIdavyam enA be prakAra che: (1) nitya pRthvI, ane (2) anitya pRthvI. temAM paramANurUpa pRthvI nitya che ane yajhukAdi phArUpa pRthvI anitya che. anitya pRthvI traNa prakAranI cheH (1) zarIrarUpI pRthvI, (ra) iMdriyarUpa pRthvI, ane (3) viSayarUpa pRthvI. temAM zarIrarUpa pRthvI athavA pArthiva zarIraH (1) ceAnija zarIra ane (ra) yetija zarIra, e be prakAranuM che. temAM zukrazANitanA meLApathI baneluM zarIra yAnija zarIra kahevAya che. ceAnija zarIra paNa (1) jarAyuja ane (ra) aMDaja, ema e prakAranu che. temAM For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (132) manuSyAdi zarIra jarAyuja kahevAya che, ane saMbaMdha rAkhanAruM hene zAstranA koI kAryamAM pakSI sarpAdikanuM zarIra aMDaja kahevAya che. je raheluM hoya te prakaraNa. je zarIra nija zarIrathI bhinna heya 4. (mImAMsaka mate) 3mayAkSa prajA te ayonija zarIra kahevAya che. te traNa caya kacAnAdripu vidhivAya ane aMgavAkya, prakAranuM che. (1) ujija, (2) vedaja, bannenI AMkAkSAvALuM te prakaraNa, jema prayAja ane (3) adachavizeSajanya. vRkSAdika zarIra AdikamAM, arthAta jemAM pradhAnakarmanI ane ubhi jaja kahevAya che; kRmida zAdikanAM zarIra aMgakarmanI AkAMkSA rahelI te prakaraNa kahevAya svadeja kahevAya che ane manu AdikanAM zarIra che. athavA- adaSTa vizeSajanya kahevAya che. 1. vAcaveluM pradhAnavAvA aMga pArthiva Idriya-gaMdha guNanuM grAhaka pratipAdaka vAkyanI apekSAvALuM pradhAna vAkaya Idriya dhrANa te pArthiva ikiya che. mATI, che jemAM kaheluM hoya te prakaraNa kahevAya. patharA, vagere aneka prakAranA padArtho te 6. satipana nijAkSa prajA je AkAMkSAne lIdhe saMgatinuM (graMthamAMnA pArthiva viSaya che. pUrvApara saMbaMdhanuM) pradarzana karavAnI jarUra cim-ghare paravaLavavAnuM che ke I lAge che te AkAMkSA bodhaka graMtha saMdarbhane mANasanI gerahAjarImAM tenAM dUSaNa bolavA te prakaraNa kahe che. pazunya. athavA- prakaraNodevAmAna -( "zastratipakSaH" 2. pAme pakSe paroSaprAzanam ! bIjAnA | zabda juo. ) AgaLa kaI bhANasanI gerahAjarImAM tenA pratA-viSayatA, vizeSaNatva nAmanI doSane ughADA karavA te pezanya. eka prakAranI vilakSaNa viSayatAne paNa gvecatra-nUtanAnupUvavanatvam navIna : prakAratA kahe che. AnupUvI (goThavaNuM)nI racanA karavI te prakAzamAnatvam-svasattAyAM svsttaaprkaark(jema DaMkapurANa.) saMracAzavatvA pitAnI sattA (astitva2. pUrvAnupUryanakSajvizeSagghadhanAnupUrvI- mAM potAnI sattA che ke nahi evA prakAranA navam ! pahelAMnI racanA paddhatinI apekSA | saMzayAdinuM nahi jaNavA paNuM te prakAzamAnatva. rAkhyA vagara purUSa vizeSanI buddhithI gAThavI LEAtti -AnagaeNrArthanamAva: | kADhelI je AnupUrvI, tepaNuM. (jema kAdaMbarI), :) : pUrvanAM karmane saMrakArane adhIna je svabhAva rU. sanAtajAranavAraviSayatvam | te. arthAta pUrvakanA saMskAra pramANe je sajAtIya uccAraNanI apekSA rAkhyA sivAya svabhAvanuM baMdhAraNa te prakRti. uccAraNano viSaya hovApaNuM. (jema bhAratAdi) 2. tattarArambhavaM prakrutitvam potAnAthI - zaraNArthapratighAtagraMtharA: eka bhinna tatvanuM AraMbhakapaNuM te prakRtipaNuM. arthane pratipAdana karanAre graMthano bhAga te athavA- prakaraNagraMtha kahevAya. . taravAtApAranavamU-bIjA tatvanuM je 2. rAghasiddhAtivAvAjhathaH zAstranA | upAdAnapaNe te prakRtiva. siddhAntabhAga sivAyanA viSayane pratipAdana 4. ajanyasve sati janakatvaM muulprkRtitvkaranAre graMtha. miti saMyamatA sAMkhyamatamAM je utpatti- . rAjAnaqddha ti zAstraaMtare rahita heine bIjA (tattvanI) janaka hoya citta prampa zAstranA eka deza sAthe te mUlaprakRti kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (133). pa. (mImAMsakone mate) prAthavidhi eka meTa gALo thAya che. evA moTA gALAtAtisamatirtavyatAma | bhAgamAM je rU5 pariNAmamAM zithila nAme saMyogarU5 prathama karavAnI vidhi che, te vidhivaDe prati pracaya e samAvAyi kAraNa che. pAdita samagra itikartavyatAvALA hovApaNuM prativamu-viddhavAveriyam ! virUddha te prakRtipaNuM. ( arthAta te prakRtiyAga pakSanuM avalaMbana karavApaNuM te praphUla. kahevAya che.) pratira-zArthIeH | 6. kAryAkAreNa vikriyamANatvaM prakRtitvam / | adaSTa phaLa thavAnA hetuthI keie ApelA dravyane svIkAra kare te pratigraha kahevAya che. kAryarUpe je vikAra pAme che tene prakRti kahe tizattAjU-zirmdivasa pUrvAche ane evuM vikArapaNe te prakRtitva. nuktavizeSaNaviziSTatayA pratijJAtArthakathana prati__7. sattvarajastamoguNAnAM sAmyAvasthA prakRtiH / zAntaram prativAdIe kahelA doSano uddhAra satva, rajasa ane tamas, e guNonI sAmyA karavAnI (kADhI nAMkhavAnI ) cA vaDe pUrve vasthA te prakRti (vedAnta). nahi kahelA vizeSaNa vaDe viziSTa karIne je 8. (vaiyAkaraNone mate ) arthAvadhahetuH pratijJA karelA arthanuM kathana che, tenuM nAma pracayavidhAnAvadhimataH vizeSa prakRtiH pratyaya ! pratijJAntara che. jema - kSiDhi junA lagADatA pahelAM zabdanuM je 35 hoya che tathA vAta' (pR vagere guNavaDe janya che, je arthanA jJAnano hetu hoya che evA zabda ke kAryarUpa hovAthI.) A anumAna vaDe vAdIe vizeSa ne prakRti kahe che. pRthvI AdikamAM IzvaranA jJAna icachAdika 9, (vedAnta) jagatanA mULa kAraNarUpa guNo vaDe jakhyatva siddha karyuM. prativAdIe ajJAna te prakRti. pRthvI AdikamAM adaSTarUpa guNajanyatvane tivAti-(sAMkhyamate) mahattattva, laine (mAnIne) siddha sAdhana doSa kathana karyo. ahaMkAra ane zabdAdi pAMca tanmAtrAoe - te doSano uddhAra karavA mATe vAdIe 'nuM | saviSayava vizeSaNa umeryuM. tethI, jema jJAna sAta prakRtivikRti kahevAya che, kemake te ke dikamAM saviSayatva hoya che, tema dharmAdharmarUpa anukrame pitAnI pachInAnAM kAraNa hovAthI adaSTa viSe saviyatva hoya che, tema dharmaprakRtirUpa che, ane pitAnI pUrvanAnAM kArya dharmarUpa adaSTaviSe, aviSayava hotuM nathI; mATe hevAthI vikRtirUpa che. 'guNa padanuM "saviSayatva' vizeSaNa kahevAthI parivAratha:-ravamatanuM sthApana kara siddhasAdhana doSanI nivRtti thaI jAya che. nArA graMtha te prakriyAgraMtha kahevAya che. jema vedAnta matanuM sthApana karanAra graMtha-paMca paraMtu guNanuM e viSatva vizeSaNa prathama kahyuM nahotuM, tethI e pratijJAntara' nAme dazI, vedAnta sAra, aparokSAnubhUti, vAkya nigrahasthAna thayuM. vRtti, vasudhA, jIvanmukita, vivekacUDAmaNi, prtijnyaavaakym-saadhyvishittpkssbaadhAtmabodha, tattvabodha, vagere prakriyA graMtha vanane pratijJAvAya | zrotA purUSane, kahevAya che. sAdhya viziSTa pakSanA bedhanuM janaka je patra - mavathavAnAM cara: saMthA: ! vacana che. te vacana pratijJAvA kahevAya che. pravacaH mahattva pariNAmavALA avayavone jema- te vadimAna' ( "parvata amivALe je paraspara zithila saMga che tenuM nAma che ') A vacana agnirUpa sAdhyavaDe viziSTa pracaya. jema rUnA be geLAne saMyama e je parvatarUpI pakSa che, te pakSanA bedhanuM janaka pracaya che. pracayavALA be rUnA goLAthI rUne che, mATe e vAkya pratijJAvAkya kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (134) 2. uttara svarNacana ni raheluM che ane e rIte anumAnane dUSita have pachInA kALamAM pitAne je kartavya che ! karyuM. te I prathamavAdI, "zabda anitya tene nirdeza te pratijJA. che' ema koNe kahyuM che? ema potAnA bolerU. vartavyasvajharala jJAnAnugAraH || lAno apalApa kare che te pratijJAsaMnyAsa je prakAre pite karavA dhAte hoya te prakA | nAme nigrahasthAna kahevAya. ranA jJAnane anukUla vyApAra (moDhe belI | itihA pratijJAtArtharicAra gatibatAvavuM, hAthamAM jaLa levuM, ItyAdi.) | jJADhAniH pUrva pratijJA karelA arthane 4. vaNe sAnirdezaH pratijJAvAn | je parityAga te pratijJAAni kahevAya. jema anumAna prakaraNamAM pakSamAM sAdhyane baMdha karanArUM je vAkaya prathama belavAmAM Ave che anitya che, pratyakSa guNatva hovAthI.) evA te. jema- parvata agnivALo che' e | anumAna vaDe zabdamAM anityatva siddha karanArA pratijJAvAya che. vAdI prati bIje vAdI "s ra' (te :- sAvaruddhadetutha jakAra.) ityAdika pratyabhinA baLathI te zabdamAM pratijJAviyA pote kahelA sAdhyathI viruddha nityatva siddha kare che, tyAre pahelo vAdI ema kahe ke "bhale, zabada nitya he,' e rIte hetunuM je kathana tenuM nAma pratijJA virodha nAma nigrahasthAna che. jema, vyaM guma zabdanA niyaMtvane aMgIkAra karIne zabdanA anityatvanI pratijJAne tyAga karI de che. pAvita chuthana sAnuprakhyamAnavAQI (dravya enuM nAma pratijJAAni nAme nigrahasthAna guNathI bhinna che, rUpAdithI bhinapaNA che. TuMkAmAMvaDe pratIta nahi thatuM hovAthI) ahIM guNa bhinnatvarUpa sAdhyathI, "rUpAdithI bhinapaNuvaDe 2 aoricA: pratijJAAniHA pote apratItirUpa' hetu viruddha che. arthAta e che kahelAne pote parityAga karavo te pratijJA hAni. hetu ukta sAdhyanI vyAptivALe nathI. evA tatapU-pitAnA matathI viruddha zAstra, sAdhya viruddha hetunA kathanane pratijJA pratitatravikAnta - varatavAvetara mAtrAmikasaddhAnta-vAdI ane prativAdI e virodha kahe che. bemAMthI mAtra eka jaNe ja mAnya rAkhelA vizAla -Arthe varena jUSite siddhAnta. taH pratijJAsacArA vAdIe kahelA . 2. samAnatatrasiddhaH patandrasiddha che je arthamAM prativAdIe dUSaNa ApyAthI vAdI siddhAnta potAnA samAna zAstromAM siddha heya te arthane apalApa kare (eTale pite ema | ane bIjAM zAstramAM asiddha hoya, te kahyuM nathI, ema pharI bese che tenuM nAma ! siddhAnta pratitaMtra siddhAnta kahevAya che, jema pratijJA saMnyAsa che. jema, " nityaH | mImAMsake zabdane nitya mAne che, ane avatA' (zabda anitya che, iMdriya-| naiyAyika anitya mAne che. athavA niyAjanya jJAnano viSaya hovAthI ) AvuM anumAna | cikane mate mana Idriya che, ane tenA samAna karIne vAdIe zabdanuM anityatva siddha karyuM; zAstramAM (vaizeSikamAM) paNa mana Ikriya che. pachI bIjA prativAdIe te aipriyakatvarUpa | paNa tenA pratitaMtramAM (vedAntamAM) mana Idriya hetune jAtirUpa sAmAnyamAM vyabhicAra kathana nathI. A pratitaMtra siddhAnta che. karyo-arthAta te jAtirUpa sAmAnyamAM pratiniY -nipADyuM mulataH pratijJA anityasvarUpa sAdhya na chatAM paNa eMdriyakatva | pathAtmitinA pratipAdya vastunI For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (135) prathama mukhathI pratijJA karIne pachI tene siddha tathA-virodhaH viruddhatvapa. karavAnA hetuo batAvavA te pratipAdana. virodha, athavA virodhavALo saMbaMdha, te 2. tArInu: rAH | jJAna pratiyoga. thavAne anukULa evA zabdomAM kathana karavuM te. sivitAvavA - peja pratiprasavaH-pratibidrekadezasya punarvidhAnam / (dharmeNa ) yasyAbhAvAdI pratiyogitA bAdhyate sa ekavAra je viSayanA eka bhAgane niSedha karyo dharA je rUpe eTale je dharme karIne jenA heya te bhAganuM pharIne vidhAna karavuM te pratiprasava. abhAva AdikamAM pratiyogitAne baMdha thAya - tiva -necaparisarce tivI che te dharma. jema-ghaTAbhAvamAM ghaTanA ghaTatva vAdI ane prativAdI bannenA pakSamAM je zaMkA rUpe pratiyogitAne baMdha thAya che, mATe tyAM samAdhAnanI tulyatA te pratibaMdI (ene kaI ghaTava' e pratiyogitAvacchedaka kahevAya che. prativaMdI paNa kahe che.) pratiyogI- yasyAbhAvaH, sambandhaH, sAdRzyaM pratibandhaH-kAryAnukUlakiJciddharmavighaTakaH / va sa tA . je vastuno abhAva, saMbaMdha kAryane anukULa evA koIka dharmane je aTakAvate hoya te pratibaMdha kahevAya che. jema, | ke sAdasya kahyuM hoya te vastu, te abhAvanI, agnimAM dAharUpa kAryane anukULa je zaktirUpI saMbaMdhanI ke sAdasyanI pratiyogI kahevAya. kaIka dharma che, tene rokanAra je maNimaMtra 2 Di jema vighAbhAvane pratiyogI vidya che; rAtrI auSadha vagere che, tene pratibaMdha kahe che. che ?' ane divasano anyAbhAva che mATe rAtrIno ' tArAja kAranAmAmAvatti- pratiyogI divasa ane divasanI pratiyogI zani je abhAva je kAryanA prati rAtro che. e ja rIte zatru, mitra, rAgadveSa, vageremAM kAraNa hoya che, te abhAvane pratiyogI te paNa samajavuM. vaLI prAgabhAva ane vaMsAkAryane pratibaMdhaka hoya che. jema, agnidAhanuM bhAvamAM paNa jene prAgabhAva ke vaMsAbhAva kAraNa maNimaMtrAdikane abhAva che. mATe teNe kahyo hoya te, te abhAvane pratiyogI kahevAya. abhAvanA pratiyogI maNimaMtrAdika dAhanA temaja je vastune je adhikaraNamAM saMbaMdha pratibaMdhaka thAya che. che, te saMbaMdhane te vastu pratiyegI kahevAya 2. purjAro sati sAvirodhitvamAM che, ane te adhikaraNa anuyegI kahevAya che. pUratAM kAraNa chatAM kAryanI utpattimAM je | jema, bhUtaLamAM ghaTane atyaMtabhAva vizeSaNatA vidhIpaNuM te pratibaMdhakatva. nAme svarUpa saMbaMdhe karIne rahelo che. te 2. sAmagrIskiInanutpAdava | svarUpa saMbaMdhane atyaMtabhAva pratiyegI che, je samaye kAryane utpanna karanAra sAmagrI 1 ane bhUtaLa anuyogI che. ahIM e svarUpa hoya te vakhate kAryanI anutpattinuM je hetupaNuM ! saMbaMdha atyaMtabhAvarUpa pratiyegI svarUpa ja te pratibaMdhakatva. che. vaLI mahAkALamAM ghaTapaTAdi padArtho kAlika pratibimbatvam-tadadhIne sati tatsadRza nAme svarUpasaMbaMdhavaDe rahe che; te kAlika mA bismabhUta vastune adhIna heine tenA saMbaMdhanAM ghaTapaTAdi pratiyogI che, ane mahA(bimbanA ) jevA hevApaNuM. 2. upAdhyantargatatve sati aupAdhikapariccheda kAla anuyogI che. temAM kAlikasvarUpasaMbaMdha zaca sati vaHi citasvakSetvanA je upAdhinI mahAkALarUpa anuyogI svarUpa ja che. kemake aMdara raheluM che ane upAdhie karelA pari e kAlikasvarUpa saMbaMdhane je ghaTapaTAdi rU5 zkedathI rahita hoya, tema chatAM upAdhinA ! pratiyAmA ramAnAe tA pratiyogI svarUpa mAnIe te aneka ghaTapaTAdika avayavonI aMdara na rahetAM tenAthI bahAra | viSe svarU5saMbaMdharUpatA kalpavAmAM gArava raheluM svarUpa hoya te pratibimba. dezanI prApti thAya che; ane mahAkAlarUpa For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (136) anuyAgI svarUpa mAnavAmAM lAghava che. eja cAra prakAra cheH (1) saMpadupAsanA; (2) ArerIte biba pratibimbamAM sAdasya hovAthI pipAsanA; (3) saMvargopAsanA; ane (4). te eka bIjAnAM pratiyogI che. e ja rIte adhyAsopAsanA. vidhIpaNuM, pratikULa saMbaMdhavALApaNuM, akhaMDa nuM pratyakSa-nivArthavarSanA jJA e dharma vizeSa, anyAbhAva virahAtmatva, | pracakSama cakSu Adika Idriyone ghaTAdika vanivedyatva. anvayava. nirUpakatva, svAzraya. . arthonI sAthe je sAgAdirUpa saMbaMdha che, saMyuktatva (jema-devadatta jIvana ke maraNa bemAMthI tenuM nAma IkiyArthasanikarSa che. e Idriya te pati zI che ) e sara pati ane arthanA sannikarSa (saMbaMdha) vaDe janya yogitA che. je jJAna che, tenuM nAma pratyakSa che. jemaprati - sabratipakSa nAme doSa. 2. dharUpa arthanI sAthe cakSu Idriyane saMyoga pratibaMdha; kAryavizeSane anutpAda. thayA pachI "A ghaTa" evuM jJAna thAya che, prativAda-vAviyunyAyavAvavA mATe " A ghaTa' e jJAna pratyakSa kahevAya che. cAyavAcA vAdIe kahelA nyAyavAyanI 2. driyAnajJAna ikiya sAthe virUddha nyAyavAkyane prayoga te prativAda, saMbaMdha thavAthI janya je jJAna te pratyakSa. e prativAda karanAra te prativArI kahevAya che 3. sati svAchinnArthativaUF-"A huM ApIza" parva pratyakSAravA je jJAna vyApti vagerethI ema ApavAnI pratijJA karavI te. upajeluM na hoIne te jJAnakALamAM rahelA arthane je bodha karatuM hoya te pratyakSa. ta thanirodhaH (bauddhamate)- 4. anuplbdhyrthaapttishbdaanumaanaapmaanjnA vastune huM nAza karIza' evI je niti nirivarte ta mativam anupalabdhi, vastune pratikULa buddhi che. tene pratisaMdhyA kahe che athapatti, zabda, anumAna, upamAna, e che. evI pratisaMkhyA (pratijJA) pUrvaka je te pramANothI thayelI pramiti (jJAna-pramANuthI vastune nAza te pratisaMkhyAnirodha kahevAya che. | thayeluM jJAna) thI bhinna evI pramiti te pratiSazvAna-1. jJAna; 2. anveSaNa pratyakSa. zodha; 3. anucintana; 4. nAza pAmelA 6. tiinayAmAtA sAthavartamAnadvivyane pAchuM prApta karavAne vyApAra. viSacaitanyAvatinyamanasvaF I te te indriya pratI-avayava; 2. pratirU5; 3 ulaTuM. rU5 pramANa caitanyanuM, yogya vartamAna viSaya 4. yAtrAntarapratyayathAzayAntare prakSepa. caitanyavaDe avacchinna caiitanya sAthe je je jJAnane Azraya bIjI vastu che, tenAthI abhinnapaNuM te pratyakSa. athavA anya vastumAM te jJAnane sthApana karavuM te. 6. za ta vartamAnavicaitanya mitra 6. dritta sati tarthadhan amuka | anAjanaitanyaviSaya gyava hAine vata mAna vastuthI bhinna hoIne tenA arthanuM je evA viSaya citanyathI abhina evA pramANa bedhaka heya te (jema viSNunuM pratIka cetanyanA viSaya hevApaNuM te pratyakSa. (jJAnazAlagrAma) gata pratyakSa ane viSayagata pratyakSa, evA be pratIkoparana-vaidvatratAnA mArityAvInAM | bheda pratyakSanA che.) jhAdagrupanA Aditya vagere brahmanAM pratyakSavmAM-viSayavaitanyamanuM pramApratIkamAM "e brahma che' evI daSTi karIne caitanyamA viSaya citanyathI abhinna je pramANa upAsana karavuM te pratIkapAsana. pratIkapAsanAnA | caitanya te pratyakSa pramA. athavA For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (137) 2. jJAnArAja jJAnaM pratyakSatramAM jenuM ! ane manarU5 Idriya aMtarapratyakSaprANa karaNa jJAna nathI evuM je jJAna te pratyakSa ! kahevAya che. e bAhya ane aMtara bane jJAna athavA pratyakSaprama kahevAya. jema-1 maLIne indriyapratyakSapramANa cha prakAranuM che. A ghaTa' ityAdika pratyakSa jJAnamAM cakSu ! e ikiyarUpa pratyakSa (1) dravyagrAhaka ane (2) Adika Idrija kAraNa hoya che, koI jJAna dravyaagrAhaka evA bhedathI be prakAranuM che. karaNa hetuM nathI, mATe pratyakSaprabhAnuM A temAM cakSu, vadda ane mana, e traNa Idriya lakSaNa saMbhave che. te dravyanAM grAhaka hoya che; ane dhrANa, rasana, paranuM pratyakSanAna nitya kahevAya che ! ane zrotra, e traNa Idriya dravyanAM agrAhaka ane jIvanuM pratyakSajJAna anitya kahevAya che. jIvanuM anitya pratyakSajJAna paNa (1) ghANuja, 2. (sAGkhyamate) indriyasaJcAramArgeNa bAhyavastu smbndhaaccittsyendriysnnikRssttaarthvishessaavdhaarnnprdhaa(2) rAsana, (3) cAkSuSa, (4) spazana, (5) caitra ane (6) mAnasa, evA bhedathI cha nAvRttiH pratyakSapramANam / yathA ghaTo'yamityAdi / prakAranuM che. temAM dhrANu Idriyajanya pratyakSa IkiyAnA saMcAra mArge bAhAranI vastune jJAnane dhrANuja kahe che; rasana Idriyajanya saMbaMdha thavAthI cittanI, je indriyanI pratyakSajJAnane rAsana kahe che; cakSu Idriyajanya sAthe saMbaMdha pAmelA artha vizeSane nizcaya pratyakSajJAnane cAkSuSa kahe che; zrotra Idriyajanya karavAmAM pradhAnavRti te pratyakSa pramANa. jema, pratyakSane zrautra ke zrAvaNa kahe che; ane mana ) 2 . A ghaDo' ityAdi. (sAMkhyamate ) ikriyajanya pratyakSane mAnasa kahe che. e che pratyakSasAdha:-14macAvAvAcAramaprakAranA pratyakSanA (1) nirvikalpa ane (ra) sAkSarajJAnataryanivRttiH "tatvamara (te savikalpa, evA be bheda che, tathA (1) laukika tuM che) ItyAdi mahAvAkyathI upajelA ane (2) alaukika, evA paNa bheda che. | AtmasAkSAtkArathI ajJAna ane tenA kAryarUpa jagatanI je nivRtti te pratyakSabAdha kahevAya. 3. andhigtaabaadhitvrtmaanyogyvissyvaitanyamitre prabhAtiyaM pratyakSatramA pUrve nahi prtybhijnyaaprtykssm-atiitaavsthaavcchinnjANeluM, saMsAradazAmAM abAdhita. vartamAna varaMtuLam | bhUtakALamAM jANelI vastunuM grahaNa kALamAM hoya tathA pratyakSane yogya evA (jJAna thavuM) te, arthAta eka vAra jANavAmAM viSayathI avacchinna caitanya sAthe abhinna AvelAne pharIthI oLakhavuM eTale "te eja che ema jANavuM te pratyabhijJA pratyakSa kahevAya. je pramANa citanya te pratyakSapramA. 2. tarittAvAdijJAnamAM "tepaNuM' ane 4. avadhita kSaviSayajJAnamAM abAdhita | ApaNuM" e bannene viSaya karanAruM jJAna. evA aparokSa viSayanuM jJAna te pratyakSapramA. jema-te' devadatta teja "A" che. eTale, pratyakSapramA -tracakSatramAra pratyakSa pUrve bhinna dezakAlamAM dIThelA devadattanuM jyAre pramANam ! pratyakSapramAnuM je karaNa ya te ! bhinna dezakALamAM darzana thAya che, tyAre "teja pratyakSapramANu kahevAya che. che A devadatta che' evuM je jJAna utpanna thAya e pratyakSapramANuM (1) bAhyapratyakSa- 1 che, tene prayabhijJAjJAna kahe che. pramANa ane (2) aMtarapratyakSapramANa, rU. rasaniEmacagacaM jJAna saMskAra ema be prakAranuM che. bAhya pratyakSa pramANa ane IkiyasannikarSa bannethI thayeluM jJAna (1) ghANa, (2) rasana, (3) cakSu, (4) vapha, te pratyabhijJA pratyakSa. smRtinI peThe A (5) zrotra, evA bhedathI pAMca prakAranuM che. jJAna paNa bhAvanAkhya saMskArathI janya che. For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (138) paNa smRtijJAna te kevaLa bhAvanA nAme nimittakAraNa vaDe je ghaTAdikane vinAza saMskAra mAtrathI janya che-cakSu Adika | thAya che te vinAzanuM nAma praasAbhAva che. IdriyothI janya nathI-paNa pratyabhijJAjJAna ! e prarvAsAbhAva utpattivALo che tathA abhAva te saMskAranI sAthe cakSu Adiya ikriye ! paNa , mATe praasAbhAvanuM A lakSaNa vaDe ja che, eTale smRti ane pratyabhi-' ghaTe che. jJAmAM taphAvata che. - 2. 3ttamAnaH praasAmAvaH je abhAva prAtha:-pratividhIkRtya vidhImAnA: utpattivALe hoya ane nAzarUpa aMtathI rahita vArthodhava rAivizeSaH | prakRtirUpa zabda hoya te abhAva pradhvasAbhAva kahevAya che. pUre thAya tyAMthI AraMbhIne svArthane jaNAva-| pUrve kahyA pramANe mudugara prahArathI upaje nArA je amuka zabdanuM (vaiyAkaraNe vaDe) | che mATe prakhvasAbhAva utpattivALo che, ane vidhAna karavAmAM AvyuM hoya te pratyaya. athavA- vaMsano dhvaMsa thatuM nathI mATe te nAzarUpa 2. tarUthandratasvArthadhane tapekSatve sati | aMtathI rahita che, mATe prakhvAbhAvanuM A taHdhana vicanirarva pratyayam. keI ! lakSaNa saMbhave che. zabdanA artha sAthe saMbaMdha pAmIne je potAne 3. avinAzitve sati prtiyogismvaayimaatrkhAsa artha jaNAve, paNa tema karavAmAM te | kRtvamavaH arvAsAmAvaH je abhAva avinAzI mULa zabdanI apekSA rAkhe, ane te mULa | hoya che tathA potAnA pratiyogInA samavAyI zabda pUro thayA pachI tenI sAthe joDAvAnuM | | kAraNa mAtramAM rahe che te, te abhAva pradhvajenuM vidhAna karAyuM hoya (vaiyAkaraNa vaDe) te ! sAbhAva kahevAya che. jema-ghaTano praasAbhAva pratyaya. avinAzI che tathA pitAnA ghaTarUpa pratipratyAnAya - pratijJA karI kahI batAvavI yogInA samavAyI kAraNarUpa kapAla mAtra te. 2. pratinidhi tarike je padArthanuM vidhAna karyuM hoya te padArtha. viSe ja rahe che, arthAta te ghaDe bhAgyA pachI pracAttaH-saMbaMdha. te ghaDAnA avayavarUpa je kAcalamAM rahe che te pratyAhAraH-indriyANAM svasvaviSayebhyaH kAcalamAM te ghaTano prarvAsAbhAva vizeSaNAkhya pracAramAM IddhinuM potapotAnA viSayothI svarUpa saMbaMdhe karIne rahe che e pramANe nivAraNa. je je dravya, guNa ke karma vagerene je je pradhAnama-(sAMkhyamate) satvarajJastamAM 1 praasAbhAva hoya che, te te pravRMsAbhAva sAkhyAvarAtradhAna | saMvAdi traNa guNonI | te te vyaguNakarmane samAyikAraNarUpa sAmyavasthAne pradhAna kahe che. ene ja mULa dravyamAMja svarUpa saMbaMdhe karIne rahe che, mATe prakRti kahe che. (prakRti zabda juo.) pradhAna praasAbhAvanuM A trIjuM lakSaNa paNa eka che tathA utpattithI rahita che, mATe te | saMbhave che. koInI vikRti (kArya) nathI. prapaJcaH-dRzyatvaM jaDatvaM paricchinnatvaM cidbhinnpradhAnaH-(aMgI zabada juo.) | svaM prAcasAmAnyajJAn ! dasyatva, jaDatva, vadhAvavA-brahmavicAra. A parichinnatva, ane caitanyathI bhinnapaNuM, e vaMtAmA-svaminamAH pracaMNA- prapaMca (jagata ) nuM sAmAnya lakSaNa che. mAvaH | je abhAva utpattivALo hoya che te | me - sAmAnya dharmavyAkhyAvAntaraviziSTaH abhAva pradhvAbhAva kahevAya che. jema ghaTAdi kamerA sAmAnya dharmanuM vyApya heIne kAryonI utpatti thayA pachI mudagara prahAradika | avantara dharmaviziSTa hevuM te prabheda. jema, For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (13) jala e dravyatvarUpa sAmAnya dharmanuM vyApya ! rU. doSAyaphrutajJAnavaragavA deSa vinAnuM che, ane avAntara dharma je jalatva, tethI ! je jJAnanuM jharaNuM te pramANuM. viziSTa che, mATe jala e prabheda che. 4. mAtArthazAparavaM pramAm ! ajJAta pramA-bauddhamate) savilaMvAghanumavaH je arthanuM je jJApaka jaNAvanAruM) hoya te pramANa, anubhava visaMvAdI virodhI na hoya te pramA. 5. agRhItagrAhijJAnakaraNatvaM pramANAtvam / 2. (bhArone mate) amivAnamaH jANyuM nathI te jaNAvanAra evuM jJAnanuM je anubhava vyabhicArI na hoya te pramA. karaNapaNuM te pramANa. rU. 2thAthanumavaH pramAM saMzaya, viparyaya, prmaanngtviprtibhaavnaa-shrutiinaamheane taka rahita e anubhava te pramA. yAnupAdeyabrahmapratipAdakatve niSphalaprasaGgAcchrutayaH 4. pramANana jJAna prama pramANuthI mepara ati nizcayAtmi nittavRtti: | brahmautpanna thayeluM jJAna te pramA. vastu tyAga karI zakAya evI nathI, tema grahaNa karI zakAya evI paNa nathI, tethI 5. saMzayaviparyayavikalpasmRttirUpacittavRttibhitrA zruti tenuM pratipAdana kare che te kRtione cA vittavRttiH sA ma I saMzaya, viparyaya, niSphaLa kahevAne prasaMga AvI paDe, mATe vikalpa ane smRti rU5 cittanI vRttithI mRtio karmanuM pratipAdana karanArI che, bhinna je cittanI vRtti te pramA. evI nizcayarUpa je cittanI vRtti, te - 6 anadhitatattvo: pauSe cAra- pramANagata viparItabhAvanA kahevAya che. detuH pramAM . tatvabodha vagaranA purUSoe karavA pramANagatA'sambhAvanA-brahmaNo ghttaadiyogya vyavahArano hetu te pramA. vasiddhatvenamAnAntaragamyatvAcchutistatpratipAdikA kadhaM che. vaiddhAttitI vA prama caitanya | bhavet ? phalAbhAvAnabhavedevetyAkArikA cittavRttiH / vaDe prakAzita aMtaHkaraNanI vRtti athavA | brahma ghaTAdinI peThe siddha vastu che, tethI te vRttimAM bibita caitanya te pramANe koI paNa pramANuthI jANI zakAya evuM che, 8. siminatve, sacavAtArthAvarajJAna te zruti enuM pratipAdana zA mATe kare ? prama | smRtithI bhinna heIne abAdhita siddha vastunuM pratipAdana karavAmAM kAMI phaLa padArtha viSayaka jJAna te pramA. nathI, mATe na ja kare, evA prakAranI je e pramAM be prakAranI che [1] chavAzrayI | cittanI vRtti te pramANugata asaMbhAvanA pramA, ane (ra) IzvarAzrayA pramA. kahevAya che. prajALamutramAra pramALa yathArtha pramANacaitanyam-antaHkaraNavRtyavacchinna anubhavarUpa pramAnuM je karaNa (sAdhana) hoya ! nya pramAtacam | aMtaHkaraNanI vRttivaDe te pramANa kahevAya che. jema-pratyakSa, anu. | avachina je citanya te pramANa citanya kahevAya. miti, upamiti, ane zAbda, e cAra prakAranI pramAonuM anukrame karaNarUpa hevAthI pramAdryvArtha -pramANana (1) pratyakSa, (2) anumAna, (3) upamAna, pratyakSa, anumAna, upamAna, ane zabda, e ane (4) "| zabda, evA cAra bheda che. cAra pramANu kahevAya che. ' (1) pratyakSa pramANa:-(1) bAhyapratyakSa 2. avidhavAratAnapajAvavo - | ane (2) AMtarapratyakSa, ema be prakAranuM che. amArA saMdeharahita, aviparIta ane ! bAhya pratyakSanA (1) ghANaja, (2) rAsana, (3) ajJAta, evA viSaya saMbaMdhI bodharUpI pramAnuM | cAkSuSa, (4) vAca, ane (5) zrAvaNa, evA je karaNa te pramANu kahevAya che. pAMca bheda che, manane AMtara pratyakSa kahe che. For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 140 ) zeSavat, (3) sAmAnyatA dRSTa, evA bhedathI traNa prakAranuM che. vaLI e traNe prakAranAM anumAna (1) svArthAMnumAna, tathA (2) parAthyanumAna, evA bhedathI e e prakAranAM che. (3) upamAna pramANu (1) sAdRzya viziSTa piMDanAna, (ra) vaidhamya viziSTa piMDajJAna, ane (3) asAdhAraNa dharma viziSTa piMDattAna, evA bhedathI traNa prakAranuM che. (2) anumAna pramANu (1) pUrvavat, (2) | trizuLasmiA matyeva, na mavRtti nizcacAbhiSa cittavRttiH / yeAgya ceAgyanI joDe saMbaMdha rAkhe che' eNvA nyAya hAvAthI traNa guNuvALA prapaMcanuM upAdAna traNa guNavALI mAyA ja che, brahma upAdAna nathI, evI nizcayAtmaka cittanI vRtti te prameyaviparIta bhAvanA kahevAya che. prameyagatA'sambhAvanA - brahmaNaH saccidA nandarUpiNo'nRtajaDaduHkhAtmakaprapaJca vilakSaNatvena ttkaarAsyuM kathaM bhavedevetyA kArikA cittavRttiH / brahma rUpa, citrUpa ane AnaMdarUpa che, mATe te asat, jaDa ane duHkharUpa prapaMcathI vilakSaNa hovAthI prapacanuM kAraNu kevI rIte thai zake? naja thai zake, evA prakAranI pramAtA-pramAzrayaH / pramAAnane je cittavRtti, te prameyagata asaMbhAvanA kahevAya che. eneja prameyAtasAya paNa kahe che. Azraya te pramAtA kahevAya. 2. pramALaceDiye pramiti saH / pramANA vaDe ane je sAbIta kare che te pramAtA. pramAtRcaitanyamU-kSanta:viziSTavaitanyam| aMtaHkaraNarUpa vizeSaNavALuM caitanya te pramAtA caitanya. (4) zAbdapramANu (1) dRSTArthIka, ane adRSTAka, ema e prakAratuM che. pramANaprAra]:--pratyakSa, anumAna, upamAna, zAbda, arthapatti, ane anupalabdhi, evAM cha pramANa vedAntIo mAne che. pramAhatvamUtavruti taratra ratvam ! jJAna niSTa evA je vastune dhama, te dharmavALA vastumAM te dharmaviSayatva ( eTale te dharmavALA hAvApaNuM ) tene pramAtra kahe che. jema- A ghaDA che' emAM ghaTatva dharmavALA ghaTamAM te ghaTatva dharma viSayakatva che, eja pramAva che. pramAdaH - kartavye'karttavyadhiyA tatAnivRttiH / kruta vyu viSayamAM, te akartavya che, evI buddhi vaDe te kavyathI nivRtta thavuM te pramAda, 2. akartavye karttavyadhiyA tatra pravRttiH / akarttavya viSayamAM te kavya che evI buddhithI temAM pravRtti karavI te pramAda kahevAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | 2. prayatnena jJeye cArce vizvati: pramAH | prayatna vaDe kavya kAya mAM te kAyanI vismRti thavI te pramAda kahevAya. prameyacaitanyam - viSayacaitanyam - ajJAtaM ghaTAvavacchinna caitanyam / dhaTAdi vaDe avacchinna ajJAt evuM caitanya te prameyacaitanya athavA viSayacaitanya kahevAya che, 2. viSayaprakAzakaM viSayAdhiSThAnabhUtaM caitanyam / viSayanuM prakAzaka ane viSayanuM adhiSThAnabhUta je caitanya te prameya caitanya, athavA viSNa caitanya. prameyatvam - pramANajanyajJAnaviSayatvam / pramANathI janya evA jJAnanA viSaya hAvApaNuM. athavA, pramAjJAnanI viSayatAne prameyatva kahe che. pramevavavAtha:-( nyAyamate ) prameya padArtha bAra prakAranA cheH (1) AtmA, (ra) zarIra, (3) indriya, (4) artha, (5) buddhi, (6) mana, (7) pravrutti, (8) doSa, (9) pretyabhAva, (10) kula, (11) duHkha, ane (12) apava (1) AtmAprameya jIvAtmA ane IzvarAtmA ema be prakAranA che. jIvAtmA nAnA ( aneka ) che ane IzvarAtmA eka che. prameyagataviparItabhAvanA - 'yogyaM yeogyena sabhyadhyate 'kRti nyAya trizuLAtmaprapacopAvAnuM | anne nitya ane vibhu che. For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (141) (2) zarIraprameya-(1) jarAyuja, (2) ! mohadoSa-(1) viparyaya, (2) saMzaya, aMDaja, (3) svedana, ane (4) ubhija, (3) tarka, (4) mAna, (5) pramAda, (6) bhaya, ema cAra prakAra che. ane (7) zeka, ema sAta prakArane che, (3) iMdriyaprameya-(1) ghANa, (2) rasana, (9) pretyabhAvaprameya-maraNa pachI janma (3) cakSu, (4) tvapha, (5) zrotra, ane (6) tha te pratyabhAvaprameya mana, ema cha prakAra che. | (10) phalaprameya-(1) mukhya ane (2) (4) artha prameya-rUpa, rasa, gaMdha, gauNa evA be prakAra che. sparza, buddhi, sukha, duHkha, icchA, deva ane (11) dukhaprameya-"duHkhI chuM' prayatna, ema agiyAra prakAra che. athavA- | evI pratIti viSaya te duHkhaprameya. dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane | (12) apavagaprameya-zarIra vagere samavAya, evA cha prakArano che. | ekavIza prakAranA duHkhanI nivRtti. (5) buddhi prameya-nitya buddhi ane | mela-iSTa vastunA bhegathI janya anitya buddhi, evA be prakAra che. temAM sukha te pramoda. IzcarAtmAnI buddhi nitya, eka ane pratyakSa prytnH-kromiitynubhvvissyvRttigunntvvyaache; tathA jIvAtmAnI buddhi anitya che. jJAtimAnuM prayatna: I huM prayatnarUpakRtivALo chuM, anitya buddhi (1) anubhava ane smRti, e prakAranA anubhavane je viSaya che, te ema be prakAranI che. e baMne prakAranI buddhi viSaya viSe vanArI tathA guNatva jAtinI vaLI (1) yathArtha ane (2) ayathArtha, evA | vyApya evI je ( prayatnatva) jAti che, te bhedathI be prakAranI che. jAtivALo guNa prayatna kahevAya che. prayatnanuM yathArtha anubhava-(1) pratyakSa, (2) bIjuM nAma #ti che. anumiti, (3) upamiti ane (4) zAbda prayatna -kutirUpa prayatna guNa be ema cAra prakAra che. prakAra che. (1) nitya prayatna ane (2) ayathArtha anubhava-(1) saMzaya, (2) anitya prayatnaH e guNa kevaLa AtmAmAM ja viparyaya, ane (3) taka, ema traNa rahe che. IzvaramAM te prayatna nitya ane eka prakArano che. hoya che; jIvAtmAmAM te prayatna anitya hoya (6) manaprameya-nAnA, nitya tathA hoya che, tathA (2) pravRtti, nivRtti, tathA (3) aNu che. jIvanayoni, ema traNa prakAranA hoya che. (7) pravRttiprameya-1) vAgAraMbha, (ra) . prathAH-zAhInAmu rAkhyuM ! zabdAdinuM buddhayAraMbha, ane (3) zarIrAraMbha, ema traNa! uccAraNa. 2. koI paNa kriyAnI yojanA. prakArane che. pra vA -namImAMsA) nA bhajana(8) doSaprameya-(1) rAga, (2) TheSa ghoSa vidhi: aMga rU5 karmane kamabeka ane (3) meha, ema traNa prakAra che. te vidhi te praga vidhi kahevAya. jema "huM jItyA - rAgadoSa-(1) kAma, (2) masara, (3) vevI rati" ityAdi. spRhA, (4) naSNa, (5) lebha, (6) mAyA, | tvam -sAkSAta paraMparathI vA ane (7) daMbha, ema sAta prakAranuM che. kAganatva sAkSAta athavA paraMparA vaDe dveSadoSa-(1) krodha, (2) aSpa, (3) kAryanuM janakapaNuM te prayojakatva kahevAya. asUyA, (4) droha, (5) amarSa, ane (6) | / 2. anyathAsiddhizUnyatve sati kAryAvyavahita abhimAna, ema cha prakArano che. pUrvavartivamAM je kAryanI siddhi anyathA For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (14) siddha kAraNe vaDe na thatI hoya ane ema | viSaya hoya te gauNa prayojana kahevAya che. hAIne kAryanI pUrve avyavahitapaNe (vacamAM jema mukhya prajana je sukha tathA dukhAbIjuM kAMI na hoIne) hevApaNuM, te prayojakatva. bhAva che, tenAM sAdhanomAM lokonI je IcchA 2. jAryA acAvInuM kayunIti na- thAya che, te IcchA svataH thatI nathI, paNa ratvanA sevake vagerene kAmakAjamAM yojavApaNuM sukha tathA duHkhAbhAvanI icchAne lIdhe ja te te prayojakatva. icchA thAya che. mATe te sAdhanonI IcchAnA kathAnana-pravRttitviviSaya pravR- | viSayane gauNa prayajana kahe che. udAha-mokSanA ttinI hetu je irachA, te icchAne viSaya te sAdhana rUpa tattvajJAna e mekSazAstranuM gauNa prayajana. prayojana che. 2. buddhiviSayatve sati svasambandhitayecchA- prayojanaM (mukhyam )-itrecchaandhiinecchaaviSayam ! buddhino viSaya heIne pitAnA | viSayaH murya kAnanam | itara vastu viSayaka saMbaMdhIpaNu vaDe je IcchAne viSaya heya te | icchAne adhIna nahi, evI icchAne je prayojana kahevAya. viSaya hoya, te mukhya prayajana kahevAya che. 3. jarUriyAta. jema, "taravAnusadhAna" ! jema-sukhanI tathA duHkhanA abhAvanI lene nAme graMthamAM ajJAnanI nivRtti dvArA paramA- | je icchA hoya che, te IrachA bIjI koI naMdanI prApti kahI che, e graMthanuM "prajana' che. | vastunI icachAne adhIna hatI nathI; kemake te 4. je jenA vinA kadI paNa hoI zake ! bane IcchAo viSe lekenI icchA pitAnI nahi, te tenuM prayojana kahevAya che. jema-pAka meLe ja thAya che, mATe sukha tathA duHkhAbhAva e agni vinA thaI zakato nathI, mATe "pAka' e banne mukhya prayajana kahevAya che. udAe agninuM prayojana kahevAya. athavA jenA | mekSa e tattvajJAna viSayaka zAstranuM mukhya hevAthI je avazya thAya che te tenuM prayojana , prayojana che. kahevAya. jema-vRSTithI tApa avazya nAza pAme prayojyatvam-sAkSAtparaMparayA vA janyatvam / che, mATe "tApano nAzae vRSTinuM prayojana che sAkSAta ke paraMparAthI je janya hoya te praya kahevAya. prayojanam-( anubandhaH ) yamarthamadhikRtya pra4H-(mAyAvAdIne mate) canArA puruSaH pravartate tananam ! (kaI paNa zAstrIya graMthanA adhikArI, viSaya, saMbaMdha ane traNe lokano nAza. prayojana, evA cAra anubaMdha hoya che. e 2. (paurANika mate ) mUtAriyAdhAra anubaMdhomAMnA "prajana" zabdanuM ahIM bhUtonA layano AdhAra kALa arthAta je kALamAM anubaMdharUpe lakSaNa karyuM che.) je arthanI | paMcamahAbhUta vagere nAza pAme che te kALa. prAptinA uddezathI manuSya tenA sAdhanomAM pravRtta rU. sAmAvAvinArA tamAma bhAvarUpa thAya che, te arthane prayojana kahe che jema kAryane nAza te pralaya. vedAnta graMthanuM prayojana paramAnaMdanI prApti' e pralaya pAMca prakArane cheH (1) nityavagere che. mukhya ane gauNa bhedathI prayajana | pralaya, (2) naimittika pralaya, (3) dainika pralaya, be prakAranuM che.) (4) mahApralaya, ane (5) AtyaMtika pralaya. prayoga (AmU-muthArane chIM- athavA bIjI rIte-(1) suSupti, (2) mUcha, dhonejI viSayaH ganam | mukhya prave- (3) maraNa, (4) punaHzarIraprApti, ane (5) jana viSayaka IcchAne adhIna IcchAne je | dainaMdina pralaya, evA paNa pAMca prakAra kahe che. For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (143) prApa- nigana narcavAyA vinA 3. buddhayAraMbha-taMdrumitro canne prayajana artha rahita vAkya bolavuM te pralApa) | zuddhacAramA upara kahelA banne prayatnathI lavAre. bhinna je yatna te buddhayAraMbha kahevAya che. e pravavana-arthAnusadhAnapUrvakathanam | | buthAraMbha nAme prayatna dhyAnAdine anukULa arthanA anusaMdhAnapUrvaka je kathana te pravacana. | hoya che.. pravartivAma-( nyAyamate) sAdhanAviSa- | pravRtti ni-pravRttinAM kAraNe ca tisAdhyatAjJAnam ! koI viSaya iSTanuM cAra cheH (1) cikISa (pravRtti karavAnI sAdhana che ane te kRtithI sAdhya che, evuM | icchA), (2) kRtisAdhyatA jJAna, (3) iSTajJAna te pravartaka. sAdhanatA jJAna, ane (4) upAdAnanuM pratyakSa. 2. cArita sati tadaraDhiyAtrI pravRttirUpa prayatnanAM e cAra kAraNa hoya che. pravartam ! bIjA koIe preraNA karyA sivAya | pravRttinimittaY-padanI zakyatAnuM avapitAnI meLe preraNA karavA mATe stri pratyaya - chedaka te pravRttinimitta kahevAya che. jemavALA zabdane (vidhyarthavAcaka zabdana) ghaTa' e ghaTa' padanI zakayatAnuM avachedaka uccAra karavApaNuM te pravartakatva. hovAthI pravRttinimitta kahevAya. - pravartinA-pravRtyanu vAparaH pravRttine pravRttivajJAna-yogAcArya-bauddhamate) anukULa je vyApAra te pravartana kahevAya. A ghaDe che, A vastra che, A zarIra che, pravRtti-nAgA ItyAdi vijJAnanuM nAma pravRtti vijJAna che. e gunaH pravRttiH utkaTa vijJAna kSaNika che. IcchArUpa rAgavaDe janya je guNa che, te prAMtA-Trist tutiHA kenA guNa pravRtti kahevAya che guNa prakaTa karIne je stuti karavI te prazaMsA. 2. rAgajanyo rAgaviSayakaguNaH pravRttiH / --vAvyavahAvaro: eka prakAranA rAgavaDe janya tathA rAgaviSayaka evo guNa (pUchavArUpa) vANIno vyavahAra. te pravRtti. 2. prativaranAnantaramAAnanA bIjAe rU. vastraviSaye kriyAnAM savArapravRttiH uttara ApyA pachI temAM kAMI khAmI kADhIne potapotAnA viSayamAM indriyo vagerene saMcAra | je AkSepa uThAva te prazna. te pravRtti. 3. avijJAtArthajJAnArthamicchAprayojyavAkyam / / 4. zArAmarthadhanarAtti: prattiHA zabdonI jANelA arthanA jJAna mATe icchA thavAthI arthane bodha karavArUpa zakti. je vAkya bolavAmAM Ave te prazna. pravRtti-gautamanyAyazAstrokta pravRtti prA -1 anumiti. 2 Apatti. nAme prameya traNa prakArano cheH (1) vAgAraMbha, 3 prasaMga, 4 vyApti, 5 prApti. (2) zarIrAraMbha, ane (3) buthAraMbha. e prasaMhAna-zajhiyAnAnRtiH | traNanAM lakSaNo -- | zabda, yukti ane pratyaya (jJAna) emanuM - 1, vAgAraMbha-vanA ne vA- | vAraMvAra ciMtana 2 UMDA vicAramAM dhyAnamAM ramA manuSyane vacananuM uccAraNa karavAmAM | utarI javuM. anukULa je yatna che te vAgAraMbha kahevAya che. { vi5- RkSaNavizvavat | 2, zarIrAraMbha-chAnukra cahnaH lakSyamAM lakSaNanuM saMbaMdhapaNuM te prarAMgata. rAparamaH zarIranI ceSTAne anukULa che. 2. nirUpAyatvama | nirUpaNa karavAnuM yana te zarIrAraMbha kahevAya che. { yogyapaNuM. For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (144) rU. amRtapekSAtram (gadAdharane mate) | kAraNa rUpa je mUrta dravyanuM karma che, te karma je artha smRtine viSaya thaye heya chatAM ! prasAraNa kahevAya che. zarIranAM saMkucita dveSane viSaya na thayo hoya, te paNa te prasaMga. agAne punaH pasAravAthI te hAtha paga vagere prasaGgasaGgatiH-upodghAtAdibhinnasmaraNapra- aMgeno viprakRSTa (daranA ) deza sAthe soga cAnava | upadhAtAdikathI bhinna ! thAya che. te saMganuM asamavAya kAraNuM te e je arthanA smaraNane prAjaka saMbaMdho hAtha paga vagere aMgenuM karma che che. mATe che, tenuM nAma prasaMgasaMgati, jemacA aMgenuM te karma prasAraNa kahevAya che. anubhavarUpa pramAnA pratyakSa, anumiti, prastAvanA-granthAvataraNArthavyAkhyAnAMzaH / Adika vibhAganuM nirUpaNa karyA pachI te graMthanA avataraNa mATe je vyAkhyAnarUpa graMthane, pratyakSAdika pramAnAM pratyakSa, anumAna, vagere . bhAga te prastAvanA pramANenA vibhAganuM nirUpaNa je saMbaMdhathI ! 2. amukhyArthapratipAdakatve sati mukhyaarthprApta thAya che, te prasaMgasaMgati che. pravarta karatAvanA A graMthanA AraMbhamAM gauNa 2. mRtapekSAnam | eka arthanA arthonuM pratipAdana karanArI ane mukhya arthane je pravRtta kare te prastAvanA nirUpaNamAM koI hetuthI smaraNamAM Avela je prAkRtapralayaH-kAryabrahmavinAzanimittakaH skanya artha che, te arthanI upekSA nahi karavI, paNa te arthanuM paNa tyAM nirUpaNa karavuM strArthavinArA kAryabrahma (brahmAdika) nA tenuM nAma prasaMgasaMgati che. keTalAka tene nAzanA nimittathI je sakala kAryane vinAza saMvaM paNa kahe che. te prAkRtapralaya kahevAya che. (badhA padArtho rAma:-anavasthAnA AbhAsane mULa prakRtimAM laya pAme che mATe te prAkRtaprasaMga. pralaya kahevAya che) prasaDathata vadha-saMsargabhAva. kriyAnI prAgabhAvaH-vinAzyabhAvaH prAgabhAvaH / je abhAva vinAzavALo hoya te prAgabhAva sAthe kahelA naba (nakAra) vaDe pratipAdita thayele thayela atyaMtAbhAva. jema-martha = kahevAya che. jema-paTAdika kAryonI utpatti vivet " (bhagha na pIvuM.) emAM, manuSyone ! pahelAM te paTAdika kAryonA samAyi kAraNamadyapAna rAgaH prApta che, e madyapAnanI | rU5 taMtu AdikamAM te paTAdi kAryone prAgaprasati kahevAyatene pratiSedha jita kriyAnI | bhAva rahe che. prAgabhAva paTAdi kArya utpanna thAya sAthe nakAra mUkIne karyo che, mATe e prasajya ! tyAre nAza thai jAya che, mATe e prAgabhAva pratiSedha che. arthAta je vastu viSe manuSyonI vinAzI paNa che, ane abhAvarUpa paNa che. sAmAnya prIti athavA Asakti hoya che, | 2. nAvikAntaH prAkamAvaH je abhAva temAMthI manuSyone aTakAvavA mATe je niSedha anAdi eTale utpattithI rahita hoya che vacana kahevAmAM AvyuM hoya tene prasajyaprati- tathA sAnta eTale nAzarUpa aMtavALo hoya Ndha kahe che. che, te prAgabhAva kahevAya che. prasaMtana-ApAdana. jema-je ahIM rU. pratininAmAvada prAmA | je ghaDa hoya che te prApta thAya' evI rIte abhAva pitAnA pratiyogIne janaka hoya te ghaDAnI prApti kahI che te prasaMjana che. abhAva prAgabhAva kahevAya che. jema-paTanI prasAra ( ) -tirya saMpAsamavAya utpattithI pUrve te paTane pitAnA samavAyi vAra prasAraNam ! mUrta dravyane tiryapha deza che kAraNarUpa taMtuomAM prAgabhAva rahe che, te sAthe je saMyoga che te saMyoganuM asamavAyi ! prAgabhAva ja te paTarUpe pratiyegInuM nimitta For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (145) kAraNa hevAthI janaka kahevAya che. e prakAre prApa-samaSTi)-hiraNyagarbha; samaSTi je je kAryanI utpatti thAya che, te te kAryane sukSmazarIra. prAgabhAvaja te te kAryane janaka hoya che, | 2. kriyA zaktivALA prANathI zarIra prAgabhAva vagara kaI paNa kAryanI utpatti ghaTita hovAthI eTale prANuM paNa zarIramAM thatI nathI, mATe prAgabhAvanuM A trIjuM lakSaNa | mukhya ghaTaka avayava hevAthI zarIraupahita paNa saMbhave che. citanyane paNa keTalAka prANa" kahe che. 4. dhvaMsapratiyogitve sati abhAvatvam / TwAma za-ntiH sahita trA: vApha vaMsane pratiyogI hoIne je abhAva hoya che Adika pAMca karmendriA sahita pAMca prANa te te. athavA, je abhAva dhvasane pratiyogI prANamayakoza' kahevAya che. heya te prAgabhAva. jema-ghaTa utpanna thayA prAivAyu -(1) prANa, (2) pahelAM ghaTanA prAgabhAva kapAlamAM hatuM, paNa apAna, (3) samAna, (4) udAna, ane (5) ghaTa utpanna thayo eTale te abhAvane (prAga vyAna, e prANavAyunA pAMca prakAra che. te bhAvana) dhvaMsa (nAza) thayo. mATe prAgabhAva vAyuonAM sthAna tathA karma nIce batAvyAM che. e haMsane pratiyegI hoIne abhAvarUpa | (1) prANa-hRdayamAM rahe che tathA mukha nAsikA dvArA zvAsocchAsanI kriyA kare che. paNa che. () apAna-gudAmAM rahe che tathA malA6. arthamavAdinacarya rati dina : kriyA kare che. tti pUrvajInAmAvatvama' kAryanA samavAyI | (3) samAna-nAbhimAM rahe che tathA kALathI anya padArthamAM na rahenAra hAIne, anapAcanamAM sahAya kare che. kAryanI utpattinA pUrvakALamAM je abhAva ! (4) udAna-kaMTha dezamAM rahe che tathA hoya, te prAgabhAva. annAdikane uMce laI jAya che. 6. utpattinI pahelAM kAryane pitAnA (5) vyAna-badhA zarIramAM vyApIne rahe upAdAne kAraNamAM rahela kAryane pitAne je te che tathA ana rasAdikane nADIomAM pahoMcADe che. abhAva te prAgabhAva. arthAta ekaja vAyu hadaya vagere pAMca sthAnamAM rahe che tethI temanI prANu vagere prApha - supa vIDanaHjaransjJAnamaMtra saMjJAo TharAvelI che. sAkSI prANa: suSupti avasthAmAM aMtaHkaraNa lIna 2. kriyAnA bhedathI jema ekaja vAyunA thayA chatAM je mAtra ajJAnane ja sAkSI thaIne rahe che te prAjJa. prANu vagere pAMca bheda thAya che. temaja kriyAnA prA --zarIrAntiH sArI vAyuH bALa: zarIranI ! che. jema bhedathI ekaja vAyunA nAgAdi pAMca bheda thAya aMdara vicaranAro je vAyu te prANa kahevAya che. (1) nAga-oDakArarUpa kriyA karanAra 2. privmanavAna nANApravartI vAyuH nAsAgra | vAyu. tarapha AgaLa cAlavAnA svabhAvavALo ane | (2) kUrma-AMkhamAM nimeSaunmeSanI kriyA nAsAnA ane viSe rahenAra vAyu te prANavAyu. | karanAro vAyu. 3. militasamastApaJcIkRtapaJcamahAbhUtarAjasAM- (3) kula-chIMka ANanAre vAyu, rAtre sati vicarAza pradhAnavAyu apacI- (4) devadatta-bagAsu ANanAro vAyu. kRta paMca mahAbhUta ekatra thaIne tenA rAjasa (5) dhanaMjaya-zarIrane phulAvanAro vAyu aMzamAM kriyAzakti pradhAna je vAyu upaje | (marI gayA pachI paNa e vAyu zarIramAM che te prANavAyu. } rahe che.) For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (146) prathama-pravRttinirapaH prANunI tivi-arthavaDhavAtu kayatigamanAgamanarUpa vRttine aTakAvavI te prANAyAma. | Faa dhAtu sivAyanA arthavALA zabdanuM athavA | pratyaya vagaranuM je rUpa te prAtipadika. 2. nizvAsocchavAsayogativicchedakArakavyApAro 2. vibhattyarthazanyatve sati vyktimaanaarthsA niHzvAsa ane usanI gatinI reka stram vibhaktinA arthathI rahita heine vAne je vyApAra te prANAyAma. ! mAtra arthane ja je vyakta karatA hoya te 6. repUravamarukSaLabALanikAH zabda pratAdika kahevAya. prANAyAmaH recaka (zvAsane bahAra kADha), pratimavizva-trahmajJAnetaravAdhyAtvam | pUraka (bahAranA vAyune zarIranI aMdara | brahmajJAna sivAya bIjA sAdhanathI jene bAdha kheMcavo) ane kuMbhaka (pUrelA vAyune rekI thaI zake te pratibhAsika. rAkha) e lakSaNavALA prANane kabaje 2. Agantuka ( kAcanidrAdi ) shessshkRtaarAkhavAnA upAya te prANAyAma. | vidyAryamAM kAca-motiyo, chArI vigereghaUTyAmapravAH -prANAyAmanA prakAraH tathA nidrA vigere nI sahAyathI avidyAnuM prANAyAmanA cAra prakAranI cheH (1) bAhyavRtti, je kAryatva te prAtimAsikatva. (2) AtyaMtaravRtti, (3) khaMbhavRtti, ane zaraNAravaF-- pratimAsavAdhya(4) turIya. tvamAM pratibhAsa kALamAM bAdha nahi thai (1) bAhyavRtti-nAsikA chidra dvArA zakavApaNuM; pratibhAsa kALamAM jene bAdha recana karIne bahAra gayelA aMtara vAyunuM thaI zake nahi te pratibhAsikasava kahevAya. bAhyadezamAM dhAraNa te bAhyavRtti. eneja pratisva-vizeSa dharma, darekane recaka' kahe che. pitatAne dharma. (2) atyaMtara vRtti-nAsikA chidra karatoti (yAsa:)-rAju dvArA pUraka karIne bahAranA vAyune aMdara janya: je padArtha AgaMtuka doSe karIne kheMca, ane te aMdara gayelA vAyune aMdara janya hoya te pratItika kahevAya. (e eka dhAraNa karI rAkhe te atyaMtaravRtti. ene ja arthavyAsa' che.) pUraka kahe che. kAcAivAya--tavamasi' evA (3) staMbhatti -pUraka ke recananA upadezathI "yahRdhyAmi' e sAkSAtkAra prayana sivAya kevaLa vidhAraka (aTakAvI thatAM je kAryaprapaMca sahita ajJAnathI nivRtti rAkhavAnA ) prayatnathI prANanI gatine je (bAdha) thAya che, tene prAtyakSika bAdha kahe che. viccheda te staMbhatti. eneja "kuMbhaka' 2. pUrvAsari nAzapUrva paravanyata tti : pUrvanAM rUparasAdinA nAza pUrvaka (4) turIya-recakane javAne hasta bIjA rUparasAdinI utpatti te prAdurbhAva. pAdAdi bAhya deza che, tathA pUrakane javAne prAdurbhAva -trathamadarAH pahelIvAra je nAbhicakrAdi aMtara deza che, te dezanA prakAzamAM AvatuM te prAdurbhAva. nizcayapUrvaka ghaNA prayatna vaDe sAthe e je praadeshikgunntvm-svaadhikaarnnvRttidaishitaMbhavRtti nAme kuMbhaka che, te turIya prANa- mAvaticAritvama pitAnA adhikaraNamAM raheze yAma kahevAya che. je deza saMbaMdhI abhAva, te abhAvane For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (147) pratiyogI je guNa, te guNapaNuM te prAdezika : kAvya-vartamAnArIraraksa : guNava. jema-vibhu padArthonA vizeSa guNonuM saMcita karmomAMthI nIkaLIne je karmo A prAdezika guNatva che. saMga ane vibhAga | vartamAna zarIranAM AraMbhaka thAya che, te prArabdha paNa prAdezika guNe che. | karma kahevAya che. 2. prArabdhakAryasukhaduHkhAdirUpaM yugakalpAdi prAcabA rAyajAti-je Idriya | parvata manamezacaM cena tatvaI sukhaduHkhAdirUpa saMgAdi saMbaMdha vaDe viSaya dezamAM prApta prArabdhanuM kArya che; te jenA vaDe yuga ke thaIne te viSayane prakAza kare che, te Idriya | kalpaparyata bhogavavuM paDe che te prArabdha karma prApyaprakAza karI Idriya kahevAya che. jema- kahevAya che. netra pitAnAM kiraNonA saMga saMbaMdha vaDe ] paTAdi viSaya dezamAM prApta thaIne paTa viSayane prArabdha karma traNa prakAranuM che. icchA prArabdha, anicchA prArabdha ane pachI prakAza kare che, mATe netra idriya prAyaprakAza | prArabdha. kArI kahevAya che. pratikSita-prAraMbha karavAnI IcchAne prAmAthapramAva-tati tAra! vidhya evuM je kArya te; arthAta jene prAraMbha jJAnam aa pratyakSa, anumiti, Adika yathArtha karavAnI IcchA che te prArisita kahevAya. anubhavarUpa " pramA' kahevAya che. e pramAmAM ! - prArthanA-utkrativarSo ! utkarSanA raheluM che, te dharmavALA padArthamAM te dharma ! pratipAdananI IcchA. prakAraka jJAnasvarUpa prabhAva che, tene zAstramAM jhiyamU-ISTa vastunA darzanathI janya prAmANya kahe che. sukha. 2. pitAne vahAlI hoya te vastu. vedAntIo tathA mImAMsake e pramANyamAM prItiH-dayArasArdAntaHkaraNavRttivizeSaH / rUtaratva mAne che. eTale e pramANyane svataH | cAra rasavA bhInA thayelA aMtaHkaraNanI prAmANya mAne che; ane taiyAyike temAM eka prakAranI vRtti. paratatva mAne che, eTale e prAmANyane prekSamaithuna-bhogabuddhithI strIone parataH prAmANya mAne che. jevI te. cimAvaH mithaH--(gAtamamate) maraprAmANyamAM svatatva be prakAranuM cheH (1) | NathI uttara je janma te pratyabhAva nAme prameya utpatti svatasva, ane (2) jJapti svatatva. kahevAya che. (te te zabdo jevA.) che-vamatranirvAcaH prIti ! rAzcittamU-pApakSImAtrasAdhana varmA | deva, gurU ane mitrAdi viSe prItinI adhikatA. pApano kSaya mAtra kare evuM karma. jema, ratvaF-tanuprayatna dhAratva preraNa kacchacAMdrAyaNAdi e prAyazcitta rUpa kama che. ' karanArane anukULa evA prayatnanuM je, 2. prA nAma tay: 9 vitta nivAra AdhArapaNuM te. cetA taniSasaMyu prAcitta tadurastI 2. pravrutyanuhUrasAdhavatvam | pravRttine prAyazcitta' e zabadamAMnA "prAyaH" ne ! anukULa evA vyApAranuM je sAdhakapaNuM te. artha tapa che, ane " citta' zabdano artha | preratva- mASite pAyAjJAnAvavRttanizcaya che; mATe nizcayayukta je tapa te ' viSacanAH | prAyazcitta kahevAya che. | pitAthI je nikRSTa hoya tene tenI abhilASA For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (148 ) prApta karavAnA upAyanuM ajJAna hoya tethI te, te prApta karavAmAM pravRtta na thatA hoya, evA prayAya manuSyane upAya batAvavAnA saMbaMdhamAM pravRtti karavAne anukULa je vyApAra te preraNatva. prauDhoktiH- utkarSasyAhetASurakarSahetutvakalpanam / je utkarSanA hetu na heAya temAM utkarSanA hetunI kalpanA karavI te. pha phalam -- prakaraNapratipAdyasya zrUyamArNa tjjnyaanAttabhramitrayajJanuM jam / prakaraNamAM pratipAdana karelI vastunA jJAnathI zrutie kathana kareluM je tenI prAptirUpa prayAjana te phaLa kahevAya che. ra. ( brahmajJAnanAM ) sAdhanA varDa prApta thavA yeAgya je arthe te la. zArIraka mImAMsAnA cothA adhyAyamAM tenuM kathana kareluM che. ) rU. sasAdhanajIvavu levamA, m / sAdhana sahita sukhadu:khane upabhAga te kuLa. 4, svattavyatA prayAgane viSayatvam| potAnI kavyatAnI hetubhUta icchAne je viSaya hAya te la kahevAya che. prauDhivAd--vavu yurSaNyApanam pAtAnI buddhinA utkarSa jaNAvavAne je vAda te. phalavyAptiH - svaakaarvRttiprtibimbitcaitanyaviSayatvam / viSayAkAra vRttimAM pratiparihAra karavA te; athavA potAnA matanA biMbita caitanyane viSaya hovApaNuM ne kulautkarSa jaNAvavA te prADhivAda vyApti kahevAya. 2. prativAyukti svIkAratve sati svamatadoSa vihAratna svamatA baMnadhattva vA| prativAdInA thananA svIkAra karIne paNa peAtAnA matamAM prativAdIe ApelA doSanA phalacaitanyam-jJAtaM ghaTAdyavAcchinnacaita cam / jJAta evuM je dhaTAdithI avacchinna caitanya te lacaitanya. 2. antaHvALavRtyaminya caitanyam / aMtaHkaraNanI vRtti vaDe abhivyakta caitanya. eTale ghaTAdi viSaya caitanyathI abhinna evuM aMtaHkaraNanI vRttimAM pratibiMbita caitanya te lacaMtanya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. viSayAvacchinna caitanyamabhivyaktam / viSayavaDe avacchinna caittanya abhivyakta thayuM hoya te klacaitanya. GprameyaH--(gautamamate) laprameyanA e bheda che: (1) mukhya ane (2) gauNu. temAM sukhanA ke du:khanA sAkSAtkArane mukhya kuLa kahe che; ane anya vastumAtranuM nAma gAdaLa che. phalavyApyatvam - vRttipratibimbitacidabhi vyacaitanyAzrayasvaM vyAvyatvam / vRttimAM pratibiMbita caitanyavaDe abhivyakta caitanyanA Azraya heAvApaNuM te kalavyApyatva kahevAya. hajAmilAsthiIta dham--kama karavAthI amane svanI prApti thaze, evI rIte je phaLanI icchA te kalAbhidhi manamAM rAkhIne je karmAM karavAmAM Ave te kalAbhisaMdhikRtaka kahevAya. kamathI utpanna thayeluM prArabdha te kalAbhisa`dhikRta prArabdha. hecchA----sukha tathA duHkhAbhAva (duHkhanA abhAva) e bannevuM nAma 'kuLa' che. te phaLane viSaya karanArI je icchAarthAt mane sukha thAo, evI sukharUpa kRtiivaSayaka cchA tathA du:khAbhAva mane hA, e prakAranI duHkhAbhAvarUpa viSayaka icchA e bannenuM nAma lecchA che. phalopakArakAGgatvam svvyaapaaraatirivyavadhAnarAptyinAne vAratvam / potAnA vyApArathI bhinna vyavadhAna vinA pradhAnakane je upakArakapaNuM te. arthAt phakta peAtAnA vyApArathIja pradhAnakane upakAraka thAya khIjA kASTanA vyApAranI apekSA rAkhe nahi te kSepakArakakaMga kahevAya. jema--prayAja' nAme aMgayAga che, te adRSTarUpa potAnA For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 149 ) vyApAra mAtrathI daOpUNuM bhAsAdi pradhAnayAgane 8. devamanuSyAdyupAsanAkAma saGkalpA bandhaH / upakAraka thAya che, mATe prayAja e lepa- deva athavA manuSyAdinI upAsanArUpa kAma kArakAMga kahevAya che. eneja mImAMsA saMkalpa te badha 'bAvupArI' kahe che. svasambandhena viziSTatvam / kA rUpa kaLa sAthe avyavahita pUvRttitvarUpa sabaMdhe karIne je kULathI viziSTapaNuM tenuM nAma kApadhAyakatva kAraNutA, jema, ghaDA utpanna thatI vakhate kuMbhAranA hAthamAM je daMDa hoya che, te daMDamAM, avyavahita pUrvavruttivarUpa saMbaMdhavALA baTarUpa phaLavaDe viziSTatA che, enuM nAma daMDamAM lApadhAyakatvarUpa kAraNutA che. arthAt baTarUpa kuLanuM kAraNa che; evI rIte jo dAMDA ghaTarUpa phaLanuM kAraNu thatA hoya ane te, dhaDA banatI vakhate nimitta kAraNarUpe paNa hAjara hoya ( avyavahita pUvRtti hoya ) tA te dAMDA ghaDAnuM kalApadhAyakatva kAraNa kahevAya. ba jopayAyavar--AMtipUrvatti- mAtranI utpatti te badha. bandhaH - satyatveta jJAyamAno dRzyasambandhaH / dRzyasasaMbaMdha satyarUpe jaNAtA hoya te badha. 2. kAmane jJAnatAryasambandhe vA| ajJAna ane tenA kAryAMrUpa jagatanI sAthe AtmAnA : sabaMdha te adha. ku. nimAyAMzasiddhatva:| aNui mAdi ATha prakAranAM aizvayanI AzAvarDa siddha evA saMkalpa te aMdha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9. saMkalpamAtra sambhavo bandhaH / saMkalpa 6. varNAzramadharmadharmanuM vaSaH / varSoMzramanAM dharmAMkamAM karavAnA saMkalpa te adha. 6. yAgavatatapodAnavidhividhAnajJAnasambhavo bandhaH / yAga, mata, tapa, dAnavidhinA vidhinA vidhAnanuM jJAna, e sarvane saMbhava te adha. 7. varune kSApekSA saMjvA vandhaH kevaLa meAkSanI apekSAthI saMkalpa karavA te badha vanyapArtha (jaina mate)--kama te badha kahe che. arthAt cAra prakAranAM dhAtika ane cAra prakAranAM adhAti ka, ema Apha prakAranAM karma janmanAM hetu hovAthI te baMdha kahevAya che. caDhavAnlR ( vavazeH )> rUpa ke sparzanuM pratyakSa jJAna thAya te baLavAna rUpa ke baLavAn sparze kahevAya che. phaLanI dila sAdhanam--svargAdi AthI rahita yane je yajJAdika karavAmAM Ave che, te yajJAdika / AtmajJAnanAM bahiraMga sAdhana kahevAya che. Dhimulatvam----bahAranA viSeA tarapha mananuM valaNa hovApaNuM. vAvam--(sanyAsInA eka prakAra) jene zauyanA agarUpe ghaNuM pANI joie te bahUdaka kahevAya. badakamAM rahetre atipa dharma te adbhUdakatva. bAdhaH - pUrvapratyayasya vyadhikaraNaprakAra krvnizcaya: / prathama thayelA jJAnanuM je adhikaraNa hoya tenAthI bhinna adhikaraNavALuM te jJAna che, evA nizcaya. 2. aparokSamithyAtvanizcayeA vaSaH / amuka 4. camacA mahattva anyaH / yamaniya-vastu mithyA che evA sAkSAt je nizcaya te mAdi aSTAMgayeAgane soMkalpa te badha Aya. rU. saviAsAviyAnivRttiH / kA sahita avidyAnI nivRtti te bAdha. 4. pratItArthe parityajyAnyArthakalpanaM bAdhaH / je padArtha jaNAto heAya tene cheDIne te sthaLe khIjA padArthanI kalpanA te bAdha. 5. adhiSThAnanA vAstava svarUpanA sAkSAkArathI kAryanA potAnA upAdAna kAraNarUpa For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (159) ajJAna sahita je nAza che, tenuM nAma bAdha vA:-razAstrArthajJAnAvivArA: zAstranA che. jema-chIparUpa adhikAnano sAkSAtkAra arthajJAnanA vivekathI rahita te bAla thavAthI rUpArUpI kAryane pitAnA upAdAna | kahevAya che. ajJAnasahita je nAza thAya che-arthAta "A 2. adhItavyAkaraNakAvyakozo'nadhIta vedAntA rUDuM che e buddhine nAza thAya che te yAda che je vyAkaraNa, kAvya ane keza bAdha che. bhaNyA hoya, ane vedAnta na bhaNyo 6. viSayanA abhAvanI pramA te bAdha hoya te bAla. (Apavo zabda juo.) bAdhanA traNa prakAra vIudAnavasamAdhi --bahAranAM cheH (1) zAstrIya bAdha; (2) yAtika bAdha; dothI mitra eTale bahAranA je sUryAdi (3) prAyayika bAdha. padArtho, tene huM draSTA chuM te sUryAdikamAM huM bAdhasamAnAdhikaraNyam-anyatarasyabAdhena anusmRta chuM, e savikalpa samAdhi te sImAnAvikhyama | sAmAnAdhikaraNyavALAM be bAhyadakSyAnuvidda samAdhi jANa. bAhyadakSyAviddhArthaka padomAMthI ekanA vAcyArthane bAdha naviddha ane aMtara dazyAnuviddha samAdhine karIne bIjA avirodhI arthanuM grahaNa karavuM savikalpa samAdhimAM aMtarbhAva thAya che. te. jema "je cAra dekhAte hatA te te jhADanuM ! vAghanipadharAtra--chIMpamAM A huM che." emAM cora ane huM e viruddhArthaka samAnAdhikaraNa pado che; temAMthI cAra bAdha rUyuM che ane deraDImAM A sApa che, evuM je bhramajJAna thAya che, te brAhmanirupAdhika bhrama karIne ThuMThuM grahaNa karavuM, te bAdhasamAnAdhi kahevAya che. karaNya che. vAMdho-kAvA vyApAra | jethI vAghanarvivApuramA-bahAranAM do prANanA viyogerUpa phaLa upaje evo vyApAra. viSe kalpanA rahita samAdhei te bAghanivAyata -bApane je viSaya te bAdhita vikalpaka samAdhi. (sUryAdi bahAranA padArthone kahevAya. bahAranA dasyo jANavAM). vadhata:-(mAsa) caca : sAcA ___ bAhyapratyakSapramA-smRtibhinnatve sati mAvaH pramANe nizcitaH vASitaHA je hetunA ne lAgadhanavAsthAvarajJAnama! smRtijJAnathI bhinna sAdhyane abhAva bIjA koI pratyakSAdika hoIne abAdhita evA bahAranA padArthone pramANuvaDe nizcita hoya che te hetu bAdhita viSaya karanAruM je jJAna te bAhya pratyakSa nAme hetvAbhAsa kahevAya che. jema-diranu pramAM kahevAya. kaccatvA nakA ' (agni uSNatA vinAne vAchatyakSa mALa--pAMca jJAnendriyone che, dravyarUpa hovAthI, jaLanI peThe) A bahAranuM pratyakSa pramANa kahe che. anumAnamAM dravyatvarUpa hetunuM anuSyatva sAdhya vAraMdhAtaH-kaThina svabhAvavALA che; te anuSNava sAdhyane abhAva uSNatva pArthiva paramANu, snigdha svabhAvavALA jalIya che. te uSNatva agnirUpa pakSa viSe sarva paramANu, uSNu svabhAvavALA taijasa paramANu, prANIone vapha IdriyarUpa pratyakSa pramANadDe | tathA calana svabhAvavALA vAyavIya paramANu, nizcita che, mATe e dravyatva hetu bAdhita che. e cAre prakAranA paramANuone je bhUta A bAdhita hetunuM jJAna sAkSAta anumiti- | bhautika saMdhAta che, te saMghAta bAhya bhegya. nuMja pratibaMdhaka hoya che. saMdhAta kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 151 ) sUryAdikathI huM asaMga chuM, evA zabdasahita je samAdhi te bAhyazabdAnuviddasamAdhi. vAghaucar--jalamRttikAdi vaDe zarIrane zuddha karavuM te. vAgharAvvAnuviddhasamAdhiH--bahAranA anitya evA be prakAranI che. temAM IzvarAtmAnI buddhi nitya, pratyakSa ane eka hAya che; tathA jIvAtmAnI buddhi anitya, pratyakSa ane parAkSa, tathA nAnA hoya che. vAdyopAdhi prama:-rakta guNathI rahita evA sphaTikamAM rAtA raMganA phUlanI samIpatAne lIdhe 'sphaTika rAtA che' evA je bhrama upaje che, te bAthasApAdhika bhrama kahevAya che. bimbatvam - upAdhyantargatatve sati upaacandrarvatAmiAii: sthitatvam / je upAdhinI aMdara raheluM chatAM upAdhinI aMdaranA rUpathI jenuM rUpa jUduM na heAya evuM, ane upAdhithI je bahAra raheluM hoya te nimna. jema, jaLa rUpa upAdhimAM raheluM caMdranuM pratibiMba che, ane AkAzamAMne caMdra e upAdhithI bahAra che. e upAdhithI bahAranA caMdra upAdhinI aMdaranA caMdrathI jUdo nathI. mATe upAdhithI bahAranA caMdra te biba kahevAya che. 36tA--sajJAnapatA / jJAnadhanatA; kevaLa jJAnathIja paripUNaeN tA. buddhi: - jAnAmityanuvyavasAyaviSaya vRtti gunntvsthAvyanatimatI yuddhiH / huM jANuM chuM e yathA anubhava cAra prakAranA hoya che. vAghAlanam--da, mRgacarma, vagere (1) pratyakSa, (ra) anumiti, (3) upamiti, esavAnAM Asana. ane (4) zAbda. prakAranA anuvyavasAya jJAnanA viSayamAM vanArI tathA guNutva jAtinI vyApya evI je buddhiva jAtivALe! guNa te buddhi. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. jAnAmItyanuvyavasAyaviSayaguNA buddhiH / huM jANuM chuM evA anuvyavasAya jJAnanA je viSaya hoya tathA je guNa paNu hAya te buddhi. anitya buddhi (1) anubhUti, ane (ra) smRti, ema e prakAranI hAya che. e banne prakAranI buddhi (anubhUti ane smRti) (1) yathA ane (2) ayathAya, evA be prakAranI hoya che. pratyakSa yathArtha anubhava cha prakAranA hAya cheH (1) dhrANux, (2) rAsana, (3) cAkSuSa, (4) spAna, (5) zrAvaNu, ane (6) mAnasa, e chae prakAranuM pratyakSa (1) savikalpaka ane (2) nirvikalpaka evA e prakAranuM hAya che. vaLI te (1) laukika pratyakSa ane (ra) alaukika pratyakSa evA be prakAranuM paNu hAya che. alaukika pratyakSa traNa prakAranuM hAya cheH (1) sAmAnyalakSaNasannikaSaeNjanya, (ra) jJAnalakSaNasannikajanya, ane (3) ceAgaja - dhama lakSaNasantika janya, ayathArtha anubhava traNa prakAranA hoya cheH (1) saMzaya, (2) viparyaya ane (3) ta ruddhivaSyam (bauddhamate) aittika; AlayavijJAnathI bhinna sarva jagat te zudghimAdhya. vruddhimatA--zravaNa karelA ane grahaNa karavAmAM eTale smaraNamAM rAkhI rahevAmAM buddhinI je akuzaLatA tenuM nAma buddhinI maMdatA. rU. nizcayAsmiAntaH karaNavRttirbuddhiH / aMtaHkaraNanI je nizcayarUpa vRtti te buddhi. vruttizuLaH--jJAnarUpa buddhi guNa te eka karanI puSTi vagerenuM hetupaNuM, AtmAmAMja rahe che. e buddhi nitya ane zodhaH--caitanam / caitanya. vRMdRLatva zarIranraddhAvidetutvam / / zarI For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (lakSaNa) che. ( 15 ) ' vapUrNatA-ajJAnI manuSyane jema ! heya, temaja upAdAna kAraNa hoya, evI rIte deha viSe AtmApaNAnI daDha buddhi hoya che, je abhina nimittapAdAne kAraNupaNuM te tema paramAtmAmAM je AtmApaNAnI daDha buddhi brahmanuM taTastha lakSaNa udA-jema karoLiyA hovI te bodhanI pUrNatAne avadhi che. pitAnA zarIramAMthI tAMtaNa kADhIne te vaDe ' voTa-ahaMkArAdikanI sAthe jALanI racanA kare che mATe te kaLiye AtmAnI tAdAo adhyArUpa graMthine je ! jALanuM upAdAna kAraNa che tema nimitta kAraNa pharIne udaya na tha te bodhanuM phaLa che. paNa che. tenI peThe brahmanI sattA vinA jagatanI vadhasApanamU-zravaNa, manana ane | sattA hoI zake nahi, tathA evI jagatanI nididhyAsana, e traNa bedhanAM (jJAnanAM) sattA havAmAM brahma sivAya bIjuM kaI sAdhana che. | svataMtra kAraNa jovAmAM AvatuM nathI mATe vadhavmU-mithyA evA dehAdika brahma paNa jagatanuM abhinna nimittapAdAna kAraNa che. padArthothI pratyapha AtmAnuM je vivecana (jUdo karIne jANavApaNuM) te bedhanuM (jJAnanuM svarUpa 3. bhUtopAdAna kAraNatve sati kartRtvam / AkAzAdi bhUtonuM upAdAnatva hoIne je kartAbrhm-nikhilnaamruupaatmkprpnycaakaarenn pari- | paNuM te brahmanuM taTasthatva. jamamAnamAyAdhiSThAnama | nAmarUpAtmaka saghaLA | 4. samagra jagatanuM upAdAnapaNuM e paNa saghaLA jagatane AkAre pariNAma pAmI ! brahmanuM taTastha lakSaNa che. mAyAnuM adhiSThAna te brahma. brahmanag -karAmalakata saMzaya tathA trArthamaH-3pasthasaMcaH upastha Ikiyano viparIta bhAvanAthI rahita je akhaMDa ekarasa nigraha kare te. AnaMda brahmanA sAkSAtkAravALA hoya te. - 2. gAmathunarjanamAM ATha prakAranA trahmavetta-huM brahma chuM, evo sAkSAtkAra maithunane tyAga, e ATha prakAra A pramANe jene thayo hoya te. ( jJAnanI " sattA pati' che -"naM spardhAnuM kendra: vIrtane mAthAmAM bhUmikAvALAne e zabda lAgu paDe che.) saMkalpo'dhyavasAyazcakriyAnittireva ca / etanmaithuna traviddhAvAna -brahma ane AtmAnA maTA (rAjapUrvakanuNatam) | " strInuM darzana, ekavAmAM samAdhivALA hoya che. A purUSa sparzana, keli, kIrtana, guhya bhASaNa, saMkalpa, pitAnI meLe samAdhimAMthI jAgI zakato nathI. nizcaya, ane kriyA nivRtti, e saghaLuM rAga | (jJAnanI "padArthobhAvanI' bhUmikAvALo.). pUrvaka karavAmAM Ave che te aSTAMga maithuna vakSag -brahmAkyarUpa samAdhikahevAya che. (darzanAdi ATha prakAranAM lakSaNa mAMthI je potAnI meLe ke bIjAthI jagI te te zabdomAM jevAM.) | zake che te. ( turyAvALo.) trasta thakSaNAmu:-pATutpattirithati- traraMtha-laikika vaidika sarvavyApArothI cAravim | jagatanI utpatti, sthiti : rahita thaIne kevaLa brahma ciMtana parAyaNa je ane layanuM kAraNapaNuM, e brahmanuM taTastha { purUSa hoya tene brahmasaMstha kahe che. lakSaNa che. - brahmAjI -svAvaraNamUtakAparvatatA2 jhAkajhamAmannanimittAvAnaLamAM pRthavItavAdyasamu sakritama pitAnA AvajagatanI utpatti vagerenuM je nimitta kAraNa raNabhUta lokAka parvata, tenI bahAranI For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (153), kAMcana bhUmi, tenI bahArane ghane samudra, e sahita, te brahmAMDa. ma:-cAratvena jJAnam | amuka brahmAnA -vaitamAnAmAvaviriTanidrAmAva- devAdika ArAdhya che evuM jJAna te bhakita. nadrAmamuhanRcamacAvaH je AnaM- 1 2. cAraviSayanA parva marjitvamA ArAdhya damAM dvata padArthanuM bhAna hetuM nathI, tathA je devAdi viSayaka je rAga te bhakti. kALamAM nidrA paNa hotI nathI, evI brahmanA mAja-viSAvijanavanivaghanazvetatarapha abhimukha thayelI vRtti vaDe vyakta thato navathAnam amuka viSayanA darzana ke je AnaMda te brahmAnaMda. | zravaNa vaDe cittanI je asthiratA te bhaya. brAhmaNatvam-brAhmaNetarAvRttitve sati sakala- bhaviSyasvama-vartamAnaprAgabhAvapratiyogitvaM grAmajIvyAvRtti-je jAti brAhmaNathI ita maviSyama ! je je kriyA tathA je je ramAM na haine saghaLI brAhmaNa vyaktiomAM janya padArtha A vartamAna kALathI have rahetI hoya te jAtine brAhmaNatva kahe che. pachI utpanna thanArAM che, te te kriyA ane 2. taY: dhuraM ca cAnizva caitallAghAraNa te te janya padArthane A vartamAna kALamAM tapa: tAkhyAM cA DhIne gAtagrAhya va sa nA prAgabhAva rahe che. prAgabhAvanuM pratiyogIpaNuM tapa, vedAdhyayana ane brAhmaNanI yonithI janma, te te kriyA ane te te janya padArthamAM che. e traNa vAnAM brAhmaNatvanAM hetu che; temAM je eja te kriyAomAM tathA te janya padArthomAM tapa ane vedAdhyayanathI rahita hoya tene te bhaviSyapaNuM che. te phakta jAtibrAhmaNa jANo. mA -lAkSaNika (eTale lakSaNa vaDe grAnnAmAT:--rmavidhArava vavacam ! samajAya evuM) zaiNa; aupacArika karmanuM vidhAna karanAruM (vedanuM) vAkya te allAkSaTI-zAparityAbrAhmaNabhAga, athavA. naiveze vRttiH I zakyanA eka dezane parityAga 2. mannatavarNaprAmA vA | karIne eka dezamAM vartavuM te bhAga tyAga maMtranA tAtparyAthane prakAza karanAre vedano je lakSaNA. jema "taravA (te tuM che)' ityAdi bhAga te brAhmaNa kahevAya che. | vAkayamAM sarvatva, alpAtvAdi viruddha aMzano rU. ve ta memanavam maMtra parityAga karIne cetana mAtrano abheda te bhAgabhAgathI bhinna e je vedano bhAga te brAhmaNa. | tyAgalakSaNa. e brAhmaNa bhAga traNa prakArano che, (1) 2. citArachedraratyAna mitravidharU5; (2) arthavAdarUpa; ane (3) te vicAravA RkSaLA mAvAsyA akSaNa | zayabannethI vilakSaNa. tAnA avacchedakane parityAga karIne vyakti grAhI vikallabhyAsa -3pakSAma mAtramAM baMdhanI prAjikA lakSaNe te bhAgavidita sati sAdhanavaidhAvirsa varmApUrva- tyAgalakSaNa. zivam | apakSa AtmajJAnIne je saMnyAsa bhaagaasiddhiH-pksstaavcchedksaamaanaadhilevAno vidhithI prApta hoine, sAdhana sahita | jarA mAvaH pakSamAM rahelI pakSatArUpa sakala karmanA tyAgapUrvaka saMnyAsIe dhAraNa avayachedaka vaDe sAdhyanA hetune je abhAva te karavAnAM daMDa, kamaMDalu, kASAya vastrAdi dhAraNa bhAgAsiddha hetu kahevAya. jema, pRthvI kanyavatI, karavApaNuM jemAM hoya, te brAhmaNane yogya ! ghaTavAn pRthvI gaMdha guNavALI che, ghaTavarUpa viThasaMnyAsa kahevAya. ! hetuthI.' e anumAnamAM pRthvIpakSa che. e For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 154 ) pakSatAmAM rahelI pakSatAnuM avacchedaka pRthvItva che. e pRthvItvanuM sAmAnyAdhikaraNya ghaTa, paTa, che. jo ke samavAya dravya guNuArdikamAM samavAya sabaMdhe karIne rahetA nathI, paNa svarUpa saMbadhe vageremAM che. mATe jo ghaTava e sAmAnadhi-karIne rahe che, tathApi samavAyanA svarUpa saMbaMdha samavAya rUpa ja che. AvI rIte ekA samavAya sabaMdhe karIne sattA ti sAmAnyAdika traNe padArthImAM rahe che, mATe e bhAvatvanuM lakSaNa ghaTe che. karaNyanA baLathI gaMdhavattvane hetu thAya te te ghaTava eja pRthIvarUpa sAmAnAdhikaraNyanA khaLathI paTane paNa hetu thavA joie; paNa Tatva e paTanA hetu che, ema teA kASTha kahe ja nahi. mATe sAmAnAdhikaraNyanA baLathI eka bhAgamAM kadAca hetu jevu' jaNAtuM hoya tathApi khIjI jagAe te hetunA abhAva spaSTa hAvAthI ene bhAgAsiMghe (hetvAbhAsa) kahe che. (vizeSa khulAsA mATe sapasiddha zabda juo.) mAvArtha-anitya dravya, anityaguNa, ane anitya karma, e traNene bhAvakAryAM he che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAratavarSam -- uttareNa samudrasya himAdrezcaiva bhAvavikAraH - pUrvAvasthA parityAge styvaidhAntarAntiH| pUrvAvasthAnA parityAga thayA pachI je bIjI avasthA prApta thavI te bhAvavikAra, jema-jJAyate ( utpanna thAya che ). rakSine varSe tadnArata nAma mAratI catra sampati:ati ( astitvamAM hoya che ), vardhata vRddhi // 1 // samudrathI uttaramAM ane himAlayathI pAme che), viriLamate pariNAma pAme che dakSiNamAM je deza che, te bhAratavarSa kahevAya paripakva thAya che), pakSIyate (kSINa thavA mAMDe che), ane vinati ( nAza pAme che) evA cha bhAvavikAra niruktamAM yAke kahyA che. che, jyAM bharatarAjAnI prajA vase che. mAvaH-yinivRtyarviH, yiva thA, kriyAvAH tuM vA kriyAvaDe siddha thAya evA artho te bhAva, athavA kriyA paNa bhAva; athavA kriyAnuM mULa te bhAva. mAvatvam--samavAyaivArthasamavAyAnyatarakSanya spena sattAvaranuM mAvatvam / samavAya saMbadhe karIne athavA ekA samavAya saMbadhe karIne je sattA jAtimattva che, tenuM nAma bhAvatva jema, dravya, guNa, karmA, e traNamAM teA sattA jAti samavAya sabaMdhe karIne rahe che, ane sAmAnya, vizeSa samavAya, e traNa padArthImAM tA sattA jAti ekAya samavAya sabaMdhe karIne rahe che. eTale dravya, guNu, ka rUpa eka arthamAM sattA jAti samavAya saMbadhe karIne rahe che, te vyAdi rUpa eka arthImAM te sAmAnyAdika traNe padArtha paNa samavAya saMbadhe vaDe rahe che. enuM nAma ekAca samavAya saMbadha | 2. vidhimulapratItie mavatvam / vidhimukha ( abhAvarUpa nahi evI je 'che'evI ) pratIti thavApaNa' te bhAvatva kahevAya. mAthAdvaitamU--vedAntamAM ajJAnane bhAva rUpa padArtha mAnyA che. e bhAvarUpa ajJAnanI nivRtti e abhAvarUpa che, mATe, ajJAnane abhAva brahmamAM hovAthI brahmamAM dvaita thatuM nathI--brahmanuM adbhuta jatuM rahetuM nathI. evI rItanA brahmanA advaitane bhAvAdvaita kahe che. bhASaNam - yakkiM ca jJAnAnukUlazabdaprayogaH / koipaNe (vivakSita) jJAna thavAne anukULa je zabdaprayAga te bhASaNuM. mAthA--pratijJApUvAcam / pratijJAnuM sUcaka vAkya te bhASA. ra. bhANa; athavA jenAvaDe bhASaNa thaI zake che te bhASA. 2. tattAHnanavartananirvAvAdyam / te te dezamAM rahenArA lokonA potAnA vyavahAranA nirvAha karanArUM vAkya te bhASA, bhASyam - sUtrArthe varNyate yatra vAkyaiH sUtrAnusArimi: vAni ca varjyante mAdhyuM. For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 155 ) mAviSe viduHAlA jemAM sUtrane anusaratAM (2) milsa-bhikSAne mATe ke maLamUtra vA vaDe sUtrane artha varSo heya tathA tyAgane mATe je eka ejanathI vadhAre AgaLa bhASakAranAM pitAnA padonuM paNa varNana karyuM jato nathI tene paMgu (pAMgaLa) bhikSu jovo. hoya tene bhASyane jANanArA vidvAne bhASya (3) vacmizna -je bhikSu Aja janmelI athavA seLa varSanI athavA so varSanI strIne mAsuma-dhoLuM ane caLakatuM. joine nirvikAra rahe che tene paMDha bhikSu mikSA-rAsamAtram ! eka grAsa jANu. jeTaluM anna te bhikSA. (4) amiThu - bhikSu ubho hoya ke cAlato hoya tathApi cAre pAsa jenI AMkha 2. prAsamAnaM bhavebhikSA puSkalaM tu catu be be hAtha karatAM vadhAre na jatI hoya tene guNam / puSkalAni ca catvAri hantakAro vidhIyate aMdhabhikSu jANo. chelA eka grAma jeTaluM anna te bhikSA: cAra (5) yamallu hitAhita athavA manane grAsa eTale eka puSkala; ane cAra puSkala AnaMda ke kheda Ape evuM vacana kAne paDayA athavA seLa grAsa eTale huMkAra kahevAya. | chatAM je sAMbhaLatuM nathI tene behere bhikSa mithu-vinavI . bhikSAvaDe nirvAha jANo. karanAra te bhikSu. (6) mumakSa -viSayo samIpa chatAM 2. mikSavArA athavA bhikSA karanAra ane indriyo sArI chatAM je UMghelAnI peThe paNa bhikSu kahevAya. tenA tarapha lakSa ApatuM nathI, tene mugdha bhikSu rU. caturthI mikSa saMnyAsI paNa jANa. bhikSu kahevAya. athavA mijamu-Atvim | bhedanuM je che. caritra zrAvArI vavighAthI puruSa : anuyogIpaNuM eTale je padArthamAM bheda raheze adhvagaH kSINavRttizca Sar3ete bhikSavaH smRtAH / / rahelo hoya te padArthamAM rahele dharma. saMnyAsI, brahmacArI, vidyArthI, gurUnuM piSaNa 2. medhavarAraMa 1 bhedanuM adhikaraNapaNuM. karanAra, pravAsI ane jene nirvAhanAM sAdhana bhUtatvam --- bahirindriyagrAdya vizeSaguNavattvaM na hoya e e cha bhikSuo kahevAya che. ' mUtavam ! bAhya iyijanya jJAnanA viSayabhUta mikSa -mani: gva para je vizeSa guNa che te vizeSa guNavatvanuM nAma dhara itta cA muute suvicA: pa mUmI ! bhUtatva che. jema-gaMdha, rasa, rU5, sparza, milupurA: 1 ajila, paMDha, paMgu, aMdha, zabda, A pAMca vizeSa guNa krame karIne prANa, badhira ane mugdha, e cha prakAranA pRthvI | rasana, cakSu, vapha. ane zrotra, e pAMca bAhya upara bhikSa jANavA. zAstrakAroe temanAM Ikriyajanya jJAnanA viSaya che. te gaMdhAdi lakSaNe A pramANe kahyAM cheH- | pAMca vizeSa guNa yathAkrame pRthvI, jaLa, teja, (1) nama:--je khAtI vakhate A vAyu ane AkAza, e pAMca dravyomAM samavAya sAruM sAruM che ke mAThuM che ema kahetA nathI, tema saMbaMdhe karIne rahelA che. mATe pRthvI Adika je hita, mita, ane satyaja bole che. tene pAcekamAM rahele dharma te bhUtatva che. ajika (jIbha vagarane) bhikSu (saMnyAsI) 1 _ bhUtaprativandhaH-pUrvAnubhUtaviSayasyAvazena punaH jANavo. ne punaH smaraNa ! pUrva anubhavelA viSayanuM For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 156 ) avazapaNe krIkarIne smaraNa thayA kare te bhUtapratiSmadha kahevAya. bhUtArthavAdaH -- tatkAle tadguNajJApakaH zabdA mRtArthavAva:| te guNanA vidyamAna kALamAM te guNanuM medhaka je vAkya che, te bhUtAvAdana kahevAya che. jema,--jJAAmarthya zUra:-A purUSa vRddhAvasthAmAM paNa zA che." A vAkya jarAvasthA viSe vidyamAna tAnuM kathana kare che, mATe e vAya bhUtAvAda kahevAya che. mUminA--anya uDayapravezaH / (nATakamAM) anyanuM rUpa dhAraNa karIne anyane praveza te bhUmikA. jema, " harizcaMdranI bhUmikA dhAraNa karIne naTa praveza kare che. 2. anyAnyAmAtrA meTH | anyAnyAbhAva nAmanA abhAvane bheda kahuM che. 2. pramALAntaravivadhatA ridviryavatra-viziSTa AtmA. DaZvAva:| bIjA koI pramANa sAthe vidha rahita, tathA bIjA koi pramANanI prAptithI rahita je arthavAda te zrutaHvAda. jema,phdro vRtrAya vapramucata-iMdre bhRtrAsuranI sAme vajra ugAmyuM." e vAkayanI pramANatA mATe phakta zabdapramANu sivAya khIjuM kAI vAya nathI, tema e vAkyAthane siddha karavAne khIjuM kAI pramANa nathI, ema hAne e aMvAda vAya che, mATe e bhUtAvAda che, 2. harmyaderuttarottarabhUmivat citajJAnAnyatasyA. vavizeSaH / jema havelImAM pahele majalA, te majalA ema uttarazattara upara upara caDhatA mALa hoya che, tema citta ke jJAnanI caDhatI pAyarIne bhUmikA kahe che. bhedAbhAvaH - (bhedAdhikAre) mAnAbhAvAdayuktezva na bhidezvarajIvayeH / jIvAnAmacitAM caiva nAtmaneA parasparam // 1 // bhedadhiHkAra' nAme graMthamAM kahe che ke--jIva ane IzvaranA, jIva ane jaDano, jIvAno ke jaDAnA paraspara bheda nathI; kemake tevA bheda hovAnuM pramANa nathI tema yukti paNa nathI. mATe e bhedAbhAva che. mottA--sukhAkAra a'taHkaraNanI vRttivaDe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. AnaMdamayakozatI upAdhivALA AtmA te bhAtA kahevAya che. 6. sukhaduHkhAkAravRtyupahitaM caitanyam / aMtaHkaraNunI sukhAkAra ke duHkhAkAra vRttinI upAdhivALuM caitanya te bhAtA. bhogaH - sukhaduHkhAntarasAkSAtkAro bhogaH / huM sukhI chuM, huM duHkhI, e pramANe je sukhadu:khanA sAkSAtkAra che, tenuM nAma bhAga. bhogyam - sukhaduHkhAnyatarasAkSAtkAri jJAna - viSayaH / sukha ke duHkha emAMthI game te ekanA sAkSAtkara karanAranA jJAnane je viSaya te bhAgya kahevAya. bhImaM tejaH- pArthivamAtregvanaM tejo bhaumaM teH / kASTAdika pArthiva padArtha jenuM IMdhana che evuM teja te bhauma teja kahevAya che. prasiddha agni ane AgiyA jIvaDA vageremAM raheluM teja te evuM teja che. 6. pracAJanasamvAviyA yutti: / prayeAjanane prApta karI ApanArI yojanA te bhUmikA. mUtsAH--prAzinAM jmajJAnameLa* sthAnavizeSaH / prANIone potAnAM kama ke jJAnanA kULanA bhAga mATe amuka sthAna rUpa je bhUmi Adika leka che te. 3. niSphalapravRttijanakA bodho nabhaH / meH- pRthakaranam / jUduM karavuM ke kI niSphaLa pravRttinuM janaka evuM je jJAna, batAvavuM te bheda. te bhrama. ama :--asmitaghaaA zramaH / jyAM amuka padArtha nathI. tyAM te padArtha che evI mAnyatA te bhrama. 2. roSananyajJAnaM bhramaH| netrAdinA doSathI utpanna thayeluM jJAna te bhrama. For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 17 ) 4. tamAravatti tAra jJAnanA kyAM ane (3) vastu nidezAtmaka maMgala. (lakSaNa je vastune abhAva hoya tyAM te vastunuM te te zabdomAM jevAM.) jJAna te bhrama jema, mRgajaLamAM jaLanuM jJAna matama-sammatamA jemAM saMmati hoya te. te zrama, 2. matAnA je artha dhAreluM hoya e bhrama be prakAra che: (1) sopAdhika tenuM nAma. bhrama, ane (2) nirUpAdhika bhrama, (lakSaNe ___matAnujJA-svapakSe doSamanutya parapakSe te te zabdamAM jevAM.) vAmiyA mAtAnuM ! pitAnA pakSamAM prApta sAttiH-je pratItinA uttara kALamAM thayelA dezano uddhAra na karatAM je parapakSa virodhI pratIti thAya che te pratItine brAnti viSe doSanuM kathana, tenuM nAma matAnusA. kahe che. jema, chIMpamAM rUpAnI pratIti thayA pachI "A rUpuM nathI' evI virodhI pratIti | mara:-svamAnaspattivAnAm ! pitAnuM thAya che. chIMpamAM rUpAnI pratIti e bhrAnita che. mAna ane saMpatti joIne je sahana na 2. atAtvikAnyathAbhAvena vastvagAhanam / thavApaNuM-karavI na zakAvApaNuM te matsara. vastunA kharApaNa viSe nizcaya karyA pahelAM, 2. parasanapUrvavarSavADA | te vastu hoya tethI bhinapaNe tene jANavI ! bIjAno utkarSa sahana na thavo ane te sAthe te brAnita. pitAnA utkarSanI icchA te matsara. jharatakatAvAca-ahaMkAranuM sAkSI sAthe tAdAmya te bhrAMtijatAdAtmya kahevAya che. ma -marasadazaH ve vati nittavRtti | mArA jevo bIjo koNa che evI cittanI | vRtti ke harSanI vRtti te mada. amu-karmatharya siddhiY / irachelA 2. vidyATrinimittA mitrAdhiyaH arthanI siddhi te maMgala. athavA ' vidyA, dhana, kuLa, vagere nimittathI pati 2. amitArtha siddhiH dhArelA arthanI | bIjA karatAM zreSTha che evI buddhi te mada. siddhi te maMgala. __ madhyamA vaannii-hRcckrsthvaayybhivyNgyst2. mANitipaumUtativiravivAta- to dhRNAsmArAHA je zabda hadayacakramAM vayam ! kaI arthanI samApti thavAmAM prati rahelA vAyuvaDe abhivyakta thato heya, ane baMdhaka rUpa thanArAM amuka pApane nAza muccAsti zabda tenA karatAM paNa skUla karavApaNuM te maMgalava. | heya, te madhyamAvANI 4. vighnabhinnatve sati vighnadhvaMsapratibandhakAbhAva bhinnatve sati prAripsitavighnadhvaMsAsAdhAraNa madhyasthaH-vivadamAnayoH sadasadvAkya vicA ra: be jaNa vivAda karatA hoya temanA jALavaM mAtram vighathI ane vighane nAza kharAkhoTA vAkyano vicAra karanAra te madhyastha. karanArane aTakAvanAra je pratibaMdhaka, tenA abhAvathI paNa bhinna heIne prAraMbha karavA 2. athavA be vivAdIomAMthI je baMnene icchelA kAryanA vighanA nAzanuM je asA- pakSapAtI ke hiteSI heya, te madhyastha. dhAraNa kAraNupaNuM te maMgalatva. mana-saMgenAmAnti mArA je maMgala traNa prakAranuM cheH (1) AzIrvA- dravya saMga saMbadhe karIne AtmAnuM grAhaka dAtmaka maMgala; (2) namaskArAtmaka maMgala; heIne Idriya paNa hoya te mana. ma For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 158 ) 2. mana vanatinmanaH je dravya samavAya zabda pramANathI nizcita karelA arthamAM koI saMbaMdhe karIne manasva jAtivALuM hoya che te bIjA pramANathI virodhanI zaMkA thAya tyAre dravya mana kahevAya che. te dUra karavAne anukULa tarkavaDe AtmarU. saMvivAhapAmavRttimanta:karaNa saMka- | jJAnane utpanna karanAra je manane vyApAra te lpavikalpAtmaka vRttivALuM aMtaHkaraNa te mAna. manana kahevAya che. 4. apaJcIkRtabhUtakAryatve sati jJAnakobhaya 4. sAdhakabAdhakapramANapanyAsarUpayuktimiH cAravaM mana(trA apaMcIkRta bhUtAnuM kArya | RcarcAnuntine mananamAM sAdhaka ane bAdhaka heine jJAna tathA karma bannenuM je karaNa pramANe raju karavArUpa yuktio vaDe zratinA (sAdhana) heya te mana. arthanuM anuciMtana te manana. 1. mukavAlijjALave satacinT 5. anumAnAdika yuktiothI AtmAne sukhaduHkhAdinA sAkSAtkAranuM kAraNa je dadriya : vicAra te manana. athavA te mana. 6. bRtArthapattimittinuM | zravaNa 6. advitatve sati cAvavuM mana: karelA arthanuM zrutianukULa yuktio vaDe sparzathI rahita heIne je kriyAvALuM hoya ciMtana te manana kahevAya che. te mana. manAtazuLa -mana nAme dravyamAM (1) 7. dravyasamavayamarajasvItApuramata dravya- saMkhyA, (2) parimANa, (3) pRthakva, (4) vAparajJAtirmanaHA dravya jenuM samavAya kAraNa sayoga, (5) vibhAga; (6) parava, (7) nathI, paNa aNumAM samAveta je dravyatva ! aparatva, ane (8) vega, e ATha guNa nAmanI apara jAti te mana. rahelA che. 8. lAkha tathA senAnI peThe sAvayava tathA mananA -rAjasa tAmasa vRttiono kAmAdivRtti rUpe pariNAmavALuM je aMtaHkaraNa, nirodha karIne mananI sUkSmatA saMpAdana karavI te mananarUpa hovAthI mana kahevAya che. te mananano guNa che. mananam-sAdhakabAdhakapramANopanpAsarUpayu- 2. vRttirUpapariNAmatyAgena nirodhaakaarprijimita nattine manana | zravaNa karelA ! nAma: mananI vRttirU5 pariNAmano tyAga arthamAM je pramANo sAdhaka eTale siddha karIne tene nirodharUpa pariNAma prApta karavA karanArAM che, tathA te arthathI viparIta | te-manane vicAra karatAM aTakAvavuM te-manano arthanAM je pramANo bAdhaka che, te pramANenI guNa che. skRrtirUpa yuktio vaDe zravaNa karelA arthanuM manoma -mane tirAdhirAca: manathI punaH punaH ciMtana, tenuM nAma manana, bhinna bIjI koI upAdhithI rahita te - 2. dritiyA Na ravarAnivarNavatyu- manomaya. racanu sanyAne mananA brahmasUtranA bIjA adhyAya- | manamA -ndriH sahita mana: mAM je artha kahyo che, tenA asatapaNanI pAMca karmendriya sahita mana te manomaya koza zaMkAnI nivartaka yuktionuM ciMtana karavuM kahevAya che. te manana. mane vyasanama- lIrAtamUrta sthAnamAM rU. zIvArirthe nAnAntaviparAyAM tane ! corI karavI, vagere karmo karavAnI IcchAnuM rAvAra nuratalmajJAnanane mane vyApAra hetubhUta je vyasana te mane vyasana. For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (159) anna-jamatAbhara vAsthavize | masA-cAyavarithatiH nyAyanA mArgamAM - yajJAdika karmanA prAga viSe upayogI je sthiti. dravyadevatAdika artha che, te arthanuM smaraNa kasTamAsa-vikAnsamAviziSTa sthAnamAla: karAvanArUM je vAkaya-vizeSa che, te maMtra kahe- je cAMdra mAsamAM sUryanI saMkrAMtine abhAva vAya che. e maMtro trAgAdika dezamAM prasiddha hoya te mAsa maLamAsa kahevAya che. che. te apha, yajur ane sAma evA bhedathI maDhivANanA-jJAnattiImUta vAsanA traNa prakAra che. jJAnamAM pratibaMdhakarUpa thayelI je vAsanA, te wtramAM anuSkAnA matadAcavatA- ! malina vAsanA. te traNa prakAranI che - (1) prArA anudAna kArakabhUta evAM je dravya lakvAsanA, (2) zAstravAsanA; ane (3) ane devatA tene prakAza karanAra-jaNAvanAra dehavAsanA. vedane bhAga te maMtrabhAga. masjinavagujA-rajoguNa tathA tame 2. vani: samAnAnajhezArthagar guNathI tiraskAra pAmele (DhakAyale-dabhAI vevamAMn: yAga karanArAoe mukhathI uccA gaye) sattvaguNa te malina satvaguNa jANo. rela anuddheya arthano prakAzaka vedabhAga te mArava5-triviSaradezacatvam dezamaMtrabhAga. pariccheda, kAlapariccheda ane vastupariccheda, evA traNa prakAranA paricchedathI rahitapaNuM te rU, manvavidhAna tivA mA: maMtronuM mahatve, vidhAna pratipAdana karanAre vedabhAga te maravaF-samaSTi liMga zarIrane maMtrabhAga. 4. vairatve sati grAhmaLamitrama veda mahattava kahe che. 2. (sAMkhyamate) pradhAnanI vikRti (kArya) heIne je brAhmaNa bhAgathI bhinna hoya te | te mahatatva. ene ja samaSTi buddhi athavA maMtrabhAga. samaSTi aMtaHkaraNa kahe che. akSA -manuSyapaNAnA kiMcita mahApuruSa-kAmAdibhirakSubhitamAnasaH / smaraNapUrvaka upAsya devabhAvanI prApti te maMdakSi. kAmAdika vaDe jenA manane kSobha na thAya te mahApurUSa. mandavairAgyam-putradArAdiviSayaviyoge dhiksamiti viSayanA strI, putra, dhana, mahAprakaraNam- phalabhAvanAyAH prakaraNam / Adika padArthono viyoga thatAM, "A saMsArane phalabhAvanAnuM prakaraNa. dhikkAra che' evI buddhivaDe te viSayanA mahApralayaH-brahmapralayaH-sarvabhAvakAryadhvaMso tyAganI je IcchA te maMdAgya. mAtraH anitya dravya, anitya guNa, ane mAmU-caramArI zarIranA anitya karma, e traNane bhAvakArya kahe che. ane prANanA aMtya saMyogane je vaMsa te e sarva bhAvakAryane vaMsa te mahApralaya maraNa. kahevAya che. 2. pAnAMmuttAnAM parityA mAm | 2. namavAnadhir: I utpanna thayelA prApta thayelA dehAdikane je parityAga te maraNa. | padArthamAtrane je sthitikALa na hoya te rU. pUrvavidyamAnandrivira ! maraNa pUrve mahApralaya. - je deha ane indriya vidyamAna hatAM temane rU. vraja nArAvicA, min DajJAnaviyoga te maraNa. me riziSya 1 A pralayamAM brahmadevane paNa For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 16 ) nAza thAya che, mATe te ene kaI brahma | mAMthI jAgelA mANasane "suSuptimAM huM nahota' pralaya" paNa kahe che. A pralayamAM phakta e anubhava thAya che mATe AtmAnuM kharuM ajJAnaja bAkI rahe che. | svarUpa zUnya che, evo temano mata che. paTTAmoda - rAsa-sAdhanavRtasthApi sarva. mAna--sarvatrAgratibhAvaH sarvatra nahi sunAtIya re mUsAra viryavizeSa: sAdhana namavApaNuM te mAna. rahita chatAM paNa mane sarva sukhanuM sajAtIya! 2. pudakAntare pati taraHA bIjA je kAMI hoya te prApta thAo, evA prakArano ! purUSe satkAra karyo hoya te mAna. eka viparyaya te mahAmaha. ene kAI "rAga 3. avivekinAbhyutthAnAbhivAdanapUrvakatve paNa kahe che. kSatti vimavi phUgAvaM mAnatva avivekI (eTale madAvAca-tavaMghavArthavALavavA | saMsArI) manuSya ubhA thaI sAmA AvI tatva ane huM padArthonI ektAnuM bedhaka vAkya. | namaskArI zarIrano eka jAtane satkAra - 2. parasparanvArtha vAkye mahAvIracanA karavApaNuM te mAnava. je paraspara saMbaMdhavALA arthavALuM hoya te mAnasajapaH-jihvoSTAdivyApArahitaM shbdaavAkya mahAvAkya kahevAya. vaizvintana jIbha ane oTha halAvyA sivAya rU. (mImAMsakone mate) va samatAvarapa zabda ane athenuM ciMtana karavuM te. kSati juvAvaFAM ghaNAM vAkyonA samadAyarUpa mAnava-vidyamAnairavidyamAnava guramahAIne je eka vAkya hoya te mahAvAkya. Rdhitvam ! je guNe potAnAmAM hoya ke na mAvavAnumAnavamU(nyAyamati) pakSe hoya, paNa tevA guNo vaDe je pitAnAM vakhANa karavApaNuM te mAnisva. prakArAntareNa sAdhyopasaMhArazAlitve sati dRSTAnte prakArAntarA sAsaMdArazastitvam ! pakSamAM ! manociyuddhavinA dhyAna sAdhyano upasaMhAra eka rIte karyo hoya ane vaDe janya sukha te. mAyA-hRdaye'nyathA kRtvA bahiranyathA daSTAtamAM bIjI rIte sAdhyane upasaMhAra vyavaraNanuM hRdayamAM jUdA prakArano bhAva karyo hoya evuM anumAnapaNuM te mahAvidyAnu ghA rAkhIne bahArathI jUde prakAre vyavahAra karavo mAnava kahevAya. te mAyA ( kapaTa). mAtrA-vadhArA hasva akSarane 2. rajastamo'nAmibhUtazuddhasattvapradhAnA maayaa| bolatAM jeTale kALa lAge tene (eka) mAtrA rajoguNa ane tamoguNathI nahi dabAyalI kahe che. - 2. kAracAranavAja: I kArane uccAra! zuddha sattvaguNa pradhAna (prakRti ) te bhAyA. 3. viratapravRtti hetu sati viSapAnave karatAM jeTalo kALa lAge teTalA kALane mAtrA sati vikSeparAjiyAnatva mAthAnA je viparIta kahe che. pravRttinI hetu heya tathA viSayenuM upAdAna . vanAranAruM pALinA triH parAmRtha kAraNa tathA te sAthe vikSepa zakti pradhAna radikSAritrayA mAtrA pitAnA ghuMTaNane (eTale vikSepa karavArUpa jenI mukhya zakti ) traNavAra aDakIne capaTI bajAvatAM jeTaluM ! hAya te mAyA, e mAyAmAM raheluM jAtikALa lAge te kALa te mAtrA, (gazAstra). sAmAnya te mAyAva. mAmA -buddhine prathama ziSya | 4. niSathatumarAvayatve sati vispaSTa mAmAdhyamika kahevAya che. te zunyavAdI hatA. te mAnama ! jenuM nirUpaNa karavuM azakya chatAM zunyavAda e bAddhone mukhya mata che. suSupti- | je spaSTapaNe bhAsamAna hoya te mAyA. For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (16) che. vArthayAtrAmAhArI mArA pitAnA ! (eTale jenA traNe kALamAM atyaMtabhAva hoya AzrayarUpa brahmane je mehanI prApti nathI te) miyAtva. karI zakatI te mAyA. 4. jJAnAtiriktAnivaryatve sati jnyaannivrty6. pitAnA AzrayarUpa brahmane je DhAMke va! jJAnathI bhinna padArtha vaDe jene nAza che-kAraNa kare che te bhAyA. (gharanI cAra na thaI zake evuM hAIne jJAnathI jenI nivRtti bhIMtonI vacce rahelo aMdhakAra jema pitAne thAya te mithyA. Azraya ApanAra gharane DhAMke che. temAM potAne , sadvirukSArve tyAre kSatItiviSayamAM Azraya ApanAra brahmane je AvaraNa kare tathI vilakSaNa heIne aparokSa pratItinA che eTale jaNAvA detI nathI paNa tene ThAme che. je viSaya hoya te mithyA. miththAne dharma te ( mithyAtva. je pitAne ja batAve che te mAyA-saMkSepa ! 6. asattvAvizeSe'pi kadAcitpatIyamAnatvam / zArIraka). | jemAM ane asattvamAM kAMI taphAvata na chatAM 7. IzvaranI upAdhirUpa zuddha sattvapradhAna keIka vakhata jenuM jaNAvApaNuM hoya te samASTi ajJAnane mAyA kahe che. mithyAtva. 8. jagatanuM samaSTi kAraNa zarIra te mAyA. . ( bamate) ni:svaparva niSNava 9. vikSepa zaktipradhAna ajJAna te mAyA. jenuM kAMI rU5 (lakSaNa) na hoya te. jema 10. triguNavALI prakRti, avyAkRta, e vaMdhyAputra. paNa mAyAnAM nAma che. 8. vArApharvAtyuM mincAravam (naiyAmithyAjJAnamutamittavRddhiH | te ' piMkone mata) je padArtha ke kALamAM hota arthathI rahita vastumAM te arthanI buddhi te nathI te mizyA. mithyAjJAna ( mithyA evuM ajJAna) jema umA -puNyakarma ane pApakarma mizrarUpAthI rahita chapamAM "A rU5 cheevI che, 'heya tyAre kahevAya che. buddhi te mithyAjJAna che. - mizrarmarathama-utkRSTa, madhyama ane 2. je dharmathI rahita kaI padArtha che. sAmAnya evA bhedathI miznakarma traNa prakAranuM tene te dharmavALo mAnavArUpa buddhine je che. temAM niSkAma karmAdi karavA yogya zarIra viparyaya (ulaTI samaja) tene miyAjJAna kahe che. enuM ja nAma "adhyAsa' taiyAyika ApanAruM karma te utkRSTa mizra; pitAnA ene "ayathAryajJAna' kahe che. Azramane ucita kAvyakarmAdi karavA yogya zarIra ApanAruM karma te madhyama mizra ane mithyAtmA-annamaya vagere pAMca kozane cAMDAla ke vyAdhAdi adhama zarIra ApanAruM mithyAtmA kahe che. kame te sAmAnya mizakarma jANavuM. mithyAtva-jJAnavAdhyatvam ! jJAnathI mImAMsA-vicArapUrvavataravanirNayaHA vicAbAdhayogya thavApaNuM. - rapUrvaka tattvano nirNaya te mImAMsA. 2. grAmitratve mithyAtvam brahmathI bhinna- 2. vaivAnirvA prajA vedamAM kahelA paNuM te mithyAtva. artha ane karmane nirNaya karanAro graMtha te rU. pratipannavA saiArjiAtAmAvati (pUrva) mImAMsA. cAritvamAM prApta thayelI upAdhine viSe traNe rU. vaijJavavavavArA vedAnta vAkayone kALamAM atyaMtabhAvanuM je pratiyogitva | vicAra te (uttara) mImAMsA. For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 162 ) 4. karmabrahmaviSayasaMzayanivArako manyaH / kaviSayaka ane brahmaviSayaka saMzayAnuM nivAraNa karanArA graMthane mImAMsA kahe che. mutttatvam--puna: saMsAramAvavattvam / karIne saMsAranI prApta nahi thavApaNuM, 2. avivAAmarmavAtantyarahitattvam / avidyA, kAma ane kanI parataMtratAmAMthI rahita thavApaNuM. rU. AtmahAniritye keTalAka AtmAnA nAzane mukti kahe che. 4. vittAnusvAmistyapare / cittanI utpatti na thavI te mukti, ema khIjA keTalAka kahe che, muttiH--samAna dhivarAvuM zyAmavAsamAnavANInadu:lavaMze muzi / (naiyAyika mate) sva eTale du:khasa, te du:khasanuM adhikaraNu zarIra che. e adhikaraNamAM rahenArA du:khadhvaMsanA prAgabhAva ( arthAt duHkha ) che. te prAgabhAva je samaye hAya che te mukti rUpI ( AtyaMtika ) du:khadhvasa heAtA nathI. mATe ( AtyaMtika ) duHkhdhvasa e du:khanA prAgabhAvanA asamAnakAlIna ( samAnakALamAM nahi rahenArA che. e duHkhadhvaMsane mukti kahe che. tAtparyaM ke jyAM sudhI zarIra hAya tyAM sudhI thayelAM du:khano jo ke dhvaMsa thAya che tathApi bhAvi duHkhAnA prAgabhAva zarIramAM hAya che; mATe evA duHkhadhvaMsa du:kha prAga bhAvanA samAnakAlIna hovAthI te mukti nathI; paNa je vakhate zarIramAM koi duHkhane prANabhAva na rahe, te vakhate thanArA du:khadhvaMsa eja mukti che. evA duHkhadhvasa zarIra nivRtta thayA pachIja heAi zake, mATe e mukti te parAmukti che. vedAntI ane videhamukti ' kahe che. 2. ( navIna taiyAyikAne mate) pAparUpa duritanA dhvaMsa te mukti. eTale--samAnAdhikrnnduritpraagbhaavaasmaankaaliin duritadhvaMseA muktiH / duritadhvaMsanuM adhikaraNu zarIra che, ane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir krutidhvaMsanA prAgabhAvanuM adhikaraNu paNa zarIra che. evI rIte potAnA samAna adhikaraNavALA zarIramAM durita prAgabhAvatA asamAnakAlIna je duritadhvaMsa te mukti. jUnA naiyAyiko je sthaLe ' duHkhadhvasa ' zabda vApare che te sthaLe ' duritadhva Msa ' zabda vAparIne A lakSaNa navIna taiyAyikAe TharAvyuM che, kemake AtmA viSNu dravya che, ane vibhu dravyamAM pratyakSa yogya je tenA vizeSa guNu hoya te tenI pachInA pratyakSa cAgya guNanI utpatti thatAM nAza pAme che, evA niyama che. mATe AtmA dravyamAM pratyakSa yeAgya (mAnasa pratyakSa yogya ) je du:kha guNa che, te potAnI pachI AvanArA icchAdika vizeSa guNAthI nAza pAmI jAya che, arthAt du:khadhvaMsane mATe tattvajJAnatI jarUra nathI, mATe du:khadhvaMsa mukti nathI. ane ' dutidhva'sa ' e AtmAne vizeSa guNa chatAM pratyakSa yeAgya nathI, mATe tene nAza tenI pachInA guNA karI zakaze nahiM, paNa tattvajJAnaja karI zakaze, mATe 'dutidhvaMsa ' ne mukti kahevI cAgya che. 3. ( mImAMsakAne mate ) nirmutiH / agni heAtrAdika karmo karavA vaDe je va sukha maLe che te mukti. kemake svargodi sukhamAM du:khanI chAMTa nathI ane te nAza pAmatuM nathI. 4. ( mImAMsaka bhaTTa pAdane mate) nityapulasAkSAtkAra muHi / nitya sukhatI abhi vyakti te mekSa, emane mate ( AtmA jaDa medhasvarUpa hovAthI) AtmA jo ke sukharUpa tathA jJAnarUpa che tathApi saMsAra dazAmAM e nitya sukharUpatA ane jJAnarUpatA prAdurbhUta thatI nathI. paNa jyAre manuSya AtmajJAna tathA ka banne sAthe prApta kare che, tyAre te prAdurbhUta thAya che. 5. ( bhaTTapAdAnuyAyIne mate ) mAnasa jJAna vaDe je nitya sukhanI abhivyakti che, teja mukti che. bhaTTapAdana bIjo eka For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (193) anuyAyI kahe che ke, dukhane abhAva e ja che, te prasAdathI jIvanuM punarAvRttithI rahita' mukti che. ' viSNu lekamAM gamana te mukti, 6 (prabhAkarane mate) AtmajJAnapUrvaka | 12. (haiyagarbhane mata) paMcAmi vivAvaidika karmonA anuSThAnathI mULa sahita dharma | dika upAsanA vaDe acirAdi mArgadvArA adharmane kSaya thAya che, ane tethI deha tathA punarAvRtti rahita je brahma lekanI prApti te Idriyo pharIne prApta na thAya evI rIte nAza | mukti. pAme che, enuM nAma mukti. 13. (eka daMDI vedAntIne mate -"huM 7. (murArimizrane mate ) duHkhane atyaM brahma chuM' evI rIte jIva brahmanA abhedanA tAbhAva te mukti, sAkSAtkArathI anAdi avivAno nAza thaye 5 sarva upAdhithI rahita kevaLa zuddha AtmAnI 8. (sAMkhyamate) satva, rajasa ane | svaprakAza jJAnasukharUpathI je sthiti che, teja tamasa A traNa guNarUpa, nitya, eka, pari. jIvAtmAnI mukti. NAmI, evI pradhAna nAmanI jaDa prakRti che; tathA kAryakAraNabhAvathI rahita, nitya, kUTastha, 14. ( tridaMDI vedAntIne mate) bAnamayaakartA, evo cetana purUSa che. gharamAna nIvAmA: vedamAM bheda ane e prakRti ane purUSanA vivekathI manuSyane abhedanAM bedhaka vacana che, e banne prakAranAM anAdi aviveka nivRtta thaI jAya vAkAnI pramANatA mATe jIva brahmano bheda che. ema thAya che eTale pachI prakRti purUSanA abheda banne mAnavA joIe. have adhikArI bhoga mATe pravRtta thatI nathI. tyArapachI vividha purUSa jyAre AtmajJAna ane karma bannenuM duHkhanA atyaMta nirodhapUrvaka purUSa potAnA anuSThAna kare che, tyAre te jJAna karmanA akartA, udAsIna, kuTastha rUpe rahe che te mukti samuccayanA abhyAsathI kAraNa rUpa brahmamAM kahevAya che. { kArya rUpa jIvane karmavAsanA sahitabheda9. (Agane mate -avidyA, asmitA, game te avikA amitA | aMzanI nivRtti rUpa je laya thAya che, tene rAga, dveSa ane abhiniveza, e pAMca kaleza, tathA jAti, AyuSya ane bhega, e vagere 15. (samuccayavAdI) kRtiomAM brahmane jeTalA parataMtratA rUpa baMdha che, te baMdhanI | nirvikAra ane savikAra banne prakAre kahyuM aSTAMga ga vaDe nivRtti thayAthI svataMtratAnI che. e banne zrutionI pramANutA mATe, je prApti te mukti jANavI. jema samudranI sataraMga ane nistaraMga evI 10. (pAzupata mate) pAzupata zAstramAM be avasthA heya che tema, brahmanI paNa savikAra kathana karelAM je pazupatinAM pUjana arcana nirvikAra avasthA mAnavI joIe. mATe jJAna adika che, te pUjanAdika dharmonA anuSThAnathI ane karmanA samuccayanA abhyAsathI savikAra jIvarUpa pazune baMdhanarUpa pAzanI nivRtti thaye avasthAno parityAga karIne jIvAtmAne je punarAvRtti rahita pazupatinI samIpa je gamana nirvikAra avasthAnI prApti che, te ja jIvAtmAnI te mukti jANavI. mukti che. 11. (vaiSNava mate) viSNunA pratipAdaka 16(rAmAnujamate) sarvavartItva viDyo nArada paMcarAtra vagere zAstramAM kathana karelA | vAsudevI sarvajJAtInAM racAnAje viSNu bhaktonA dharma che, te dharmonA mAsima kSatti mavacAcAcAnumavA anuSThAnathI utpanna thayela je viSNune prasAda bhagavAna vAsudevamAM sarva jagakartata dhama pta kahe che, For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rahyo che. te sivAyanA bIjA sarvajJAhika 23. (vijJAnavAdI bauddhone mate -saMsAra je bhagavAnanA kalyANakAraka guNo che, te kALamAM vartamAna evA pravRtti vijJAnano uccheda guNonI prAptipUrvaka je bhagavAnanA yathArtha thayA pachI kevaLa je AlAya vijJAnanI dhArA svarUpane anubhava teja jIvanI mukti jANavI. rahe che, teja mukti. 17. (madhyamo)-jJARtRtvajhamIpatitva- 24. (jainene mate)-jema pAMjarAmAM zrIvatsavavazrImavijJAnA niHsvapUrNasurya mutiH | purelo popaTa pAMja nAza pAmyA pachI jagata kartava, lakSmIpativa, ane zrIvatsa- svataMtra thaIne AkAzamAM gamana kare che, tema lAMchanatva, A traNe sivAya bIjA je jaina zAstrokta tapa karIne tathA AmaikAkAra bhagavAnanA niratizayAnaMdAdi dharma che, te dharmo | samAdhi karIne aSTavidha baMdhanano nAza thayA jevA dharmonI jIvane prApti thAya tenuM nAma pachI kevaLa sukharUpa tathA nirAvaraNa jJAnarUpa mukti . AtmAnuM svataMtrapaNe je niraMtara Urdhvagamana 18. (vallabhamate ) dimAna sara rA- che, athavA alaukika AkAzamAM gamana che, mUtAnAM gIvAnAM rItrAnumavA gelekamAM che tenuM nAma AtmAnI mukti. be hAthavALA zrIkRSNa bhagavAnanI sAthe tenA ra5 (bhAskarIya mate) Dhizara rAme aMzarUpa jIvonI je rAsalIlAne anubhava | muritaH liMga zarIrano nAza te mukti. tenuM nAma mukti ra6. (mAhezvara mate)-raaizvaryA11. (zAdine mate)-rAparanta pitta: paramezvaranA jevA aizvaryanI prApti macAvaivarAti vALIvatuSTa grathamAyA: varAhyayA te mukti. grahamAthA vArthIvarzanamuSitaH para, paryaMtI, | 27. (kApAlikA mate)-caMdracUdavapuSaH sataH madhyamA ane vaikharI, e cAra prakAranI pacArjinam ! mahAdevanA zarIrarUpa thaine vANImAMthI parAvANuM brahmarUpa che. e parA pArvatInuM AliMgana te mukti. vANInuM darzana te mukti. 28. (abhinava guNAcAryane mate) pUrNa20. (rasezvaravAdI) vArasAnena sthaLe | matA kuAirA pUrNAtmAnI prApti te mukti. muktiA pAradarasanuM pAna karavAthI jarA maraNa | | mu. prajAnA -sAlaya, sAmI, rahita A dehanI sthiratA thavAthI je sArUya, ane sAyujya, evA muktinA cAra jIvanmukti thAya che te ja mukti. prakAra che - 21. (zunyavAdI mAdhyamika ) A sarva jagata -yaja che; brAMtivaDe satarUpa pratIta (1) sAlokya mukti-je vaikuMThalokamAM thAya che; vAstavathI koI vastu sata nathI. bhagavAna rahe che te lokanI prApti te sAkaya AvA prakAranI zanya bhAvanAnA paripAka paryata | mukti. je anya AtmAnuM tattvajJAna che, te tattvajJAna | (2) sAmI mukti-vakaMTha lokamAM vaDe je zUnya bhAvanI prApti, tene mukti paNa viSNu bhagavAnanI samIpatAnI prApti te sAmIpya mukti. - rara. (cArvAkane mate) svAtannaya mRtyu, (3) sArUya mukti-samIpatA prApta muni: 1 vidhiniSedhathI rahita je svataMtratA te thayA pachI paNa viSNu bhagavAnanA jevA rUpanI mukti, athavA mRtyu eja mukti. : prApti te sArUpya mukti. For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 15 ) (4) sAyujya mukti-viSNu bhagavAnanA svarUpamAM jIvAtmAne laya te sAyujya mukti. muththa prayojJanastram--manthAnaSInecchA vivacasvam / bIjAnI icchAne AdhIna na hoya evI icchAne viSaya hovApaNuM. mukhya sAmAnAdhikaraNyam - ajJAnApahitasya jIvasyAbAdhena brahmaNAsAmAnAdhikaraNyam / ajJAnanI upAdhivALA jIvane khAdha na karavA vaDe brahmanI sAthe je tenuM samAnAdhikaraNya te mukhyasAmAnAdhikaraNya kahevAya che mukhyAmA--pacAzanA adhiSThAna rUpa je sat, cit, AnaMda eka sAkSI AtmA te mukhyAtmA kahevAya che. mumunnA--saMsAra baMdhanathI chUTavAnI dacchA. mumukSuH -- svAtmAnaM dvaitabandhAnmo kumicchuH / pAtAnA jIvane dvaitarUpI badhanamAMthI cheDAvavAnI icchAvALe! te mumukSu, 2. mekSAvaa mumukSutvam / meAkSanI IcchAvALA hovApaNuM te mumukSutva. mUtraH-darzanAvavAmATa| huM kartA chuM, bhoktA chuM, vagere kartApaNAnA ahaMkAra bhAvamAM ArUDha thayele te mUDha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. zAnta, zvezvara, ane mUDha, e traNamAMthI chellI avasthAvALA-tamA guNamaya avasthAvALeA te mUDha. mUDhAvasthA--nidrAtattva viddhatAvacA-nidrA, vagerethI vyApta evI avasthA, mUtvam----hitAtijJAnazUnyavam / hita ke atitanA jJAnathI rahitapaNuM, 2. vaividdhavakSAvanvitvam / leAka ane vedathI virUddha pakSanuM avalaMbana karavApaNuM. athavA muAdhivAto--je purUSa saguNu brahmanA sAkSAtkAra paryaMta upAsanA karIne paramezvaranItA, kRpAthI viyAmAM doSadaSTi karIne vivekAdi sAdhana saMpanna thaine zravaNAdikamAM pravRtta thaye hoya mukhyAdhikArI. mulyavRttiH--zaktivRtti; zabdanA zakAvAcyA -jaNAvanArI vRtti. muphtiA-----puNyavAna manuSyAne dekhIne je prasannatA, te muditA rU. vevibhAparAvarummitvam / leAka ane vedathI virUddha AcaraNane pakaDI rahevApaNuM. 2. puNyeSvabhyutthAnAsanAdibhiH satkAro muditA / puNyavAna purUSAne joine ubhA thaine temanI sAme javuM, temane Asana ApavuM, tyAdi upacArAthI temane satkAra karavA te muditA. munitvam--mananazIdyuM munitvam / (vedA ntAda zAstrAnuM) ciMtana karavAnA abhyAsa hAvApaNuM te munitva. athavA-- mUrtattvam----kriyAayaNaM mUrtattvam / kamharUpa kriyA samavAya sabaMdhe karIne pRthvI Adika pAMca byAmAM rahe che, eTale pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane mana, e pAMcamA rahe che; AkAza, kALa, dizA ane AtmA, e cAra vibhu dravyeAmAM samavAya sabaMdhathI rahetI nathI. 3. nirantarAdvitiyamananazIttvam / niraMtara, te mATe samavAya sabaMdhe karIne kriyAvALA havAadritIya brahmanuM ciMtana karavAneA abhyAsa paNuM te pRthvI AphrikamAM mUrtitva kahevAya che. hAvApaNuM te muniva. 2. vevAryamenanazastram / vedonA arthanuM manana karavAne abhyAsa heAvApaNuM te munitra. mUrchAvasthA--mAgavA vagere kAraNAthI mANasanAM savizeSajJAna uparAma pAme te avasthAne mUrchA kahe che. 2. paricchinnaparimANattvaM mUrtazvam / parama 43:vavajamanagAdhiIpulam / duHkharUpI mahattva piramANuvALA je AkAza, kALa, kAdavamAM kaLelA jagatanA udvAra karavAnI IcchA-dizA ane AtmA, e cAra vibhu dravyeA che, vALA hovApaNuM te muniva. te cAra vibhu dravyeAmAM niha rahenArUM je pira For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mANa te paricchinna parimANu kahevAya che. govanana- irAvariina vyApAra evuM parichinna pariNAma pRthvI vagere pAMca | bahAranI pAse karavuM (TapakavuM-kharavuM-nIkaLavuM), kAmAM rahe che mATe parichinna parimANavava | e kriyA vaDe avacchinna je vyApAra te mecana. e mUtatva kahevAya che. arthAta AkAzAdika mA-ISTa vastunI prAptithI janya je vibhu dravyomAM rahenAruM parama mahattva ane parama ! sukha te mada. dIghava parimANa sivAya bIjA badhAM pari. / mohaH-- hiteSvahitabuddhiH ahiteSu hitbuddhiH| mANe paricchinna levAthI pRthvI, jaLa, teja, | hitamAM ahita buddhi ane ahitamAM hita vAyu ane mana e pAMce paNa paricchinna che, ' | buddhi te moha. ane tethI temanAmAM mUrtatva raheluM che. - monA (jaina mate-nAnA zAstra- mRtyu--vijJAtiyAtmanaH saMcAnA mRtyuH | ' | kAnee batAvelA je mekSanA mArga che, te vijAtIya evA AtmA ane mananA saMcAganA saghaLA mArgomAM ka mArga vizeSa che, evA nAza te mRtyu. anizcayanA hetu bhUta je karma te mohanIya thA-avadhUtakanyArthadhAraNazakti: zravaNa karma kahevAya che. karelA aneka graMthonA arthone dhAraNa karavAnI | manaE--vAdyApArAcim | vANInA smaraNamAM rAkhavAnI) zakti. vyApArathI rahitapaNuM bolavuM te. mevA-puSTipAryajhaLayArA ! 2. vALa saMcame maunamA-vANIne kabaje gurUe upadezelA padArthane samajavAmAM tathA tene rAkhavI te mana. maraNamAM rAkhavAmAM je kuzaLa hoya te medhAvI. rU. varNacaturmanA saMcamA sainA vANInAM maitra-pAzAnadi bIjAne saMyamano hetu je manano saMyama te mana. udvega na upaje evI vRtti te maitrI. e mauna be prakAnuM cheH-(1) AkAra 2. suvIdhvAmItvamAvanA sukhI prANI | mauna; ane (2) kAmana. omAM " A sarva amArAM che athavA mArA mleccha:-gomAMsakhAdako yastu viruddha bahu rU5 che' evI bhAvanA te maitrI. | bhASate / sarvAcAravihInazca mleccha ityAbhidhIyate -ajJAnanI nivRtti pUrvaka brahmA je gomAMsa khAte heya, ghaNuM (zAstra) bhAvanI prApti te mekSa (mukti zabda juo) | visA bolatA hoya, ane saghaLA AcAra muktinA cAra prakAranA vaLI be bheda che - (zAstrokta AcAra) thI rahita heya tene maMda mekSa ane utkRSTa mekSa. | myuccha kahe che. mokSAvArtha-jaina mate) je AtmAnA samasta kaleza tathA tenI vAsanAo nivRtta catiH -e nAmano eka bhAga che. thaI che, tathA AvaraNa rahita evuM jenuM jJAna guda - citANAvAvasAnamAM (vedanA che, evA sukharUpa AtmAnuM akAkAzamAM | ! je maMtramAM) Anayamita akSarovALuM pAda sauthI upara je avasthAna te mekSa. athavA heya te yajumaitra. 2. dharmAdharmanA baLathI saMsAra samudramAM | 2. vRttativanita rati kjhigvaktanimagna jInA dhamadhamane tatvajJAnathI nAza | mA vRtta ke gIti rahita chatAM gAna jevA thAya, tyAre jalatuMbikAnyAye je akA- sArA saMbaMdhathI bhaNata maMtra, tenuM nAma kAzamAM Urdhva gamana niraMtara thAya che te mekSa | yajurmatra. - 2 For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - ( 167 ) caturvek:-- caturvadula vevH / jemAM yajuth maMtra ghaNA hoya evAve te yajurveda athavA jemAM yajurUpa avayava hAya, athavA jemAM yajISnA viniyeAga hoya, athavA jemAM cak dravya hAya te yajurveda. (nyAyasudhA. ) cA:-revatoddezana vintyAH| devatAne uddezIne jemAM dUta drazyane arpaNa karavAnuM hAya te yajJa. 2. cUpasampattine vRtti zAstravittirmavizeSaH / grUpanA saMbadhathI rahita hAine ( eTale cUpa nAme pazu bAMdhavAne yajJastaMbha jemAM na hoya ema chatAM ) zAstramAM vidhAna kareluM eka prakAranuM karma te yajJa. e khe prakAranA cheH (1) zrauta ane (ra) smA agnihotrAdika te caitayajJa che ane pa'yajJAdi te mAyajJa che. yatamAnavairAgyam - asmin saMsAre idaM sAramimalAramiti sArAsAranaveno cattamAnI yam / A saMsAramAM A vastu sAra che ane A vastu asAra che, evA sArAsAra viveka te yatamAna vairAgya kahevAya che. yaticAndrAyaNam - ekamAsaM pratyahaM mdhyaanakhaTAinDizanam / eka mAsa sudhI dararAja madhyAhna samaye ATha ATha grAsa khAvA te yaticAMdrAyaNa kahevAya. yathArthajJAnam--bahuSTasAmagrIgarca jJAnam doSarahita sAmagrIthI upajelu nAna te yathA jJAna. yathArthanizcayaH -- avisaMvAdijJAnam / kuLane viSe pavasAnavALuM je ( avidhi ) jJAna te yathAnizcaya kahevAya che. yathArtha smRti:--'tattvamasi'Adika mahAvAkyathI janya je 'avAzmi' evA anu bhavathI janya sauMskArathI utpanna thayelI je pratyak abhinna brahmanI smRti te yathAya AtmasmRti kahevAya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "" yathArthAnAtmasmRtiH- " vyAvahArika prapaMca mithyA che, dRzya che mATe, chIpamAM rUpAnA dekhAvanI peThe. A anumAnathI upajele je prapaMcanA mathyApaNAnI smRti smRti te yathArtha anAtmasmRti kahevAya che. yathArthAnubhavaH -- tadvati tatprakAra kAnubhavo cAInumavaH / te dharmavALA padArtha viSe te dharmanA viSaya karanArA je anubhava, tene yathArthAnubhava kahe che. arthAt te dharmAvALA padArtha che vizeSya jemAM tathA teja dhama che prakAra ( viSaya ) jemAM, evA je anubhava, te anubhava yathArthAMnubhava kahevAya kahevAya che. jema-' A laTa' ityAdi anubhava che, temAM-- * A baTa ' evA anubhavamAM-ghaTatva dhama vALA dhaTa vizeSya che, ane te dhaTatva dharma prakAra che, mATe ghaTatva dharmavALA ghaTamAM te ghaTatva dharma, ' prakAraka ' hovAthI ' A ghaTa ' evA anubhava te yathArthAnubhava kahevAya che. temaja rajatamAM (eTale rUpAmAM ) * A rajata che viSe te rajatatva dharma, 'prakAraka' hAvAthI te evA anubhava paNa rajava dharmavALA rajata . yathAryAnubhava kahevAya che. e yathArthAnubhavane zAstramAM ' pramA' evA nAmathI paNa kahevAmAM Ave che. 2. vapravruttinananayayam / je saphaLa pravRtti utpanna karavA yeAgya hoya te yathA|aunubhava. yathArthonumavatratAH-yathA anubhava (1) pratyakSa, (2) anumiti, (3) upamiti, ane (4) zAbda, evA bhedathI cAra prakAranA che. e cAra prakAranA anubhava pramANuvaDaeN janya hAya che. yathArthAnusmRtiH--abAdhita ane viSaya karanArI ( eTale abAdhita atha viSe ) je pramA, te yathAya anubhUti. yatheSTAcaraNam - zAstramaryAdollaGghatve sa. svaicchayA niSiddhaviSayametRtvam / zAstra mA~ For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 12 ) jJAnuM ulladhana karIne potAnI icchAthI niSiddha viSayAmAM je pravRtti tenuM nAma theSTAcaraNa. maH-- -- ahiMsAyanyasamatvam / (1) ahiMsA, (2) satya, (3) asteya (corI na karavI te) (4) brahmathaya ane (5) aparigraha, e pAMca vratane athavA temAMnA game te ekane yama kahe che. pataMjaliH ) 2. siAvitprijJaH| ahiMsA AdikanuM kahevAya che. vrata dhAraNa karavuM te. 2. manemAtrasAvyatve sati nivRttikSaLace vizeSaH / je mAtra manathIja siddha thai zake evuM hAine eka prakAranuM nivRtti lakSaNa yeAganuM aMga te yama. ( hiMsA, asatya, corI, atyAdithI nivRtta thavuM eja jenuM lakSaNa heya te nivRttilakSaNa jANuvuM. ) thALa:---maMtrAH / je mArUpa karaNu (sAdhana) vALA hoya te yAga. 2. vahAdhi cAH / jenuM adhikaraNa agniAdika hoya te yAga. 3. sacUpatve satti antyAttutirUM cA:! jemAM cUpa (yajJastaMbha) hoya ane atyaAhutipaNuM hAya te yAga. cAcanam- svIbAnu yyArIH kAI je Ape te mAnya rAkhavArUpa svIkArane anukULa vyApAra ( arthAt levAnA hetuthI kAMI mAgavuM) te yAcana kahevAya che. yAvattvam - apekSA buddhivizeSaviSayatvam / * ATaluM athavA ahIM sudhI ' ityAdi vizeSavALI je apekSAbuddhi, e apekSA buddhinA je viSaya hoya te yAvattva kahevAya. 2. vyApakatvane paNa yAvatva kahe che. cAvadravyamavitvamvAzrayanAzaanyanAtiya vim / potAnA AzrayanA nAzathI utpanna thayelA nAzanuM je pratiyeAgapaNuM te yAvadravyabhAvitva kahevAya. arthAt Azrayane nAza thaye peAtAnA paNu nAza thavA je / baTAdimAM rahelAM rUpAdi te jyAMlagI rUpAdinA Azraya ghaTa rahe tyAM lagI rahe che; dhAdinA nAza thavAthI rUpAdinA paNa nAza thAya che. e nAzarUpa abhAvanuM pratiyeAgIyAvadravya bhAvitva che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yuyo--sarvavAsamAdhimArce pha je ceAgI purUSa abhyAsanI pakavatAvaDe saOkALa samAdhimAM sthita hoya che, te cegI yuktayeAgI 2. sarvavA pavArthajJAnavAna cALI| sakALa padArthanA jJAnavALA yAgI te yuktayeAgI. ziH-(rzAvavALaC / aA nizcaya karAvavA te yukti. 2. svapakSasAdhaka vipakSabAdhakapramANopanyAsaH / potAnA pakSanAM sAdhaka ane virUddha pakSanAM khAdhaka evAM pramANA kahI batAvavAM te yukti. cupaSTi:--daSTisRSTivAdIne mate ekadama sRSTinI utpatti kahevAmAM Ave che. jema svamamAM dekhAtA pitA putrAdika vahelA meADA utpanna thayelA hAya ema svapnamAM lAge che, chatAM te badhAnI utpati svapnamAM eka sAtheja thAya che-eTale je vakhate je vastu jovAmAM Ave te vakhateja tenI utpatti thAya chetema AkAza vagerenI utpatti vedamAM anukrame kahelI chatAM, avidyA doSathI te ekadama upaje che e vAtaja kharI che ema mAnanArA dhRSTivAdI ene yugapaSTi' kahe che. yuJjAnayogI - kAdAcitkasamAdhimAn yogI / je yogI abhyAsanI nyUnatAvarDa kadAcit samAdhimAM sthita hoya che, tathA kadAcit samAdhimAMthI vyutthAna pAme che te yegI. 2. cantAsahakAreNa sakalajJAnavAn yogI / ciMtana karavAnI sAtheja jene saghaLuM jJAna thAya che te muMjAnayeAgI kahevAya che. cutaIidaH--me athavA emAMthI ekanuM bhinna gatimAnapaNuM te yutasiddhi-jema,-e gheTA laDatAM laDatAM chUTA paDIne bhinnabhinna For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 169 ) dizAmAM cAlyA jAya che, e temanA bhinna bhinna gatimAnapaNAne yutasiddhi kahe che. athavA pRthvI uparathI ghaDA upADI levAthI emAMthI ekanuM bhinna gatimAnapaNuM te yutasiMha. 2. paraspara saMbaMdha vinAnA padArthonI paNa 'yutasiddhi' che ema kahevAya che. 3. jUdA jUdA AzrayamAM AzritapaNuM te paNa yusiddhi che, yogakSemaH-aprApta arthanI prAptinuM nAma yAga che, ane prApta arthanuM je rakSaNa karavuM te kSetra kahevAya che. arthAt na maLelI vastu meLavavI tathA tenuM rakSaNa karavuM te ceAgakSema kahevAya. yoga yamehALalannivALuM:-cAyAmananitA dharmaniroza / yeAgAbhyAsavaDe janya je dhavizeSa che te dhamane ceAgaja dharmalakSaNa zika kahe che. yAgI purUSone pUrva naSTa thayelA tathA have pachI thanArA tathA humAM vamAna, evA sarva padArthonuM, tathA ati dUra dezavRtti padArthAnuM, tathA paramANu, AkAzAdika atIMdriya padArthonuM, pratyakSa jJAna thAya che. e vAta zruti, smRti ane purANAdikAmAM prasiddha yotvam----avAmahtvam / nahi prApta thayelI vastunuM prApta thavApaNuM. 2. canAvivitavruttinirAvattvam / kAmAddhi rUpa cittanI vRttiene rAkavApaNuM. te yAga. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yogarUDhatvam - shaastrklpitaavyvaanusndhaanvyaktanucarAjyarthane dhattvam / zAstra kalpelA avayavAnA anusaMdhAnapUrvaka samudAya zaktithI thatA arthanA odha karanAra padapaNuM. arthAt zabdanA be avayavAnA arthane ekatra karI upajAveaA navIna zabdA. jema,--sAja= sara:+ja=sarAvaramAM upajeluM kamaLa. (nIcenA zabda jue.) yotirApti-caryavruttiSTha:| yAga zaktinA arthamAM vartanArI je rUDhizakti che. tenuM nAma yAgarUiDha che. jema, 'na' padamAM yeAgaDha zakti che. paM kAdava) thI jetI utpatti thAya che te 'paMkaja' kahevAya che. ane pakathI kamaLanI utpatti thAya che mATe kamaLa paNa paMkaja kahevAya che. e rIte 'paMkaja' padanA prakRti pratyayarUpa avayAmAM pakathI utpattinA kartArUpe kamaLatA medha karavAnI yogazakti rahI che; ane kamaLanI peThe pAyaNAM vagerenI paNa pAkathI utpatti thAya che, mATe pa Mkaja zabdavaDe pAyAM vagerenA paNa khAdha thavA joie, paNa te thato nathI. mATe 'paMkaja' padanA avayava samudAya viSe kamalatva rUpavaDe kamaLanA medha karavAnI rUDhizakti paNa rahe che. A rIte te yAgA (kamaLa) mAM vartanArI rUDhikti te yAgaDhazakti kahevAya che. ane e yeAgarUDhi zaktivarDa arthanuM pratipAdaka je pada che te ceAgarUDha pada kahevAya che. hemAcAya--bauddhanA bIjo ziSya. e kSaNika vijJAnavAdI che. temanA mRta evA che ke, vijJAna AtmA che. te vijJAna svataH prakAzarUpa hovAthI cetana che tathA te bhAvarUpa hovAthI kSaNika che. ( ' je je bhAvarUpa hAya te te kSaNika hAya; vIjaLInI peThe ' evuM temanuM mata che. ) 6. svapAiitahetueH / potAnA Atma svarUpamAM sthiti karavAnA hetu te yAga. 4. daivAsuravRttInAM nidhatvam| daivIvRttio ane AsurI vRttine rAkavApaNu` te cAga. 5. zakarmAdiparipanthitve sati cittavRtti niyam kaleza, karma, vagere virAdhI chatAM pazu pramANa, viSaya, vikalpa, nidrA, smRti yogavRtti:---zaktti:--kAvacavAi vagere cittanI vRttine " kAvavApaNuMteyeAga. | WH / padanA ghaTaka je prakRti pratyayarUpa *, * For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 10 ) avayava che, te pratyeka avayava viSe rahelI joIe. temAM jaLa viSe te siMcananI karaje zakti che, te zakti yogazakti kahevAya ! sutA che, paNa agnimAM siMcananI karatA. che. jema, va A dhAturUpa prakRtinI pachI nathI, mATe ukta yogyatAnA abhAvathI ava pratyaya AvIne zabda siddha thayela "danA sini' e vAkyathI zAda bedha che. te pUva padanA ja avayavanI pAkarUpa ! thato nathI. arthamAM zakti che; ane evA avayavanI 2 vAdhamALAmA yatA bAdhaka kartA viSe zakti che. e avayavazakti yoga pramANane abhAva te gyatA kahevAya che. zakti kahevAya che. evI yogazakti vaDe . tA-paryaviSayasaMsavA cAtA 1. athanuM pratipAdaka je pada che, te pada yogika tAtparyanA viSayanA saMsarga ( saMbaMdha)nA pada kahevAya che. e gAzaktinuM bIjuM nAma ! bAdha na thavo te yogyatA. jema-"pANIthI cagAvRtti che. soce che.' athavA- yogyatA-- ekapadArthe parapadArthasambandhI | 4. vAvasthAthavA vecatA vAkyanA thatA eka padArthamAM bIjA padArthane je arthane koI bIjA pramANathI bAdha na the saMbaMdha, tenuM nAma yogyatA. jema "ghaTamAnI tene gyatA kahe che. tam' (tuM ghaDe lAva) e vAkyamAM ghaTa yogyAnupalabdhiH-atra yadi pratiyogi padanA arthane mana padanI karmatArUpa arthamAM syAttadA upalabhyeta, ityaakaarktrkshkRtAdheyatA' rUpa saMbadha che; ane karmatA pratiyugamAmA thAnapariyA je A rU5 arthana mA upasargasahita nI dhAtunA bhUtalAdika adhikaraNamAM kadAcita ghaTAdika ANavArUpa artha viSe "nirUpakatA' rUpa pratiyogI hoya te cakSaAdika IdriyavaDe te saMbaMdha che. ane te ANavArUpa arthane [ pratIta thAya, e prakAranA kAryavaDe sahakRta-eTale AkhyAta pratyayanA kRtirUpa artha viSe evA tarka sahita-je pratiyogInA upalaMbha "anukuLatA rUpa' saMbaMdha che. ane te kRti- 1 (prApti) ne abhAva te gyAnupalabdhi rU5 arthane sarva padArtha purUSa viSe "Azraya- ' kahevAya che. tArUpa' saMbaMdha che. A saMbaMdhanuM nAma che aMdhArAmAM ghaDe hovA chatAM Aloka yogyatA che. (e egyatAnA jJAnavALA purU (prakAza) saMganA abhAvathI cahyu ikiyavaDe pane "ghaTanAnI tvam' (tuM ghaDe lAva), e ! ghaDAnI pratIti thatI nathI; mATe aMdhakAramAM vacana sAMbhaLavA pachI "gharavRttivarmatAni "je ghaDe ahIM hoya te pratIta thAya" kAcanArAyaH vaipArtha" (eTale ghaDAmAM rahelA karmapaNAne nirUpaka ane evo tarkaja thato nathI. mATe aMdhakAramAM ANavAne anukula evI kRtine Azraya vaM ghaTanI anupalabdhimAM ukta take sahakRtatvarUpa yogyatAnA abhAvathI te ghaTAbhAvanuM cAkSuSa padArtha "tuM' padane artha' che, e baMdha che pratyakSa thatuM nathI; ane aMdhakAramAM paNa thAya che.). ghaTAbhAvanuM vAcapratyakSa to thAya che, jethI je yogyatAjJAnane zAbda bedhano hetu ghaTanA vAca pratyakSamAM Aleka saMgane na mAnIe te jema "pacA siyAti'(pANI ! kAraNatA hotI nathI. mATe "je ahIM' ghaTa, vaDe sIMce che) e vAkyathI zAbda bodha thAya | hoya te tvapha Idriya vaDe tenuM pratyakSa thAya.' che, tema 'vanA sini' ( agni vaDe sIce ! e prakArane tarka aMdhakAramAM paNa thai zake che ke, e vAkyathI paNa zAdabodha thA ! che, ane je sthaLamAM ghaTarUpI pratigInA. For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 191) cAkSuSa pratyakSanI AkagAdika sarva brahmamAtrane je nizcaya te yAtika bAdha sAmagrI vidyamAna che, te sthaLa viSeja "je kahevAya che. ahIM ghaTa hoya te te cavaDe pratIta thAya' vma-gAzaktivALuM pada evo tarka thaI zake che. evA tavaDe sahakRta 2.ttipracacAArcavA rADA prakRti hovAthI dhaTanI anupalabdhi gya kahevAya che. ane pratyakSadvArA arthane vAcaka je zabda te yaugikapada jANavuM. 2. abhaavprtiyogisttvprsNjnprsNjitoplvirapapratinididhyAnapatruTi: abhA 3. avayavazaktyarthazaktidvArA bodhakaH zabdaH / vanA pratiyogInA sattvanA ApAdana vaDe - ; padanA avayanI zaktirUpa artha zakti jenA savano prasaMga ubho thAya. evA che dvArA bodha karanAra zabada, jema, priya. prasaMgathI prApta thayelI upalabdhi jenI prati- sukhada, ityAdi. yogI hoya te abhAvane anapalabdhi kahevI. jotirAji - cA+I/thaminArajema-pRthvI upara dhaDo nathI mATe ghaTAbhAva haDhiH yogazaktinA arthathI bhinna arthamAM che." e ghaTAbhAvane prativegI ghaTa che. "je vartanArI je rUDhizakita che, tenuM nAma ahIM ghaDa hota te prApta thAta" evI vaigika rUDhi jema driH padamAM vaigika rIte e prativegI ghaDAnA sattvanI prApti zakti che. temAM, vRddhi padanA avayavonI UbhI karI che. arthAta je ahIM ghaTa che. yogazakti te udbhedanakartA vRkSa, gumAdika ema mAnIe te ghaTa hevAne prasaMga Ubhe arthamAM che, ane drira padanA avayava thAya che; ane evI rIte ghaTanA sattvanI samudAyanI rUDhizakti to e nAmanA yAga upalabdhi, te anupaladhirUpa abhAvanI vizeSamAM che. e pramANe e ubhida padanI pratiyogI che. mATe e anupalabdhi vaDe yegazakita tathA samudAyazakita bhinnabhinna pRthvI upara ghaTanA abhAvarUpa prama upaje che arthamAM rahe che. eka arthamAM rahetI nathI. che, te gyAnupalabdhi kahevAya che. mATe ubhida padanI zakita thagika rUDhi kahevAya navarAram-sutiH ghara9ra- che. evI girUDhi zaktivaDe bhinnabhinna janajanya zarIra cAnijharAjImAM purUSanA vIrya arthanuM pratipAdaka je pada, te pada yogikarUDha rU5 zukra ane strInA vIryarUpa zeNita, te kahevAya che. enA paraspara meLApathI janya je zarIra, te zarIra yonija zarIra kahevAya che. (ahIM rajavaFravA saMta caitve kSati utpattinA kAraNarUpa ghaTaka dravyone "ni' Tukadetutvam, je preraka ane kriyAvALuM hoIne kahe che, te dhyAnamAM rAkhavuM.) te be prakAranuM duHkhane hetu hoya te ja kahevAya che. cheH (1) jarAyuja, ane (2) aMDaja zarIra. ratiHvAsAghananirapekSA ratiH | bahAranAM thavidhi-kRtimAM mAtra sAdhananI jene apekSA na hoya te rati. nizcayavannikhilakAraNIbhUtabrahmavyatirekeNa prapaMcAbhAva rmnniiytvm-lokottraahaadjnkjnyaanvinizcaya: jema mRttikArUpa upAdAna kAraNathI pacasva . lekamAM sAmAnya na hoya e bhinnarUpe ghararUpa kAryano abhAva nizcaya thAya AnaMda utpanna karanAra jJAna viSaya havAche, temaja saghaLA prapaMcanuM abhinna nimi. paNuM te ramaNIyatva. pAdAna kAraNa brahma che, mATe brahmabhinna - cirAhaguNavaMcAvyagatimAna saghaLA prapaMcane abhAva nizcaya karIne rasa: rasana Idriya vaDe grAhya vastumAM vartanArI For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (172) (rahenArI) evI je guNatva jAtinI vyApya 5. sukha ane sukhanAM sAdhanamAM vaNA jAti (rasava) che, te jAtivA guNarasa te rAga. kahevAya che. svara (rA)-prakRtiprArthanA gukha-rasaguNa (1) madhura, (2) samudAyarAnayarthaghaH za DhaDA prakRti ane Amsa (khA), (3) lavaNa (khAro), (4) pratyayanA arthanI apekSA rAkhyA vinA varSonA kaTu (kaDavo), (5) kaSAya (tuve) ane samudAyanI zakti vaDe arthane bodha karanArA (6) tita (tIkha), ema cha prakAra che. te zabda te rUDha zabda kahevAya che. jema gAya, rasa guNa pRthvI ane jaLa e be dravyomAM ! jhADa, ityAdi. rahe che; pRthvImAM chae prakArane rahe che ane RDhirAtti-samudAyakA padanA prakRti jaLamAM eka madhura rasa rahe che, te rasaguNa pratyaya rU5 avayava samudAyamAM rahelI che paNa paramANurUpa nitya jaLamAM ni ya heya che ! zakti che, te rUDhizakti kahevAya che. jema,ane anyatra anitya heya che. gomaMDala, ghaTa ityAdi padonA prakRti pratyaya sanamu-paSirAjamina tanam 25 avayavonA samudAyamAM rahelI zakti te rasanuM jJAna thavAnuM sAdhana je Idriya tene rasana : raDhizakti che. (gamaMDala=bhUmi) rUDhi zakita vALAM pada te rUTa pada kahevAya che. ___ rasAsvAdaH-vikSepanivRttijanyAnandAnubhavaH / / ruupm-tvggraahyckssurmaahygunnvibhaajkopaadhivikSepanI nivRttithI janya AnaMdane anubhavamAna guna: I apha Idriya vaDe agrAhya ane te rasAsvAda. ! cakSu Ikiya vaDe grAhya e je guNavibhAjaka 2. samAcAramayama grAnAnavAnI pUra- upAdhi che, te guNa vibhAjaka upAdhi jemAM sucamAvAnAsvAda | samAdhinA AraMbha samavAya saMbaMdhe karIne rahe che te guNane samayamAM brahmAnaMdanI prApti na thaI hoya te ! vakhate skUla vRttinA abhAvarUpa AnaMdane | 2. kSatrANa gujaFA cakSu mAtrathI ja AsvAdana te rasAsvAda. je jANavAmAM Ave che te guNane rUpa kahe che. 3. samAdhinA AraMbhamAM savikalpaka rUpakam-upamAnopameyayorabhede saamyprtiiAnaMdanuM AsvAdana te rasAsvAda. tiruvan! upamAna ane upameyanA abhedamAM -3ra4rA : utkaTa icchAnuM je sarakhApaNunI pratIti thAya te rUpaka kahevAya che. nAma rAga che. 2. vivijhasAdhanatA yu pazupA-rUpa guNa (1) dhoLa, (2) rAjA, '| nIla, (3) rakta, (4) pIta, (5) harita lIla) strI AdikamAM, te ISTa arthanuM sAdhana che, | (6) kapiza (bhUkhare), ane (7) citra evI buddhithI je sneha te rAga. (kAbaracitro), ema sAta prakAranuM che. e 3. zAre vipakSakAro sapi = catA- rU5 guNa pRthvI, jaLa ane teja e traNa mitre jAgratatRtivira : viSayanA dravyamAM rahelo che. pRthvImAM sAte prakAranAM kSayanuM kAraNuM prApta thayA chatAM paNa viSaya kSaya rU5 rahe che, tathA jaLa ane tejamAM ekale. na pAme, evA AkAranI eka prakAranI zukala (gheLo) guNa rahe che. rUpaguNa jaLa cittanI vRtti te rAga. che tathA tejanA paramANuo rUpa nitya dravyamAM 4. A vastu amane prApta thAo, evI | nitya heya che ane aniya dravyomAM anitya je aMta:karaNanI vRtti te rAga kahevAya che. ! hAya che. For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (103) parathabauddhamata-pAdi viSe gadhaguNa kevaLa pRthvImAM ja rahe che, paNa pRthvIthI sahita cakSu Adika Idriya te rUpaskadha bhinna jalAdikamAM rahetA nathI; mATe gaMdhakahevAya che. | guNa e pRthvIne asAdhAraNa dharma che, tethI . pahAna-(vipara)- rUpa gaMdhavava (gaMdha guNavALA hevApaNuM) e eTale lakSaNe te lakSaNanI je hAnI te rU5' pRthvInuM lakSaNa che. evI rIte je je padAhAni. jema, vizeSa dharmane jAti mAnIe thanA je je asAdhAraNa dharma te te padArthanuM te vizeSanuM lakSaNa nAza pAme che, mATe e te te lakSaNaja jANavuM. (AtibAdhaka) rUpahAni doSa che. "je padArtha ra. asAdhAraNa dharmagati vAvayaM sakSanA jAti sAmAnyathI rahita hoIne eka dravya padArthane asAdhAraNa dharmane pratipAdana karanAruM vyakti mAtramAM samata hoya te vizeSa" vAkya te lakSaNa. evuM vizeSanuM lakSaNa che. je vizeSane jAti- rU. sanInAmAnanAyavyavache strakSA rUpa sAmAnyavALuM mAnIe te e lakSaNa che lakSya arthanI samAna ane asamAna jAtisaMbhavatuM nathI. mATe vizeSane jAtivALuM vALA padArthonI vyAvRtti karanAra te lakSaNa. mAnavAthI rU5hAni doSa thAya che, tethI rU5hAni | 4. zrakhyAtivya casanmASatra rInyatvanA e jAtibAdhaka deza che. 'avyAti, ativyApti ane asaMbhava, evA bALamara-vatI vArtAzi- traNa deSathI rahitapaNuM te lakSaNatva, mAtrAmasyA: nAka vaDe kheMcelA vAyuno che, sanAtIvivAtiyAvarta rAtabatrIzI mAtrA jeTalA kALa sudhI tyAga karavo viroNA - (bahAra javA de ) te recaka prANAyAma vijAtIya padArthothI vyAvartaka e kaIka RkSaNam sajAtIya ane kahevAya che. kaprasiddha AkAra te lakSaNa - ghAtuvaiSakhya hetu zarIra 6. sUtAvacherasaniyata RkSaravAmAM mAMnA dhAtuo je pramANamAM levA joIe, latAvaracchedanI sAthe samAnavyAptipaNuM te karatAM viSama (vattAochA ) thavArUpa hetu vALa vyAdhi te roga. te lakSaNatva. jema-aMta:karaNathI avacchinna caitanya te pramAta ciMtanya, evuM pramAtAnuM lakSaNa che. have jyAM jyAM aMtaHkaraNAvacchinna rakSa-strakSayArthadhAndraH A lakSaNa caitanya hoya tyAM tyAM pramAtA hoya; ane vaDe arthane baMdha karanAra zabda. | jyAM jyAM pramAtA hoya tyAM tyAM aMtaHkaraNa 2. tIrivAjumAvadrA "gaMgAmAM vachinna ciMtanya hoya. e rIte lakyatA lakSyagAma che." e vAkyamAM "gaMgA" zabda vaDe paNa) nuM avacchedaka je pramAtatva tenI sAthe gaMgAnA saMbaMdhavALA tIra (kAMThAnA pradeza)- aMta:karaNavacchinna citanyanI samAna vyApti no anubhava thAya che. evI rIte tIra vagere che. mATe aMtaHkaraNavacchinnatva e pramAtAnuM saMbaMdhIne anubhava karAvanAra zabda te lakSaka lakSaNa che. kahevAya che, rakSakoSarathamU-agyApti, ativyApti cAmu-kAra sakSama che ane asaMbhava, evA lakSaNanA traNa doSa hoya vastune je asAdhAraNa dharma heya te vastune che, mATe e traNa doSa vagaranuM lakSaNa zuddha te asAdhAraNa dharma lakSaNa kahevAya che. jema - athavA kharUM lakSaNa kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (14) kSakazana-vyArthivadyA vA rU. virAjIva rakSaNa zabdanI lakSma arthathI bhinna arthanI vyAvRtti athavA potAnI zaktine jJApya arthanI sAthe saMbaMdha vyavahAra e lakSaNanuM prayajana che. te lakSaNA. rakSArAcava rakSA je padanI rakSA -" gaMga upara gauzALA lakSaNAvRttithI je arthane bodha thAya che, te che." e vAkaya sAMbhaLIne zrotA purUSa gaMgA padanA zakaya arthane je te artha sAthe | padanI gaMgAnA tIramAM kema lakSaNa kare che, saMbaMdha che, tene lakSaNo kahe che. jema-"gaMgAmAM evI zaMkA thAya che tenuM je samAdhAna che gazALA che." A vacanamAM gaMgA padanI tene lakSaNanuM bIja (kAraNa) kahe che. temAM lakSaNavRttithI zrotAne tIra ( kAMTha) arthane prAcIna niyAyika te ema mAne che ke, "anvabaMdha thAya che. have gaMgA padane zakaya artha ! yAnupapatti' e lakSaNanuM bIja che. padono je jaLane pravAha che, te zakya arthane tIra ! zakya artha sAthe je saMbaMdha tenuM nAma anvaya viSe saMga saMbaMdha che. e zakya saMbadhaja ! che, ane asaMbhava (nahi banavApaNuM) e gaMgA padanI tIra viSe lakSaNa che. A anupapattine artha che. athata padane tenA prakAranI lakSaNavRttinA jJAnavALA purUSane | zakyArtha jo ke saMbaMdha na saMbhava, evo gaMgA padanuM zravaNa karyA pachI tIra rU5 arthanuM avayAnuvpattine artha che. jema-" gaMgA smaraNa thAya che, tathA tIra upara gozALA upara gozALA che." e vAkyamAM gaMgA che e zAbdadha thAya che. padane zakaya artha jaLane pravAha che; ane e lakSaNanA mukhya cAra prakAra che: gozALA zabdane zakya artha gAyone rahe(1) jahata lakSaNa, (2) ajahata lakSaNa, vAne vADe che. ukta vAkyathI bane zakya arthane AdhArAdhArabhAva saMbaMdha pratIta thAya (3) jadajahata lakSaNa, ane (4) lakSita thAya che; eTale gaMgAne pravAha AdhAra che lakSaNa. ane gozALA Adheya che. paNa te saMbhavatuM dha graMthakAre e lakSaNunA (1) kevaLa nathI; kemake jaLanA pravAhamAM gozALAnI lakSaNa ane (ra) lakSitalakSaNa evA be AdhAratA saMbhavatI nathI, paNa kAMThA uparaja bhAga pADI, kevala lakSaNanA jahatalakSaNa | saMbhave che. A prakAre avayAnupapattine vagere traNa prakAra mAne che. vicAra karIne zrotA purUSa gaMgA padanI tIra viSe lakSaNa kare che, mATe anvayAnupa pati ke graMthakAre gauNuM ane zuddhA evA lakSaNAnA be bhAga pADI, zuddhAmAM jahalakSaNa e lakSaNAnuM bIja che. vagere traNa prakArane samAveza kare che. navIna taiyAyiko te ema kahe che ke vaLI ke graMthakAre nirUDha lakSaNa ane vaktA purUSanA tAtparyanI je anupapatti, teja svArasika lakSaNa evA lakSaNAnA be prakAra | lakSaNAnuM bIja che. je anvayAnupattine lakSaNu mAnIe te " cartha: verA "--mAne che. (e badhI lakSaNAonA prakAranAM lAkaDIono praveza karA." e prakAranA lakSaNe te te zabdomAM jevAM.) vacanamAM lAkaDI padanI lAkaDIe rAkhanArA - 2. carakhya traphaLA | je ane 1 purUSamAM lakSaNa na hovI joIe. jemabaMdha karavAne belanArane abhiprAya che, pAkazALAmAM badhI rasoI thaI gayA pachI tenI sAthe zakyArthane saMbaMdha te lakSaNa. gharadhaNIe potAnA nekara mANasane kahyuM ke, For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 175 ) "have lAkaDIone AvavA de." e vacana 2. cAkhyapenAstAsivilita sAMbhaLIne pelo nokara lAkaDIvALA mANasomAM DhasaLA zakyanA paraMparA saMbaMdha vaDe anya lakSaNa kare che, te na thavI joIe; kemake arthanI pratIti lakSitalakSaNA kahevAya che. kASTha rU5 lAkaDIone, pAkazALAmAM pravezana -rAvRtAryaviSayatveti rAcarUpa kriyAmAM saMbaMdharUpa avaya anupapanna | sarvAdhamAM je artha vaktAnA tAtparyane viSaya nathI, paNa te avaya saMbhave che. paraMtu ghara-! hoIne zakyanA saMbaMdhavALo hoya te lakSya. dhaNanuM jamADavAmAM tAtparya che, te pAkazALAmAM 2. kSatuM cothuM DhamT lakSaNa karavAne lAkaDIo lAvI mUkavAthI anupapanna thAya gya. arthAta je vastunuM lakSaNa kahevAmAM e prakAre vaktAnA tAtparyanI anupatti thatI Ave te vastu lakSya kahevAya. jaIne nokara lAkaDI padanI lAkaDIovALA : sTa purUSomAM lakSaNa kare che. mATe vakatA purUSanA mAva --jema, tasvasa e mahAvAkyamAM tat ane va padenA virodhI tAtparyAnI anupatti eja lakSaNanuM bIja che. artha je parokSatva apakSatva che, e bene rakSita -RkSanA vadhatAtha rakSitaH | tyAga karIne avirUddha akhaMDa caitanya mAtranI lakSaNa vaDe je arthane bodha karyo hoya te lakSaNa thAya che. emAM tat ane padomAM lakSaNa rUpatA che. ane citanyamAM lakSmarUpatA artha lakSita kahevAya che. che. mATe tyAM lakSyalakSaNabhAva kahevAya che. kSitirakSaUT-vacAIpara sava- sUkA padonI lakSaNavRtti vaDe je Waa kSaTI padanA zakya arthanA paraMparA artha jANavAmAM Ave che te. saMbaMdharUpa lakSaNa te lakSita lakSaNa kahevAya. tya- rIritivastram | jaladI che. jema "dUira rauti -"dvirepha zabda che ke aha5 upasthitivALA hevApaNuM. 2 halakare che." ahIM dvirepha padane zakya artha kApaNuM. 3 nAnApaNuM. 4 varAyukata hovAbe kAra che. e be kAramAM zabda karavApaNuM paNuM. 5 thoDuM havApaNuM. saMbhavatuM nathI. mATe e vAkyanuM zravaNa karIne . ( vyAkaraNamAM) [QAMkawafauttara zrotA purUSa te dvirepha padanI madhupa (bhamara) virapajatvA hasva saMjJAvALA varNamAM rahelo vyakti viSe lakSaNA kare che. temAM dvirepha eka prakArano dharma havApaNuM. padanI zakya artharUpa be kArane te madhupa , rutha:-3pavAnAra vidyamAne sati - vyakti viSe sAkSAta saMbaMdha te nathI, paNa tirodhAnamatram | upAdAne kAraNe vidyamAna ghaTitapovAvyatvaha paraMparA saMbaMdha che. chatA kAryane je tire bhAva mAtra che, tenuM ahIM ca zabda vaDe be 2 kAranuM grahaNa karavuM. nAma laya. te be kAra vaDe ghaTita je bhramara pada , ra. avavanAne nivRtteiniMdA 1 te bhramara padanuM vAcyatva te madhupa vyaktimAM akhaMDa vastunuM AlaMbana prApta na thavAyI che. mATe dvirepha padanI madhupa vyaktimAM je cittanI vRttinI je nidrA te laya. ukta paraMparA saMbaMdharUpa lakSaNa che te lakSita -je pramANe brahmathI AraMbhIne lakSaNuM kahevAya che. keTalAka graMthakArA lakSita jagatanI utpatti paryata adhyArepa karavAmAM lakSaNAne bhinna lakSaNa mAnatA nathI. paNa Avyo che, tethI ulaTA krame laya karatAM jahata lakSaNAmAM aMtarbhata mAne che.) ! chevaTe brahma mAtra zeSa rahe evuM ciMtana karavuM For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (176 ) te layakrama. jema-A pUla jagata paMcIkRta | samavAya saMbaMdhe karIne rahe che tathA caturaNukasthUla bhUtomAMthI upajayuM che, mATe pUla jagata | rU5 kArya cAra caNukamAM samavAya saMbaMdhe e vAstavika paMcIkRta skUla bhUja che. | karIne rahe che, e pramANe ghaTApaTAdi athaoNta sthUla jagatane pUla bhUtarUpe jevuM- paNa aneka kapAla taMtu Adika avayava mAnavuM-nizcaya karo. pachI te sthUla mahA- dravyamAM samavAya saMbaMdhathI rahe che. bhUta tathA samaSTivyaSTi rUpa sarva sUkSma zarIra mATe vyakathI AraMbhIne ghaTAdi kArya paryaMta apaMcIkUta sUkSma bhUtemAMthI upajyAM che mATe sarva kArya dravyamAM aneka dravya samatatva te sarva sUkSma bhUteja che-tenAthI bhinna dharma rahe che, ane mahattva parimANa paNa te nathI-e nizcaya kare. matalaba ke pUla. mRNukathI mAMDIne ghaTAdi payeta sarva kArya bhUto vagerene apaMcIkata sUkSmabhUtomAM laya drAmAM rahe che. paramANuomAM tathA aNukAmAM kare; evI rIte ke sthUlabhUtone muzmabhUtanA e aneka dravya samatava dhama rahetuM nathI, tAmasa aMzamAM laya kare; jJAnendri ane tathA mahattava paramANu paNa rahetuM nathI. vaLI aMtaHkaraNane sUkSmabhUtanA sAtvika aMzamAM te thakAdika dravyonuM ja pratyakSa jJAna thAya laya karavo; ane karmendri tathA prANane | che. paramANu tathA ThacaNakanuM pratyakSa jJAna thatuM sukSmabhUtanA rAjasa aMzamAM laya karo. pachI nathI. mATe e pratyakSa jJAna viSe te anekate sUkSmabhUtone potapotAnA kAraNamAM laya nuM drazya samatatva dharmane kAraNutA mAnavI athavA kare. eTale pRthvIne jaLamAM, jaLano tejamAM te mahatvane kAraNutA mAnavI? tyAM aneka tejano vAyumAM, vAyune AkAzamAM, ane dravya samatatvanI apekSAe mahatvanuM zarIra AkAzane ajJAnamAM laya karavo. pachI zarIra ladhu che. enuM nAma zarIrakRta lAvavA ajJAnano caitanyamAtramAM laya karo. che. e zarIrakRta lAghavathI ja zAstrakAroe ___ lAkSaNika:-lakSaNayArthabodhakaH zabdaH / / pratyakSa jJAnamAM mahattvane ja kAraNa mAnyuM che, lakSaNa vaDe arthane bodha karanAra zabda te | anekadravyasamatatva dharmane kAraNe mAnya nathI. lAkSaNika kahevAya che. (2) upasthitita lAvava--jayAM rAghavalAghava e eka guNa kahevAya ? ekaja ghaTAdi pArthiva dravyamAM agninA che, ane ethI ulaTuM gaurava doSa gaNAya che. saMyogathI rU5, rasa, gaMdha, sparza, e cAre je vAta TuMkAmAM kahI zakAtI hoya tene | guNa utpanna thAya che, tyAM gaMdha pratye rUpanA laMbANathI kahevAnuM prayojana na chatAM laMbANathI | prAgabhAvane kAraNa kema na hoya ? ane rUpanI - kahevuM e gaurava doSa che. evuM gaurava na karatAM je pratye gaMdhanA prAgabhAvane kAraNutA kema na kahevAnuM hoya te TuMkamAM kahI batAvavuM te lAghava ! hAya evI zaMkA prApta thatAM, upasthiti.. guNa che. e lAdhava (ane gaurava paNa) traNa kRta lAghavane lIdhe gaMdhanA pratye gaMdhanA. prakAranuM che (1) zarIrakRta, (2) upasthitikata gaMdhanA prAgabhAvane kAraNutA mAnI che. e ane (3) saMbaMdhakRta. eka niyama che ke pratiyogInA jJAna vinA - (1) zarIraphata lAghava-vyayukathI ! abhAvanuM jJAna thatuM nathI. mATe gadhanA prati AraMbhIne ghaTAdi kAryaparyata jeTalAM kAryakravya ! gaMdhanA prAgabhAvane je kAraNa mAnIe, te che, te kAryakravya aneka avayava rUpa dravyamAM kAryavAcaka gaMdhapada vaDe. gaMdharUpa pratiyogInI samavAya saMbaMdhe karIne rahe che. jema caNuka upasthiti thavAthI gaMdhanA prAgabhAvanI paNa rUpa kArya dravya traNa dhaNukarUpa avayava dravyomAM | tarataja upasthiti thAya che, ane gaMdhanA For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir + ( 17 ). prati je rUpanA prAgabhAvane kAraNe mAnIe | viziSTa tathA pakSavRttitva rUpa pakSavRttitA vaDe te rU5padathI rUpa pratiyogInI upasthiti thayA viziSTa je hetu che, te hetune liMga kahe che. pachI rUpanA prAgabhAvanI upasthiti thAya che. { jema ghumarUpa hetu agnirUpa sAkhanI vyApti mATe gaMdharUpa kAryane pratirUpa prAgabhAvaniSTha | vaDe viziSTa che, tathA parvata rUpa pakSa viSe kAraNatAnI apekSAe gaMdha prAgabhAvane kAraNatA | vRttitvarUpa pakSadharmatAvaDe paNa viziSTa che. mATe mAnavAmAM upasthitikRta lAghavatA che. ' e dhUmarUpa hetune liMga kahe che. (3) saMbaMdhakRta lAghava-DAdikane je 2. cAri | vyaktine Azraya vaTanuM kAraNa mAnIe to te daMDAdikanA dhaTapa ! te liga. kAryanA adhikaraNamAM sogAdipa sAkSAta 6. sAmarthya jinA zabdanuM sAmarthya saMbaMdha ja saMbhave che; ane te daMDAdikanA te liMga. daMDavAda dharmane tathA rUpasparzadi guNane je 4arthazAma ja ! arthane te ghaTanA pratikAraNa mAnIe, te te daMDava, | prakAza karavAnuM sAmarthya te liga. (hetu liMga rUpatva, vagerene te ghaTanA adhikaraNamAM sAdhana, e traNa zabdo ekaja arthanA che.). sAkSAta saMbaMdha saMbhavata nathI, paNa te | hipanAmaH-hetune viSaya karanAruM jJAna. daDavAdi ghaTita svAzraya daMDasaMyogAdirUpa liGarthatvam-kAryabuddhigocaratve sati prvrtparaMparA saMbaMdha thAya che. (svAzraya" mAMnA "sva' zabdano artha daMDava, daMDarUpa, vagere varavam ! A karavA yogya che evI kArya samaja.) te daMDatyAdine Azraya je daMDa che, buddhine viSaya hedane bIjAne je prakRti te daMDane saMyogAdirUpa saMbaMdha, te ghaTanA karAvavApaNuM te liDartha. ( vadhyartha lakArane je adhikaraNamAM che. mATe e daMDava daMDarUpa, artha te. ene ja pANini lilakAra kahe che.) vagerenA saMbaMdhanI apekSAe daDAdikano saMbaMdha zirIra-daza Idriya, pAMca prANa, mana laghu che, mATe enuM nAma saMbaMdhakRta lAghava che. | ane buddhi, e sattara tatvonuM liMga zarIra. e saMbaMdhakRta lAghavane lIdhe te daMDAdimAMja kahevAya che. ene ja sUkSma zarIra paNa kahe che. ghaTanI kAraNatA saMbhave che, paNa daMDava, daMDarUpa samaSTi sUkSma zarIra paramAtmAnuM bAdhaka hevAthI vageremAM saMbhavatI nathI. liMga kahevAya che. upara kahyuM tema lAdhava jema traNa prakAranuM ! leshaavidyaa-praarbdhkaarysmpaadnpttiiyaanviche, tema gaurava paNa teja traNa prakAranuM, ane te vAyA vAriopA prArabdha kAryane saMpAdana tenAM udAharaNa paNa samajI levAya ema che. | karavAmAM kuzaLa evI eka prakAranI avasthAne jema, mahattavanA zarIranI apekSAe karIne lezavidhA kahe che. : che. aneka dravya samatvanuM zarIra gurU che, mATe te 2. vikSepa zaktivALuM Asana te lezavidyA zarIra kRta gaurava kahevAya. eja rIte upa- 3. sAtritanamAdAnuvRttazunavAsanA 24 sthiti kRta gaurava tathA saMbadhakRta gauravanuM che virAraMvAra dhoI nAMkhelA lasaNanA vAsaNa svarUpe paNa yathAyogya samajI levuM. | mAM pAchaLa rahelI lasaNanI vAsanI peThe sTikam - caNiviziSTAkSadharmataviziSTadetuM- rahela avighAne saMskAra te lezAvidyA. sina (je parAmarza dhUmAdika liMgane viSaya che 4. kAvartamAnAthanuvRtti vikSepakarate hebane anumitine kAraNe thAya che, te rAcaMda ! prArabdha evA vartamAna dehAdi liMganuM A lakSaNa che.) sAdhyanI vyApti vaDe ! prArabdha karma samApta thatAM lagI cAlyA kare For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 18 ) ema thavAnA heturUpa vikSepa zaktine je aMza vo/panayanadAsanA- ridite lezAvivA. saravaicAcAnacanam | vaidya kahelAM roja-arLanAM karmazAna yAnavizeSa auSadha vaDe roga vagerene dUra karavA te. prANIone karmanuM ane jJAnanuM phaLa bhogavavAnuM | lokikapratyakSam-laukikasannikarSajanya amuka sthAna te loka. [ pratyakSa vize pracalam ! pratyakSa jJAnanA cha vAsanA- gana mAM 7 nitti prakAra che. e cha e prakAranA pratyakSanA vaLI laukika ane alaukika evA be bheda che. yathA vA stuvanti, tathaiva sarvadA cAriSyAmItyaza temAMthI ahIM laukika pratyakSanuM lakSaNa kahyuM che - vacAryAninirvAda. je AcaraNa karavAthI badhA ! loko mArI stuti kare, athavA nindA koI ja ! cakSu Adi prakriyAne ghaTAdi padArthanI sAthe je gAdhirUpa laukika sarjikarSa ( saMbaMdha) kare nahi, e azakya Agraha. ! che, te lAkikasannikarSa vaDe janya je pratyakSa 2. manamavaganita sati vauva punaHpunaH jJAna, tene laikika pratyakSa kahe che. ("trakri (rakhanArtha ) wLahetu vAsanA | lekanA giraH " juo.) anubhavathI janita hAIne lekanuM (raMjana DholiphAdAspa-cAlatA prakaraNa karavA vagere mATe) ja pharI pharI smaraNane je uparathI je tAtparya mAlama paDe che. jema, hetu te lekavAsanA. lokavAranA malina che, khAtI vakhate siMdhava mAge te tene artha kemake te saMpAdana karavI azakya che, tathA De' nahi samajatA "mIThuM' samajavuM e purUSArthamAM nipagI che. laukika zabdatAtparya che. DhoramrAsvayaM satAvAra pravRtta sati vArtAnnavAlA - pratyakSa nAM saTTAcArakavartavamA pote sadAcAramAM jJAnanA heturUpa tathA cakSu Adika ikiyAnA pravartIne lokone sadAcAramAM je pravartAvavApaNuM vyApAra rUpa je laikika sanika che, tenA cha te lokasaMgraha. prakAra cheH-(1) saMyoga sarjikarSa, (2) saMyukta vA-lokamAM huM zreSTha chuM e samavAya sajikarSa, (3) saMyukta samavetasamavAya: abhimAna; athavA lokamAM huM zreya kahevAuM sanika, (4) samavAyasanikarSa, (5) samataevI cAhanA. - samavAya jikarNa, ane (6) vizeSaNavizeSatA. (e cha prakAranA sannikamAMthI koIpaNa 2. mane uttama sukha Ape evA svargAdi sanika vaDe je pratyakSa utpanna thAya che, te lokanI prApti thAo, evI IcchI, te lokeSaNa. . lokika pratyakSa kahevAya che. ("lAkiapratyakSa" ma -svavyAparityAre sati paca- zabda juo.). nivRbhutva ! pitAnA dravyano kharca na karatAM rAjamA-gAravAcananyAzrama bIjAnA dravyane levAnI icchA hevApaNuM. yathArtha vaktAne Apta kahe che. enA AtanA manivRjuvAra - yarlenArA vacanathI upajeluM je prabhAjJAna te laikikI santAbena rAjena vA mI nivRttiH cerI nazAbdIprama kahevAya che. karavAthI, parigraha na rAkhavAthI, satiSathI, athavA dAnathI lebhanI nivRtti thAya che. cA -pumitrAcaH bhAre A ridhAna vAsanA-sacIna. zabdathI zrotA puruSane A arthane bodha zAvivithasanmAnam | suMdara evA zabdAdi thAo. evI je bolanAra manuSyanI eka viSayonuM saMpAdana te laukika guNAdhAna jAtanI IcchA hoya che tene vakatRtAtparya dehavAsanA. For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 179 ) 2. tartyapratItindrayAsaritvam 1 ( atha upara pramANeja che. vacanAvijJam--vArpha, prANi, pAda, pAyu, ane upastha, e pAMca karmendriyAnA pAMca vyApAra che, tene anukrame vacana (ukti) AdAna ( grahaNa karavuM ), vihAra ( gamana ) utsa ( tyAga ), ane AnaMda kahe che. e vacanAdi paMcaka che. vartamAnakAlaH - kriyAyAH prArambhataH samAptiparyantaM prArambhasamAptibhivyApya vRttimAn kAlaH / kriyAnA prAraMbhathI te samApti paryaMta prAraMbha ane samAptine vyApIne rahenArA je kALa te vartamAnakALa. rAtraye pAravyAsamACA: zabdanA prayAga je kALamAM thAya che, ane tene AraMbha karyo chatAM samApti na thaI hAya teTalA kALa vartamAna kahevAya che. vartamAnatvam-vyaMlAmAvanidhiraLa ruttitva vartamAnatvam / zreSTha kriyAnA tathA janya padArthanA dhvaMsanA tathA prAgabhAvanA anadhikaraNabhUta je kALa che, te kALa viSe te kriyAnuM tathA te janya padArthanuM je vartavuM. eja te kriyAmAM tathA janya padArthamAM vamAnapaNuM che. vartamAnapratidhaH--vartamAnahInatva sati tattvajJAnapratirodha: / vartamAnakALamAM je tattvajJAna na thavA denAra te vartamAna pratibaMdha. e pratibaMdha cAra prakArano che:(1) viSayAsakti, (ra) prajJAmAMdya ( buddhinI maMdatA ), kutarka ( pratipAdita ane ulaTI rIte samajavA te ), ane (4) viSayadurAgraha ( eTale huM paMDita chuM, huM virakta chuM, huM vedapAThI chuM, tyAdi deha iMdriyAdimAM AtmapaNAnI buddhi viSe durAgraha. ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vastuparicchedaH -- anyonyaabhaavprtiyogisvam / anyAyAbhAvanA pratiyeAgipaNAnuM nAma vastupariccheda che. jema-Tane paTamAM, ane paTanA dhaTamAM anyeAnyAbhAva rahelA che, tenu pratiyogIpaNuM anukrame dhaTa tathA paTamAM che, teja vastupariccheda che. 2. vividrattvanAtmatvam / koipaNa vastumAtranuM je anAtmapaNuM te vastupariccheda che. vAd-vazvanamivAsAdhaminiyama / vacana (mAlavAnI) kriyAnuM sAdhana IMdriya te vAk iMdriya. vAkyam--AkAMkSAdiyamatpadasamUho vAkyam / AkAMkSA, ceAgyatA ane Asatti, A traNavALA je padonA samUha tene vAkaya kahe che. jema--gAya lAvA' ItyAdika vacane AkAMkSAdivALAM hovAthI te padonA samUhane vAkya kahe che. 2. vasamUha vAtryam / padonA samUha te vAkya. ( evuM lakSaNa paNa keTalAka kahe che.) vAcaprA:vAkyanA prakAra e cheH (1) laukika ane (2) vaidika. Apta purUSa kaheluM vAkya vaikika kahevAya che ane sana Izvare kaheluM vAkaya vaidika che. smRti, itihAsa ane purANane jo vedamUlakatA hAya tAja te pramANa che; anyathA khIjAM vAkyAne pramANatA nathI. vaidika vAkyanA vidhi, maMtra ane a vAda, evA traNa prakAra che. ( enAM lakSaNA te te zabdomAM jovAM, ) yAkhyAthe:- mAnyatAviSaya:| vAkayanA tApanA viSaya. 2. sAkAGkSapadArthonirAkSo vAkyArthaH / AkAMkSAvALA padonA artha jethI AkAMkSArahita thAya te vAyA. jema-'gAya' eTaluM khelavAthI gAya sabadhI kriyA vagere jANavAnI vazIAvAya.--divAnubiviSaya-AkAMkSA rahe che; tyAM care che' eTaluM nijJAsA / A lokanA tathA paraNeAkanA viSayAne nAzavAna jANIne temanA tyAganI icchA, kahevAthI te AkAMkSA nivRtta thAya che, mATe 'gAya care che.' e vAkyAya che. For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (180 ) vAvArthamA- mA- dharA | zALA -padanI zaktivRnivaDe je (e traNe paryAya zabdo che.) zabda pramANathI artha jANavAmAM Ave te vAcyArtha kahevAya che. je pramA utpanna thAya te / vAJchA- issttsaadhnsaadhiijnyaabhissttvissycittyAyAvasthA-joSavAvAjha- vRttivAo | amuka vastu amArA iSTa arthanuM vidhavAvAna sadaiva vartama jevA pita. ! sAdhana che, evI buddhithI upajelI abhiSTa pitAnA arthamAM tAtparyAvALAM che, ema chatAM viSaya saMbaMdhI je cittanI vRttine vAMchA. te vAnI aMgAMgibhAva AkAMkSAne lIdhe vAvA-tavumuda vAvAdi tatva vastunA je ekavAyatA thAya che tene vArthaka vAkyatA bodhanI IcchAvALA be purUSonI je paraspara kahe che. jema "pUrNamAsAkhyAM havAmAM praznauttararUpa kathA che, tenuM nAma vAda che. ta" -"svarganI icchAvALAe darza 2. tasvanirNaca: jayavize | tattvane pUrNa mAsa nAme thAga karavI." e vidhi nirNaya jenuM phaLa hoya evI eka prakAranI vAyathI darzapUrNamAsa nAme aMgI (aMgA- be jaNanI kathA te vAda, vALA) yogenuM vidhAna kareluM che. ane teja rU. svAmamArthIne vArA pitAne je prakaraNamAM "mi cannati" e vacanathI samidha nAme aMga yAganuM vidhAna kareluM che. artha mAnya hoya tenuM kathana te vAda. have aMgI yAgane aMga yAganI apekSA | vALaH -Itara matenA khaMDanapUrvaka avazya hoya che. mATe svarganI kAmanAvALA svamatanuM sthApana karanArA graMtha. jevA kepurUSe samidhAdika aMgayAMga viziSTa darzapUrNa citsukhI, advaitasiddhi, saMkSepazArIraka, svaaraajymAsa yAgane karavA; e rIte aMgabodhaka siddhi, vedAntaparimASA, siddhAntaleza, advaitakaustubha, vAkyonI aMgIbedhaka vAka sAthe eka medhiHIR, ityAdi. vAkyatA thAya che, tene vAkakavAkyatA kahe che. vArtA-vicAratha rAvalathAvatra ! 2. pratye mimikrAnsipAvA koI tattvane vicAra karavo hoya te sthaLe rakSAvana mahAvISArthadhatvanA vAkomAM vAda kathA karanAra te vAdI. dareka potapotAno bhinnabhinna saMbaMdha prati 2. prathama pratipavitvam ! be jaNanA pAdita karatAM chatAM AkAMkSAne lIdhe mahA- . vAdamAM je pahele pakSa pratipAdana karate hoya vAkayane artha jaNAvatAM hoya tyAre temanI te vAdI. ekavAyatA kahevAya che. vAnaprasthAzrama-vRtrima kkItavAva -ArthavRttikana / padArthanI 0 munivRttirAMcatA jeNe gRhasthAzrama choDIne ' | munivRtti grahaNa karI hoya ane saMnyAsa skRtino je zabdajanaka hoya te vAcaka. | grahaNa na karyo hoya te vAnaprastha kahevAya. 2. vArthaviSacatItiviSayaH padArthanA che vAnaprastharUpa Azrama te vAnaprasthAzrama te viSayanI pratIti viSaya (je zabda) hAya cAra prakArano che -(1) vaikhAnasa, (2) dubara, te vAcaka. | (3) vAlakhilya, (4) phenapa. 6. pujAra pATA purANa vagere vAyavIyaviSayaH-rUparahitasparzavadviSayA vAMcanAre paNa vAcaka che. vAcavIviSayaH rUparahita sparzavALo viSaya vAMca-paganyapratItivivAda | pada te vAyavIya viSaya kahevAya che. . uparathI utpanna thatA jJAnane je viSaya heya 2. apAnAnugAzI paravatrika vAvavI. te vA . | viSaya | apAkaja evA anuSaNa ane For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (181 ) azIta sparzavALe je viSaya heya te thAyandriya-rAtisparaphindriyanuM vAyavIya vijya. che je ikiya rUpaguNathI rahita heine sparzaguNa3. rUparahitasparzavaddhRttidravyatvasAkSAghApyajA. vALuM hoya te vAyavIya Indriya kahevAya che. 'tirSi vAcavISaya: rUparahita sparza ___2. apAkanuSNAzItasparzavadindriyam / re vALA dravyamAM rahenArI. ane tyAnI mAthAta ! Idriya apAkaja anuSNa ane azIta sparza vyApya tivALA viSaya te vAyavIya viSaya vALuM hoya te vAyavIya ikiya kahevAya che. kahevAya che. 3. rUparahitasparzavadvRttidravyatvasAkSALyApya4. apAkajAnuSNAzItasparzavanmAtravRttidravyatva. nAtirSi vAcavIndriyam | rU5 rahita sAkSAlyAkhyAtimavi vAyavIviSaya: apA sparzavALA dravyamAM rahenAra ane dravyatvanI kaja evA anuSNa ane azIta sparzavALA sAkSAta vyApya je vAyutva jAti te jAtidravyamAMja mAtra rahenArI ane kAvyatvanI ikiya te vAyavIya ikiya kahevAya. sAkSAta vyApta evI je vAyutva jAti, te | 4. bhAgAnuzAta ravanmAtravRtti dravya jAtivALo viSaya te vAyavIya viSaya kahevAya ! sAkSasthAnAtimavindriya vAyuveniyam ! apAche. dhaNuka rUpa vAyuthI AraMbhIne prANAdi ! kaja anuSkAzIta sparzavALA dravyamAtramAM ja mahAna vAyu paryata sarvajanya vAyune viSayarUpa rahenAra ane dravyatvanI sAkSAta vyAya je vAyuja gaNu. A kAraNathI prANavAyune ! vAyutvAti, te jAtivALuM ikiya te bhinna vAyu go nathI. vAyavIcendriya. vAyavIyazarIram-rUparahitasparzavavRtti vAyu-pAnAnuttAvAna vAyuH | dravyatvasAkSAdvyApyajAtimaccharIraM vAyavIyazarIram / je sparza agni Adika tejanA sAgarUpa rUparahita sparzavALA dravyamAM rahenArI ane pAka vaDe janya nathI hota te sparza apAdravyatvanI sAkSAThayAya evI vAyutva jAti kaja (nahi dajhADanAra) kahevAya che, ane je vALuM zarIra te vAyavIya zarIra, sparza uSNapaNathI tathA zItapaNuthI rahita heya che te anuSNazIta kahevAya che. evuM 2. samAnatapavArikalca- apAkaja tathA anuNzIta je dravya hoya te jAtisAkSAvyAdhyakatimaracharI mA apAka ja evA 1 vAyu kahevAya. anuSNu ane azIta sparzavALA ja dravyamAM hitavAna vAyu. | je dravya rUpa rahenarI ane dravyatvanI sAkSAta vyApya | guNathI rahita heIne sparza guNavALuM hoya evI vAyatve jAtivALuM zarIra te vAvIyA che te vAyu kahevAya che. zarIra kahevAya. 3. rUpara hitsprshvvRttidrvytvsaakssaavyaapy2. kSatiparzavajIrIra vAcavIcArIma I gatimAna vAyu rUparahita sparzavALA dravyamAM je zarIrarUpa guNathI rahita Ine sparza rahenArI evI je dravyatva jatinI sAkSAt guNavALuM hoya che, te zarIra vAyavIya zarIra ! vyApya je jAti che, te jAtivALuM dravya kahevAya che. che te vAyu kahevAya che. 4. apAkajAnuSNAzItasparzavaccharIraM vAyavIya- 4. apAkajAnuSNAzItaspaparzavanmAtravRtti zirama . je zarIra apAkaja evA anuNa svasAkSAthAnAtimAna vAyuH | apAka ja ane azIta sparzavALuM hoya che te vAyanIya evo je anuSNa ane azIta sparza che, zarIra kahevAya che. tevA sparzavALA dravyamAtramAM ja rahenArI evI For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (12) hejhane dravyatva jAtinI sAkSAta vyApya je 2, manumaveganyAyAH smRtidetuI anubhavathI jAti, te jAtivALuM dravya vAyu kahevAya che. | janya evI smRtine hetu te vAsanA. 1. vAyunAtimAna vAyu. | je dravya 3. pUrvAparaparAmarza vinA sahasotpadyamAnasya samavAya saMbaMdhe karIne vAyutva jAtivALuM ! pativRttivizeSa hetazcitataH saMviro hoya che, te dravya vAyu kahevAya che. vAsanA Agale pAcho vicAra karyA vinA 6. zawI guja vAyu zabda ane ! ekAeka upajI AvanAra dedhAdi amuka speza guNavALuM divya te vAyu. vRttione hetu e cittamAM raheluM eka vAyutatu-sparza, saMkhyA, pari prakArane saMskAra te vAsanA. NAma, pRthaphatva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, ane vega evA nava guNe vAyumAM 4. suSupsyavasthA gatAdhIsUkSmAvasthAvAsanA / rahe che. suSupti avasthAmAM rahelI buddhinI sUkSma vAyukartha-vAyu nitya ane anitya avasthA te vAsanA. te be prakAranI che:-1) ema be prakArano che. temAM paramANurUpa vAyu zubhavAsanA ane (2) azubhavAsanA. nitya che ane kAryarUpa vAyu anitya che. vaasnaakssyH-vivekjnycittprshmvaasnaaanityavAyu-(1) vAyavIya zarIra, (2) dADhayena bAhyanimitte satyapi krodhAdyanutpaktiH / vAyavIya ikiya, ane (3) vAyavoya viSaya, ema vivekanI janya cittanI zAtirU5 vAsanA daDha traNa prakAra che. vAyavIya zarIra ayonija thavAthI bahAranAM nimitta chatAM paNa koI che ane te vAyukamAM prasiddha che; sparza vagerenI utpati na thavI te vAsanAkSaya kahevAya che. guNanuM grAhaka tvapha Idriya e vAyavIya Ikiya che; ane vRkSAdi kAnA kaMpanane hetu tathA vaasnaanndH-brhmdhyaanaadevissydhyaanaatsuzarIramAM pharanAro prANavAyu e vAyavIya ! / Suptezva byutthitasya yA Anandasya vAsanAstA vAsananA brahmadhyAnamAMthI athavA viSayanA viSaya kahevAya che. vAarcanam | paraspara vAta dhyAnamAMthI athavA suSuptimAMthI vyutthAna karavI te 2. eka prakArano nirvAhane vyApAra pAmelAne je AnaMdanI vAsanAo jaNAya che te vArtA. te vAsanAnaMda, vArtikam -utanuktadurucArthavyaktakAri / vivAhag -prakAratA, 2 saMzaya, 3 vartivam | graMthamAM je kaheluM heya, | kalpanA. kahevAnuM rahI gayuM hoya athavA be kahela ( 4. rAlphAnInupAtI vastuza- vidA hAya, te sarvane spaSTa karanAro graMtha te zabdanA jJAnathI jenI kalpanA manamAM thaI vAtika, kahyuM che ke-3igvataruvatAnAM niA zake, paNa vastu kAMi hoya nahi te vikalpa. yatra prvrtte| taM granthaM vArtikaM prAhutikajJAma 5. vastuzUnyatve sati svavirodhyuttarajJAnA. nIlijha: " . je graMthamAM ukta, anui | vAkhyatvamA je vastuzanya heIne pitAnuM ane hukta saMbaMdhI vicAra pravartate hoya virodhI evuM je uttarakALamAM thatuM jJAna, tene. te graMthane vArtika jANanArA paMDita vArtika je bAdha na kare te vikalpa. kahe che." | 6. varasvatarodhaka kle vizva: | bIjI vAsanA-skRtidetusaMviroSaH smRtine | vastune bodha karanAro zabda te vikalpa ' hetu eve, koI eka jAtane saMskAra | vivAra:-(sAMne mate) sabhyatve te vAsanA. | satsaMganA viraHA je pote janya heIne For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 183) bIjAnuM janaka na hoya te vikAra. jema, dhaTI vi-samAviSalaMvavacA samAsanA pRthvIthI janya chatAM te koI bIjAne janaka | arthane bedha karanAruM vAkya te vigraha. nathI, mATe "ghaTa' vikAra kahevAya che. | 2. vRoSa vAvanA vRttinA 2. (vedAntamate ) pUrvAvasthAriyA satya arthanuM bodhana karanAruM vAkya te vigraha. vacAnsapArTI: pUrvAvasthAne parityAga karIne | (sUtranAM padenA artha samajAvanAra vAkyane bIjI avasthAmAM AvavuM te vikAra, jema, te vRtti kahe che.) dUdhane vikAra dahIM che. viti:-tasvInAramaH je vastu - 2. samAsaritimAnAjavAmA samAkoI tatvane AraMbha na kare te vikRti. sAdi ane vRtti bannene samAnArthaka hoya evuM 2. lanca sati banA: je pite janya vAkya, 4. zarIra. 5. laDAI heine bIjAnuM janaka hoya te vikRtiH jema, vimu-graMthanI samAptimAM pratibaMdha vAyu AkAzathI janya hAIne agnine janaka karanAra kei prakAranuM pApa; te graMtha samAptinuM che mATe te vikRti che. (sAMkhyo ene prakRti- | vina kahevAya che. vikRti kahe che.) 2. kAryotpAdaprayojakIbhUtadharmavighaTakatvam / rU. (mImAMsAne mate) catra ne samagra - kAryanI utpattimAM hetu rUpa dharmane niSphaLa hezaH sa vikRtiH jemAM samagra aMgane upadeza karavApaNuM te viM. na heya te vikRti.. vivAre pramANe tattvaparIkSA pramANa 4. gANitivartacarAjavam ! ati- 1 vaDe tattvanI parIkSA karavI te vicAra. dezarUpa karmanI itikartavyavALuM karma te vikRti | (yAga.) - 2. tAtparyAnuyuganusanyAnama tAryane A vi -kAryavyArA#gumAvyathAvikA anukULa yuktionuM anusaMdhAna karavuM te vicAra vikSepa: "hamaNAM A kAma amAre karavAnuM vitagiricavyAvInAmancanAche' e pramANe kAryavyAsaMganuM bahAnuM kADhIne tIna cavavAnA eka jAtanA dravya ke guNa je vAdarUpa) kathAne viccheda kare tene vikSepa | vagerene bIjI jAtanA dravya ke guNo vaDe kahe che. (e eka nigrahasthAna che.) vyavadhAna te viccheda. 2. punaH punarvicAnusaMdhAne vikSepa viSayonuM pharIpharIne anusaMdhAna te vikSepa. vijAtIyabhedaH-viruddhajAtikRtA bhedaH / re. vaSNavaratvanAzvanena cittavRttaracA- viruddha jItavALA padAthonA je paraspara bheda qnaY akhaMDa vastunuM AlaMbana pAma na te vijAtIya bheda. jema, vRkSa ane ghaDo e thavAthI cittanI vRttio je anya padArtha bene paraspara bheda te vijAtIya bheda che. AlaMbana kare che, tene vikSepa kahe che. vArtAvida-graMthanA vidya vipara:-rAtrinidetu: dhvasanuM kAraNa maMgaLa che, paNa pApAdikathI AkAzAdika prapaMca (jagata)nI utpattine kAraNe thatA vighavaMsanuM kAraNa maMgaLa na chatAM je zakti te vikSepa zakti athavA. stotra pATha, prAyazcittAdi paNa che; mATe graMthanA 2. mArAthavividhAryanananamittAnA vidhvaMsa sivAyanAM bIjAM vidyonA vaMsane marthyama AkAzAdi vividha kArya utpanna vijAtIya vinavaMsa kahe che. thavAne anukULa evuM ajJAnanuM je sAmarthya 2. prastuta vinothI anya prakAranAM te vikSepazakti. ( vighone dhvasa te vijAtIya vighaasa. For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (144) vijJAna -( bauddhamate ) bauddha heIne adhikAnanA svarUpane nizcaya karAvanArI vijJAnanA be prakAra che: (1) AlayavijJAna hoya te vidyA. ane (2) pravRttivijJAna. vidyAmadaH-matsadRzaH ko vettyahaM paNDito, na vijJAnamathA jJAnendribruitta zuddhi monya jiteDaratIti manaseDaminiverA | mArA pAMca jJAneki ane buddhi maLIne vijJAnamaya jevuM kazuM jANe che? huM paMDita chuM, mArAthI keza kahevAya che. (moTo) bIjo koI paMDita nathI, evo manano vijJAnandha -(bauddhamate) huM, huM, durAgraha te vidyAmada. evuM Alaya vijJAna ane cakSuAdika ikiye- vidyAmadanivRttyupAyaH-ahaM kaH mttopydhivaDe janya je nirvikalpaka jJAna, tenuM nAma : vakatA caMha , tamAtmAna vijJAna dha. NDitaH parAbhaviSyatiti nirantaracintanam / 6 // vitajJA-varalArApanInA vinigyA ! gaNatrImAM chuM? mArAthI paNa adhika paMDita pitAnA pakSanA sthApanathI rahita evI che | bIjA ghaNuM che, tethI mAro paNa koI paMDita jItavAnI icchAvALA purUSonI paraspara kathA parAbhava karaze evuM niraMtara ciMtana karavuM e tenuM nAma vitaMDA. vidyAmadanI nivRttino upAya. vidvatsanyAsaH-gRhasthAzramAdau kRtazravaNAdi2. svapakSasthApanArAhityena parapakSanirAkaraNa | bhirutpannasAkSAtkAreNa gRhasthAdinA cittvishraantivAvacam ! pitAnA pakSanuM sthApana karavA lakSaNAM jIvanmuktimuddIzya kriyamANavidvatsannyAsaH / sivAya bIjAnA pakSanuM khaMDana karanAruM vAkya te vitaMDA. gRhasthAzramAdi AzramamAM rahIne zravaNAdi karavAthI sAkSAtkAra utapanna thatuM hoya, evA vittejapa-dhanaviSayaka abhimAna ke gRhastha vageree cittanI vizrAMtirUpa jIvanmuktine dhananI cAhanA te viSaNa. udezIne je saMnyAsa dhAraNa karyo hoya te 2. yajJAdi karma karavA mATe dhananI icchAne vidvata saMnyAsa. paNa viSaNuM kahe che. 2. aparokSatattvavidvihitatve sati sasAdhana - vivettA - taravajJAnine mane prAdha- vaidhArvicAne vidvAnyAsaH je saMnyAsa kSa vartamAnArIravAte vimukti ! huM brahma | apakSa tattvajJAnIe kare ema vihita chuM, evA tattvajJAnavALA purUSanA prArabdha hoIne vidhithI prApta evAM sAdhana sahita kArya bhagavaDe nAza thavAthI vartamAna zarIrane | sarva karmane tyAga te vidvata saMnyAsa. enA je nAza, te videhamukti kahevAya che. be prakAra che: (1) jAtarUpadhara, ane (2) 2. bhAvi zarIranuM je anAraMbhakapaNe te kamaMDalvAdidhara. videhamukti. vidhiH-puruSapvarta vayam ! purUSane vidyA-puravAryAya vacA / purUSArthanA | pravRtti karAvanAruM vAkya te vidhi. sAdhanane vidyA kahe che. 2. ajJAtArthaNA vaimane vidhiH | ajJAta - 2. vIvatrALa meLavarantiH zAntiH arthane jaNAvanAra vedane bhAga te vidhi. jIvane ane brahmane abhedane viSaya karanArI ! rU. prApta viSaH | aprApta ( kamaaMtakaraNanI vRttine viSaya kahe che. bhAga)ne prApta karI ApanAra vacana te vidhi. rU. agastanidhatve sati maNanavanirdhAra | 4. (bhAne mate) zamAvanA vidhiH vivo adhyasta padArthano niSedha karanArI zAbdI bhAvanA te vidhi. For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (185) 1. (prabhAkarone mata) ni vidhiHA vAyumAM rahela sparza guNa che. have je dravyamAM prabhAkara matanA mImAMsako niyogane vidhi | sparza guNa rahe che, teja dravyamAM saMkhyA, pariNAma, pRthaphatva, saMyoga, vibhAga, evA 6. (tArkikone mate) IsAbanatA vidhiH bIjA pAMca guNo paNa rahe che. e che iSTa sAdhanAne vidhi kahe che. guNamAMthI kayo guNa paratva aparatvanuM asavidhinA mukhya be prakAra che, abhidhAna mAyi kAraNa che, tene nizcaya thaI zakatA ane abhidheya vidhi. abhidhAna vidhi cAra nathI. kemake e cha guNemAMthI eka sparza guNa prakAra cheH (1) utpatti vidhi, (2) adhikAra ja paratvAparatvanuM asamavAya kAraNa che, ane vidhi, (3) viniyogavidhi ane prayoga bIjA pAMca guNa kAraNa nathI. e prakAranA vidhi. arthanI keI nizcAyaka yukti nathI. AvI rIte koI eka arthane siddha karanArI yuktine 7. issttsaadhntaabodhkprtyysmbhivyaahRtvAvarga vidhiH | ISTanI sAdhanatAnA bodhaka je abhAva te vinigamanA viraha kahevAya che, ene pratyaya che. te pratyayavaDe ghaTita je vAkya, vinimyavaM paNa kahe che. te vAyavidhi kahevAya che. viniyogavidhiH-aGgapradhAnasambandhabodhakA iSTa sAdhanatAnA bodhaka pratyaya , , ! | vidhiHA aMga rUpa karma ane pradhAnarUpa karmanA tavya, kaca, ityAdika vyAkaraNa zAstramAM | saMbaMdhanuM bodhana karanAra vidhi te viniyoga kathana karelA che; jema-=Atichomena sthA vidhi. jema-ramata (dahIM vaDe hema kare che.) cata (svarganI IrachAvALAe jyotiSema | vipakSa:-nizcitasAdhyAbhAvavAn vipakSaH / nAme yAga kare,) A vAkyanI aMdara rahelo | je padArtha sAdhyAbhAva prakAraka nizcayavALe je "neta' e padamAMne krui vidhyartha) hoya che, te padArtha vipakSa kahevAya che. jema, pratyaya che, te jhiru pratyaya tichama nAme te vaddhimAna dhUmata ( parvata agnivALe che, yAgamAM svargarUpa ISTanI sAdhanatAne bodha kare che dhUma rUpa hatuthI) e anumAnamAM pANIne che, mATe tri pratyayathI ghaTita hovAthI e | dharA e vipakSa kahevAya che, kemake te dharAmAM vidhivAkya kahevAya che. manuSyane hR varamAvavAna (pANIne dhare e vidhi vAkyanA traNa prakAra cheH (1) Na prakAra che. 1) | agninA abhAvavALe che) e rIte agnirUpa apUrvavidhi, (2) niyamavidhi, ane (3) sAdhyanA abhAvano nizcaya ja che. parisaMkhyA vidhi. (enAM lakSaNe te te viparatibhAvanAH-atasmiMstadbuddhiH / zabdomAM vastu jyAM nathI te vastu tyAM che, evI buddhi. vidhimukati-nakAra rahita pratI- jema, dehamAM Atmava buddhi, te viparIta tine vidhimukha pratIti kahe che. jema. A bhAvanA. te be prakAranI cheH (1) pramANagatA, ghaDe che, A ghaDe che," evI pratItine ane (2) prameyagatA. vidhimukha pratIti kahe che. vipryyH-mithyaajnyaanaaprpryaayaa'ythaarthniviniyamanAva -tarapalapati. | vyayaH mithyAjJAna jenuM bIjuM nAma che, evo viraHA ghaNuM viSayomAMthI kaI arthane siddha ayathArtha nizcaya te viparyaya. jema, chIMpamAM karanArI yuktine abhAva te vinigamanA- { rUpAnuM jJAna, zaMkhamAM pItatAnuM jJAna, ane viraha kahevAya che. jema keIe kahyuM ke paratva marubhumimAM jaLanuM jJAna, e sarva mithyA aparatva nAme guNonuM asamAyi kAraNa jJAna hovAthI viparyaya kahevAya che. tema dehamAM For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 16 ) huM gArA chuM, huM sthUla chuM, huM brAhmaNu chuM, e prakAranuM AtmavajJAna paNa mithyAjJAna hovAthI viSaya kahevAya che. e viSayane bhrama, bhrAMti ane apramA paNa kahe che. 2. vadhyAmAnuM jJAnaviparyayaH / je jJAnanA khAdha thai zakatA hoya te jJAna piya kahevAya che. rU. azmitabhratyayaH / je vastu jyAM nathI, tyAM te vastunuM jJAna paNa vipaya. viparyayajALAna--viSayamAM ( 1 ) sAmAnya rUpathI dharmonuM jJAna, (2) vizeSa rUpathI adana, ( 3 ) eka kADhinuM smaraNu, tathA sAdAdi doSaH A cAra kAraNa hoya che. jema, chIMpamAM 'A rUpuM che' evA viSe ya jJAnamAM (1) zukti ( chIpa) rUpI dharmInuM 'daMtA' rUpathI sAmAnya jJAna e kAraNa che; tathA (2) zuktitva, nIlapRSThatva, trikAtva, Adi vizeSa rUpanuM adana paNa kAraNa che; tathA (3) rajatatvarUpa eka kArTinuM smaraNa paNa kAraNa che; tema (4) chIMpamAM raheluM je rUpAnuM sAdasya, te sAdRzya paNa kAraNu che. sAdasyAdi doSamAM dUratva, pitta, kAca, kamaLA, vagere anekanA samAveza thAya che. viryacaturAbhraMda:AtmA vastutaH kattta bheAktA nathI, ema chatAM AtmAja koMbhAtA che, evuM je abhimAna, tene viparyaya durAgraha kahe che. vivAdaH-karma phaLa dharmAMdha rUpakathI janya je sukha du:khAdika kuLa te vipAka. virSa:--saMyukta saMyoganuM khAtulya; arthAt dUrapaNuM. vipratipattiH - viruddhaarthvaakydvyjnyprtiitikUcam / virUddha avALAM e vAkyAthI upalI e prakAranI pratIti te vipratipatti ke saMzaya kahevAya che. 2. sAcananavAcaM viprativRtti:-sazaya janaka vAkayane vipratipatti. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. paraspara viruddha kAryapratipAdakavAdivacanam / paraspara viruddha arthAne pratipAdana karanArUM vAdInuM vacana te vipatipatti. vitizeSaH----e tulya baLanA virodha. vipralipsA - anyathA prtiitsyaarthsyaanythaaprativiAcavA ( dhAcitumidhna vA) je padArtha jevA jAtA hoya tene tethI jUdIja rIte pratipAdana karavAnI ke samajAvavAnI icchA te vipralipsA; raMgAI; pratAraNA. vibhAga :- saMyoganAzakatve sati saMyogajanyaH | je guNu saMcAgane nAzaka hAya che tathA sAga vaDe janya hAya che tene vibhAga kahe che, 2. vibhakta vyvhaaraavissyvRttigunntvvyaapyjJAtimAnuM vimAna / A dravya A drazyathI vibhakta che evA je pratyakSa jJAnarUpa vyava hAra che, te vyavahAranA je viSaya, te vibhAga guNa che. te vibhAgamAM vartanArI gurutva jAtinI vibhAgatva jAti che; e vibhAgatva jAti adhA vibhAgomAM rahe che, mATe vibhAganuM e lakSaNa sabhave che. rU. vyAsavRttimAtravRtti-saMyA vRtti-LatvasAkSAdrAvya jJAtimAnuM vimAH / vyAsajya vRtti ( aneka dravyAmAM vanArA dhama mAtramAM rahenArI ) ane sayAgamAM na rahenArI guNatva jAtinI sAkSAt vyApyuM je vibhAgatva jAti, te jAtivALA guNa te vibhAga, 4. janyadravyavRttitve sati svsmaanaadhikrnnaamAvatiye siMtheminnathuLe vimaH / je guN janma dravyamAM rahetA hAya tathA peAtAnA samAna adhikaraNanA abhAvane pratiyeAgI hAya, tathA sayAga guNathI bhinna hoya te vibhAga kahevAya che. yu. paravarAmaMLavyAvyadharmajyanam / paraspara, bhegA thai na jAyaguMcavAI na jAya evI rIte vyApya padArtha nA dharmanuM kathana te vibhAga. 6. sAmAnyadharmavyApyadharmAntarakathanam / sAmAnya dharma ane nyAya dhama e emAMthI ekanA dharmanuM kathana te vibhAga. For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (187) che. saMsthAnA kuLe vimA saMyogane | heya te vibhu kahevAya che. jema, pRthvI, nAza karanAro guNa te vibhAga. jaLa, teja, vAyu ane mana e pAMca mUrta 8. saMcAsamAnAca satti saMganA dravyA che. temanI sAthe saMga saMbaMdhavALuM muLe vimAna: | je guNa saMyoganA samAna | hevAthI AkAza vibhu dravya kahevAya che. * AzrayamAM raheluM ne te saMyogane nAza ! 2. mamatve vimutvanA sauthI ghaNuM je karanAra hoya te guNa vibhAga kahevAya che. | mahatva te vibhupaNuM. (te AkAzamAM raheluM che.) vimAgukha--vibhAga guNa (1) anyatara ) rU. sarvAgruttitvam sarva jagAe rahevAkarmaja vibhAga, (2) ubhaya karmaja vibhAga, ' paNuM te vibhutva. ane (3) vibhAgaja vibhAga, ema traNa vikama - adhyAre pa' zabda juo.) prakAra che. vibhAgaja vibhAga paNa (1) vimaF-vAdI ane prativAdI bannenA kAraNa mAtra vibhAgajanya ane kAraNakAraNa vivAdanuM viSayabhUta je thayeluM hoya te. vibhAga janya, ema be prakArane hoya che. 2. viruddha matiyukta je hoya te paNa e vibhAga guNa pRthvI Adi nava dravyomAM vimata kahevAya che. rahe che, ane sarvatra anitya hoya che. vizALa - savA rasamAmAna vidhura vimAnaur-sAmAnyauarNA- cA je yogI atyaMta abhyAsathI manane vAge dharma ke sAmAnya dharmane sAkSAta vaza karIne sarva kALa samAdhimAM sthita rahe che vyApya je dharma te vibhAjakopAdhi kahevAya. te gI purUSane viyukta cagI kahe che. jema, jJAnane vibhAjaka upAdhi bhramatva ane virattA -kAnanura: 2. anurAga (prIti prabhAva che. e banne jJAnava rUpa sAmAnya vAsanA) vALo na hoya te virakta. dharmanAM sAkSAta vyApya che. 2. viSayavAsanArazcitaH viSayonI vAsanAthI rimAnattavamA-vibhAga vaDe janya : rahita hoya te. je vibhAga te vibhAganavibhAga kahevAya che. 3. tiriratiratiH | pitAnA 2. zarmAnavimA je vibhAga kriyA AtmavarUpa sivAya bIjA keI paNa padArthamAM rUpa karma vaDe janya nathI hote te vibhAgaja | raga rahita hoya te virakta. vibhAga kahevAya che. jema hAtha ane vRkSanA 4. jirirAnyara sati - vibhAgathI janya zarIra ane vRkSano vibhAga vapajJAnavaravam lekika ane vaidika karmamAM kriyA rUpa karma vaDe ajanya hovAthI te rAga rahita heIne pitAnA AtmasvarUpanuM vibhAgajavibhAga kahevAya che. jJAna hevApaNuM te viratapaNuM. vimalarA -vibhAga rUpa asama- | vija:-6ThThImutrAmezvaHi | A vAthi kAraNathI janya zabda, jema, vAMsa lekanA tathA paralekanA padArthone bhAgomAM phADatAM carcA e zabda thAya che te vanyA- arUci te virAga. tmaka vibhAga ja zabda che. tema be ekano 2. ruTTAmutrameLavekSAvRddhiH A lokanA vibhAga thavAthI varNAtmaka vibhAgaja zabda ane paralokanA bhogomAM upekSA buddhi te thAya che. virAga. vimuM-mUtarAziH vimu je dravya | vina-vaizvAna:-cItamUtavardhasamabadhAM bhUta dravyonI sAthe saMga saMbaMdhavALuM ! sthirArIraH paMcIkRta pAMca bhUtenuM kArya For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kAya evA samiSTa sthUla zarIravALA ene vaizvAnara paNa kahe che. www.kobatirth.org 2. samaSTisthUlasUkSmakAraNazarIropahitaM caitanyaM virAT / samaSTi skUla, sukSma ane kAraNu zarIranI upAdhivALuM caitanya te virAT ke vaizvAnara. ( 188 ) virArM. | paNa kahe che. jema-Ta ane kalaza, e banne 56 ekaja anAM vAcaka che. temAM je purUSane kalaza' padanI zaktinuM tA jJAna che, paNa ' ghaTa' padanI zaktinuM jJAna nathI, te purUSanI prati A ghaTa che ema prathama kahIne pachI 'A kalaza che' ema kahe che, tyAre zrotA purUSane samajAya che ke ghaTa padane vAcya artha 'kalaza'ja che. evI rIte ghaTa padanA samAna avALA kalaza padmavaDe je dhaTa anuM kathana che tenuM nAma vivaraNa che. eka viruddhatvam ekAdhikaraNa vRttitvam / adhikaraNamAM padArthonuM na rahevApaNuM te virUddhatva. viruddha hetvAbhAsaH - sAdhyAbhAvavyApto hetu. vighnaH| je hetu potAnA sAdhya vyAptivALA na hAya, paNa peAtAnA sAdhyanA abhAvanI vyAptivALA hoya te hetu virUddha kahevAya che. jema, " zabdaH nitya: tavAt'-- zabda nitya hovAne yeAgya che, kAvarUpa kRtakatva vALA hovAthI. ' A anumAnamAM kRtakatvarupa hetu nityatvarUpa sAdhyanA abhAvavALA ghaTAkrikAmAM vartanArA-rahenArA hovAthI te nityatvarupa sAdhyanI vyAptivALeA nathI; paNa "jyAM jyAM kRtakatva hoya che, tyAM tyAM anityatva hAya che. " evI rIte e kRtakatva hetu nitya tvarUpa sAdhyanA abhAvarUpa anityatvanI vyAviALe che, mATe e kRtakatva hetu virUddha kahevAya che. A viruddha hetunuM jJAna sAkSAta anumitinuM ja pratibaMdhaka che. virodhaH- ekAvacchedenaikAdhikaraNakatvAbhAvaH / ekaja adhikAramAM eke kALe eka dezamAM rahevANAnA abhAva te virodha, je 2. sadAnavathAnayArajyero samAvezaH / e padArtho ekaThA na rahI zake temane eka dezamAM samAveza te virAdha, visrApanamU--bAdha. ( 'apavAda'zabda juo. ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivaramagAthAnamanyavyAAnam / vyA khyAnarUpa ( TIkA rUpa ) graMthanuM vyAkhyAna. vivarttaH - upAdAnaviSamasattAko 'nyathAbhAvaH / ( trividha sattApakSe) upAdAna kAraNanI sattAthI jAdI sattAvALA je anyathAbhAva ( jUdI vasturUpe dekhAvApaNuM) te vivata. jema-doraDImAM sApa dekhAya che, tyAM dAraDInI vyAvahArikI sattA che, ane temAM sApa dekhAya che te prAtibhAsika sattAvALA che; ane doraDIja bhinna rUpe bhAse che, mATe te trivat kahevAya che. 2. pUrvAvasthA parityAgenAvasthAntarApattirvivartaH / pUrvanI ayAnA tyAga karyA sivAya khIjI avasthA prApta thavI te viva. jema-alakAranI pUrvAvasthA sutraNuM che; te suvaNutA tyAga karyAM sivAya temAM alaMkAratvarUpa avasthAnI prApti thaI che, mATe e vivata che. 4. upAdAnatvAbhimatavastunaH sakAzAdrastutA mevAmAM yunivastre sati Aryam / upAdAna paNe mAnelI vastuthI je bhinna che ke abhinna che ema nirUpaNuM thaI zakatuM na hovA chatAM je kArUpa hoya te. jema sattArUpa jJAnathI vRttirUpa jJAnabhinna che ke abhinna te kahI zakAtuM nathI, ema chatAM te kAya rUpa che mATe 2. tatsamAnArthaka padAntareNa tadarthakathanam / tenA samAna avALA khIjA padathI tene atha kahevA te vivaraNa, vivaraNane 'vidyuti'vivata che; athavA jema nadI jaLathI bhinna 3. upAdAnavilakSaNatve sati anyathAbhAvaH / upAdAnathI vilakSaNupaNuM hAine bIjI vastu rUpe thavApaNuM te viva. ( A lakSaNa eka sattAvAdane mAnIne kaheluM che. ) jema. brahmamAM jagata. For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 189) ke abhinna che ema nirUpaNa thaI zakatuM nathIvidhipUrvaka proccAra karIne daMDa, kamaMDalu, ema chatAM kAryarUpa che mATe vivata che. kASAya raMgavALI kaMthA, be pIna, AcAra vivartavAda-adhikAnavAmaparicakya vastra ane eka sATI nAmanuM bahAranuM vastra, TekarAvAtA nim ! adhiSThAnanA sva- evAM pAMca vastra sivAya zikhAsutrAdi tamAma rUpane nahi choDatAM doSanA yogathI jUdA rUpe parigrahane tyAga kare. padArtha jaNAya che evuM kathana, te vivartavAda, vive-nityanityavahuvicAra | AtmA kahevAya che. | nitya che, ane AtmAthI bhinna brahmaleka vivartAdhiEAnoYrAnag-vivatane adhi. payeta sarve anitya che, e prakAre je zrati, chAnarUpa upAdAne kAraNe athavA adhiSThAna smRti ane yukti vaDe vicAra tenuM nAma vastune avAstava anyathAbhAva. jema- viveka che. chIpamAM chIMpa vastutaH badalAyA sivAya bIja 2. sAkSI AtmAne pAMca kezathI jU rUpe (rUpArUpe) jaNAya che, te adhiSThAna karIne nizcaya karavo te viveka kahevAya che. avAstava anyathAbhAva che, mATe chIpa e - virAcha -vizeSayuacvam ! vizerUpAnuM vivartAdhikAnapAdAna jANavuM. ghaNathI yukta hevApaNuM. jema-kALuM kamaLa' vivihevA-saH tatvajJAAra4. emAM 'kALuM' e vizeSaNano "kamaLa' vizepArzva gana vanittavRttiHA Atmatatvano Sa joDe vizeSaNa vizeSya bhAva saMbaMdha che, sAkSAtkAra takALa (gopAsanA ke bIjA ' mATe e vAkya viziSTa kahevAya che. vaidika sAdhane karavAmAM kALa vyaya karyo | virASTavaiziSTayAvANijJAnam ! eka viziSTa sivAya) karavAmAM ja kevaLa tatpara paNuM upa- (vizeSaNa vALA) padArthamAM bIjA viziSTa jAvanArI pitAnI je cittavRtti te vividiSA. padArthanA saMbaMdhane viSaya karanArUM je jJAna vivArA:-viverisAdhanasaMpU. ! te. jema-ghaTava dharma viziSTa ghaTa padArthamAM nena tattvajJAnamudriya cimAja: saracArA vive. dvivatva dharma viziSTa dvitya padArthanAM saMbaMdhane kAdi cAra satyane vaDe saMpanna purUSe tattva viSaya karanAruM "be ghaDA' evuM jJAna viziSTa jJAnanI prApti mATe je sanyAsa karAya che te vaiziSTayAvAhi jJAna kahevAya che. vividi saMnyAsa. | vizAtmAviSayamA--huM jIva chuM e saMnyAsa be prakArano cheH (1) janmanI ! che evI pramA, kemake AtmA aMtaHkaraNadikathI prApti karAvanAra kAmakarmAdine mAtra tyAga viziSTa che evI pramAne ja jIva kahe che. karavo ( ane gharamAM raheluM) te. ane vikRti-ririSTha 2 (cAratanA( 2 ) DSa maMtrane uracAra karIne da viziSTa niti) viziSTa 2 (bhavyAta dhAraNa karavArUpa AzramAntara karavuM te. pahelA | nAmaviziSTa vivita) viriAre, to tame prakAranA saMnyAsIe kevaLa bhagavAnanI AjJA vyAkRta nAmarUpa viziSTa cita ane acita pALavAnI mAtra buddhithI pitAnAM nityAdi (jaDa), tathA avyAkRta nAma rU5 viziSTa zrotasmArta karatAM rahevuM, ane te sivAyanA cita ane acita, e bene viziSTa kahe che; bAkInAM badhAM karma ane tenA sAdhanarUpa dhana te benuM advaita te viziSTAta. vagerenI prApti mATe do anAdara rAkho. virASa-ni:sAmAnyatve samAtrAma bIjA prakAranA saMnyAsa mATe-gRhasthane vizeSaH je padArtha jAtirUpa sAmAnyathI je dharmapatnI vagerene pratibaMdha na hoya te ! rahita hoya che, tathA eka ja vyakti mAtramAM For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 10 ) samaveta hoya che, te padArtha vizeSa kahevAya che, ane tethI te bahu vyApaka che; paNa draviDa che. jema-pRthvI, jaLa, teja, vAyu, e cAra | brAhmaNa mAtramAMja vyApeluM " drAviDatva' e bhUtanAM jeTalAM paramANu che, te badhAM paramA- | vizeSa che, kemake sarva brAhmaNa mAtranI apekSA zuomAM te vizeSa rahe che; eTale eka eka | e te alpavyApaka che. paramANumAM eka eka vizeSa samavAya saMbaMdha viroSamuLarUpa, rasa, gaMdha, sparza, vaDe rahe che. tathA AkAza, kAla, dizA, e sneha, sAMsiddhika dravatva, zabda, buddhi, sukha, traNamAM paNa eka eka vizeSa samavAya saMbaMdha duHkha, icchA, TheSa, prayatna, dharma, adharma, vaDe rahe che. vaLI jeTalA AtmA che, tathA bhAvanA, e soLa guNa vizeSa guNa kahevAya jeTalAM mana che, temAM paNa eka eka AtmAmAM che. sthitisthApaka guNa mAtra pRthvImAM ja tathA eka eka manamAM eka eka vizeSa | rahe che ema je mAne che, temane mATe e samavAya saMbaMdha vaDe rahe che; mATe vizeSane | | guNa paNa vizeSa guNa gaNAya che; paNa jeo eka vyaktimAtramAM samAveta kahyo che, tathA | pRthvI, jaLa, teja, vAyu, cAremAM sthitisthAtemAM koI paNa jAtirUpa sAmAnya raheto nathI. | pakatva mAne che, temane mate e sAmAnya guNa che. vizeSaNatAvacchedakadhamaprakArakajJAnam- 2. vacagraMcattiAvArthavimAnadhimAna | A viziSTa vaiziSTacAvagAhi jJAnanuM kAraNa viroSaH janya padArthamAM rahenArA padArthamAM ! che jema-be ghaDA" evA viziSTavaiziSTavAnahi rahenAro evo je padArtha vibhAjaka | vagAhi jJAnamAM "be ghaDA" vizeSya che, ane upAdhi che, te upAdhivALA padArtha vizeSa diva saMkhyA vizeSaNa che. eTale ghaTaniSTha kahevAya che. eTale-vizeSa janya dravyamAM rahetA vizeSyatA nirUpita (dhaDAmAM rahelI vizeSatA nathI, paNa paramANu ane AkAzAdi nitya | vaDe samajAtI) je divaniSTa vizeSatA dvitva dravyomAMja rahe che. evA vizeSomAM rahenAra | saMkhyAmAM rahelI vizeSaNatA che, te vizeSatA je vizeSatva dharma che, te janyavRtti avRtti dviva dharma vaDe avacchinna che, mATe te dhitvapaNa che. eTale pRthvI Adika janya dravyomAM! - dharma, dharmaprakAraka diva vizeSyaka (eTale rahenArA guNa karmAdikamAM avRtti che (eTale ! dvivatva dharma jemAM rahele che evA mitva rahetuM nathI.) vaLI e vizeSatva dharma padArtha | viziSyavALuM) evuM je "A diva" evuM vibhAjaka upAdhirUpa paNa che, mATe vizeSa | viziSTa jJAna che te, vizeSaNutAvarachedaka dharma ukta lakSaNa saMbhave che. prakAraka viziSTa jJAna kahevAya che, ane te pUrvokta viziSTavaiziSTayAvagAhijJAnanuM kAraNa rU. svare cAva vizeSaH | je padArtha thAya che. potAne tathA potAnA Azayane potAnA vizeSaUttAttiw:-jyAM cakSu AsvarUpathIja vyAvartaka hoya che, te padArtha dika idriya vaDe bhUtala AdimAM ghaTAdika vizeSa kahevAya che. eTale-e vizeSa je para- padArthonA abhAvanuM pratyakSa thAya che, tyAM mANu Adika nitya dravyamAM samavAya saMbaMdhathI | abhAvanA pratyakSamAM cakSu Adika Idriyono rahe che, te paramANu Adika nitya dravyane ! te abhAva sAthe vizeSatA sannika kAraNa bIjA paramANu Adika nitya kathI pitAnA | thAya che. abhAvanuM pratyakSa cakSu Adika sarva svarUpa vaDeja bhinna karI batAve che. Idi vaDe thAya che, mATe je Idriya vaDe 4. alpacAparavaM vizeSa: zeDu vyApa- je je adhikaraNamAM je je padArthanA abhAkatva hoya te vizeSa. jema, brAhmaNatva jAti | vanuM pratyakSa thAya che, te spaSTa karIne batAsAmAnya hovAthI te brAhmaNa mAtramAM vyApaka ! vIe chIe - For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 191) jema, ghaTamAM paTava jAtine abhAva rahe | e vizeSaNa be prakAranuM cheH (1) kevala che. e paTatvanA abhAvanuM cakSu ane tvapha vizeSaNa, ane (2) lakSaNarUpa vizeSaNa. che Iki vaDe "paTavanA abhAvavALo ghaTa'! sajAtIya mAtranI vyAvRtti karanAra te kevala evuM pratyakSa thAya che. te paTavAbhAva viSayaka | vizeSaNa ane pitAnAthI bhinna tamAmanI pratyakSamAM cahyuM ane tvapha Idriyono paTavA- vyAvRtti karanAra te lakSaNa vizeSaNa che. bhAva sAthe saMyukta vizeSaNatA sanika | doSadivyatA-Athe virovizeSakAraNa thAya che. temAM cakSa ane tvapha Idriya- jayeranANapratimattA viromvizALatve | be vaDe saMyukta je ghaTa che, te ghaTamAM paTava zabda paraspara vizeSaNa ane vizeSya thAya jAtine abhAva vizeSatA saMbaMdhe karIne che te vizeSaNavizeSyatA kahevAya. jema "te A rahe che; mATe cakSu ane vapha indriyanA saMyukta ! devadatta che. emAM 'A' nuM vizeSaNa "te , vizeSaNatA saMbaMdhe karIne paTavAbhAvanuM pratyakSa ane "tuM" nuM vizeSaNa "A" che. (e bannesaMbhave che. mAMthI bhAgatyAga lakSaNa vaDe devadatta' mAtrano eja rIte AtmAmAM sukha duHkhAdine bodha thAya che.) abhAva vizeSatA saMbaMdhe karIne rahe che. vizeSArtha -vizeSa padArtha nitya e pramANe je je dravyamAM padArthanA dravyomAM rahe che ane nitya hoya che. paramANu abhAvanuM je je diye karIne pratyakSa thAya che Adika nityadravya aneka che mATe vizeSaNa che, te te abhAvanA pratyakSamAM te te indriyano paNa aneka che. te te abhAva sAthe saMyuktavizeSatA sanni vipatyantAmA --jema, bhUtaLamAM karSaja kAraNa hoya che. pILo ghaDo vidyamAna chatAM "lIlo ghaDo nathI" virAvaLama-Avajattama ! eka 5- evA prakAranI pratIti lokone thAya che. e dArthane anya padArthothI bhinna karI batAva- pratItivaDe siddha thayele je pILA ghaDAvALA vApaNuM te vizeSaNa. | bhUtaLamAM lIlA ghaDAno atyaMtabhAva, te vizeSAtyaMtabhAva kahevAya che. 2. pratyAyya vyAvRttyadhikaraNatAvacchedakatvam / - vijAnyajAmavA-pILe ghaDe e je vastunuM jJAna thAya che, te vastune bIjAthI lIlo ghaDe nathI ethI pratItivaDe siddha bhinna karI batAvavAnuM je adhikaraNa, tenuM e je pILA ghaDAmAM lIlA ghaDAno anyoje avacchedakapaNuM te vizeSaNa. jema, "ghaTa' nyAbhAva, te vizeSA nyAbhAva kahevAya che. e pratyakSa (jenuM jJAna karavAnuM che te padArtha) che; tenI anya ghaTothI vyAvRttinuM ! vijAra:-AhmaLA kSatriAgaTTaadhikaraNa nIlarUpa che; tenuM avachedaka je niyAmamAtmAM vittavRttiH ! brAhmaNa chuM, nIlavuM te vizeSaNatva che. huM kSatriya chuM, ityAdi abhimAnarUpa cittanI tti te vizeSAhaMkAra kahevAya. 3 svakAlaniyatavyAvRttibodhajanakatvam / / jeTalo kALa vizeSaNa hoya teTalA kALa sudhI | viSama vyavaryA jenI vizeSaNa niyame karIne vyAvRtti jJAnane utpanna karanAra | : vaDe vyAvRtti karavAmAM Ave che te vizeSya. hovApaNuM te vizeSaNa. 2. pratIyamAnaviziSTasambandhAnuyogitvam / 4. pratImAneziyaticAritram vizeSya vizeSaNavaDe viziSTa hevApaNArUpa je saMbaMdha padArthamAM je viziSTapaNuM jaNAya che, tenuM jaNAya che, te saMbaMdhanuM je anuyogIpaNuM te prativegI hevApaNuM te vizeSaNa7. vizeSyatva. For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 12 ) vizrAma - pravRtta vyApArAvAnuM cAlu che. rAjendriyamana sati sAkSarapurA karelA vyApArane aMta te vizrAma. vopabhogasAdhanatve sati janyadravyatvaM viSayatvam / vizvajIvaH-jAgare vyaSTisthUlazarIrAbhimAnI / zarIra tathA IdriyothI bhinna hoIne, tathA jAgrata avasthAmAM vyaSTi skUla zarIrane | sAkSAta ke paraMparAthI upabheganuM sAdhana abhimAnI chava te vizvachava. hAIne je janya kazyapaNe te viSayava. 2. vyaSTisthUlasUkSmakAraNazarIratrayopahitaM vissygtproksstaa-vissyaaprtyksstvmcitam ! vyaSTi evAM dhUla, sUkSma ane ! viSayasthAnA vijJAAbhyAmAvavA yogya kAraNarUpa traNe zarIranI upAdhivALuM caitanya evA viSayanuM AvaraNarahita saMvita (jJAnate vizvajIva. caitanya) nI sAthe tAdAmyanuM je abhAvapaNuM. - vizva caramU-kSetrAdrisapAchotu- te viSayagata parokSatA athavA viSayanI aisanama ! ghara, khetara, vagere saMpAdana karavAnI apratyakSatA kahevAya che. irachAnA heturUpa vyasana. vizvAsa- ninAmAnaH nirdoSa vissygtaaproksstaa-vissyprtyksstvmpaNIvaDe abhimAna karavo te vizvAsa. cinanyajJAnaviSayamA (naiyAyikone mate), viSayaH- zarIrendriyabhinnatve sati sAkSAtparaM Ikriyajanya jJAnanuM viSayapaNuM te viSayagata GrayA vA mAvA viSayaHA je dravya zarIra ! aparokSatA athavA viSayanuM pratyakSatva kahevAya che. tathA IthiI bhinna hoIne bhogamAM | upayogI thAya che te dravya viSaya kahevAya che. 2. kamAtRsattAmijasattAcave sati jema-pRthvI, jaLa, teja, vAyu, e cAranA vAyupatAmAtRvaitAminavam (vedAMtIThavaNukarUpa kAryathI mAMDIne te tamAma kArya ne mate) pramAtAnI sattAthI jenI sattA dravya sudhI zarIra ane IthiI bhinna che, bhinna nathI evI sattAne gya hoya, tathA ane jIvanA bhogane mATe ( sAkSAta ke viSayAkAra aMtaHkaraNanI vRttithI upahita paraMparAthI) upayogI che mATe te viSaya hoya, evA pramAnacetanyathI je abhinapaNuM kahevAya che. te viSayagata apakSatA ke viSayanI pratyakSatA 2. virArA gAya viSayaH vicArane kahevAya. mATe yogya evuM vAkya te viSaya. 3. pramAtRsattA'bhinnasattAkayogyatve sati svaarU. vicAravadhArA sAvacaT , vicAro rathayupatakamAtRta sattAtirisattAvAcavam vidhAna karanAruM vAkya te viSaya. (artha upara pramANe ja che; mAtra- prabhAta 4. zaraspirnavatyajJAnaroDathI zAstrathI caitanyanI sattAthI bhinna sattArahitapaNuM" utpanna thayelA pramANajanya jJAna vaDe jenI che eTale chevaTanA zabdomAM pheraphAra che.) nivRtti thaI zake evo ajJAnagocara artha 4. pramatRsattAmaHsattAyatve ti te viSaya. jAgRtyutikSitanyAgratatvam pramAtAnI 1. vAdaviSaya: padanuM je vAya ! sattAthI jenI sattA bhinna nathI evI sattAne hoya tene viSaya kahe che. yogya hoya, tathA vikAra aMtaHkaraNanI 6. phAyanAnatve sati mALA vipakaH | vRttithI upahita hoya evA sAkSIcaitanyamAM jANI zakAya e heine je bhogane mATe adhyastapaNe te viSayagata aparokSatA athavA upayogI hoya te viSaya kahevAya. viSayanI pratyakSatA kahevAya. For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 193 ) 6. tArthaNa vacavAnutacA- . saMbaMdha vRtti kahevAya che. e vRttirUpa saMbaMmecam te te padArthanuM potapotAnA vyavahArane dhanuM jJAna je puruSane pUrve hoya che, te purUSane anukULa citanya sAthe abhedapaNuM te viSayagata ! te ghaTAdika padanA zravaNathI ghaTAdika arthanI aparokSatA ke viSayanI pratyakSatA. smRti thAya che; ane je purUSane e vRttirU5 vighAtaca-ghaTapaTAdika viSe vaDe saMbaMdhanuM jJAna pUrve nathI hatuM, te purUSane te avacchinna caiitanya. ghaTAdika padanuM zravaNa thayA chatAM paNa ghaTAdika athanI smRti thatI nathI A prakAre anvayavissyvaasnaa-shbdaadivissyaannaaN bhujya | vyatireka vaDe e vRttijJAna padajanya padArthanI mAnavazAna: saMvAra: zabdAdi viSayo je vakhate bhogavAtA hoya te vakhatanA utpanna smRtimAM upayogI thAya che. thayelA saMskAra te viSayavAsanA kahevAya. padanI e vRttinA be prakAra cheH (1) viSayAna -tarastrakra=navanitApis. | zakti ane (2) lakSaNuM. (enAM lakSaNo te cakAvukramithaiyAnA mALAo. caMdana, te zabdomAM jevAM ). strI, vagere te te viSayAkAra ekAgrapaNAnI 2. viSayavaitanyamacAvata: rAjJAna buddhivaDe abhivyakata thavA gya je AnaMda ribAvA vRtti viSaya citanyane abhite viSayAda. vyaMjaka (vyakta karanAra jaNAvanAra ) je viSayAnuvA - "abhidheyAnubaMdha') aMtaHkaraNa ane ajJAnanuM pariNAma vizeSa zabda juo. te vRtti. temAM vyAvahArika ghaTapaTAdika vicAra:-zabda, sparza, vagere arthakAra vRttimAM aMta:karaNanA pariNAmaviSayomAM je rAga te viSayAsakti che. rU5 vRtti che; ane pratibhAsika zaktiraja vilaMvAdrivRtti -niSphaLa pravRtti. tAdi arthAkAra vRttimAM ajJAnanA paravitarma-kRti, smRti, ane zAstroe NAmarUpa vRtti che. e vRtti be prakAranI je karma karavAnuM vidhAna karyuM che, te vihita cheH (1) pravRtti, ane (ra) aprAkRtti, karma kahevAya che. jema, saMdhyAvaMdana, agnihotra, / vRttivissytvm-shktilkssnnaakRttddhitaantAdika karma vihita karma che. samAsAnAmatamajJAnAvanajJAnaviSacam ! zakita, viditama-dhamattAvAvamA dhamanI lakSaNA, kRdaMta, taddhitAMta, ane samAsa, e prApta kare evuM hevApaNuM. badhAmAMthI game te ekanA jJAnane adhIna je tAramAna-pravacapena pravartamAna ! jJAnanuM viSayapaNe te vRttividhyatva kahevAya. vidhAyakramanumAnaM vItAnumAna | anvathadvArA | vRttivyaaptitvm-vishissttshbdaadiprmaannpravartamAna vidhAyaka anumAna te vItAnumAna. vAt tattaDhiyAvaradhImunmAmi tvam vRttiH-zAbdabodhahetupadArthopasthityanukUla: viziSTa zabdAdi pramANane baLathI te te pavArthaH savA vRttiH zAbdabodhanI viSayAkAra buddhinA udayanuM prakaTa thavApaNuM. hetu je padArthanI upasthiti eTale smRti vegaH-manovRttivRttisaMskAratvavyApyajAtimAn che, te smRtine anukULa je padapadArthane ! veza: manamAM rahenArA padArtha viSe saMbaMdha, te saMbaMdhanuM nAma vRtti. jema ghaTAdika rahenArI, tathA saMskAratva jAtinI vyApya padAthInA zAbda bedhane hetu je ghaTAdaka | evI je jAti che, te jAtivALA guNu vega artho sAthe zakti Adika saMbaMdha che, te te kahevAya che. matalaba ke mana viSe vega rahe che. For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 194) te vegamAM vegatva jAti rahe che, mATe te vega devanAthaH (bauddhamate)- huM sukhI jAti manovRttivRtti kahevAya che, ane vega, chuM, huM duHkhI chuM, e prakArane je sukhaduHkhane sthitisthApaka tathA bhAvanA A traNa prakAranA anubhava tenuM nAma vedanAdha che. saMskAromAM rahenArI je saMskAratva jAti che, je nIcA (jainamate)-amAre jANavA te saMskAratva jAtinI vyApya vegava jAti | | gya tattva che, evA prakAranA jJAnanuM hetubhUta che. evI vegavaM jAti badhA vegamAM samavAya je karma te vedanIyakarma. saMbaMdhathI rahe che, mATe ukta lakSaNa saMbhava che. 2. nAmika karma thayA pachI strInA udaranA jayaMtriInacAve zastrakriyA-! buddabudane je jaTharAgni tathA prANavAyuvaDe janArA je saMskAra kaI kriyAthI utpanna dhanabhAva te vedanIya karma thAya e heya, tathA te bIjI kriyAne vAtA-velAnAmajogavasAnamA: vedane janaka hoya, te saMskAra "vegasaMskAra' aMtabhAga-chello bhAga te vedAnta. kahevAya che. vaikharIvAk-maukhika vAyvabhivyaGgyaH sarva- nIce vAvayaM vaiH je purUSe zrutivara: chUH Haa mukhanA vAyuvaDe raceluM vAkaya na hoya te veda. arthAta bhAratAdi vyakta thAya che ane sarvanAthI saMbhaLAya jema purUSe racelAM che tema jenI racanA kaI e dhUla zabda te vakharI vANuM. manuSya na karI hoya te veda. __ vaikhaansH-akRssttpcyaussdhiibhirmaambhisskRtaa2. saMghavAyAnusALa svarAviziSTA ca mimitrAviturvana vaivAna vagara kheDaye vanavI parivAra para veH cAlatA AvelA gAmanI bahAra pADelI DAMgara vagere auSadhI saMpradAyane anusarIne jemAM svarAdika akSaro- vaDe agnihotra vagere karate (je vAnaprasthAvALA akSaranI anukramavALI racanAnI paddhati | zramI te) khAnasa, hoya te veda. (: vaidikarA tAtpardhana-upakramAdi che 3. prAthanijhavaridArAvimuvAce che. liMga vaDe tAtparyAne nizcaya kare te. e che pro veti ra vaidraH A ISTa arthanI prApti liMga:-"pasaMhArAvakhyA pUrvatAram | ane aniSTa arthane dUra karavAne alaukika | arthApattaLa cikra tAni II" evAM upAya je graMtha jaNAve che te veda. che. (ene vistArathI artha anyatra Apyo (sAyaNAcArya). che te je .). 4. dharmadrahmapratikramo pramarora vaidhavyaM-viruddha dharma 2. "tra, vaiH dharmanuM ane brahmanuM pratipAdana karanAruM carA vAdharmavaivargaNita tat " "je dharmamAM apauruSeya pramANurUpa vAkya te veda. - jenuM sAdharyuM hoya te dharmamAM bIjAnuM dharmo hoya che. " (prazasta. 1. rU.). (madhusUdana). re, asAdhALe gha vaidharmen ! ekane je che. maMtrannAdAnAtmA H je maMtrAtmaka che je asAdhAraNa dharma, te bIjAnuM viMdhamya kahevAya. ane brAhmaNatmaka hoya te da. (maMtranA . tAtti sata tataravRttitvam je vinigane samajAvanAro gadya bhAga te padArthamAM je dharma hoya te dharmanuM tenAthI brAhmaNa kahevAya che.) athavA- bIjA padArthamAM na hovApaNuM te vaidharmo 6. maitrAbaLAmAM veHA maMtra ane dharthaBta - je dAnta nizcita brAhmaNane samudAya te veda. sAvyAbhAvavALuM tathA nizcita sAdhanAbhAva For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (15) vALuM hoya che te daSTAnta vaidhamya daSTAnta zaMkAonI nivRtti vaiyAtyarUpa tarkathI thAya kahevAya che. jema, hada (pANIne dharo) | che. arthAta kAMI uttara na Apavo eja ene e, "varte vAtimAna dhUmA' e prasiha | uttara che. anumAnamAM vaidhamma daSTAnna che; kemake pANInA 2. nirTana-nirlajajApaNuM, beadabI, dharAmAM sAdhya (agni) ne abhAva nizcita | te vaiyA. che, tema sAdhana (dhUma) ne abhAva paNa 1 na cama-A lokamAM tathA svargAdi nizcita che. ene vyatireka daSTAna paNa kahe che. lokanAM jeTalAM viSayajanya sukho che tathA te vaidhatoSa-yarlaeNsamAverAH | eka sukhanAM je je sAdhana che, te sarvanI IcchAthI dharmavALA padArthone asamAveza, e vaidhamya * rahitapaNe te vairAgya. doSa che. 2. vizeSa niddA-viSayanA tyAganI vaidharmyasamAjAtiH-vaidhahNa sthApanA IcchA te vairAgya. haitumuttara vaidhAmAM dharmanA kAraNathI rU. viSaSa vaiuthama-viSayamAM tRNusthApanA hetune dUSaka je uttara tenuM nAma rahitapaNuM te vairAgya. vaidhammasamAM jati che. ("sAdharyAsamA" 4. dRSTAdRSTAviSayeSu spRhaavirodhicittprinnaamzabdanuM udAharaNa juo.) udAha-je kadAcita viSe vairAgaFT daSTa (A lokanA) tathA kriyAvALA loSTanA sAdhammathI AtmA kriyA- adaSTa (paralokanA ) viSamAM pRhAnuM virodhI vALA thAya, to te vISTanA vibhurUpa vadha- enuM eka prakAranuM cittane pariNAma te rSathI te AtmA niSkriya kema nahi hoya! vairAgya. e vairAgya be prakAranuM cheH (1) paraA udAharaNamAM lekhanA sAdhamyathI AtmA che vairAgya (ra) . | vairAgya (2) aparA. kriyAvALo te hoya che, paraMtu te lenTanA gherAthAkU-viSamAM doSadarzana vaidhammathI te AtmA niSkriya nathI hotA, e e vairAgyanuM kAraNa che. jema-"zarIra traNaarthamAM kAMI paNa niyAmaka nathI. evA vattadyadannaM ca vraNalepanam / vraNazodhanavatsnAnaM vastraM uttaranuM nAma vaidhampasamAjAti che. 2 trAkRvat 1 " zarIramAMthI chidroThArA haimAvavA-buddhano thI ziSya. e maLa nIkaLyA kare che mATe tene ghaNu jevuM bAhya padArthanuM astitva mAne che, ane tene (dhArAM paDelA gUmaDA Adi jevuM ) jANavuM; pratyakSa jJAna viSaya paNa mAne che. anna khAvAmAM Ave che te vraNa uparanA lepa haiyAra thaF-nijhAmitravimaracantAnAM jevuM jANavuM; snAna karavAmAM Ave che te vavAnAM vimitrArthanigvam ! jUdI jUdI vibhakti- 1 vraNane jovA jevuM jANavuM; tathA vastra paheravALAM padonuM jUdA jUdA arthamAM sthiti paNuM- vAmAM Ave che te traNa uparanA pATA jevuM hovApaNuM. jANavuM. ItyAdi devadarzana vairAgyanuM kAraNa che. thA - aratisamAyaznarazvarAcAM mAne che tathagUMtA--sarva lekathI utkRSTa je vaicAtyamAM samAdhAna karavAne azakya evI | brahmaloka che, tene paNa taNakhalAnI peThe tuccha je vAdInA praznonI paraMparA che. te prApta thatAM | jANIne tenA sukhamAM anicchA hovI te je mana dhAraNa karavuM, tenuM nAma yAtya che.! vairAgyanI pUrNatAne vRdhi che. jema-koI pUche ke, IzvaranA sAdhaka pramANa jainAcaBrajU-vinA prayatnathI prApta viSe zuM pramANa che ? te pramANanA sAdhaka thayelA bhogomAM paNa cittanI je adInatA pramANa viSe zuM pramANa che? AvI vAdInI che. te vairAgyanuM phaLa che. For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 196 ) para. vairAgyasAdhanam - ~~~A lAkra tathA leAkanA viSyAmAM sAtizaya ( eTale peAtAne prApta thayelA viSayeA karatAM paNa uttama viSayAvALA khIjA che ema jANavAthI je apUrNatA rahevI te ), anityatA, Adika doSo jovArUpa je dveSadaSTa che, te vairAgyanuM sAdhana che. vaiziSyamU----saMbaMdha, jema, 8 mRtaha ghaviziSTam '-' bhUtaLa ghaTanA saMbaMdhavALu che.' emAM, dhaDA vaDe viziSTa eTale vizeSavALuM bhUtaLa kahyuM che. mATe e viziSTapaNAnA sabaMdha bhUtaLa sAthe che, e bhUtaLamAM vizaSya che. vyakti:--koIpaNa eka padA. vyayabhedaH ( jAtibAdhakaH ) - svaashrynisstthsvAzrayatiyeAzimevAsAvA vyayamevaH ) AkAza, kALa ane dizA, e traNa dravyomAM yathAkrame rahenArA je AkAzatatva, kAlava, ane div, evA dhama che, e traNa dharmAM jAti kahevAtA nathI, kemake vyastyabheda nAme doSa te jAtinA bAdhaka che. AkAzAdi traNe dravyeA nAnA hAtAM nathI, paNa eka eka vyaktirUpa hoya che; mATe AkAzamAM AkAzane bheda rahete! nathI. eja pramANe kALamAM kALanA ane dizAmAM dizAne veronijarANam---baLAtrImAM virodha-bheda rahetA nathI. je AkAzAdi nAnA heta, vavArthamadhi caTTatA prathaH / kaNAda munie 'vizeSa' - nAmanA padArthane uddezIne raceluM zAstra. te eka AkAzamAM bIjA AkAzane, eka kALamAM khIjA kALaneA, ane eka dizAmAM bIjI dizAnA bheda raheta; paNa te nAnA nathI, mATe te AkAzAdimAM svaAzrayaniSTha ( eTale bhedAbhAvanA Azraya je AkAzAdi temAM rahelA ) svaAzrayapratiyeAgika ( eTale svAzrayarUpa AkAzAdinA pratiyeAgI haiAya evA ) bhedanA abhAva rahelA che. arthAt AkAza pote potAnuM pratiyogI hAi zakatuM nathI, mATe AkAzAdi ekaja vyakti AkAzAdimAM vyatyabheda rahele che. evA vyakrmabheda jyAM jyAM hoya tyAM jAti hoI zake nahi. tApa ke nAnA dharmIo viSe eka eka dharmapracAraka jAtipaNAnI sAdhaka che. matalaba ke ekaja je anugata buddhi che, te anugata buddhija vyaktimAM jAti sAmAnya hoi zake nahi. vaizyatevaH--paMcamahAyajJarUpa eka prakAranuM smA nityaka gRhInA gharamAM khAMDaNIyA, baMTI, cUlA, pANiyA, ane sAvaraNI, e pAMca hiMsA thavAnAM sthaLa che; e hiMsArUpa pApanuM nivAraNa karavA mATe je kama karavAnuM kahyuM che te vaizvadeva. vaizvanevAlaH-mipitR dhArimyAna mantravizeSeNadIyamAnA baliH / ( vaizvadevamAM ) agni ( deva ), pitR, ( manuSya ), gAya, kUtarUM, kAgaDA, ( ane kaTapataMgAdi ), e sarvane amuka madrecArapUrvaka je bila ApavAmAM Ave che te. vaidhyAnaH--samaSTi sthUla zarIra vaDe upahita caitanya. ene 'virAT' paNa kahe che. athavA--samaSTi sthUla zarIra, sUkSmazarIra, tathA te bannenuM kAraNa mAyA, e traNa vaDe upahita vyaJjakatvam - svaviSaye'sti prakAzate caitanya te vaizvAnara. (virAT zabda jue. ) | Ayi yAratiyanamAtrAnetRtvam / vyaMga2. agni. viSayamAM 'te che, 'te jAya che' ityAdi vyavahAranuM pratibaMdhaka mAtra je hoya tene dUra karanAra hovApaNuM te yjakatva, vaicitrasulam zabda, sparzI, vagere viyeAnA sAkSAtkAravaDe janya je sukha che, te sukha vaiyika kahevAya che, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | vaiLavaH-lailAnayAthAAme vIlAyuH / vaikhA nasa vagere AgamamAM kahelI dIkSAvALA te vaiSNava. (nisiMdhu), yajJanAvRtti:--vAcya, lakSya, ane tApa` e traNa arthathI bhinna koI camatkArI anuM bhAna zabdano je vRttithI thAya tene vyaMjanAvRtti kahe che. jema. tIre ghASa: ' For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (17) (kAMThA para gazALA che ) ema kahevAthI zrotAne ! 2. arthAdhirAvaeNttAmAvapratinitvam | sahelAIthI kAMThA para rahelI gozALAne bedha kAryanA adhikaraNamAM (kAraNamAM) rahelo je thaI zake tema hatuM, ema chatAM "kAca devaLaH" atyaMtabhAva tenuM pratiyogipaNuM (matalaba (gaMga upara gozALA che ), ema kahevAne | ke kAraNanA atyaMtabhAvavALuM je kArya ] te hetu gaMgAnI zItalatA, pAvanatA AdikanA | vyatireka vyabhicAra. baMdha karavA mATe che. e zItalatA, pAvanatA vytirekvyaaptiH-saadhyaabhaavvyaapkiibhuuAdikanI pratIti gaMgApadanI lakSaNavRttithI narama" tAmAvatiyAtvim sAdhyanA abhAvano thaI zakatI nathI, tema zaktivRttithI thaI vyApakabhUta je abhAva che, te abhAvanuM je zakatI nathI. tema vaktAnuM tAtparya paNa pratigipaNuM tenuM nAma vyatireka vyApti. gazALAnuM sthAna batAvavAmAM che, mATe e jemaH-parvane mAna mAtu (parvata agnavALo traNethI bhinna zItalatA, pAvanatAdika arthanuM che, dhUmarUpa hetuthI. )' A prasiddha anubhavamAM bhAna A vRttithI thAya che, mATe e vyaMjanA vahnirUpa sAdhyane abhAva hRda (pANInA dharA) vRtti che. mAM rahe che, tathA dhUmarUpa hetune abhAva paNa dati -mizraNa, bheLaseLa. te dharAmAM rahe che ane jyAM jyAM vahnine abhAva vyatirekaH-yadabhAve yadabhAvo vyatireka: / / hoya che. tyAM tyAM dhUmano paNa abhAva hoya ekanA abhAvathI bajAno paNa abhAva te che." e rIte dhUmAbhAva e vahiMnA abhAvano vyatireka. 2. avayathI ulaTe te vyatireka. * vyApaka paNa che; te sAdhAbhAvanA vyApakIbhUta 3. saMbaMdha na hovo te vyatireka. 4. na! dhUmAbhAvanuM pratiyogipaNuM te dhUmarUpa hetu havuM te. jema, svapramAM jAgratanA pUla zarI viSe rahela che. e ja te ghUmarUpa hetumAM rAdinuM bhAna thatuM nathI; suSuptimAM svamanA Dira vahnirUpa sAdhyanI vyatireka vyApti che. sUkSma zarIrAdinuM bhAna thatuM nathI; samAdhimAM tivara:-rAma kAryosuSuptinA kAraNe zarIranuM bhAna thatuM nathI; sAranuM bhAna thatu navA mavA kAraNano abhAva hoya to jarUra evI rIte dhUla, sUkSma ane kAraNa zarI. kAyara paNa abhAva ja hoya, tyAM vyatireka rana te te avasthA sAthe vyatireka che. sahacAra rahe che. jema, mATI vagere kAraNe vyAtivairAgRtti tapAchAM maLe na hoya to te ghaDe paNa upaje nahi, eve vakhyoSEAna vyatirAvadhArtha tannAsA | sthaLe mATI vagere kAraNe vyatireka sahacAra cittamAM rahelA rAgAdika deSamAMthI ATalA vALAM kahevAya che. doSa te mArA nivRtta thayA che ane ATalA ! TathatihAra-paraspara koI kriyA karavI te. doSa bAkI rahyA che, evA prakArane vyatirekathI vyadhikaraNatvam-tadanadhikaraNAvRttitvam / nizcaya karIne bAkI rahelA dene dUra karavA te tenA anadhikaraNamAM na hovApaNuM. jema-kapanA mATe je IcachArUpa prayatana te vyatireka vairAgya ! saMyoganA abhAvanuM vyadhikaraNatva tenA pratikahevAya. bhegI kapigamAM che. athata vRkSanI tivAkyamavara-AranAmA artha- ! sAthe kapino saMga e kapisayoganA sava kAraNane abhAva chatAM kAryanI utpatti | abhAvanuM adhikaraNa kahevAya nahi, mATe tene kahI heya, tyAM vyatireka vyabhicAra jANo | vyadhikaraNa kahe che. jema, nAstika graMthamAM maMgaLarUpa kAraNa na 2. mitravimaracA sati miznArtha nigvavaI chatAM graMtha samANirUpa kArya dekhAya che, mATe | padanI vibhakti bhinna hoIne bhinna arthamAM e vyatireka vyabhicAra che. hevApaNuM te vyadhikaraNatva. For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (198) vyArA - nimittasaddhAvAdiriye vastune grahaNa tyAga jJAna vaDe karavAmAM Ave mu cavA nimittanA hevApaNAne lIdhe te karavAmAM Ave che, mATe jJAnanuM nAma vyavahAra che. viziSTa e apadeza eTale mukhya vyavahAra, 2. vyavase- jJAneti vyavahAraH te vyapadeza kahevAya. jenA vaDe vastune jANavAmAM Ave che, te - 2. minumAva: . eka ja padArthamAM vyavahAra. A vyutpattimAM zabdane vyavahAra be viSayone Aropa. jema-devadattane ekaja ! kahe che, kemake zabada vaDe vastunuM jJAna thAya che. kare che, tethI meM paNa te che ane nAne rU. jJAnanI verAthA cAraH jJAna paNa te che. utpanna kare evA zabdanI yejanA te vyavahAra. dayAmavara:- sAdhyAmAvattitvam sAdhya tA 4. kArTarA kAryane anukUla nA abhAvamAM hetunuM rahevApaNuM te vyabhicAra. ' zabdano prayoga karavo te vyavahAra vyabhicArI-sAdhyavajjAtIyavRttitve sati catra vartate saH je hetu potAnA sAdhyavALI 5. arthavizeSabodhanAya zabdavizeSaprayogaH / jAtimAM rahelo hoya ane vaLI sALavALI amuka arthano bAdha karavAne amuka zabdane jAtithI anyatra paNa rahetA hoya te hetu | prayoga karavo te. vyabhicArI kahevAya. jema, "agni' sAdhya che vyaSTiH-pratyekavRkSavadanekabuddhiviSayaH / che, ane tene hetu "jaDatva' che ema ke che jema vanamAM pratyeya chUTuM chUTuM vRkSa hoya che, kahe, to te hetu vyabhicArI kahevAya; kemake ? tema je evI bhinnabhinna aneka buddhine jaDatva' jema agnimAM che, tema pRthvImAM, ' viSaya hoya te vyaSTi. pANImAM ane bIjA padArthomAM paNa che. ra. vidyAvrattA jema. eka vyakti dayatvaF- svasamAvAyAvaracAI. | hoya tyAM bIjI vyakti hotI nathI, te je eka naraTitavamA eka dhama je adhikaraNamAM ! bIjAthI vyAvRtta hoya te vyaSTi. ( samaSTi' hoya te ja adhikaraNamAM avazya karIne nA zabda juo. samaSTi ane vyaSTi evA prakAra kalpI zakAya evA bIjA dharmanI ghaTanA ajJAnanI che.) karavApaNuM te vyarthava. kamarAm-paraspara vyAvRtta je dayavadhAnam - cAntaLa cAtarAchA [ pratyeka liMga zarIra te. (vyaSTiyUla TranA eka dravya vaDe bIjA dravyanuM AcchAdana zarIranI peThe.) jema sUryagrahaNamAM caMdra vaDe sUryanuM AcchAdana ! gdhUrA ramujema, eka "gAya" te caMdravaDe vyavadhAna thayuM kahevAya; aMtarAya. vyaktithI bIjI "gAya" vyakti vyAvRtta vyavasAyajJAnam-viSayaviSayakajJAnam / / ( bhinna) hoya che, tema paraspara vyAvRtta je jJAna viSaya evuM je pUrvajJAna te vyavasAya pratyeka skUla zarIra, te vyaSTi sthULa zarIra jJAna kahevAya che. kahevAya che. vyavasthA-viSayAntaraparihAreNaviSayavizeSag| vyasanam-iSTAniSTavastuviSayaM cittasaMlaganam / sthApanam ! bIjA viSayane parihAra karIne | iSTa ke aniSTa vastumAM cittanuM lAgI rahevuM amuka viSayanuM sthApana karavuM. te vyavasthA. te vyasana vyavahAraH - vyavahriyate hAnApAnAdikaM vyAkaraNam - pratyayavidhAnasAmarthyAdarthanizcayo cihe-neti jenA vaDe vastunuM grahaNatyAgAdi cAra pratyayanuM vidhAna karavArUpa sAmarthyakaravAmAM Ave tene vyavahAra kahe che. arthAta | vaDe arthane nizcaya te vyAkaraNa, For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. arthaviSamazricativacacAlivira | mATe A anumAna vaDe Izvarane prayatna sarva pAvIjU vipulabdArthaviroSaNA kanyA || jagatanA kAraNarUpe siddha thAya che. A anuzabdanA amuka artha vizeSane uddezIne svara, mAna viSe prativAdIo ema zaMkA kare che prakRti pratyaya, vagerenuM vidhAna karIne padanA | ke, " kAryavarUpa hetu to bhale rahyo, paNa vibhAgano artha vizeSa jaNAvanAre graMtha te | prayatnajanyavarUpa sAdhya na hovuM joie, ema vyAkaraNa. ame kahIe te zo bAdha Ave che? enuM 2. velave sati raddhAputAvoSa vyA- { samAdhAna vAdI vyAghAtarUpa tarkathI kare che; jAm vedanuM aMga haIne zabdanI sAdhu- ' evI rIte ke, kArya tathA prayatnajanyatvano tAne bodha karanAra zAstra te vyAkaraNa abhAva, e be dharma paraspara virUddha che, jema vyavasthAna[-"gcheH parAthAiviko ghaTa ane ghaTano prAgabhAva, tathA ghaTa ane vAcInanA | AkSepaca ramAvAne cAlyA ghaTane praasAbhAva, e bane paraspara viruddha pakSanaH " graMthamAMnAM pade chUTAM pADI che; e bane viruddha dharmone eka vastumAM batAvavAM, padone artha kahe, samAsAMta ' samuccaya (eke kALe rahevApaNuM) kahevAthI padono vigraha karI batAvavo, vAkyamAMnA vyAghAtanI prApti thAya che, tema kAryotva zabdone anvaya kahI batAvavo, ane AkSe- ane prayatnajanyatvAbhAva, e be virodhI pinuM samAdhAna kahevuM, evI rIte pAMca lakSaNa dharmone paNa eka vastumAM samuccaya kahevAthI jemAM hoya tene vyAkhyAna kahevAya. vyAghAtanI prApti thAya che. vyAghAta:-parasparaviruddhadharmayorekAdhikaraNe vyAjaH-anyaphalasAdhanatayA svessttsyaanyphlsamuca: paraspara viruddha dharmone eka adhi. karaNamAM samuccaya te vyAghAta. jema-devadatta | sAdhanana jJAtisyAvaraNamAM pitAnuM iSTa phaLa kahe che ke "mArA mukhamAM jIbha nathI.' A kAMIka anya che, te phalanA sAdhanarUpe pitAnA duSTAtamAM jIbhane abhAva ane bolavApaNuM AcaraNane na jaNAvatAM koI bIjAja phaLanA sAdhana rUpe pitAnuM AcaraNa jaNAvavuM te e banne viruddha dhamAM che, ane ekaja mukha vyAja kahevAya che. jema, dhanasaMgraha pitAnuM rUpI adhikaraNamAM tene samuccaya devadate karyo ISTa phaLa che, paNa te mATe pote bhikSA mAge mATe e vyAdhAta deSa che. che ema na jaNAvatAM gaurakSArUpa phaLanA sAdhana 2. viddhasamuco vyAghAtaH paraspara viruddha ! rUpe pite bhikSAcaraNa kare che ema jaNAvavuM dharmone je eka adhikAraNamAM samuccaya che, tenuM te vyAja. loko kaheze ke, A mANasa gauranAma vyAghAta che. jema,-vivAdAsthati nA kSAnA vyAjathI dhanasaMgraha mATe bhikSA mAge che. karAram, kAryavAta, ghaTava (vivAdanA viSayabhUta kSiti aMkurAdika jagata keIka | cAnaH-zarIramAM badhe gamana karanAra vAyu prayatna vaDe janya che, kAryarUpa hovAthI. je jA -je dharma bIjA keImAM je je kArya hoya che te te prayatna vaDe janya vyApI rahyo hoya che. nyAyazAstranI vAya heya che; jema ghaTa kArya hovAthI te kuMbhAranA racanAmAM, tenA vAcaka zabdanuM vyApya zabdanI prayatna vaDe janya che; tema A jagata paNa kAryarUpa hevAthI kekanA prayana vaDe avazya pachIthI uracAraNa karavAmAM Ave che. jema janya hovuM joIe.) temAM chavAnA prayatnane dhUmAvyA vaNika (dhUmADe jenuM vyApta che te badhA jagatanI kAraNabhUtatA saMbhavatI nathI, e agni) agni e vyApaka che. agnitva For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 20 ) dharma dhUmamAM vyApI hyo che, mATe agni | vihita niSiddha kamane dharma adharma, vyApAra vyApaka che. hoya che. 2. je Adhaka deza vartI heya te vyApaka. | 2. caraNanacakakhagacaciAganA karaNathI jema, pRthvItvajAti karatAM dravyatvajAti | * janya je karaNuM, te karaNathI janya je kriyA adhika dezamAM rahe che, mATe dravyatvajAti te kriyAne janaka te vyApAra kahevAya che. vyApaka che, ane pRthvItva jAti vyApya che. | temaja pRthvItva ane ghaTavamAM pRthvItva vyApaka vyAptiH-sAdhyasAdhanayorniyatasAmAnAdhikara mAM sAdhya ane sAdhana e bannenuM je che ane ghaTava nyUna dezavartI hovAthI vyApya che che. tethI "ghaTatvavyAkhyatva' athavA avyabhicarita sAmAnAdhikaraNya hoya tene pRthvItvavyAkhyatvama ! ' ema bolavAne vyApti kahe che. jema,-dhUma' sAdhana ane saMpradAya che. "agni sAdhya che. temAM dhUma sAdhana koI vakhata paNa sAdhya evA agnine choDIne vyApati -adhika dezavRtti jAti. svataMtra rahetuM nathI, eja dhUmamAM agninI cAra-rvisampavin sarvanI vyApti che, ane agni te dhUmane choDIne sAthe saMbaMdha hevApaNuM te vyApakatva. tapAvelA loDhAnA gaLAmAM paNa rahe che, mATe 2. phezAvetarahitatva cAvavatvam dezakALa, agnimAM dhUmanI vyApti nathI. (arthAta vagerethI aMta na hovApaNuM te vyApakatva, sAdhanamAM sAdhyanI vyAmi niyata che.) jJAnamU-jemajyAM jyAM dhUmADe rU. sanAtIyAvimeva tim ! sajAtIya hoya che, tyAM tyAM agni avazya hoya che, vagere bhedathI rahita hevApaNuM te vyApakatva. evA prakAranuM rasoDA vagere ThekANe vAraMvAra thA - nyatve sati tannanya | je sahacAra ( sAthe hovApaNAnuM) darzana vyApAra! kAraNa vaDe je janya hoya che, tathA ! thAya che, te sahacAranA darzanathI dhUma e te kAraNavaDe janya kAryane je janaka hAya | agnine vyApya che. evA prakAranuM vyAptijJAna che, te vyApAra kahevAya che. jema (kuMbhAranA thAya che. arthAta agni vyApaka che ane dhUma cAkanuM) bhramaNa daMDarU5 kAraNavaDe janya vyApya che, evA prakAranA jJAnane vyAptijJAna hoya che, tathA daMDarUpakAraNujanya ghaTarUpa kAryanuM paNa te janaka hoya che, mATe ghararUpa kAryanI utpatti viSe je bhramaNa te daMDane yAjJAna -vyabhicAra jJAnarUpa vyApAra kahevAya che. e ja rIte cakSu Adika | pratibaMdhakanA abhAvavALuM sahacArajJAna vyAptidina je ghaTAdika viSaya sAthe saMyogAdika jJAnane hetu che. saMbaMdha che, te saMyogAdika saMbaMdha te cakSa ! - cANakAra -AtigataH ceDA Adika Idi vaDe janya che, tathA te cakSA pradezamAM rahenArI jAti, athavA je jAti Adika Idriyo vaDe je ghaTAdikanuM pratyakSa che. vyApaka na hoya te. jema,-pRthvIva e dravyate pratyakSane janaka paNa che, mATe te saMyogAdika | tvanI apekSAe a5tti hevAthI dravyatvanI sabaMdha te cakSu Adika Idriyone vyApAra vyApya che; paNuM te sAthe ghaTavanI vyApaka kahevAya che. e ja pramANe smRti jJAnanI paNa che. paraMtu ghaTatva jAti te pRthvItvanI utpattimAM pUrva anubhavane saMskAra vyApAra | vyApya che paNa vyApaka keInI nathI, mATe te rUpa hoya che, ane sukhaduHkhanI utpattimAM na kevaLa vyApya jAtija kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 201 ) cAkhyatvapU-jemAM koI dharma vyApI [ Mtti -je guNa pitAnA rahyo hoya te. nyAyazAstranI vAkyaracanAmAM ! AzrayarUpa dravyanA sarvadezamAM rahe che. jema vyAyanuM vyApaka zabdathI prathama uccAraNa sparzaguNa vAyu dravyane Azrita che, mATe jyAM karavAne saMpradAya che. vAyu hoya tyAM te rahe jovAmAM Ave che. 2. cUnarAvRtti je dharma nyUnadezamAM hAthApAri-eka ja adhirahenAro hoya te vyAya. jema, agni ane karaNamAM rahelI je jAti keinI vyApya heya dhUmADe e bemAM agni karatA dhUmADA jUna ane bIjA keinI vyApaka hoya che. jemadezamAM rahenAra hovAthI te vyApya che, ane ami adhika dezamAM rahenAra levAthI vyApaka dravyatva jAti sattA jAtinI vyAkhyuM che ane pRthvItva jAtinI vyApaka che, mATe dravyatva che, kemake dhUmADo hoya tyAM agni te heyaja; agni heya tathApi dhUmADe to nA paNa hoya. jAti vyApyavyApaka kahevAya. (bIjA udAharaNa mATe "vyApaka" zabda vyAvartakatvam-lakSyavRttitve sati itrjuo.) me ra cAvartavaFI je lakSaNa lakSyamAM 3 zvAsyAthatharva vyAkhyatvaka vyAminA | raheluM hoya ane te sAthe bIjA (alakSya)nA Azrayane vyApya kahe che. jema -dhUma e. rA ya ra ra ra ma jha | bhedanuM vyApya hoya te vyAvartaka kahevAya. jema agninI vyAptine Azraya che, mATe dhUma "gaMdhavava' e lakSaNanuM lakSya pRthvI che, te vyApya kahevAya che, ane agni temAM vyApe. pRthvImAM e lakSaNa raheluM che, ane te sAthe nAro hovAthI vyApaka kahevAya che. pRthvI sivAyanA bIjA padArthone bheda paNa vyAcAra --sAvadha hetuH zAzva- te lakSaNamAM rahelA che, mATe 'gaMdhava" vAriddhA je hetu upAdhivALo hoya che te ! e pRthvIthI bhinna evA bIjA padArthonuM hetu vyApyatvasiddha kahevAya che. jema,- vyAvattaka che. to ghUmavAna vahiMmavAta maTTAnavat " A vyAvahArivAva-mAtuSAra zatAparvata dhUmADAvALo che, vahivALo hovAthI, | viviyetramAM AgaMtuka deSanI sahAya vinAnI raseDAnI peThe." A anumAnamAM vahiMmatvarUpa! avidyAnuM je kAryapaNuM te vyAvahArikatva. hetu lIlA baLataNanA saMgarUpa upAdhivALo (vyAvahArika sattA ) hevAthI vyApyAsiddha kahevAya che. lIlA | 2. pratItimane evadyArivam kAca, baLataNane je saMyoga saMbaMdha che, teja vahi- kAmalAdi AgaMtuka doSanI sahAyathI janya je bhAva hetumAM upAdhi che. ( upAdhi' zabda pratItika (pratibhAsika) padArtha che, tenAthI juo ) bhinna te vyAvahArika kahevAya che. cAcavRtti -pitAnA AzrayabhUta dravyanA | vyAvahArikasattvam-ajJAtasatAkatvam sarva dezamAM vyApya thaIne rahe che. jema, nIla, ! AtmajJAnapUrvAvArtham | AtmajJAna thayA pahelAM pIta vagere rUpa pitAnA AzrayabhUta paTAdika abAdhya hevApaNuM. dravyanA sarva dezamAM vyApya thaIne rahe che, mATe 2. saMsAracAmavadhatava saMsAradazAmAM tenIla pItAdika vyAkhyavRtti kahevAya che. eja je abAdhitapaNuM te vyAvahArikasattA athavA pramANe je nIlapItAdipa pitAnA Azraya- ajJAtasattAkatva kahevAya che. bhUta paTAdi dravyanA koI eka dezamAM rahe ane | cAvaMDyA -ghaTapaTAdirUpa jagatane koI dezamAM na rahe to te nIlapItAdirUpa ! viSaya karanArI. "A ghaTa" "A paTa' ItyAdi avyAkhyavRtti kahevAya che. 1 je prathA che te vyAvahArikI pramA kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (22) vyAvRtti -itara padArthanA bhedane viSaya che te IzvaranI irachAnuM nAma zakti che. e karanAruM batAvanA) je anumati jJAna che | IzvaranI icchArUpa zakti ghaTAdika pavaDe tene vyAvRtti kahe che; ane e vyAvRttinA nirUpita hoya che, mATe te zakti nirUpatA hetarUpe tene je janaka hoya tene vyAvataka saMbaMdhavaDe te ghaTAdika padomAM rahe che, ane kahe che. arthAta vyAvRttine heta te vyAvartaka. | viSayatA saMbadhe karIne ghaTAdika arthamAM rahe ( "vyAvartakava' zabda juo.) che. temAM, te zaktinuM nirUpakapaNuM eja te 2. bhinna kahI batAvavuM te vyAvRtti. dhaTAdika padomAM zatapaNuM che, ane viSayatA jene bhinna kahI batAvavAmAM Ave che te saMbaMdhe karIne zaktinuM AzrayapaNuM, eja te vyAva" kahevAya che, ane bhinna kahI | iTAdika artho viSe zayapaNuM che. batAvanAra zabdane vyAvaka kahe che. 2. navIna niyAyika ema mAne che cAracatti -je dharma aneka dravyomAM che ke, IzvaranI icchA eja zakti nathI, paNa varte che te dharma vyAsa jyavRtti kahevAya che.) icchA mAtra zakti che-pachI te icchA jIvanI jema-diva, tritva, Adi saMkhyA be, traNa, vagere saMkhyAvALAM drAmAM rahe che mATe te | | he ke IzvaranI he. divAdi dharma vyAsajyavRtti kahevAya che. vaLI ! e zaktinA cAra prakAra cheH (1) gAjema, saga be dravyamAM rahe che mATe soga zakti, (2) rUDhizakita, (3) garUDhizakti, paNa vyAsajyavRtti che. | ane (4) yogikarUDhi zakti. (enAM lakSaNe custhAna-samAdhine abhAvate vyutthAna. te te zabdamAM jevAM.) zutti -rAddhanAmathavodazA || 3. mImAMsaka zaktine irachA rU5 zabdonI arthano bodha karanArI zakti. mAnatA nathI, paNa dravyAdika padArthothI bhina 2.samucarAcArvArtha tArAnA eka padArtha mAne che. samudAyarUpa zabdanI tenA jAdA jAdA avayava- 4 vyAkaraNanA matamAM tathA pAtaMjala vaDe arthabaMdhana karavArUpa zakti te vyutpatti. | matamAM vAvAcapaNanA mULabhUta je pada vrata-nicamAbhidhAna ! je niyama ane arthane tAdAmya saMbaMdha che, teja dhAraNa karyo hoya tenuM nAma vata. jema | zakita che. ahiMsAne niyama dhAraNa karyo hoya te ahiMsA | 5. vedAnta matamAM te arcanAnAgu nAmanuM vrata kahevAya. I. AraNaniSTha sAmarthya zakti evuM zaktinuM lakSaNa 2. sabhya saMvarapajJanatAnuddhetriyAvizeSahapaI | jovAmAM Ave che. eTale sarva padArthomAM sArI rIte karelA saMkalpathI utpanna thayelI potapotAnuM kArya karavAnuM kAraNamAM raheluM je anuSThAna karavA gya (AcaravA yogya) sAmarthya che teja zakti che. jema, mRttikAmAM amuka kriyAnuM rU5 te vrata. ghaTarUpa kArya karavAnI zakti che; taMtuomAM paTarUpa kArya karavAnI zakti che; tema padamAM rAzi-asmaticine vedhavya rUtI- | pitAnA arthane baMdha karavAnI zakti che. reSTha vitaH A ghaTAdarUpa artha A paNa ATale bheda che-padanI zakti te jJAna ghaTAdika padajanya bedhane viSaya he, e | heIne pitAnuM kArya kare che; ane bIjI prakAranI je ghaTAdi padajanya bedha viSayatva | zaktio te ajJAta heIne paNuM pitAnuM prakAraka ghaTAdi arthavizeSyaka IzvaranI IcchA ' kArya kare che. For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (203) 6. gatamamuni nyAyasUtramAM jAti ane AnayanAdi ( ANavuM vagere) rUpa kAryaAkati viziSTa vyaktimAM padanI zakti che, | nvita dhaTAdika viSeja ghaTAdika padonI ema kahe che. jema, "jJAtyAtivyAcaH pA" | zaktinuM jJAna thAya che, mATe kAryAnvita (ghaTavAdika dharmane "jAti kahe che ane | ghaTAdikamAM ja ghaTAdi padanI zakti che. avayavasAgane "AkRti' kahe che.) jema, mATe ja "ghaDe ANe ' ityAdika kArya vAkayeghaTatva jAti tathA kapAlasaMgarUpa AkRti- thIja ghaTAdikone zAbdabaMdha thAya che vALI ghaTa vyaktimAM dhaTa' padanI zakti che; " jamIna para paDe che ' ityAdika siddhavAthI paTava jAti ane taMtusAgarUpa AkRti e ghaTAdikane zAbdabadha thatuM nathI, mATe bannethI viziSTa "paTa vyaktimAM "paTa' padanI kAryAnvitamAMja zakti che. zakti che, mATe jati AkRtiviziSTa ghaTAdika jika-rAtti cAropamanara/vyakti e ghaTAdika padane vAcya artha che vAkyAvyAvahAratazca / vAkyasya zeSAdvitatervadanti tathA zakya artha che. sAnidhyata: siddhaca vRddhAH zakitanuM jJAna ha. keTalAka niyAyika kahe che ke jAti thavAne A ATha upAye vRddha puruSoe viziSTa vyaktimAMja padanI zakti che; | kahelA cheH (1) vyAkaraNa, (2) upamAna, AkRti' umeravAnuM kAMi prayojana nathI. mATe 1 (3) keza, (4) A vAkya, (5) vyavahAra, ghaTAdika padomAM ghaTavAdika jAtiviziSTa ! (6) vAyazeSa, (7) vivaraNu, ane (8) siMha ghaTAdika vyakti e zakya artha che. padanI samIpatA. jema 8. navIna taiyAyika kahe che ke, (1) vyAkaraNathI zaktinuM jJAna- ghaTAdika padonI kevaLa ghaTAdika vyaktimAMja dhAtu, prakRti, pratyaya, AdikanI zaktinuM jJAna zakti che; dhaTavAdika jAti tathA AkRtimAM vyAkaraNathI thAya che. jemamUsattAyAm' zakti che ema mAnavAnuM kAMI prayojana nathI. { e vyAkaraNanA sUtrathI dhAtune artha "hevuM" 9 keTalAka graMthakAra kahe che ke, ghaTAdika ! e thAya che, ema jANavAmAM Ave che, padothI ghaTavAdika jAtine, ghaTa vyakitane, eja rIte "vartanane ' e vyAkaraNanA ane jAtivyaktine je samavAya saMbaMdha che | sUtrathI ja pratyayanI vartamAnakALamAM zakti tene, baMdha thAya che mATe jAti, vyakita ane | che, ema samajAya che. ItyAdi. saMbaMdha, e traNemAM ghaTAdika padanI zakti che. | (2) upamAna zaktijJAna-jema gavaya 10. mImAMsake kahe che ke, dhaTAdika / dika! (rojha) Adika padonI "gavaya' arthamAM padanI ghaTavAdika jAtimAM zakita che ane ane | zakita upamAnathI grahaNa karAya che. "upa te ghaTadika vyakitamAM lakSaNuM che. . bhAna' zabda juo.). 11. bhaTTapAda kahe che, "nAra ' (nIla raMgane ghaTa) e vAkayathI ghaTa padA (3) kozathI zakti jJAna-jema, rthamAM nIla padArthane abheda saMbaMdha pratIta "ajarabaijvara gAnanAH' evA kozanA thAya che, mATe ghaTAdika padenI chatarAnvita vacanathI ekadaMta, heraMba, laMbodara, gajAnana, (bIjA sAthe saMbaMdhavALA, ghaTAdika vyakita ! e padenI "gaNeza' arthamAM zakita che, viSe zakita che. ema nizcaya karI zakAya che. 12, prabhAkarane mata e che ke, (4) Apta vAkayathI zaktizAna bALakane prathama vRddha vyavahArathI kutisAdhya | jema, " "ji. pivAvAH ' (pika For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 204) zabdanuM vAcya koyala che.') evA Apta (8) siddhapadanI samIpatAthI purUSanA vacanathI "pika' zabdanI " keyala' | zaktinuM jJAna-jema "huM sAtarI mayura arthamAM zakita samajAya che. temaja "rUpara- pi ti" A AMbAnA vRkSa upara pika hita sparzavAna vAyu, " sparza rahita mUrtimAna | madhura zabda kare che." A vacana zravaNa mana' evo Apta vacanothI "vAyu' padanI | karIne zrotA purUSane 'pika zabdanI zakti tathA "mana" padanI zakita samajAya che. te "koyala' arthamAM che, evuM jJAna thAya che temAM "AMbAnI DALe koyala Tahuke' evuM (5) vyavahArathI zaktAna jema, jJAna te zrotA purUSane prathamathI ja che, paNa prAjaka vRddha purUSe prAjaya vRddha purUSane kahyuM | keyalane "pika' kahe che, evuM jJAna tene ke "gAya lAva' te sAMbhaLIne prayojya vRddha prathamathI nahotuM paNa " saratI" ityAdi gAya ANI. pachI prayojaka vRddhe kahyuM ke vAkya zravaNa karIne AMbAnuM vRkSa tathA madhura gAyane bAMdha.' te sAMbhaLIne prayojya vRddha | zabda karavApaNuM, A prasiddha arthavALAM be gAya bAMdhI, pachI prayojaka vRddhe kahyuM ke ! padonI samIpatAthI te purUSane "pika zabdanI gheDa lAva' te sAMbhaLIne prajya vRddha | - zakti koyalanA arthamAM che evuM jJAna thAya che. ghoDe A . AvI rItane vyavahAra joIne prayojaka vRddhanI pAse rahelA bALakane gAya #-mucAgrutti-vAnamanvacAane ghaDe vagere arthomAM "gAya ane "ghaDo' | gumavAnanasAmagaimu padonuM anvayane anuvagere padenI zaktinuM jJAna thAya che. bhAva utpanna karavAnuM sAmarthya. (6) vAyazeSathI zaktijJAna-jema, / 2. padapadArthayArvAcyavAcakabhAvasambandhI mukhyaa| camacarmati' javane carU (hemavAne bhAta) | pada ane padArthane vAcyavAcakabhAva saMbaMdha kare.' A vAkayamAM raheluM "yava' pada te mukhyAvRtti. sAMbhaLIne sAMbhaLanArane A saMzaya thAya - sAvacama-nijharAiivaSacatvamA padamAM che ? Aya loke te lAMbA saMkhaLAvALA | rahelI zakitane je viSaya hoya te zakaya eka jAtanA anAjane "java' kahe che, ane ! kahevAya. eneja " zakayArtha' paNa kahe che. secha ke kAMgane "java' kahe che, tyAre te bemAMthI ahIM kayo java samaja? pachI! zavArtha-je pada zaktivRtti vaDe je te purUSa A vAkyazeSa sAMbhaLe cheH "vatte arthanuM bedhana kare che, te padane te artha, sarvAcanAM kAraNe patrarAtanam meramAnAtha ! te zakyArthI kahevAya che. tiSThati thavA narArAsinaH " (eTale - jItrabAhya kuLa rADA je guNa vasaMta RtumAM sarva vanaspatinA patra sUkAI | zrotra indriyajanya jJAna viSaya hoya che. te jAya che, paNa lAMbI kaMTIvALI java tI | guNa zabda kahevAya che te praphullita thAya che.)" AvA vAkyazeSathI 2. zrotraprAhyavRttiguNatvavyApyajAtimAn shbdH| te purUSane "yava' padanI lAMbI kaMTIvALA zrotra IdriyavaDe grAhya vastumAM rahenArI tathA annamAM zakti che, ema jJAna thAya che. guNatva jAtinI vyAkhyA evI je zabdava (7) vivaraNathI zaktizAna-kaI | jati, te jAtivALo guNa te zabda. goe vivaraNathI padanI zakitanuM jJAna thAya | 2. vizeSaguNa: rAka AkAzane che. ("vivaraNa' zabda juo.) | je vizeSa (khAsa) guNa te zabda. For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 205) rAkha-zabdaguNa dhvanirUSa zabda | kahevAya che. jema -pANIvaDe sIMce che e ane varNarUpa zabda, ema be prakAra che, te vAkya Apta purUSe kahyuM hoya to pramANa che. banne prakArane zabda paNa (1) sagaja paNa "agnivaDe sace che. e vacana kahezabda, (2) vibhAgaja zabda, ane (8) | nArAmAM ApaNuM nathI, mATe e zabdapramANu zabdaja zabda evA traNa prakArane che, evuM kahevAya nahi. ("Apta" zabda juo.) mAtra AkAzamAM ja rahe che, ane nitya che. 2. rAnnakamAvAne rokavAmAna | zabdathI ra -zabda rU5 asamAyi janya je pramANe, tenuM kAraNa, te zabdapramANu kAraNavaDe utpanna thayele zabda te zabdaja | rU. cayArthavAkya zAmAnA yathArtha vAkya kahevAya che. jema, saMyoga ja vanyAtmaka prathama te zabdapramANa zabdathI utpanna thayele bIjo zabda te | 4. tharArthapratiSa vanam | anuzabdaja zabda. teja pramANe saMyogaja varNamaka vAda ke visaMvAdathI rahita evA asannikRSTa prathama zabdathI janya bIjo zabda te paNa che ane pratipAdana karanAruM vacana te zabdazabdajazabda jANu. eja rIte vibhAga pramANa. dhvanyAtmaka ane varNAtmaka prathama zabdathI 5. taatpryvissyaabaadhitsNsrggocrshaabdjnyaanutpanna thayelA bIjA zabdo zabdaja zabda ! ganacaryam | vaktAnA tAtparyanA viSayane jANavA. bAdha na kare evA saMsargaviSayaka zAdajJAnane rAtAtpardha-tarthagratitivananAthatvam' | utpanna karanAruM vacana te zabdapramANa. te te zabdamAM je te te vAkyAthane utpanna 6. zabdavijJAnAdasannikRSTe'rthe vijJAnam / karavAnI zakti che, tene zabda topaya DeI che. | zabdanA vizeSa jJAnavaDe Idriya pratyakSa na athava - heya evA arthanuM vizeSa jJAna utpanna 2. vitarakatAtimAachADanurita sati | karanAruM vacana te zabdapramANa tavratItivanane je zabdo uccAra | 7. macavana sabhya relAnumasAdhanam aa je arthanI pratIti thavAne karyo hoya, tenAthI ! samayanA sAmarthyathI saMzayAdirahita samyapha itara padArthanI pratIti thavAnI IcchAthI parokSa anubhavanuM sAdhana te zabdapramANa bolAye na hoIne Icchita arthanIja pratIti - rAttinimittavatu-zabdanI utpanna karavAnuM je cAgya paNa te zatapatha | pravRttinAM cAra nimittaH-(1) guNa, (2) kahevAya, jema, bhajana samaye "saidhava lAvo"] kriyA, (3) jAti, ane (4) saMbaMdha. e cAra emAM seMdhava' zabdo uccAra "lavaNa"] zabdanI pravRttinA nimitta che. arthanI pratIti karAvavAnA hetuthI thayo che; vana-nitya naimittitirijanAM vyApAratenAthI bhinna "saidhava (siMdha dezana) azvanI | mantarindriyanigrA nityakarma ane naiimittika pratIti karAvavAnI icchAthI bolAye nathI, karma sivAya bIjA vyApArane manamAM AvatA ane icchita artha je lavaNa, tenI pratIti | aTakAvavA te zama. karAvavAnI jojana samaya e cagyatA che, 2. trAjJAArivyApArilitaniAvyAmATe siMdhava nAmanA lavaNamAM zabdatAtyaye che. mAtraniSaH brahmajJAnane upayogI vyApAra rAmaHTF-mAto thavayaMzamALA | sivAya cittanA tamAma vyApArane rokavA te Asa purUSe uccAreluM vAkya zabda-pramANa | zama. For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 206 ) rAjI-kSetrama-kAvayava sati vaidya- | jJAna zAbdabodha kahevAya che. ene "vAkyAthazrI zarIranA je dravya aMyAvayavI hoIne | jJAna" paNa kahe che. ceSTAne Azraya heya te dravyane zarIra kahe | 2. zijhakSaLatarasana pacAvAche. arthAta je dravya avayavo (athavA bhAge) | tivacchinnatanipitArcasvamA zakti maLIne utpanna thayuM hoya, chatAM te pote | ke lakSaNa e bemAMthI game te eka saMbaMdhakeI ne avayava heya nahi, te atyAvayavI vaDe padathI utpanna thatI padArthanI smRtithI kahevAya che; ane evuM heIne vaLI ceSTA | avachina je (jJAnanI) kAraNutA, tevaDe karI zakatuM hoya, te zarIra kahevAya manuSya samajAI Ave evuM kArya te zAbdabedha. AdinAM zarIra hAthapaga vagere avayavathI rAjInA-vAcavAvA mAM vAkyathayelAM heine AkhuM zarIra koIne avayava rUpa karavaDe je pramA te zAbdIpramA. e nathI, tathA te hitAhitanI prApti nivRttirUpa ! pramA laukikI ane vaidika evA be tathA parihArarUpa kriyA pitAnI meLe karI prakAranI che. zake che, mATe ceSTAne Azraya che, tethI temAM ! rAmAghanA-puruSapravRcanu mAvacituMzarIranuM A lakSaNa ghaTe che. rcA viroSaH purUSanI pravRttine anukUla 2. nirapekSatvavicAra AMgaLI vagere ! evo bhAvanA karanAre eka prakArane vyApAraavayavonI apekSA sivAya (eTale pratyeka rAulamAna-pava, svastika, vagere avayava nahi, paNa ekaMdara AkhuM) je tvacA ! gagraMthamAM kahelAM zarIravaDe thaI zake Idriyane AdhAra hoya te zarIra. (dehAtma- evAM Asana. vAdIne mate.). zArIrakamImAMsA-vedAntAnAM brahmaNi rU. kanyAvavizAtravRttiveSTAvattinA tamara | tanicija mImAMsA vedAntanuM brahmanuM zarIratvanA badhA avayavone jemAM samAveza | pratipAdana karavAmAM tAtparya che evI mImAMsA. thaI jAya. pite koIne avayava heya nahi-te 2. zarIra nIve, taSeitra se prakhya aMtyAvayavI kahevAya. evA atyAvayavI tathA ! zArIravADA chava zarIramAM rahe che mATe ene ceSTAvALAmAMja mAtra rahenAruM je jAtimAnapaNuM ! zArIrika kahe che, tene uddezIne kare graMtha te zarIratva. te zArIrika kahevAya che, te saMbaMdhI racelAM 4. sukhaduHkhAnyatarasAkSAtkArarUpabhogAyatanaM sUtrone zArIrika sUtro kahe che. enuM ja bIjuM rAma ! sukha ke duHkha bemAMthI game te ekane nAma zArIrika-mImAMsA che. sAkSAtkAra jemAM thAya, evuM bhoga bhogavavAnuM sthaLa te zarIra. tenA pUla, sUkSma, ane zADhA-hiMtara zatram ! je hitane upadeza kare che te zAstra. (zAstranuM A kAraNa evA traNa bheda che; tAkikone mate nija ane ayonija evA be bheda che. sAmAnya lakSaNa che.) zodha-peMDarapArlAviSaya 2. zAsyate pratipAdyate tattvaM ziSyebhyo'neneti zAne rAdhi ; eka padArthamAM bIjA padArthanA zAtramAM jenA vaDe ziSyane zAsana karAya che saMbaMdhane viSaya karanAruM jJAna te zAbdabodha. eTale tatvanuM pratipAdana karI samajAvAya che jema-"niSada " nIla raMgane ghaDe.) A ! te zAstra vAyajanya jJAna ghaTa padArthamAM nIla padArthanA ! rU. dukAnanA kSatti parovAIabheda saMbaMdhane viSaya kare che, mATe e ) tiparva eka prayajanane uddezIne jenI For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 207) racanA karavAmAM AvI hoya, tema chatAM jemAM | avazya thavAne ja ema hovAthI, A vRthA samagra arthanuM pratipAdana karyuM hoya te zAstra. | mahenata che evuM niraMtara ciMtana karavuM te 4. pravRtti nivRtti kuNAM nevi zAstravAsanAne chatavAne upAya che. taddhamAdhopadizyante zAstra zAstravideza viduH // zAstravAsanAphalam-zramAsUyAmAnamatsara. jemAM manuSyanI pravRtti ane nivRttinA | mattira-chAtravAhitApAmAnarthana | zrama, (ktavyAkartavyano) tathA temanA (manuSyonA) | asUyA (bIjAne utkarSa, na khavApaNuM). dharmone upadeza karyo hoya tene zAstrone mAna, matsara (adekhAI) meTA purUSane jANanArA vidvAne zAstra kahe che. tiraskAra, sata zAstrane dveSa, ityAdi dvArA 5. pittavarajUrva sAnnitvamA lakoe! mahA anartharUpI phaLa zAstravAsanAnuM che. je viSaya jANelo nathI te kahevApaNuM te | phAvAsanIzuddhA-adhyAtmazAstrAkhyA zAAva te nyAya, vazeSika, sAMkhya, vega, 1 sanA viSaSanavijarAyAvihetuH | mImAMsA ane vedAnta evA cha prakAranuM che. adhyAtma zAstranA abhyAsathI janya ane rATAvAsanA-zAstranA tAtparya grahaNa | viSayomAM doSadarzana vaDe viveka vairAgyAdine na karatAM tenA adhyayanAdikanI vAsanA te | hetu te zAstravAsanA zuddha kahevAya che. zAstravAsanA. TITdhanavAsanA-ITnAna 2. zabAnanavananita tti rAstrArthava | rAzimatIthalaMvanam ! gaMgAsnAna karavuM, punaHpanavarinAtha maLatu zAstravAranA e je ! zAligrAmanuM tIrthAdika prApta karavuM (prAzane vAsanA zAstranA anubhavathI utpanna thayelI ! karavuM), e zAstrIya guNAdhAna ( zAstramAM hoIne vAdIne jItavAnI vagerenA hetuthI ! kahelA guNone dehamAM dhAraNa karavA rUpa) zAstronuM ja pharI pharI smaraNa karAvavAnA hetu- | dehavAsanA che. 25 hoya te zAstravAsanA. e zAstravAsanA zAstrIyadoSApanayanadeha vAsanA-snAnA. malina che; kemake te bhaNavAmAM kaleza bahu che, manAImirAvajAnacana | snAna, Acamana, purUSArthamAM nipagI che, garvane hetu che, duHkhe karIne prApya che, ane janmane hetu che. vagerethI azucipaNuM dUra karavuM te zAstramAM 3. anAtmazAstreSu sakalapranyAbhyAsapATavavAdi kahelI rIte dene dUra karavArUpa delavAsanA che. vinipiinaverAtaH zAtravAsanA | anAtma zAstrIyavAdha-bucA itrahmatirA zAstramAMnA saghaLA graMthane abhyAsa karI kapAmAvanizcaya: zrati vagere zAstranAM vacane temAM kuzaLatA meLavI vAdIone parAjaya ! vaDe brahmathI bhinna prapaMcanA abhAvane nizcaya karavAnA Agraha rUpa je hetu te zAstravAsanA. karavo te zAstrIyabAdha kahevAya che. jema rAtriAsanAnapara - kanyanAM ! " ne nAnAsita dina" e zruti " ahIM janmaraNaghelumarAvAlAravavata sarve je kAMI bhinna bhinna dekhAya che te (brahmabhinna) vAni sucavAtA majamavayAvara mavinAzA kAMIja nathI, ema nizcaya kare te zAstrIamoniti nirantaratimA saghaLA graMthanuM ! bAdha kahevAya che. adhyayana hajAra janma paNa pUruM thavuM azakya shikssaa-hsvdiirghaadivaidikkhroccaarnnprtihevAthI, sAra karatAM asAra vadhAre hovAthI, va zAstranA hasva, dIrgha, vagere vaidika saghaLAja vAdIone jItavuM kaThaNa hovAthI, svaranuM uccAraNa kema karavuM tenuM pratipAdana ane pitAno parAjaya (koI jagAe paNa) | karanArUM zAstra. For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (20) 2. nAmiti zikSA je | 2. sainikacavATA lokomAM je vyavazAstra svara vyaMjanAdinAM sthAna vagerenuM zikSaNa hAra cAlato hoya te paNa ziSTAcAra kahevAya che. Ave che te zAstranuM nAma zikSA. -zikSaNIya zikSaNa ApavA 3. pravRtti sAdhanA jJAnam pravRttinuM ! egya hoya te ziSya kahevAya che. prayojaka evuM iSTa sAdhanapaNanuM jJAna te zikSA. 2. viSaya upadezane viSaya paNa rikSAna -DAsAnudAttaravarita | ziSya kahevAya che. hasvadIrghaplutAdiviziSTasvaravyaJjanAtmakavarNoccAraNavi- | gujArmazAstravihita puNya karma. ravajJAna . udAtta, anudAtta, svarita, hasva, zutA-rAgadveSathI rahitapaNuM. dIrgha, kuta, vagerethI viziSTa evA svara zudasarathag -rajoguNa tathA tamevyaMjanarU5 varNonuM uccAraNa karavAnuM vizeSa guNathI nahi tiraskAra pAmele (nahi haMkAjJAna te zikSAgraMthanuM prayojana che. ya) sattvaguNa. vikRtvamU-veLAkhyAkhyuzanumA vedanI - suramaviSayamamA-huM brahma chuM pramANutAne je svIkAra karato hoya te ziSTa ! evI pramA (pramANujanya jJAna ). kahevAya. ziSTane bhAvate ziva. zuddhAdvaitam-itarasambandhAnavacchinnakArya2 vedocAbAdhitaprAmANyArthAbhyupagantRtve sati kAraNAdirUpadvitvaprakAraka jJAnapratiyogikAbhAvavattvam / vaivihitAvAra racavAcArmAravam ! vedamAM che je itara saMbaMdhathI rahita hoya ane kAryakahelA abAdhita prAmANyathI prApta thatA | kAraNa vagere daitarUpa jJAna jenuM pratiyogI arthane svIkAra karanAra heine, vedamAM kahelAM heya evuM abhAvapaNuM te zuddhAdvaita. je karmo na karavAthI pratyavAya rU5 phaLa : di-vaijiAvatA sampAvakSetmArA ApanArAM hoya, tevA karmone karavApaNuM | vaidika karma karavAnI yogyatA prApta karanAra te ziva. saMskAra. rU. veja ja riTaravaF vede kahelAM zubhavAsanA-zuddhavAsanA-vihitavihita je saMyo pAsAdika karma che, te karmonuM je samavidyAkarma tatsaMskAratatphalasaMskArarUpA vAsanA kartApaNuM te ziSTatva arthAta vedA karma rAmavAsanA A lakSaNamAM saMskAranA cAra karanAra te ziSTa.. batAvelA che - 4. anurAsanAyatve ziSTam bIjAne (1) viditavijA--devatapAsanAdirUpa zAstraanuzAsana (upadeza) karavAnI je yogyatA | vihita vidyA (eTale upAsanA); te ziSTave. (2) vitisamA--Akasmika devatAmati 6. patrAvano prAnitatAvamAM phaLamAM darzanAdirUpa; tathA te phaLanA sAdhanapaNAmAM je bhrAMtirahita- ! (3) viai jarma-saMdhyAvaMdanAdika zAstrapaNuM tene ziSTava kahe che. arthAta je purUSa | vihita karma; phaLa na hoya tene phaLa mAne ane phaLanuM ! (4) vinimaF-buddhipUrvaka araNyamAM sAdhana na hoya tene phaLanuM sAdhana mAne te ! jaIne kIDI maMkeDI Adi jIvone annadAnAdi. purUSa phaLa ane sAdhanAmAM bhrAMtivALe kahevAya ! e cAranA saMskAra, tathA evAja karmoche; evo je na hoya te ziSTa kahevAya. | pAsana pUrva janme karyo hoya tenAM phaLa devaka rASTravAda-ziSTardhInIyamanAvAraH | prApti vagere janmAntaramAM maLyAM hoya tenA ziSTha purUSo dharmabuddhithI je AcAra karatA ! saMskAra, evA saMskArarUpa vAsanA te zubha hoya te ziSTAcAra kahevAya. vAsanAnAM athavA zuddha vAsanAnAM udAharaNa che. For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ra09) 2. avinAsvairya ti sAvitA | phanzukatAlamerAlu: pazu avinAzi ezvarya ApanAruM heIne sAdhu pata taMtra vagere Agama graMthamAM kahelI dIkSApurUSa sevana karatA hoya (AcaratA hoya) vALe hoya te ziva kahevAya. evuM AcaraNa e zubha vAsanAnuM udAharaNa che. vA-vinurimA iSTanA zubhecchAzAnabhUmi nityanityavastuvija- | viyoganuM anucintana karavuM te-viyegavALI pura:sarA5ryavasAyinI rele che . nityavastu vastune vAraMvAra saMbhAryA karavI te. (brahmacetanya) ane anitya vastu (jagadAdi) | dhanavarAnivAraNatvam ! devanuM e enA vivekapUrvaka (eTale bhinna bhinna | nivAraNa karavApaNuM. samajavApUrvaka) brahmasAkSAtkArarUpa phaLa maLa- saurabha-zauca be prakAranuM che. mATI, vAthI viSayecchAno jemAM aMta Ave che, pachI che! paNa, vagerethI je zarIranA maLanI nivRtti evI mokSecchA te zubhechA nAmanI jJAna- ] te bAhya zauca che; ane maMtrI, karUNA, muditA, bhUmikA kahevAya che. | upekSA, e cAravaDe cittane je asUyAdika Satva-pariTyam | je aMgarUpa maLathI (dezathI) rahita karavuM, tenuM nAma karma pradhAnarUpa kamane upakArI hoya te zeSa aMta zauca che. kahevAya. 2. zarIramanA zuddhiH jam zarIra 2. titvam bIjAne uddezIne ane mananI zuddhi karavA te zauca. pravRttivALA hovApaNuM te zeSatva. 2. varATrikakSAnam ! hAtha paga vagere jarattAnapAnaka-jAminamAna vagere dhavA tene paNa (sAmAnyataH) zauca sevana (ahIM zeSa' nAma kArya che.) kahe che. kArya che liMga (hetu) jemAM anumAna te zraddhA zraddhA-guttAntavAcAcaramAvitvazeSavata kahevAya che. arthAta jayAM kAryarUpa nizcaya: gurUe kahelA vedAnta vacanamAM kahyA liMga vaDe kAraNurUpa sAdhyanI anamiti thAya pramANe "avazya che" evo nizcaya te kahA. te anumAna zeSavata jANavuM. jema. nadImAM ra. zAstrAvAvaSTiDathaMDananumateDagevatarita jaLanI vRddhi thayelI joIne nadInA ugama vizvAsa | zAeN ane AcAryo upadeza karelA deza viSe vRSTinuM anumAna thAya che. temAM artha anubhavamAM na Ave tathApi te eja vRSTi e kAraNa che ane nadInA jaLanI vRddhi pramANe (zAe ane gurue kahyA pramANe) e kArya che. te jaLanI vRddhirUpa kArya vaDe ! cheja, e vizvAsa te zraddhA. nadInA ugama dezamAM vRSTirUpa kAraNunI anumiti avaU-zretracatrahmanipuramurAkRti thAya che, e anumAnane "zeSata' kahe che. vAkyavijJAnam je guru zrotriya (zratyAdine keI graMthakAra te zeSa' zabdavaDe vyatireka ! jANanArA) heya, arthAta nAnA prakAranI vyAptinuM grahaNa kare che, ane e vyatireka ! yuktio vaDe ziSyanA saMdeDanuM nivAraNa vyAptivALA kevaLavyatireka anumAnane 'zeSavata' ! karavAmAM samartha hoya, tathA je guru brahmaniSTha kahe che. jema "pRthvI phatA mite 1- eTale tattvasAkSAtkAravALo hoya, evA rA(pRthvI bIjA padArthonA bhedavALI | guru pAsethI je zruti vAkyanA arthane samache, gaMdhavALI che tethI) A kevaLavyatireka ja te zravaNa kahevAya. eja "zeSavata anumAna che, ema kahe che . 2. zrutivAna = tAryajati nizALa - "aMgI' zabda juo.) | tIrthayAnukULe vyApAra zravaNanuM zrutivAnuM For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 210 ) tApama zAmAM che evI jijJAsA thavAthI tenA niN yane anukULa vyApAra te zravaNu. 1. rU. sarvaneyAntAnAmatitIya pa ithAisvaryanilayaH zrama saghaLAM vaidAntavAkyAnuM adritIya znA pratipAdana karavAmAM tAtpaya che evA SaDaliMgavaDa tApa nizcaya karavA te zravaNu. 4. samanvayAvyAALa vayanivaSapamA viSNucanusavAnuM zravaLam| zArIra sUtrAnA samatvayAdhyAyamAM kahelA tApanA nizcaya karAra vanArI ' upakrama ' vagare SaDaliMgarUpa yuktiAnuM anusaMdhAna ( ciMtana ) karavuM te zravaNa. . 5. upakramAdibhiH SaDuliGgairvedAntAnAmadvitIye * aLi tAtparyAvadhAm / upakramAdi liMgA vaDe vedAntAnuM advitIya brAmAM tAtpa che, ema nizcaya karavA te zravaNu, ( ' SavRddhi Ani ' zabda jI. ) sthAnIyasya vA pracaNya prerona trayA jJa: zrApam / bhAjana zrAddham - adanIyasya karavAnA athavA tene badale ApI zakAya evA padArthonA pretane uddezIne zraddhApUrvaka je tyAga ( ApaNu ) te zrAddha. jImamAlinImAM ane nATako ( jANavApaNuM ) 'te zruta kahevAya che. " mA zrutAcArja vadyamAnArthaavaLAza kuMpavImUtAryAntarAvavAm / zravaNu karelA ayanI anupapattithI tenA utpAdakapa arthAntaranI kalpanA karavI tenuM nAma zrutArthIpatti che. jema, "tati zAmAvit ''~ AtmAne jANanArA sAsane ( baMdha mAtrane huM tare che. " vAmamAM baMdhanI nivRtti kahelI che; te jo adha satya hoya to tenI nivRtti thAya nahi, mATe e zrutivAkayatho khUdhanA mithyApaNAnI kalpanA caravAmAM Ave che e zrutArthIpatti che. enA be bheda che: (1) abhidhAnAnupapatti, ane (2) abhihitAnuSapatti (lakSA te te zomAM jovAM. ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutiH - svArtha va padAntarAnapekSaM padam / je padane pAtAnA atha kahevAne bIjA padmatI apekSA nathI natho evuM pa6 te zruti. athavA-- 2. nirapekSA vaH zrutiH2. pAtAnA (prAmANya mATe) apekSA na rAkhanAra zabda te zruti. karyuM che ke, " truptismRtinirape tAvejo vidhIyate / tathaiva laukikaM vAkyaM smRtibAdhe pricager // " "zruti ane smRtimAM jyAM virAdha AvatA hoya tyAM smRtine tyAga karIne zrutine pramANu gaNavI; ane smRti tathA pratyakSAdiSTatara pramANeAA eTale laikika vAkyAnA virAdha hoya tyAM te lAkika vAkyeAne smRtithI bAdhita gaNI temanA tyAga karavA." zrotram - zabdadhI janakamindriyaM zrotram | zrotra kahevAya. zaviSayaka jJAnanuM janaka je Indriya te 2. zabdasamavAyikAraNamindriyaM zrotram | ne indriya zabdaguNanuM samAdhi kAraNa hoya te Indriya zrotra kahevAya. zrotriyaH--ziSyanA sa`zaya nivRtta karavAmAM upayAgI je zAstrajJAna te jJAnavALA gurU te zrotriya. 6 2 velA pAyoniyara veda, ane 1 pazcimanAM aMgo sapUrNa jANato hoya te zrotriya rU. vaivAntArthapAya zrotriyaH| vedAntanA ane jANunArA te zrotriya. eH--nupAvAmaH|jenAM cAra caraNu heAya ( evI padyaracanAvALA) te zlAka. 2. inveviziSTavA caravanam / chandavALI vAkyaracanA te ka. jocate jAyavenenetio jenA vaDe prazaMsA karavAmAM Ave te (vAkyaracanA) zloka, pa SaDraliGgAni -" upkrmopsNhaaraavbhyaasvetA m / arthavAvovapattiya cihna tAtparyanice // 1 // ' zrutyAdinA vAparyo niya nizuMya karavA mATe(1)upakrama ane upasaMhAra, (2) abhyAsa, (7) apUrvatA, (4) kuLa, (5) For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 11 ) ardhavAda ane (6) utpatti e cha liMga | eja pramANe rasana Ithi vaDe pRthvI kahevAya che. te mAM lakSaNa che te ane jemAM rahelA mArAdika rasa guNanuM sthaLe javAM.). ", . " " | rAsana pratyakSa thAya che. tathA ghA IdriyavArika matAni-cha nAstika mate naka), vaDa pRthvImAM rahelA gaMdha guNanuM ghANaja mAdhyamika, (2) cira, (8) sautrAMtika, pratyakSa thAya che. tathA mana idhiyavo (4) vaibhASika, (5) cArvAka (dahAtmavAdI), jIvAtmAnA jJAnAdi munuM tathA Atmava ane (6) digaMbara (jana). e cha veda A jAtinuM bhAnasa pratyakSa thAya che te paNa saMyukta nAstika mate kahevAya che. samavAya sabaMdhathI ja thAya che. laghutArAmasamavAya - hAranirAmika indriyono nigraha. ( uparanA zabdamAM kahelA paTAdikanA agiyAra laghuttaramavANijika-cakSu indriyane gaLAmAM samavAya sabaMdhe karIne rahelI che cigya je mahattvaviziSTa uddabhUta rUpavALAM rUpasvAdi agiyAra jAtio che, te rUpasvAdika vaTAdika dravya che, te dhaTAdika drA viSe | jAtionuM paNa caTsa ikiya karIne pratyakSa samavAya saMbaMdhe karIne pahelAM je unnatae5, | thAya che. te cAkSuSa pratyakSamAM e cakSu IdriyanuM saMkhyA, parimANa, pRthaka, sAga, vibhAga, rU5tvAdika jAtio sAthe saMyutasamataparatva, aparava, vAva ne, ane vega; e sanika kAraNa hoya che. temAM cakSu saMyukta ka prakAra che agiyAra guNa che. tathA kriyArUpa karma che, tathA sattA, dravyatva, pRthvItva, ghaTata, Adika iTAdikamAM samAveta je rUpadi guNa che, te jAtio che te sarvenuM paNa cakSu diye karIne ripAdi guNAmAM rUpasvAdika jAtio samavAya cAkSuSa pratyakSa thAya che. e rUpAdikanA cAkSuSa saMbaMdhe karIne rahe che; mATe cakSu IdriyanA pratyakSamAM cakSu Iyine rUpAdikanI sAthe | saMyukosamatasamavAyasaMbaMdhe karIne te rU5saMyukta samavAya saMbaMdha ja kAraNa hoya che. ! vAdika jAtionuM cAkSuSa pratyakSa saMbhave che. ahIM saMgasaMbaMdhavALAne, nAma saMyukta che. | " eja rIte ghaTAdikanA karmamAM rahenArI dhaTAdi dravya cakSu IdriyanA saMyogavALAM hovAthI | karmItva jAtinuM paNa saMyukta samatasamavAyacakSusaMyukta kahevAya che. evA cakSusaMyukta saMbaMdhe karIne cAkSuSa pratyakSa saMbhave che.' ghaTAdikamAM te rUpAdi agiyAra guNa, tathA - uparanA zabdamAM kahelA ghaTAdika dravyanA " karma, tathA sattA dravyatyAdika jAti, samavAya sparzedika agayAra guNamAM yathAkrame samavAya saMbaMdhathI rahe che, mATe saMyukta samavAya saMbaMdhe karIne rahelI je sparzavAdika agiyAra saba karIne rUpAdikanuM cakSu diyavaDe pratyakSa jAtio che, te sparzIvAdika jAtionuM paNa saMbhave che. e ja dI rUpAdika agiyAra va chAyaDa mA ja tvapha IdriyavaDe pratyakSa thAya che, savA karmavRtti guNemAMthI rUpane bAda karIne tene ThekANe sparza karmava AtinuM paNa vapha IdriyavaDe pratyakSa guNa umerIye, te te sparzIdi agiyAra thAya che. e ja pramANe gadhaguNavRtti aMdhatva guNonuM tvapha ikiya vaDe pratyakSa thAya che, tathA | jAtinA prANa pratyakSamAM, rasaguNavRtti ' dhaTAdika dravyanA karmanuM tathA sattA, kazyala | ratva vanatinA rAsana pratyakSamAM, ane AtmAnA pRthvItva, ghaTatva, Adika jAtione paNa pratyakSa jJAnAdi guNamAM rahelI jJAnatvAdi jAtionA thAya che. temAM paNuM (sparzedikanA vAca | mAnasa pratyakSamAM paNa saMyukta samavetasamavAya pratyakSa viSe paNa) tvapha dilane spazakinI | sabhika ja kAraNa hoya che... : sAthe saMyukta samavAya saMbaMdha ja kAraNa che. ' saMyo-yuvyavahAcittivyAkhyahoya che. gatimAna nA saMyukta vyavahAranA viSayamAM For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ra12) vartanArI tathA guNatva jAtinuM vyApya evI mAnAdhikaraNamAM rahelA abhAvane pratiyogI je jAti che, te jati (sa tva) vALa paNa che; vaLI te vibhAga guNathI bhinna che, guNa saMga kahevAya che. ane guNa paNa che, mATe saMganuM e lakSaNa 2. paTAsamavAyikAraNAsvavyApakaguNatvavyApya- saMbhave che. jAtimAna saMja: paTanA asamAyi 6. vimAnacAraH prati heTI kAraNatvanI vyApaka tathA guNatva jAtinI vyAkhyA ! vidyamAna evA be aprApta (jUdA paDI gayelA) evI je saMyoga jAti, te jAtivALo ! padArthonI prApti (ekaThA thavuM) athavA, guNa saMga kahevAya che. jema, taMtuone ! . zakipUrti prAptiH prathama je saMyoga e paTanuM asamavAya kAraNa kahevAya | aprApta hoya tenI prApti te saMga. che, mATe jyAM jyAM paTanuM asamavAyi kAraNa sAra-saMyoga guNa traNa prakAranAM rahe che tyAM tyAM saMyogatva jAti rahe che. e | cheH(1) anyatara karmaja saMyoga, (3) ubhaya rIte saMyogatva jAti paTanA asamavAya | karmaja saMga, ane (3) saMyoga ja saMyoga. kAraNatvanI vyApaka che, ane te saMyogatva jAti e soga guNa pRthvI Adika nava dravyomAM guNatva jAtinI vyApya paNa che, mATe saMyoganuM rahe che, tathA sarvatra anitya hoya che. kriyAukta lakSaNa saMbhave che. janya saMga vaLI (1) abhidhAtAkhya rU. cAsarAttimAtravRttivimAAtti- saMga ane (2) nAdanAkhya saMyoga, ema sAkSAvyAsAttimana : (je dharma be prakAra che. aneka dravyomAM varte che te dharma "vyAsajya saMjogarA -je zabdasaMyoga rUpa vRtti' kahevAya che, jema, dvitva, trityAdi asamavAya kAraNavaDe utpanna thAya che, te saMkhyA be, traNa, Adi dravyo viSe saMyoga ja zabda kahevAya che. temAM, nagArAne rahe che, mATe te diva, tri, Adi saMkhyA ane dAMDiyAne abhighAtAmya saMga thavAthI, vyAsajyavRtti kahevAya che. tema sayoga paNa berI avacchinna AkAzamAM utpanna thayela be dravyomAM rahe che mATe saMyoga paNa vyAsa | prathama zabda saMyoga ja vanyAtmaka zabda vRtti kahevAya che.) vyAsajya vRti mAtramAM | kahevAya che; ane kaMTha, tAlu, AdikanA sAgathI rahenArI tathA vibhAgamAM na rahenArI tathA utpanna thayela zabda saMyoga ja varNAtmaka guNatva jAtinI sAkSAta vyApya evI jAti zabda kahevAya che. (saMyogatva) vALe guNu soga kahevAya che. saMjaya-kAraNa ane akAraNa 4. kanyaSyavRttittisamAnAdhizaramAva: | bannenA sAgathI je kArya ane akAryo e tiiivamAminagr: | je guNajanya beno saMyoga thAya che, te sagajasaMyoga dravya viSe rahe che tathA svasamAnAdhikaraNamAM rahelA ' kahevAya che. jema, hAthanI kriyA vaDe vRkSa sAthe anAvane pratiyogI heya che tathA vibhAgathI che saMga karyo hoya tyAre ema kahevAya che ke, bhinna hoya che, te guNa saMyoga kahevAya che. jema, zarIra ane vRkSane saMyoga thayo che. temAM, vRkSamAM beThelA pakSIne je vRkSa sAthe saMga | vRkSamAM tathA zarIramAM te kriyA che nahi, mATe che, te sAga vRkSa ane pakSI rUpa janya | zarIravRkSane saMcAga "kriyAjanya nathI, paNa drivyamAM rahelo che; vaLI te vRkSanI DALI sAthe hAtha ane vRkSanA saMgathIja zarIrano pakSIne saMyoga chatAM vRkSanA mULamAM saMyogane ! saMyogajanya mAnavo paDaze. hAtha mAtra eka abhAva paNa rahelo che, ane te abhAvane avayava che, mATe avayavanI kriyAthI avapratiyogI saMga che mATe te saMyoga svasa- yavanI kriyA kahevAya nahi, tethI hAtha e For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 213 ) saMganuM kAraNa che, ane vRkSa e sAganuM | Idriyano je ghaTAdi dravyanI sAthe saMyoga akAraNa che; e benA saMgathI zarIrarUpa ! saMbaMdha che, te saMyogasaMbaMdha te cakSu IdriyavaDe kAryane tathA vRkSarUpa akAryane sayoga thAya ! janya hovAthI, tathA cakSu priyajanya cAkSuSa che, te saMyogajaga kahevAya che. pratyakSane janaka hevAthI vyApArarUpa che; ane 2. varmAna : sAcA : te je "A ghaTa che, A paTa che ityAdi cAkSuSa soga kriyArUpa karmavaDe janya nathI, te saMyoga saMgajasaMga kahevAya che. jema, hAtha ane ! pratyakSa phaLarUpa che. (A prakAranI prakriyA vRkSanA saMyoga vaDe janya je zarIra ane | va Adi sarva IdriyomAM jANavI.) TUMkAmAM vRkSane saMyoga che, te soga kriyArUpa karma | sarve pratyakSa viSe Idriya kAraNa hoya che, te vaDe janya hetuM nathI, paNa hAtha ane vRkSanA te Idriyone te te dravyAdika artha sAthe saMga vaDe ja janya hoya che, mATe zarIra ! saMgAdirUpa saMbaMdha, te vyApAra hoya che, ane vRkSane saMga e sagajasoga ane te te dravyAdhirUpa arthanuM jJAna e phaLa kahevAya che. heya che. saMyo sanniva -cakSu, vapha, mana; e tvapha IdhiyavaDe ghaTAdi dravyonuM tvAca traNa indriyo vaDe ja dravyanuM pratyakSa thAya che. pratyakSa thAya che. te vAca pratyakSamAM tvapha dhrANu, rasava ane zrotra e traNa ikiyane ghaTAdi dravyo sAthe saMyogasaMbaMdha IviDe dravyanuM pratyakSa thatuM nathI, paNa kAraNa hoya che. gaMdhAdi guNanuM pratyakSa thAya che. temAM paNa e rIte manarUpa IdriyavaDe AtmArUpa cakSu ane vapha e be indriyo vaDe mahattva dravyanuM mAnasa pratyakSa thAya che. te mAnasa parimANavALAM ane udbhUta rUpa sparzavALAM pratyakSamAM manarU5 Idriyano AtmArUpa dravya pRthvI, jaLa, ane teja, e traNa dravyanuM ja sAthe sagA saMbaMdha ja kAraNa hoya che. pratyakSa thAya che; bIjA keI dravyanuM pratyakSa saMvara:-viSayAbhimUkha pravRttine rokanArA thatuM nathI; ane manarUpI IdriyavaDe te eka yamaniyamAdikane "saMvara' kahe che. AtmArUpa dravyanuMja pratyakSa thAya che, bIjA | saMvAda-nAnAM veniyapUrva kaI dravyanuM pratyakSa thatuM nathI. have cakSu IdriyavaDe mahatvaviziSTa udbhatarUpa vADa (mam) saMvAdaHA manuSyane sArI vALA ghaTapaTAdi dravyanuM "A ghaTa che, A paTa che rIte nirNaya pUrvaka paraspara vAda (eTale evuM cAkSuSa pratyakSa thAya che. e cAkSuSapratyakSa | bhASaNa) te saMvAda. cavAmAM cakSu indriyano dhaTapaTAdi dravya sAthe saMpattA-saphaLa pravRtti. saMyogasaMbaMdha kAraNa che. ahIM Ama kahevAnI ! vAstrima: -saMpattinanama zrama: matalaba cheH-prathama AtmAne mananI sAthe saphaLa pravRttine utpanna karanAra bhrama, jema, saMyoga saMbaMdha thAya che, te pachI Atma- ratnane dUrathI joIne ekane ranamAM dIvAne saMyukta manane cakSu Adika Idi sAthe . bhrama thAya che, ane bIjAne ranane bhrama saMyoga thAya che; te pachI te AtmAmana - thAya che. pahelA mANasane bhrama visaMvAdI saMyukta cakSu Adika dine ghaTAdi artha ! kahevAya che ane bIjAne bhrama saMvAdI sAthe saMyogAdi saMbaMdha thAya che. te pachI kahevAya che. jIvAtmA viSe "A ghaTa' ityAdika pratyakSa saMsAH-pusmina ghamir vikramAvAmAdjJAna utpanna thAya che. A prakAranI rIti ratna saMrayA ekaja dharmomAM paraspara sarve pratyakSa jJAnanI utpattimAM jANavI. viruddhabhAva ane abhAvanuM je jJAna te saMzaya have dhaTAdika dravyanA cAkSuSa pratyakSamAM kahevAya che. jema, maMda aMdhakAramAM rahelA cakSu Idriya te karaNa che; ane te cakSu 1 sthANumAM (jhADanA kuThAmAM) e sthApyuM che ke For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (214) purUSa evA prakAranuM jJAna thAya che; e jJAna | kahe che. e be prakAranAM vacane sAMbhaLIne, meDhA AgaLa rahelA sthANurUpa eka dhamamAM | "pramAtva svagrAhya che ke parate grAhya che evo sthANutvane tathA sthANutvanA abhAvane, temaja ! je saMzaya thAya che, tene vipratipattipuruSatvane tathA purUSatvanA abhAvane viSaya | vAkyamAnajanya saMzaya kahe che. kare che; tathA sthANutva ane sthANune ! athavA e saMzaya (1) bahiviSayaka ane abhAva, tathA purUSatva ane purUSatvane abhAva, 2 (1) aMtarviSayaka ema be prakArane paNa heya e banne paraspara virodhI paNa che, arthAta che. temAM- eka adhikaraNamAM rahenArAM nathI; mATe eka ja (1) bAhyavastune viSaya karanAre je saMzayA dharmImAM viruddha-bhAva abhAva prakarika-jJAna tene bahiviSayaka kahe che. ane hovAthI e jJAna saMzaya kahevAya che. (2) aMtarvastune viSaya karanAra je 2. ekasmin dharmiNi viruddhakATidvayAvagAhi dilIpa | saMzaya te aMtaviSayaka kahevAya che. jema - zAne lAyA ekaja dharmamAM viruddha be pakSane ! | "mAruM jJAna samyapha che ke asamyapha,' evo viSaya karanAruM jJAna, te saMzaya, athavA- saMzaya te aMtarviSayaka saMzaya che. rU. putra mAsamInavinAnaTezanama bahiviSayaka saMzaya paNa (1) dazyamAna ekaja vastumAM bhAsamAna (jaNAtuM) evuM dhArmika ane (2) adazyamAna dhArmika, ema viruddha judI judI kaTiovALuM jJAna te| be prakArano che. temAM- saMzaya. e saMzaya be prakAra cheH (1) pramANa (1) UrvaviziSTa dhamIne jevAthI gata saMzaya, ane (2) prameyagata saMzaya. vaLI"A sthANu haze ke purUSa evA saMzayane e saMzayaH (1) sAdhAraNa dharmazAnajanya, (2) dazyamAna dhArmika kahe che. ane asAdhAraNa dharmajJAnajanya, ane (3) viprati- | (2) vanamAM vRkSonI DALIothI DhaMkAyelA pattivAkyajJAnajanya, ema traNa prakArano che. temAM- | baLadanA ke rojhanA zarIranAM rzIgaDAM mAtra (1) A rathANu che ke purUSa che, A saMzaya , joIne A baLada haze ke rojha? evo je te sthANamAM ane purUSamAM rahele je uMcAIno ! [ saMzaya thAya che te adazyamAna dhArmika dharma che, te sAdhAraNa dharmanA jJAnavaDe janya | ra ! kahevAya che. hevAthI "sAdhAraNa dharmajJAnajanya' kahevAya ! saMcALamu-vizeSanuM adarzana ane che. ane- . (2) zabda- dharma AkAzAdi nitya bane koTinuM smaraNa, e badhA prakAranA padArthomAM paNa rahetuM nathI tathA ghaTAdika saMzayAnuM kAraNa hoya che. anitya padArthomAM paNa rahetuM nathI, paNa kevaLa | harAyanavRttiiArA-vizeSanuM darzana zabda mAtra viSe rahe che. e prakAranA jJAna che ke jJAna e saMzaya nivRtinuM kAraNa che. pachI, "zabda nitya che ke nahi e zabda | jema, jhADane nizcaya karAvanAruM tenuM vAMkApaNuM, viSe nityatva ane niyaMtvanA abhAva prakAraka che temAMnuM polANa, vagerenuM darzana che. temaja saMzaya thAya che. e saMzaya zabdavarUpa asA- | purUSane nizcaya karAvanAruM tenA hAtha, paga, dhAraNa dharmanA jJAnavaDe janya hovAthI "asA- | bhAthuM, vagerenuM darzana che. dhAraNadharmajJAnajanya saMzaya kahevAya che. saMkaH -eka padane bIjA pada sAthe (3) yathArtha anubhavarUpa pramA viSe rahelo che saMbaMdha, jema, "ghaDo lAvo' emAM "lAvo" je prabhAva dharma che, te pramAtvane mImAMsako | kriyAnI sAthe dhaDA" ne karma rUpa saMbaMdha svata grAhya kahe che ane taiyAyike parata grAhya che. te saMsarga kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (215) 2. tAraminalakhyapa saM-tAdAbhya ! che, te jAtivALo guNa te saMskAra kahevAya saMbaMdha sivAya anya saMbaMdhane saMsarga kahe che. | che. arthAta jIvAtmAmAM rahenAro je bhAvanAkhya saMsANa -tAdAmya bhinna upAdhithI ! saMskArarUpa vizeSa guNa che, te bhAvanAmAM thayela adhyAsa, jema, sphaTikamAM rAtApaNAne ! saMskAratva jAti rahe che, mATe saMskAratva jAti adhyAsa, chIpamAM pILApaNAne adhyAsa; Atma vizeSa guNa vRtti kahevAya che, ane anAtmAmAM AtmApaNAne adhyAsa, pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane mana, A pAMca visanamAra-thApanAmAvamine mAvaH mUrta dravyamAM rahenAra je vega nAme saMskAra anyonyAbhAvathI bhinna je abhAva che, te ! che, te vegamAM paNa saMskAratva jAti rahe che, saMsargabhAva kahevAya che. arthAta anyonyAbhAva mATe saMskAratva jAti mUrta dravyavRttivRtti sivAyanA tamAma abhAne saMsargabhAva kahe | kahevAya che. e saMskAratva jAti guNatva che. prAgabhAga, prakhrasAbhAva, atyaMtabhAva, | jAtinI vyAkhya paNa che. evI saMskAratva sAmayikAbhAva, e badhA saMsargabhAva | jAti badhA saMskAromAM samavAya saMbaMdhathI kahevAya che. rahe che, mATe mATe saMskAranuM ukta lakSaNa 2. saMsargapratiyAgiko'bhAvaH saMsargArbhAvaH saMbhave che. je abhAvano prativegI saMsarga che te abhAva 2. svAstha gALamUtAvAsAyamAnate saMsargabhAva, kahevAya che. vacAntarapaStIti thaH 1 je potAnA 3. tAdAtmyabhinnasambandhAvacchinnapratiyogitA. Azrayane prathama uddabhUta avasthAnA jevI jamAvaH saMsamAvaDo tAdAmya saMbaMdhathI bhinna bIjI avasthA prApta karAve e IdriyAtIta saMbaMdhavALo pratiyogI jene heya evo | dharma te saMskAra. abhAva te saMsargabhAva. saMsAra:-svAdRSTopanibaddhazarIraparigrahaH sNsaarH| saM -saMskAra nAme guNanA pitAnA adathI prApta thayelA zarIrane traNa prakAra cheH (1) vega, (2) sthitisthApaka parigraha A zarIra huM chuM athavA A zarIra ane (3) bhAvanA, temAMthI vega rUpa saMskAra mAruM che e Agraha. te pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane mana, e 2. mithyAjJAnagacApavAsanA saMsAra | e pAMca mUrta drAmAM rahe che. sthiti sthApaka mithyA evA ajJAnathI janya saMskAra rUpI saMskAra mAtra pRthvImAM ja rahe che; keTalAka vAsanA te saMsAra graMthakArone mate sthiti sthApaka saMskAra pRthvI, rU. "tUphAne ma ra jaLa, teja ane vAyu e cAra dravyomAM raha mAnanA satta vAramAM varSa saMvA navA mata che, ane bhAvanA rUpa saMskAra kevaLa chavA+ 1 jJAtA, jJAna ane seya bhoktA, bhAgya bhAmAM ja rahe che, tathA atIndriya hoya che. ane bhajana (bhoga); kartA, karma ane karaNa; vega rUpe saMskAra paNa (1) karma jaga e traNa tripuTIo maLIne saMsAra nava prakAre ane (2) gajavega, ema be prakArane che. thAya che. ___ saMskAraH-AtmavizeSaguNavRttimUrttavRttivRtti saMskAra guNa anitya heya che. grvacA nAtimAna saMraH AbhAnA saMjArava - bauddha mate) rAga, vizeSa guNamAM rahenArI, tathA mUrta dravyamAM TheSa, moha, dharma, adhama, mada, mAna ityAdi rahenArA guNamAM rahenArI, tathA guNatva | sarva saMskAra skaMdha kahevAya che. jAtinI vyApya evI je ( saMskAratva) jAti | saM -kriyAnitAtirAcAritvanA For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (216) kiyA vaDe janita evA atizaya (vizeSatA) | samavAyatva, abhAvatva, bhAva, kAraNava, vALA hevApaNuM. e badhA dharmo sakhaMDa pAdhirUpa che. saMskRtatvam:-vyAkaraNalakSaNAdhInasAdhanayu :-(jJAtivAdhApara)-jarAtasava vyAkaraNanAM lakSaNovALAM zabdasiddhinAM ! cintAmAvasamAdhivALArdhamAna samAveza sAdhana yukatapaNuM. saH paraspara aMtyatAbhAvanI sAthe samAna sthAna-avayavone samuccaya. jema, adhakaraNavALA je be dharma che, te be dharmanuM "sagAnerAnyavaravAna' eTale janma sAthe je eka adhikAraNamAM rahevApaNuM, tenuM nAma utpana thayelA avayanA samuccayamAM jene | saMkara doSa che. jema, pRthvI, jaLa, teja, paga nathI evo laMgaDo. vAyu, AkAza, e pAMca dravyomAM bhUtatva 2. avayavone AraMbhaka saMgavizeSa | dharma rahe che; ane pRthvI, jaLa, teja, vAyu te saMsthAna. ane mana, e pAMcamAM mUrtatva dhama rahe che. 3. sArI rIte sthiti te saMsthAna. temAM mana viSe bhUtatva dharmane atyaMtA bhAva 4, AkAra rahe che, ane te mana viSe mUrtatva dharma rahe 5. cihna. mATe te mUrtatva dharma bhUtatva dharmanA atyaMta 6. mRtyu. bhAva sAthe samAna adhikaraNavALe che. temaja 7. cAra rastAne cakale. AkAzamAM mUrtatva dharmane atyaMtabhAva rahe saMhitAH-dharmabodhArtha racitA saMhitA / / | che, paNa temAM bhUtatva dharma te rahe che ja, thayA manamArataviI dhamane bodha thavAne arthe mATe te bhUtatva dharma paNa mUrta dharmane racelo graMtha saMhitA. jema manusmRti, mahA- atyatAbhAva sAthe samAna adhikaraNavALA bhArata, ityAdi. che. e prakAre paraspara atyaMtabhAvanI sAthe 2. samyak hitaM pratipAdyaM yasyAM sA saMhitA / samAna adhikaraNavALA je bhUtatva ane jemAM sArI rIte hitanuM pratipAdana karela mUrtava dharma che, te banne dharma pRthvI, jaLa, heya te saMhitA. | teja ane vAyu e cAra dravyomAM rahe che, sakhaNDopAdhiH-bahupadArthaghaTito dhrmH|| tenuM nAma saMkara deSa che. e saMkAra daSaja je dharma bahu padArthavaDe ghaTita hoya te ! bhUtatva tathA mutva dharmanA jAtipaNAne sakhaDe pAdhi kahevAya che, jema, AkAzamAM bAdhaka che. arthAta bhUtatva ane martatva bane zabda guNanuM samavAcikAraNava che teja dharma jAti rU5 nathI. e ja pramANe zarIratva, AkAzatva che; e AkAzatva, zabda ane Idiyatva, Adika dharmonA jAtipaNAne bAdhaka samavAyikAraNatva evA ghaNuM padArthothI ghaTita | | paNa e saMkara doSa che. ene ja " sAMkarya' che, mATe AkAzatva e sakhapAdhi kahevAya paNa kahe che. che. temaja "aMtyAvayavitva viziSTa ceSTA- somaithuna -bhaga buddhithI strIonI ayatva' nuM nAma zarIratva che; te zarIratva prAptinI IcchA. paNuM aMtya, avayavitva, ceSTA, ityAdika | ta -ArthadhanarAjiviroSaHA arthane paNuM padArtho vaDe ghaTita hovAthI sakhaMDa pAdhi ! bAdhaka karAvavAnI amuka prakAranI zakti che. e rIte ziSTatva, ikiyatva, viSayatva, te sakata. kALatva, rikatva, sAmAnyatva, tathA vizeSa, 2. vAmitrAyavyagavizeSaH potAnA For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (17) abhiprAyane prakaTa karanArI amuka prakAranI che ja rAja marca martha / ja rAjA ceSTA te saMketa. cacamimu kA" eka, daza, se, hajAra, rU. arthadhananajarAcAWIF: artha | ayuta (daza hajAra) lAkha, niyuta (daza lAkha), bodhana janaka evo zabdane vyApAra te saMketa. 1 karoDa, abuMda (daza karoDa), chaMda (abaja), sava - viSacavIyacAlpaviSa tathA kharva, nikharva, zaMkha, padma, sAgara, aMtya, vyavasthApana bahu viSAvALA vAkyane madhya, ane parAddha, evAM aDhAra saMkhyAnAM alpa viSayavALA vAkayamAM samAveza karIne sthAna che. temAM pahelA sthAna karatAM pachInuM vyavasthA karavI te saMkeca. sthAna dazagaNuM, e rIte hoya che. 2, anyatra alabhyAvakAzavALA viSaya | ti-zanaoNmiyAna navanitramATe anyatra labdhAvakAzavALAe amuka artha ' nananaSiyAnurAsansa ripaniSThA ; bAdhita gaNavo te. patiH pUrve kahelA arthanI pachI kahevAnA 3. chApaNuM, sAMkaDApaNuM. | arthanA kathananI prAjaka je ziSyanI jijJAsA sarita-rAracantaravAnuDhApA ! che, te jijJAsAnuM janaka je jJAna che, te jJAnano sUryane eka rAzimAMthI bIjI rAzi sAthe che je viSaya, te viSayane anukULa je saMbaMdha sayogane anukULa vyApAra te saMkrAti. e saMbaMdhaja pachIthI nirUpaNa karavAnA rakSA -mUyorthacavA vinA prava- arthamAM rahelI saMgati jANavI. jemanam ! ghaNuM arthane alpa vAkyAdi vaDe pratyakSanA nirUpaNa pachI "mane anumAnanuM jJAna prakAza kare te. thAo evI anumAna nirUpaNa viSe prAjaka -varicAra hetu lA:I | je ziSyanI jijJAsA, te jijJAsAne janaka A eka che, A be che, che, A che, A traNa che, "anumAnanuM jJAna mArA ISTa arthanuM sAdhana che A traNa che, ityAdi vyavahArane hetu, tene saMkhyA kahe che. evA prakAranuM jJAna che. te jJAnane viSaya 2. viSayatvenaikAdivyavahAraheturguNaH saGkhyA / anumAna che. te anumAna viSe je pratyakSanI eka, be, Adi gaNatarInA viSayarUpa ghaTa, saMgAta che. paTa, vagere vastuo vinA gaNatarI saMbhavatI hAtimA -e saMgatinA cha nathI; mATe viyatvarUpe karIne eka, be, prakAra che. jema, "kAraNa detAvaityAdi vyavahAra (eTale pratyakSajJAna) ne sarathA nirthei velA saMtihetu hAIne je kaMIne guNa hoya te saMkhyA. rite 1 (1) prasaMgasaMgati, (2) upathApa-saMkhyA guNa ekatva, ghAtasaMgati, (3) upajagyaupajIvakabhAvasaMgati, dhitva, tritva, ityAdi bhedavaDe aneka prakAranA ! (4) avasarasaMgati, (5) navI heyasaMgati, hoya che; tathA te pRthvI Adika na drAmAM ane (6) kAyasaMgati, evI cha prakAranI rahe che. temAM ekatva saMkhyA te nityadrAmAM | saMgati kahevAya che. (lakSaNe te te zabdomAM nitya hoya che ane anitya dravyomAM anitya | jevAM.) hoya che, ane dviva, tritva, vagere saMkhyA 2. gvArthaH smAravAmAnya te sarvatra anitya ja hoya che. ratiH pada ane padArtha e bene je smArya tarjAnAmA-" tA ra ane smArakabhAva saMbaMdha che, tene saMgati mayukta tathA RkSa ja niyukta paiva |i kahe che. pada e smAraka che, ane padArtha e parvameva II rajU nirvaca ra va pa | smArya che. enuM bIjuM nAma vaNi che. For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 218 ) sa ha -sAtha, dhULa, Adika sahI-saMhAra karavAnI IrachA. padArthone piMDAkAra (gALa) karavAmAM upayogI | 2. (jagatanA saMhAra viSayamAM) paramezvaranI je saMyoga vizeSa che, tenuM nAma saMgraha saMhAra karavAnI IcchA. satkAraH-sAdhurayaM tapasvI brAhmaNa ityevm2. vyarthavAvacanAmevatra sajanamAM ghaNuM viziH cinAI hutiH | A tapasvI arthavALAM vAkayo eka sthaLe goThavavAM te | brAhmaNa sAdhu che, evI avivekIoe karelI saMgraha. stuti. 3. vistareNopadiSTAnAmarthAnAM suutrbhaassyyoH| sarasthAti - "chIMpa e rUkyuM che e niyA samAna lakSmahuM vivuMdhA ll daSTAntamAM chIpanA AraMbhaka avayavonI sAthe sUtra ane bhASyamAM je artho vistArathI rUpAnA avayavo maLelA hoya che. baMnenA kahelA che, te ja arthonuM TUMkAmAM nibaMdhana avayava satya che, paNa doSavALA netrano jyAre karavuM, tene saMgraha kahe che. che te avayavo sAthe saMyogasaMbaMdha thAya che tyAre saghAta - mAnavatA parasapara te avayave satyarUpAnI utpatti kare che, mATe samAna dharmavALAono paraspara saMbaMdha te chapane jenA brAnta lokene A sAcuM rUpuM saMdhAta. che evuM pratyakSa thAya che. pachI jyAre chIpanuM 2. DhA: samUhe va daDha evA jJAna thAya che, tyAre te sAcA rUpAne potAnA saMgane athavA samUhane saMdhAta kahe che. avayamAM dhvaMsa thAya che, mATe e sata sAtame -samAnagatti mA | | khyAti kahevAya che. samAna jAtivALA padArthone paraspara bheda te sattA-anupAtaLuddhicArabhUta rasAmAcam | sajAtIya bheda. jema, pIMpaLo ane lIMbaDe padArtha mAtramAM A sata, A saMta, e bemAM kSatva jAti samAna chatAM te bane che evI buddhinA vyavahAranuM hetu bhUta je bhinna bhinna vRkSo che, mATe e bene bheda sAmAnya, te para sAmAnya kahevAya che. ene ja sajAtIya che. sattA sAmAnya kahe che. sAyAmetraya-sajAtIya vagere sawtipakSa devAma:-zAsthAmAtraNe bheda A pramANe cheH (1) sajAtIya bheda, sAdhavuM phrensara carcA ja patipakSaka . je hetunA (2) vijAtIya bheda, ane (3) svagatabheda. | sAdhyanA abhAvane sAdhaka bIjo pratipakSa 1 khyita -bhAratamUrta saddazirta hetu vidyamAna hoya che te hetu sapratipakSa pUrvagammIne varmA navA janmane ApavAmAM hetu- nAme hevAbhAsa kahevAya che. (e satpati bhUta thaIne raheluM pUrvajanmanuM karma. arthAta pakSanuM bIjuM nAma "gharasama" paNa kahevAya pUrvajanmamAM karelAM karma pitAnuM phaLa AvyA che.) jema, "rAne nityaH zrAvasvata vAvata' vinAnAM adaSTarUpe rahelAM hoya che te karma. "zabda nitya hovA gya che, zrAvaNavavALo sAtAjAmavAAnArA-kriyArUpa karmano hovAthI (arthata zrotra Idriyajanya zrAvaNa te phaLabhAgAdi vinAja nAza thAya che, paNa pratyakSane viSaya hevAthI), je je zrAvaNa zAstramAM kahelA karma zabdavaDe kamajanya dharma pratyakSano viSaya che te te nitya hoya che, adharmarUpa adaSTa samajavuM. te adaSTarUpa karmane jema zabda vRtti zrAvaNatva jAti zravaNa nAza te phaLa bhogathI athavA virodhI karmathI pratyakSane viSaya hovAthI nitya che, tema zabda athavA brahmajJAnathI thAya che. che paNa zrAvaNa pratyakSane viSaya hevAthI nityaja For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (19) hevo joIe. A anumAna vaDe mImAMsake rU. kAnanuvanimayamUtAIvAnam che jemAM zabda viSe nityatva siddha kare che, ane anAtheno saMbaMdha heya nahi evuM, tathA je yAyika te, "zAnicaH ardhacAtu paravata' | pramANe banyuM hoya tevuM kharekharU-vacana te satya. "zabda anitya che, kArya rUpa hevAthI, je te 4. britimAthutArthamASA jevuM je padArtha kArya rUpa hoya che te te te padArtha sAMbhaLyuM che ke dIThuM hoya te pramANa purasara anitya hoya che; jema ghaTa kArya rUpa hovAthI tathA priya ane hita hoya evuM bhASaNa. anitya che, tema kArya 35 hovAthI zabada paNa 5. vidhimuvapratItiviSayaH satya che je vidhianitya ja have joIe.' A anumAna- | mukhya prata | mukhya pratIti viSaya hoya te satya. vaDe zabdamAM anityatva siddha kare che. 6. cayArthajJAnaviSaya: satya che je pathArtha temAM mImAMsakonA zrAvaNavarUpa hetunuM che ! jJAna viSaya heya te satya. zabdaniSTha nityasvarUpa sAdhya che, te nityatva 7. vAmAvariSTha vaitanyA jene bAdha sArthanA anityasvarUpa abhAvane sAdhaka | I | thaI zake nahi evA arthanA vizeSaNavALuM niyAyikone kAryavarUpa hetu vidyamAna che. mATe ! tanya te satya. matalaba ke jeno traNe kAlamAM mImAMsakone zrAvaNatvarU5 heta sapratipakSe | bApa thaI zake nahi te satya. kahevAya che. A pratipakSa hetunuM jJAna paNa saravALa:- sukharUpa kAryanuM kAraNa evo jJAnAtmaka guNa te satvaguNa. sAkSAta anumitinuM pratibaMdhaka che; mATe e hevAbhAsa che. sattvApattiH-nirvikalpakabrahmatmaikyasAkSAtkAraH satpatipakSanuM bIjuM udAharaNa svapnavajjagato mithyAtvena sphuraNAtsvapna iti cAcare sUravAttiHA je sthitimAM svapnanI (1) vibhu AkAza kAlAdika vibhu dravyonA peThe jagata mithyApaNe bhAse che mATe te saMyogavALuM havA gya che, dravya che mATe, sthitine (savApattine svapna kahe che; e je je dravya hoya che te te kAlAdikanA sthitimAM je nirvikalpaka brahma ane AtmAnI saMgavALuM ja hoya che; jema A zarIra dravya ekatAno sAkSAtkAra thAya che, tene satvApatti hovAthI kAlAdikanA saMyogavALuM che tema. | kahe che. have pratipakSI kahe che ke-12) AkAzakALAdika kaDhAilama-- ravi pratIyasAthe saMyoga pAmatuM nathI, kriyA vagaranuM | mana vA kSatti vAparvamA je svarUpavALuM heIne niravayava che mATe, je je padArtha athavA pratIyamAna hoIne bAdha yogya hoya te kiyArahita heIne niravayava hoya che, te te padArtha sadasadvilakSaNa kahevAya. kAlAdika sAthe saMyoga pAmatA nathI, tema sadAcAra:-vedAdizAstrAnusArI aacaarH| AkAza paNa kriyA rahita niravayava che, mATe vedAdi zAstrane anusAra je AcaraNa te kAlAdika sAthe saLage pAme nahi. sadAcAra. A bIjA udAharaNamAMnA pahelA anu- tu -pAMca rUpavALo hetu. e pAMcarUpa mAnane hetu dravya che mATe e satratipakSa | A pramANe che-1) vakSasavin! (2) pAladeSathI dUSita che mATe hetvAbhAsa che. sava (3) vipakSasarvam (vipakSa na ho, satyama-bIjAnA hitane yathArtha vacananuM ! (4) mASivartama ( viSayanuM eTale hetunuM uccAraNa te satya. abAdhita paNuM ), ane basastratipakSastram (hetu 2. vIraH . "kharuM kahe cho' ema svIkAra | satpatipakSa doSavALA na ho.) e pAMca karI levo te. lakSaNavALe hetu sahetu kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 20 ) santAnaH-dhamAMvAcchinnatvena jJAnam / eka satAya. dhama vALuM jJAna. santoSaH--prANAnuM dhAraNa mAtra karavAmAM hetubhUta je annapAnAdika che, te vaDe karIne je tuSTi che tenuM nAma sA. ra. jeTaluM maLe teTalAmAM prasannatA te rU.vidyamAnamAM paLAvadhivatsyAnupAvittA nivRttaH / jeTalA bhAga prApta hoya tenAthI adhikane prApta karavAnI anicchArUpa je cittanI vRtti te satASa. sanvedaH-- smin dharmaLi vidrAriducajJAnam |ekaja dharmImAM e viruddha prakAranuM jJAna. jema, parvata upara A dhUmADA dekhAya che ke dhUmasa, athavA A parvata agnivALA che ke nathI ? I. sandhiH - anyo'nyaM sandhAnam / paraspara sadhAna karavuM te. 2. aryamAtrovALAnA byutiyAvaLayAduMtatAnAraLam / amAtrA khelatAM jeTaleA DhALa lAge teTalA kALamAM pAsepAsenA akSarAne jhaDapathI khelavA te sadhi sasthA--Atreyanta-catuSTAtmA / rAtrinA Ara'bhamAM ane aMtamAM cAra daMDa eTaleA kALa, ( daDa eTale dhaDI. ) sannikarSa:- --sabaMdha. sannidhiH- padAnAmavilambenoccAraNaM: sannidhiH / ponuM je vilabarahita uccAraNa tene sannidhi kahe che. sannivatyopAri--mAM nidrAyudezena vizvIyamAna maiM / kanA aMgabhUta vyAdine uddezIne je karmo karavAnA vidhi che, te kama sannipatyeApakAra kahevAya che. sannihitatvam - svarUpabhinnatve sati samba vizvam| padArthonuM svarUpa bhinna hAine temanuM je paraspara saMbaMdhIpaNuM te sannihitatva. sanmyAsa:-- vihitAmAM varmanAM vidhinA ricA:| zruti, smRti ane zAstre adhikArI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puruSaprati kattavyatArUpe vidhAna karelAM agniDAtrAdi karmInA je vidhipUrNAMka yAga te saMnyAsa. 2. vidhito gRhItAnAM nityanaimittikakAmyazrotasmArta karmaNAM praiSamantraM samuccArya parityAgaH sannyAsaH vidhipUrNAMka grahaNa karelAM je nitya, naimittika, ane kAmya evAM zrauta--smAta karyuM, tenA vaiSamaMtranA uccArapUrNAMka je tyAga te sanyAsa sanyAsanA cAra prakAra cheH (1) kuTIcaka, (ra) ahudaka, (3) hu*sa, ane (4) paramahaMsa, sAlacak--saMnyAsanA be prakAraH (1) visanyAsa. ane (2) viviSTiAsanyAsa. sapakSaH -- nizcitasAdhyavAn sapakSaH / padArtha sAdhyaprakArakanA nizcayavALA hoya che te sapakSa kahevAya che. jema- paryaMta agnivALA che, dhuma hetuthI, jema rasADuM.' e anumAnamAM rasoDuM (pAka zALA ) sapakSa kahevAya che. kemake pAka zALA viSe manuSyane * mahAnase vaddhimAna ' - ( pAka zALA agnivALI che )' e prakAranA agni rUpa sAdhya prakAraka nizcaya hoya che. sannapavAoH--(A tamate)--(1) jIva, (2) ajIva, (3) Azraya, (4) sa Mvara, (5) nirjara, (6) baMdha, ane (7) meAkSa, evA sAta padArthoM jaina matavALA mAne che. khaptabhaGgI navaH ( jaina mate ene anaikAntikavAda paNa kahe che. enuM AvuM svarUpa cheH jema, ghaTArdika padArtho jo kadAcit sava rUpe karIne sat hoya tA te padArtho sadAkALa prApya rUpe paNa vidyamAna hovA joie, paNa tema hamezAM hetuM nathI. temanI prApti mATe prayatna paNa karavA paDe che, mATe ghaTArdika padArthI ghaTavAdika kiMcit rUpe tA sat che, ane prApyatvAdika kricit rUpe tA asat che. e pramANe vastu mAtrane anekarUpatA che; koi paNa vastune ekarUpatA nathI. e naya nIce pramANe cheH For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (22) (2) cAritta -jayAre ghaTAdika padArthonuM | () cAlavAvA eja rIte bIjA astipaNe vivakSita hoya tyAre e rIte "nitya ' "anitya' vagere zabdo joDIne kahevAmAM Ave che. cAra eTale kAMIka aze. ! paNa sapta bhaMga banAvI zakAya. athata ghaTa prApyatva rUpe che. paNa jyAre ! emAM sarvatra pahelA ane cothA bhaMganI ghaTa nathI' ema kahevuM hoya tyAre- vivekSAthI pAMcamo bhaMga bane che; bIjA ane (2) cImati-ema bIjo bhaMga pravRtta | cothAthI chaThTho bhaMga bane che; ane trIjA tathA thAya che, eTale kAIka aMze ghaTa nathI. jyAre cethAthI sAtamo bhaMga bane che. te ghaTAdika che ane nathI ema anukrame kahevuM AvI rIte jIvAdika saptapadArtho ane hoya tyAre- kAntika svabhAvavALA che, ema AhaMtonuM (3) cA sahita 4 nAsti ema trIje | mAnavuM che. bhaMga pravRtta thAya che. athata ghaTe che te khare | mati-kSatra matazatram! sarvatrane paNa prApyatva rUpe nathI, paNa jyAre ghaDe che ane | brahma rUpe jovA paNuM. nathI, ema eka vakhate kahevuM hoya tyAre "che samaniyatatvam-vyApakatve sati vyApyatvam ane nathI' evA viruddhArthaka zabdo ekaja ekaja padArthamAM vyAyapaNuM ane vyApakapaNuM kALamAM dhaTe nahi; mATe- heya te, jema, jyAM jyAM gaMdhavasva heya (4) thAt savajagyaH--e cotho bhaMga ! che tyAM tyAM pRthvItva hoya che (kemake "gaMdhapravRtta thAya che. vaLI kSatti paNuM ane ava- vatta' e pRthvInuM lakSaNa athavA asAdhAraNa ktavyapaNuM kahevuM hoya tyAre- dharma che.) e rIte gaMdhavatva lakSaNamAM pRthvItva () cA mata 2 navavyA eTale dharmanuM vyApyapaNuM pratIta thAya che, ane prAptavya aMze che, paNa avaktavya che. evA | 'jayAM jyAM pRthvItva hoya che tyAM tyAM gaMdhavavuM pAMcamo bhaMga pravRtta thAya che. paNa je nAsti hoya che ' e rIte gaMdhavaravamAM pRthvItvanuM paNuM ane avaktavyapaNuM kahevuM hoya te- | vyApakapaNuM dekhAya che. AvI rIte je vyAkhya(6) cAnAsta ra lava e cho paNuM ane vyApakapaNuM, te "samaniyatatva' bhaMga pravRtta thAya che, ane astipaNuM, kahevAya che. nAstipaNuM ane avaktavyapaNuM, badhuM ja kahevuM 2. athavA, tulya adhikaraNamAM levuM enuM hoya tyAre nAma samaniyatapaNuM che. (9) cAti nAhita 2 samanvayaH-brahmAtmakatvapratipAdakatvena vedaantema sAtamo bhaMga vaparAya che. vAyAnAM samanu tatvama' vedAnta vAkyonuM AtmA ane brahmAnI ekatAnuM pratipAdana jema "asti" ane "nAsti" be karavAmAM tAtparya che, evI rIte te vedAnta dhane sapta saMga lAgu karavAmAM Ave che, vAkaye samajAvavAM tene samanvaya kahe che. brahmA tema "ekatva' ane " anekavi, "nityatva' sUtranA prathamodhyAyavaDe e samanavaya karela che.) ane "aniyatva;' "bhinnatva ane abhi 2. verAntAnAM tramitinavamA vedAnava' ityAdika dharmone laine paNa sapta bhaMga temAM pramANa purakSara brahmajJAnanuM janakatva pravRtta thAya che jema samajAvavuM te samanvaya kahevAya che. (1) 4. (2) cATa (2) samavyAdatatva-pavAcatA nairava calAvayA (4) cAhavavyA. (5) ghaNA zabdonA paraspara kArakAdi saMbaMdha vaDe cAvaDyA (6) cAvAgya: I | je eka vAkayatA prApta thAya che te jema For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 222) vavAnA samavyAhUrtamolA ' eTale, te saMbaMdhapaNuM te samavAya saMbaMdha-jema ghaTa' AkAMkSAnuM lakSaNuM samajAvatA padonuM sama ! e vyakita che ane "dhaTava" e jAti che; bhivyAhatva' kahyuM che tyAM tene artha "eka | e bene saMbaMdha te saMyoga saMbaMdha nathI, vAkyatA" e karyo che. 2. sAthepaNuM. 3 ema chatAM temano sAkSAt saMbaMdha te che, sAthe bela vApaNuM. mATe e samavAya saMbaMdha kahevAya che. samavAya samiTa-pharI pharIne hevApaNuM. 2. | padArtha ekaja, nitya atikriya che. sAtatya (satatapaNuM) 3. atyaMta, samAviSa-zrotra IdriyavaDe samartha -game te kAryane prayojaka, 2. te varNAtmaka tathA vanyAtmaka zabdanuM pratyakSa saMgatArtha (eTale anvaya anvayipaNane thAya che, te zabdanuM zrAvaNa-pratyakSa kahevAya prApta thayela artha. 3. zabda zaktivALe che. e zrAvaNa pratyakSamAM zrota Idriyane zabda te paNa "samartha' kahevAya che. zabda guNanI sAthe samavAya sajJikarSa heya ramavAditatya-gvAranA eke che. karNa chidramAM raheluM je AkAza che tenuM vakhate hevApaNuM, jema, "ghaTasamavatiH pada:" ! nAma zrotra ikiya che. e zrotra idriyarU5 "dhaDAnI sAthe ja eka kALe paTa che." AkAzamAM utpanna thayelA zabdanuM ja te zrotra 2. sAthe hevApaNuM jema " mAri { idriya vaDe pratyakSa thAya che. zabda e A mahitena rA ra kanya " maNi vagere | kAzane guNa che, ane AkAza e guNI che; tejasa padArtho sAthe hoya tethI dAha utpanna guNa ane guNIne paraspara samavAya saMbaMdha thato nathI. dajhAtuM nathI. ja hoya che, mATe zrAvaNa pratyakSanuM kAraNa rasamalAi -nica : ramavAcaH je pradAthe samavAya sannikarSa che. nitya hAya tathA saMbaMdha rUpa hoya te padArtha samavAyikAraNam-yatsamavetaM kaarymutpsamavAya kahevAya che. have e samavAya utpatti | vate tatsamavAcikArA je dravya viSe samavinAzathI rahita hovAthI nitya che tathA guNa vAya vaDe saMbaMdha pAmeluM kArya utpanna thAya guNa AphrikAnA saMbaMdha rUpa paNa che, mATe che. te dravya te kAryanuM samavAya kAraNa kahevAya samavAyanuM e lakSaNa saMbhave che. che. jema,-taMturUpa drazya viSe samavAyavaDe 2. ayutAH sarvapaH samavAyaH be saMbaMdha pAmIne paTarUpa kArya utpanna thAya che, ayutasiddha padArthone je saMbaMdha tene samavAya | mATe taMtu e paTanuM samavAya kAraNa che. kahe che. (1) avayava-avayavI, (2) guNa, | eja pramANe ghaTa paTAdika dravyomAM rUpa, rasa, guNI, (3) kriyA-kriyAvAna, (4) jAti-! vagere guNarUpa kArya, tathA karmarUpa kArya paNa vyakti, ane (5) vizeSa-nitya dravya, A samavAya vaDe saMbaMdha pAmIne utpanna thAya pAMca joDakAM che. emAMnA koI paNa jeDakAne che, mATe te rUparasAdika guNonuM tathA karmanuM ayutasiddha kahe che. arthAta avayava ane ghaTa-paTAdika dravya samavAya kAraNa kahevAya che. avayavI, guNa ane guNI, kriyA ane 2. samavAyasambandhAvacchinnakAryatAnirUpita kriyAvAna, jAti ane vyakti, tathA vizeSa tAlAlanka pAvanimaratvamA samavAya saMane nitya dravya, e joDakAMnA bene saMbaMdha baMdhathI avacchinna evI kAryatAvaDe nirUpita te samavAya saMbaMdha kahevAya che. tAdAbhya saMbaMdhavaDe avachinna kAraNapaNuM te 3. cAmina sati sAkSAta sAdhatvamAM samAyikAraNatva jema,-kapAla rU5 adhikarasaMyoga saMbaMdhathI bhinna hoIne je sAkSAta ! NamAM samavAya saMbaMdhavALI kAryatA ghaTa che. For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 223 ) te ghaTavaDe kapAleAnA tAdAtmya saMbaMdha | samudAya hAvA chatAM temAM vana' evI eka nirUpita che. e tAdAtmya saMbaMdhavALu' kAraNu- | buddhi thAya chaeN, evI rIte aneka vyakti chatAM paNa kapAlAmAM che, mATe kapArlemAM ghaTanuM samavAyikAraNapaNuM raheluM che. eka buddhinA viSaya thAya tyAre te samaSTi' kahevAya che; ane pratyeka bhinna bhinna vRkSanI peThe aneka buddhinA viSaya hoya te vyaSTi kahevAya che. 3. je drazyamAM je kAya samavAya saMbadhathI utpanna thAya che te kAnu~ te drazya samaya kAraNa kahevAya che. ta'tuerUpI drazyamAM paTa rUpa kArya samavAya saMbadhathI utpanna thAya che mATe taMtu e paTanuM samavAya kAraNa che. samavAyatvamU--praticeAgitA sabaMdhavaDe athavA anuyAgitA sa`adhavaDe samavAyUnuM rahevuM te samAyitva e vyAdi pAMca padAnuM sAdha che. jema kapAlamAM ghaTanuM samavAyitva che; dravyamAM guNu ane kriyAnuM samAyitva che. 2. samavAya sabaMdhavaDe rahevApaNuM.te samAyitva kahevAya che. samavatasamavAyajJa E:--zrotraIMdriya vaDe zabda guNavRtti zabdava jAtinuM paNa pratyakSa thAya che, kemake AkAza rUpa zrotra iMdriyamAM zabda samavAya saMbadhe karIne rahe che, mATe e zabda zrotra samaveta kahevAya che. evA zabdamAM zabdaA jAti samavAya saMbadhe karIne rahe che, mATe zrotra iMdriya sAthe samaveta samavAya sabaMdhe karIne zabdatya jAtinuM, tathA , la, vagere varlDa mAM rahelI la. jJatva, vagere jAtionuM zrAvaNa pratyakSa saMbhave che. samaSTitvam vanavavekabuddhiviSayatvam / jema aneka vRkSAnA samUhamAM vanarUpa eka buddhi thAya che, tema aneka vyASTimAM eka buddhinuM viSayatva te samaSTitva. 2. gotvAdivat sarvatra vyaSTiSvanusyUtatvam / jema gAva' jAti pratyeka gAyamAM anusmRta che, tema je dareka vyaSTimAM anusyUta hoya te samaSTi kahevAya. sAMbhramarAram--ma yaSTi liMga zarIrAnA samudAya, jema, aneka vRkSeAne Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samasamuccayaH -- jJAnakarmaNoH parasparaskA saman runudAnam ! jJAna ane karmanuM eka khI hatI sAthe ekeja vakhate anuDhDhAna te samasamuccaya. samAvyA--avatha sattA eTale ane re tevuM nAma. jema, koi mANasa ghAnA vyasanI hoya ane tenuM nAma paNa 'vidyArAma' hAya tyAre te anya nAma kahevAya. ene samAkhyA kahe che. 2. eja rIte laiMgika zabdone paNu samAkhyA kahe che, jema vaNuM kare che tene vRSTi' kahe che. kuMbhane (ghaDAne) banAve che te ''bhakAra' kahevAya che. e paNa samAkhyA che. samAdhAnam - zravaNAdyapekSitAcittaikAgryam / zravaNa vagere karavAmAM jarUranI je cittanI ekAgratA, tenuM nAma samAdhAna. 2. nidrAhtvapramAlyAnaina hritiH / nidrA, ALasa ane pramAdanA tyAga karavAthI je sthiti prApta thAya che te samAdhAna. 3. siddhAntAnukUlatarkAdinA smygrthaavthaaraLamU | siddhAntane anukULa tarka vagerethI sArI rIte arthanA nizcaya karavA te samAdhAna. 4. vivAmaJanam / vivAdanA nirNaya karI vivAdanA aMta ANuzA te samAdhAna. samAdhi:--sadhaLI anAbhAkAra vRttiAthI rahita hAine cittatI je kevaLa AtmakAra avasthA tenuM nAma samAdhi. 2. jyAM kevaLa dhyeya vastunuMja sphuraNu thAya che, paNa yAtA ane dhyAnanuM sphuraNu thatuM nathI, te samAdhi. 3. zabdAdika viSayAthI zrotrAdika prakriyAne dUra karIne sAkSAt karelI tattva For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 224) vastumAM ati AdarathI mananAM dhAraNapUrvaka samIta -uccat tatva sArI rIte je ciMtana, tenuM nAma samAdhi. | prApta thavApaNuM 4. sucAnaniya fmamavAdu|i 2. avasAnakAsamAM koIpaNa kAryane kSati aiAmatAriNAma vyutthAna saMskArane aMta AvavA paNuM. abhibhava (parAjaya) ane nirodha saMskArane re, caramavaghUMsavana belatAM belatAM pAbhAva (utpati) sahita je cittane ! je chevaTanA akSaranuM nAza thavApaNuM te samAptatva. ekAgratA rUpa pariNAma te samAdhi. 4. mAtharmaLa: sapUrNatA AraMbhelA 6 ra javAna tudhirAttinirodhaH || kAryanuM saMpUrNapaNe te samAptatva. daSTAnI pitAnA svarUpamAM je sthiti, te ! mArA nAmanA vAvAlA sthitine hetu e je cittanI vRttione vyavasthApanam ! ghaNA arthonI eka vAkaya nirodha te samAdhi. vageremAM vyavasthA karavI te. e samAdhinA vi5 ane nirhiA mAsa:-cAlitAnAne patAsAdA evA be prakAra che. te vizeSa mATe "ga" be athavA ethI vadhAre padonuM eka vAkya zabda juo.) karanAra te samAsa samAnavAyuH-nAbhisthAnasthitatve sati / vyastapadayAya'stapadAnAM vA ekatra samasanam / rAtapItAtrAnA samIHA je vAyu nAbhi chUTAchUTAM be pada ke ghaNAM padone eka padamAM sthAnamAM rahIna khAdhelA pIdhelA annapAnAdine samAveza karavo te samAsa. samAna kare che temanA yogya sthAnamAM __smaaspryojnm-aikpdymaiksvrthmekaapahoMcADe che), te samAnavAyu. | vizitvam be prakAranA padonuM ekapadapaNuM, eka svarapaNuM, ane eka vibhaktipaNuM, e samAnAdhikaraNatvam-ekAdhikaraNakatvam / eka adhikaraNamAM havApaNuM. jema, "parvata sa mAsanuM prayojana che. agnivALo che, dhUmarUpa hetuthI." ityAdimAM smushcyH-prsprnirpekssaannaamnekessaamekanumAna lakSaNanA ghaTaka avayava rUpa dhUmanuM simanvayaH paraspara nirapekSa evI aneka ane ghaTanA atyaMtAbhAvanuM samAna adhikaraNa kriyA vagerene eka kriyA vageremAM saMbaMdha, te samuccaya. (agni) che. 2. karmacaicAnitvam be karmanI 2. zaricaritaravA ane kaTimAM eka kriyAmAM sthita hevApaNuM je samAya (eka sarakho) hoya che. jema, (samuccaya be prakAra che: (1) samadhUma ane dhUmAbhAva, bannenuM samAnAdhikaraNa, samuccaya, ane (2) krama samuccaya.) agni che. samUha -"" vagere akSaromAM je 3. mimvimAhitye sati gamegnannAI eka jJAnanI viSayatA che tenuM nAma "samUha' vijhana bhinna vibhakti na chatAM ameda che. arthAta aneka samAna vyaktiomAM eka vaDe eka ja arthane bodha utpanna karavApaNuM | jJAnanI viSayatA te samUhatva, te samAnAdhikaraNa. jema, "nIla ghaDa" | sAkSAtasamAdhikartA, karma, karaNa, emAM "nIla" padanI tathA "gha' padanI evI tripuTInA anusaMdhAnathI rahita eka vibhakita eka che mATe te be padone samAnA- lakSya vastu viSayaka sajAtIya vRttione karava che. pravAha te saMprajJAta samAdhi, For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( rarapa ) 2. samAdhine dIrdha kALa paryata abhyAsa prakArano cheH (1) sAkSAta saMbaMdha, ane (2) te saMprajJAta yoga. paraMparA saMbaMdha. satipati-nizcaya. saradha-(anubaMdha) mokSane lagatAM rakAna vAnarayatnam dAna | zAstromAM aneka prakAranA saMbaMdha jovAmAM karmanuM je uddezyapaNe te sampradAnatva. Ave che. udAharaNa tarike nyAyazAstra laIe 2. tyAnu tvamA arpaNa karavApaNAne te temAM nIce pramANe saMbadho mAlama paDaze - je anuyogI hoya (eTale jene ApaNe | abhidheya (viSaya) pratipAdya che, ane nyAya (1) pratipAtivAtAzva -dragyAdi karavAnuM hoya) tepaNuM. | zAstra tenuM pratipAdaka che. sAya:- rASTrapramparAvalIdhezA ziSTa ! (2) jananatAnya - padArtha purUSonI paraMparAthI cAlatA Avela je tattvajJAna' janya che ane vicAradhArA nyAyaupadeza te saMpradAya. zAstra tenuM janaka che. 2. Te5252ni tuSTivyakUiH ! () kAgavatasiMkhyA-niyam gurUnI paraMparAthI cAlatA AvelA gurUonA prayojya che ane padArtha tattvajJAna tenuM upadezavALI vyaktione samUha. prayojaka che. mANavA-suSuptisthAna evI ja rIte graMtha ane temAMnA viSayane navaya-sarvAmitra ti naDyA- | pratipAdya pratipAdakarUpa saMbaMdha; adhikArI ataH saga: I je pratiyogI ane anagI ! ane phaLa (projana)ne saMbaMdha, vagere aneka banne saMbaMdhIothI bhina haiya tathA te bane saMbadha kalpI zakAya. saMbaMdhIone Azrita hoya te saMbaMdha kahevAya che kaqodhana-anyatrIsahyAbhimuvIrAnA che. jema, pakSI ane vRkSane saMga te pakSI anyatra Asakta cittavALAne abhimukha karavo ane vRkSarUpa pratiyogI ane anuyogI bane te saMbodhana. saMbaMdhIone Azrita paNa che. mATe te samavAmA - vinAmAvanAthea saMgane saMbaMdha kahe che. e ja rIte paTarUpa sattAprAnca sattAghai samavaH je padArtho avayavIne je taMturUpa avayavomAM samavAya je padArtha vinA rahetuM nathI, te padArtha te che, te samavAya paNa paTataMtu pratiyogI-anA padArthanA avinAbhAvavALo kahevAya che. yogIrUpa bane saMbaMdhIothI bhinapaNa che, evA avinAbhAvI padArthanA saddabhAvanuM jJAna, tathA te banne saMbadhIone Azrita paNa che, tenuM nAma "saMbhava' che. jema, pacAsa vinA mATe te samavAyane "saMbaMdha ' kahe che. A so thatA nathI, paNa e pacAsa vaDe ghaTita lakSaNa saMga ane samavAya bemAMja ghaTe che. te che, mATe e se, pacAsanA avinAbhAvavALe bIjA saMbaMdhamAM ghaTatuM nathI, mATe saMyoga che. te sonuM jJAna thayA pachI purUSane pacAsanuM ane samavAya e be ja mukhya saMbadho che. | jJAna avazya thAya che. temAM "A sovALo che ane bIjA gauNa saMbaMdhe che. e prakAranuM jJAna saMbhava pramANa che. ane 2. saMsRSTabuddhivyavahArayAhetuH smbndhH|| A pacAsavALo che ' e prakAranuM jJAna be padArtho bhegA thavArUpa buddhi ane | prArUpa che. vyavahArane je hetu te saMbaMdha. e saMbhava pramANa (1) saMbhAvanArUpa ane 3, vidAntamAM) cAra anubaMdhamAMne eka (2) nirNayarUpa, ema be prakAranuM che. temAM (saMbaMdha nAmane) anubaMdha, saMbaMdha be "A brAhmaNa che ' A prakAranuM jJAna thayA For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (226) pachI "A brAhmaNamAM cauda vivAonuM vattA- jJAna ane premanI kalpanA sahita AtmAmAM paNuM saMbhave che' e prakAranuM je jJAna thAya cittanuM AropaNa karavuM te savikapa samAdhi. che te saMbhAvanArUpa saMbhava pramANu kahevAya che. meM eneja sInatama athavA sabrajJAtisamAdhi ane jyAM "zenuM jJAna thayA pachI "pacAsa'nuM kahe che. jJAna thAya che, te nirNayarUpa saMbhava pramANu sadI -je arthane vedAnta zAstrI kahevAya che. pratipAdana kare che, te arthane je anumAna ramavanA-rApuramarnimasyA: siddha kare te sahakArI kahevAya. zaktinA utkarSane (atizayapaNane ) prakaTa 2. svabhinnatve sati svakAryakArakatvam / re karavAne je atizayokti kathana karavI te pitAthI bhinna heIne pitAnA kAryanuM kAraka saMbhAvanA. | (kartAdi che kArakamAMthI game te eka ) thAya 2. nijayakAra rkoTyAnnarsarAvaH lagabhaga | te sahakArI kahevAya. nizcaya je utkaTapaNane saMzaya te saMbhAvanA. vivAda-samanvaya, avirodha, -athavA | sAdhana ane phaLa, e cArane vicAra brahma3. TevajataraTisaMzaya: saMzayanI sUtramAM cAra adhyAyathI karelo che. te pradhAna be bAjuomAMthI eka bAju utkaTa heAya eTale evA brahmanA vicArane sahAyaka hovAthI nizcaya jevI hoya evo saMzaya te saMbhAvanA. jas A sahakArI vicAra kahevAya che samyagjJAtatvam-padavAkyamAnAdiviziSTa ratitva sAmAnAdhikaraNya. 2. viSacatArazAstramAM pada, vAkya ane pramANu , vyAptimasva. (arthAta vyAkaraNa. mImAMsA, ane nyAya) - savAra-taSivarajavRttitvam | ekaja vagerenA viziSTa jJAnanA viSayamAM pravINapaNuM. adhikaraNamAM rahevApaNuM te sahacAra. sapanAnA-svarUpathI mana hevA tArAtha-ahaMkAranuM cidAbhAsa chatAM upAyavaDe mananI vRttione nAza te te sAthe tAdAmya te sahajatAdAmya kahevAya che. sapanAza kahevAya che. mananA sapanAzavaDe sahasApatanatApA-puNyakarmakSaye mudgraadijIvanmukti prApta thAya che. jaganyatA | puNyakarmane kSaya thaye multara sarva -vatana vArtAsaMrva- vagerenA prahArathI utpanna thayela tApa. kavimAsavA svarUpa citanyavaDe pitAnAmAM (vAstavika jotAM-puNyakamane kSaya thavAthI adhyAsathI dekhAtA saghaLA jagatane prakAza ! ekAeka nIcA lokamAM paDavAnA bhayathI ApavApaNuM te sarvasava. upajelo tApa" ema joIe. 2. sarva padArthamAtrAdine jANanArane te | sadArAti-praminadhiwLa (phe) sarva kahevAya. [ vlmanuM pratye apratItiH ekeja kALe ekaja vadhu (jJAnam -vaizivAjI- adhikaraNamAM (dezamAM) pratIti na thavI te. nam | vaiziSTayane (vizeSaNayuktapaNAne ) sahAyatA-anya kriyAyAmabApAnAnviviSaya karanAruM jJAna. jema-huM ghaDAne jANuM taravA bIje je kriyA karatA hoya temAM chuM' e jJAna savikalpa che, kemake viziSTa amukhyapaNe (gaNapaNe) saMbaMdhI hovApaNuM. evA "paTa" ne viSaya karanAruM e jJAna che. sAvadhAna -praSiArane i vikalpasamAdhatRjJAnazevi- rimana (ro) anavasthitiH eke kALe eka kamAlapura:NAmAmani cittasamAdhAnA jJAtA, adhikaraNamAM (ekaja dezamAM) na rahevApaNuM. For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (227) sAvarathaYi -eka dezAvacchinna caMdrathI bhinna paNa che, tathA caMdramAnA asAane eka kSaNAvachinna evuM je sAmAnyA- | dhAraNa dharmo (grahatva, mahatva vagere) mukhamAM dhikaraNa te sahAvasthAyitva kahevAya. nathI, ema chatAM caMdramAmAM sAdhAraNa dharmarUpe sAkSAbaMdhasaMga ane samavAya, rahelA je AhalAdakatva, varNalatva, tejarivA e be saMbaMdhane nAma sAkSAta saMbaMdha che. Adika ghaNA dharmo che, te sarva dharmane mukhamAM sAkSAyAcitra-tAzA vyAkhyatve sati paNa rahyA che, mATe mukhanuM caMdramA sAthe tApicrva tatsAkSAvAcavA je jAti, je sAdasya kahevAmAM Ave che. jAtinI vyAkhya jAtionI avAya hAIne sAdhavapakSakamitinAvam | je jAtinI vyApya hoya che, te jAti ja te potAnA pakSamAM pramajJAnane utpanna karavApaNuM jAtija te jAtinI sAkSAddavyAya kahevAya te sAdhakava. 2. sAdhyanuM jJApaka. 3. sAdhanache. jema - pRthvItva jAti e, dravyatva jAtinI ' kartA. 4. siddhikAraka. vyApya je jaLavAdi jAtio tenI avyApya hAthamAna-sAdhyavattA (sAdhya hevAheIna, kavyatva jAtinI vyApya che, mATe paNa ) ne nizcaya. pRthvItva jAti dravyatva jAtinI sAkSAta vyApya sAdhanasvamu-cAcApAtvamAM vyAptinA kahevAya che. e ja pramANe jaLava, tejasva, dhArarUpa (hetu) paNuM. vAyutva, Atmatva, manasva, e jAtio paNa 2. vAranA svam ! karaNa nAme kArakapaNuM dravyatva jAtinI sAkSAta vyApya che ema jANavuM. (vatIyA vibhaktine artha hovApaNuM.) - sAkSa-kAsIna sati ddhA je caitanya rU. yaMganA tvama | kAryane utpanna karanirvikAra udAsIna heIne buddhi Adikane nAra hovApaNuM. prakAza kare che arthAt pramAtA, pramANa, prameya - 4. jJAnaprAzyaparvam ! jJAnaprAptinA upAya ityAdi sarvane prakAza kare che. te sAkSI rUpa hovApaNuM. kahevAya che. 1. brahmavicAtutva / brahmavidyAnuM hatupaNuM. 2. savAre ti dA sAkSI ! je katI e sAdhana (1) sAkSAt sAdhana, ane na chatAM draSTA mAtra hoya te sAkSI. 2. bIvezvarAnupAtanujAcaitanyamA javA (ra) paraMparA sAdhana bhedathI be prakAra che. ane IzvaramAM anugata tathA te sarvanuM (jIva rAdhargha-samAnadharmapaNuM. ane IzvaranuM) anusaMdhAna karanAruM caitanya sAdharyadaSTAntaH- je daSTAnta nizcita te sAkSI. sAdhavALuM tathA nizcita sAdhanavALuM hoya che sAdRzyam--tabhinnatve sati tadasAdhAraNa te daSTAna sAdhamma daSTAnta kahevAya che ene dharmazanyatve vAta sAtamA pAra sArAjA ja anvaye duSTAta kahe che. jema-"parvata je padArthamAM je vastunuM adazya pratIta thAya ! agnivALo che, dhUmavALo che tethI, jema che. te vastu te padArthathI bhinna hoya ane mahAnasa (pAkazALA)" emAM mahAnasa datta te vastu viSe je asAdhAraNa dharma rahelo nizcita sAdhya (agni) tathA nizcita sAdhana heya, te sAdasyavALI vastumAM heya, ema ! (dhUma)vALuM hovAthI e sAdhamya daSTAnta che. chatAM tenA dhaNaka dharma sAdazyavALI vastumAM koI ene sAdharmAnidarzana paNa kahe che. hoya, tyAre tene sAdasya kahe che. jema-A rASarthamAgata-sAdhana kathApanAmukha caMdra jevuM che evI pratItithI te mukhamAM ! gheravavamuttare savarcasamA | samAna dharmane laine caMdranuM sAdastha siddha thAya che. have te mukha | sAyanuM sthApana karanArA hetune dUSaNa Apa For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (28) nAra je uttara te sAdhampasamAM jAti kahevAya ? dhArayrraittivAmAna -sALAche. jema keIe kahyuM ke, "bAsmA , | mAvataratidetuH sAyarA je hetu pitAnA bicAhetupujavAta, yevatu " -" AtmA | sAdhyanA abhAvavALA adhikaraNamAM rahe che, kriyAvALe che, kriyAnA hetubhUta guNavALo | te hetu sAdhAraNa kahevAya. jema,"parvatA hevAthI, jemAM mATInuM Dhepha che tema." (kriyAne | vImAna, methAvata, mAnavattA "--"A janaka je vAyusaMgAdika che, teja kriyAne | parvata agnivALe che, prameyarUpa hevAthI. je hetubhUta guNa jANa.) A prakArane ana-] je prameya hoya che, te te agnivALoja heya bhAnathI keIe AtmAmAM sakriyatva sthApana ! che, jema mahAnasa prameyavALuM hovAthI agnikaryuM, tenA prati kaI anya vAdI ao uttara vALuM che; tema prameyatva dharmavALo hovAthI kahe che -" je kadAcita sakriya mATInA ! A parvata paNa agnivALo ja ho joIe." TekAnA sAdhamyathI AtmA sakriya hoya, te A anumAnamAM prameyarUpa hetu pitAnuM AkAzAdika niSkriya dravyanA sAdhammathI | sAdhya je agni tenA abhAvavALA hada AtmA niSkriyapaNe hoI zake." A banne 1 (pANInA dharA) mAM paNa rahe che. mATe e pakSamAM eka pakSanI sAdhaka koI yukti nathI. prameyatva hetu sAdhAraNa anaikAMtika nAme AvA prakAranA uttaranuM nAma sAdhampasamAM ! hetvAbhAsa kahevAya che. jAti che. A anumAnamAM "te mAna' (parvata sAdhAraNakAraNam-kAryatvAvacchinnakAryatA- agnivALo che.) A anumatinA karaNarUpa nikitAratArA isAdhAraparA | kAryava ! "hicADyuM pramehUM' (agninuM vyApya pramedharmavaDe avachinna je kAryatA che, te kAryAtA- yatva che) evuM vyAtijJAna thaze; e vyAptivaDe nirUpita je kAraNutA che, te kAraNatA- jJAnanI pratibaMdhakatA "vadyAmAvavatta gamevALo padArtha sAdhAraNa kAraNa kahevAya che. | tva" ( agninA abhAvavALA padArthamAM arthAta, sarvakAryamAba viSe vartanAro je prameyatva rahe che.) e jJAnamAM rahelI che ane kAryava dharma che, te kAryava dharmavaDe avacchinna e pratibaMdhaka jJAna yathArtha paNa che. e rIte je sarva kAryamAtra vRtti kAryatA che, te vyANijJAnanA pratibaMdhakIbhUta yathArtha jJAnanI kAryatAvaDe nirUpita (oLakhAvelI-jaNAvelI) | viSayatA e prameyavarUpa hetu viSe che, mATe je kAraNutA che, te kAraNutAvALAM IzvarAdika ukta hetvAbhAsanuM lakSaNa e prameyatva hetumAM nava kAraNo che, mATe te Izvara Adika nava | saMbhave che. kAraNe kAryamAtranI prati sAdhAraNa nimitta | sAdhutvapU-niSitvanuM nirdoSapaNuM. kAraNa kahevAya che. te nava kAraNe A pramANe 2. apabhraMzabhinnatrA apabhraMzathI bhinnache -(1) Izvara, (2) IzvaranuM jJAna, (3) [ paNuM (zabdanuM). IzvaranI IcchA, (4) Izvarano prayatna, (4) rU. myucaNApanaviSayam | abhyadizA, (6) kAla, (7) prAgabhAva, (8) adaSTa, dayanA sAdhanarUpa prAganuM viSayapaNuM te ane (9) pratibaMdhakAbhAva. e nava ja kArya. | sAdhutva. mAtranAM sAdhAraNa nimitte kAraNe che. ' 4 svaparakArya sAdhnAtIti sAdhuH / re sAdhAraNadharmaH-taditaravRttitve sati tad- pitAnuM tathA bIjAnuM kArya siddha kare te sAdhu. tidharma. je dharma kaI padArthamAM rahelo hoya che - nirvaH savaH zAnta tamAeAvataH ane te sAthe tenAthI bhinna padArthamAM paNa nira munivatA sAdhariyale che je rahelo hoya te. purUSa koInI sAthe vera vinAne, dayALu, zAna, For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 229 ) daMbha ane ahaMkArathI rahita, apekSA vinAne, e utpatti vinAzavALA abhAva te muni (mananazIla), ane rAgarahita hoya te sAmayikAbhAve che. je e abhAvane atyaMtAsAdhu kahevAya che. bhAva mAnIe te, aMtyatAbhAva nitya che - rAga-vyApinihAna ! jenAvaDe che ane niSkriya che, mATe ghaDAne pAcho bhUtalamAM vyApti siddha thaI zake te sAdhya. arthAta-5kSa mUkIe chIe te vakhate atyaMtabhAvano nAza viSe liMga (hetu) jJAnavaDe je padArthanuM jJAna | tathA anyatra gamana saMbhavatuM nathI, mATe te thAya che te sAdhya. jema, parvata (pakSa) viSe ghaDAnA vidyamAna kALamAM paNa "A bhUtalapara dhUma (liMga) nA jJAnavaDe agninuM jJAna thAya che | ghaTa nathI' evI pratIti thavI joIe! mATe bhATe agnisAdhya kahevAya che. atyaMtabhAvathI bhinna sAmayikAbhAva mAnavAnI arSyatA-vedAntamate) abhivyakita. | jarUra che. A sAmayikAbhAva kevaLa mUta bIjA zAstra jema janya padArthane sAtha dravyane ja hoya che--bIje kaI padArthane mAne che tema vedAntIo mAnatA nathI; mAtra hotuM nathI. abhivyakti (prakaTa thavApaNaneja) neja sAdhya sAmartha-ArthanananayatvanA kAryane kahe che. utpanna karavAnI gyatA. sA-vicavanaiH jovAmanad ! madhura | rAmadeva -sAmavadu veH sAma maMtrA vacanevaDe krodhanuM upazamana karavuM te sAma ! jemAM ghaNA che evo veda, athavA (upAya) kahevAya che. 2. sAmaviyana veda | sAma maMtrArUpa 2. gativiziSTa mannaH gAyana viziSTa | avayavavALe veda. maMtra-arthAta sAmavedanA 88014 maMtro gAna- rU. sAmavyA veda | sAma rUpa dravyarU5 che, temAMnA darekane sAma (maMtro kahe che. vALa veda. sAmagrI-samUHA kAraNone samudAya. sAmAjAdhirAva-samAnadharavRti sAmamira-ttivivAravAnamAM | mA samAna adhikAraNamAM vartavApaNuMje abhAva utpattivALA tathA vinAzavALo hevApaNuM, hoya che te abhAva sAmayikAbhAva kahevAya 2. ekavibhaktiniSTharave satyekArthaniSThatvam / che. jema, saMga saMbadhe karIne bhUtalamAM eka vibhaktivALuM heIne ekaja arthavALuM rahe je ghaTa che, te ghaTane bhUtala parathI | hevApaNuM. uThAvIne anyatra kaMIka leI jaIe tyAre "A sAjanadhirumH -managagbhUtala5ra ghaDe nathI" evI abhAvane viSaya nimittanAM rAjAnAmithe pratika che je karanArI pratIti thAya che; tathA te ghaDAne zabdonI jUdA jUdA arthamAM pravRtti thaI zake pAcho bhUtala para mUkavAmAM Ave tyAre "A te che. ema chatAM temanI che. aneka arthamAM bhUtala para ghaDe nathIevI pratIti thatI nathI. ! | pravRtti thavI te, te padane sAmAnAdhikaraya e uparathI mAlama paDe che ke, te bhUtalamAMthI ! sababa kahevAya. jema, te A devadatta.' te ghaDAne je vakhate leI levAmAM Avyo te emAM ta' pada te kALa ane te dezathI vakhate te bhUtalamAM te ghaDAne koI abhAva, viziSTapaNe batAve che; ane 'A' pada utpanna thAya che, je abhAvane ukta pratIti vartamAna kALa tathA vartamAna dezathI viziSTa paNe viSaya kare che ane te bhUtalamAM te ghaDe pA batAve che. ema "e" ane "A" e mUkavAmAM Ave che tyAre te ghaDAno abhAva ' bane pade bhinna bhinna dezakALamAM pravRtti nAza pAme che, tethI ukta pratIti thatI nathI. karanArAM chatAM bhAgatyAga lakSaNa vaDe ekaja For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ra30) devadatta ' arthamAM pravRtti kare che, e temane padArthathI bhinna hoya che, tathA samaveta heya sAmAnAdhikaraNya saMbaMdha kahevAya che. che, te padArtha sAmAnya kahevAya che. khulAse: 2. minnatrakRttinimitta satyeArthavRti- sAmAnyamAM koI sAmAnya rahetuM nathI mATe padam ! jUdA jUdA arthamAM pravRtti karanAra pUrva ukta sattA dravyatvAdirUpa sAmAnya zabdanuM eka artha pratipAdapaNuM. jAtirUpa sAmAnyathI rahita paNa che, tathA rU. minarakRttinimittaH mAnasiMcana vizeSa nAmanA padArthathI bhinna paNa che, tathA ntayorekasminnarthe tAtparya sAmAnAdhikaraNyam / / samaveta paNa che, mATe "sAmAnya'nuM A jUdA jUdA arthamAM pravRtti karanAra ane bIjuM lakSaNa paNa saMbhave che. samAna vibhaktivALA be zabdonuM eka arthamAM rU. varuDyA. sAmAnyama je dharma tAtparya sAmAnAdhikaraNa saMbaMdha kahevAya che. | vagere ghaNu padArthomAM vyApaka hoya te sAmAnya. sAmAnAdhikaraNya saMbaMdha be prakAranuM cheH 4. kanubhAta iva athavA je dharma (1) musAmAnadhizarathama, (2) vAdha- 1 aneka padArthomAM anugata hoya te sAmAnya. sAbhAdhikaraNyam . sAmAnyagu-saMkhyA, parimANa, sAmAnyamU-nica satyane saMtatva | pRthakatva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, sAmAnyanA je padArtha nitya hoya che naimittika kavatva, guruva, vega, e daza guNe tathA aneka vyaktio samavAya saMbaMdhe ! | sAmAnya guNo kahevAya che. jemane mate sthitikarIne rahe che, te padArtha sAmAnya kahevAya sthApakatva pRthvI vagere cAra kAvyomAM raheluM che, che. e sAmAnyane ja nyAyazAstramAM jAti kahe ! temane mate e guNa paNa sAmAnyamAM gaNAya che. che. dravya, guNa, karma, e traNa padArthomAM saamaanytodRssttmnumaanm-kaarykaarnnrahenArI je sattA jAti che, te sattA jAti | mannajinanumAna sAmAnya dun utpatti vinAzathI rahita hovAthI nitya che, je anumAnamAM kAryarUpa liMga nathI, tema tathA dravya, guNa, karmarUpa aneka vyaktiomAM kAraNarUpa liMga paNa nathI, paNa te kArya samata paNa che. (samavAya saMbaMdhathI kAraNathI bhinna liMga hoya che, te anumAna rahenArI vastunuM nAma samaveta che.) mATe e sAmAnya dRSTa kahevAya che. jema, "huM rAtA jAtine sAmAnya kahe che. e ja rIte rartha, pRthvIvAtA' (A padArtha dravya che, pRthvI Adika nava dravyomAM rahenArI dravyatva pRthvI che tethI.) A anumAnamAM pRthvItvarUpa jAti, rUpAdi vIza guNamAM rahenArI guNatva jAti, ukSepaNudi pAMca karmamAM hetu vaDe dravyatvarUpa sAdhyanI siddhi karI che. rahenArI karmava jAti; eja pramANe pRthvI temAM pRthvItva jAtirUpa liMga, dravyatva jAti. jAti, jalava jAti vagere; tathA rUpa, rUpa sAdhyanuM kArya paNa nathI, tema kAraNuM rasatva. vagere. tathA upaNava, apakSepaNa. paNa nathI, mATe e anumAna sAmAnyadaSTa" vagere; tathA dhaTatva, paTava vagere; e sarva ! kahevAya che. jAtio aneka vyaktiomAM samata che ane keIka graMthakAra to ema kahe che ke, je nitya che, mATe te sarvane samAveza "sAmAnya' anumAnamAM anvaya vyApta tathA vyatireka mAM thAya che. vyApti ane heya che, evuM avaya vyatireki 2, niHsAmAnya Itta viroSAca ra ta anumAna te "sAmAnyatadaSTa' kahevAya che. samarsa sAmAnyam ! je padArtha jAtirUpa jema, 'parvata vaNimA, ghUmavA ' sAmAnyathI rahita hoya che tathA vizeSa (parvata agnivALe che, dhUmADAvALA hovAthI.) For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 21 ) be anyavaya vyakti rekI anumAnane sAmAnya- | mATe "A dhUma' e prakAranuM vAsuSa prabhANa tadaSTa anumAna kahevuM thayA pachI te dhUmavarUpa sAmAnya lakSaNa sAmAnyagvA-tirUpa sAmAnya sarSi vaDe "sarve dhUmo ' e prakAranuM te padArtha dravya, guNa ane karma, e traNa padArthomAM dhUmaviSayaka alaukika cAkSuSa pratyakSa utpanna rahe che. sAmAnya (1) para ane (2) apara thAya che. e ja rIte eka agnimAM "A agni' evA be prakAranuM che. temAM dravya, guNa ane e prakAranA cAkSuSa pratyakSa pachI asitvarUpa karma, e traNamAM rahenArI sattA jAti sAmAnya lakSaNa sabikarSavaDe sarva agnionuM para sAmAnya kahevAya che; nava dravya viSe alaukika cAkSuSa utpanna thAya che. e ja rIte rahenArI dravyatva jAti, tathA covIza guNemAM rahenArI guNatva jAti, tathA pAMca karmomAM tvaH Adi I iviSe paNa samajavI. rahenArI karmatva jAti, e sarva apara sAmAnya lakSaNa sannikarSamAM jaLa evuM sAmAnya kahevAya che. jAtirUpa sarva sAmAnya pada che. e RkSaNa padanA be artha thAya che. nitya hoya che. eka te lakSaNa eTale svarUpa; ane bIjuM, lakSaNa eTale viSaya. pahelI rIte "sAmAnya sAmAnyalakSaNasannikarSaH- indriyasambaddhavizeSyakajJAnaprakArIbhUta sAmAnya sAmAnya che lakSaNa (svarU5) jenuM evo sanikarSa" chagannijharSaka cakSu Adika ikiyenA evo artha thAya; ane bIjI rIte sAmAnya che lakSaNa (viSaya) jene evo trikarSa' gAdika saMbaMdhavALo je padArtha che, te padArtha jemAM vizeSya hoya evuM je cAkSuSAdika e artha thAya. pahelI rIte "dhUmatvAdika jJAna che, te jJAnamAM prakArIbhUta je sAmAnya | sAmAnya,' eja sanikarSa thAya che, ane che, te sAmAnyane sAmAnya lakSaNasanikarSa bIjI rIte "dhUmatkAdika sAmAnyanuM jJAna e kahe che. jema, rasoDA vageremAM dhUmanI sAthe sannikarSa thAya che. cakSu Idriyane saMga saMbaMdha thayA pachI atyAra sudhI je sAmAnya lakSaNa sagni" A dhUmADo che' e prakAranuM cAkSuSa pratyakSa ! karNane artha karyo te pahelI rIte (eTale thAya che. te pratyakSa jJAnamAM cakSu indriyanA lakSaNano artha svarUpa mAnIne) karyo che. have sagavALo dhUma e vizeSya che, ane bIjI rIte artha karavAnuM kAraNa kahe che dhamamAM rahelI dhUmatva jAti e prakAra che. | "A dhuma che,' A prakAranA jJAnanI mATe te, cakSu Idriya saMbaddha-dhUma vizeSyaka utpatti thayA pachI bIje divase te dhUmanI pratyakSa jJAnaviSe prakArarUpa hovAthI, te sAthe cakSu IdriyanA samane abhAva chatAM dhUmatva jAti sAmAnya lakSaNasanika kahevAya ! paNa te dhUmavarUpa sAmAnya dhUmaviSe vidyache. e dhUmava jAtirUpa sAmAnya sarva dhUmamAM ! mAna che, mATe te dhUmanvaya sAmAnya lakSaNa samavAya saMbaMdhe karIne rahe che. arthAta pUrve | sannikarSavaDe bIje divase paNa sarva dhUma nAza pAmelA tathA have pachI utpanna thanArA viSayaka alaukika pratyakSa thavuM joIe, paNa jeTalI dhUma che, tathA hamaNuM vartamAna kALamAM tema thatuM nathI; mATe dhUmatvAdika sAmAnyanA rahelA dezAntaromAM jeTalA dhuma che, te sarva ! jJAnane ja sAmAnyalakSaNasaMnikarSa mAna. dhUmamAM e bhatva sAmAnya, samavAya saMbaMdhe | joie, e keTalAka granyakArone mata che. karIne rahe che. e dhUmatva jAtirUpa sAmAnyaja ! sAmAjiki -vizeSa vidhinA apavAda cakSu Idriyane te sarva dhUma sAthe saMbaMdha che,' rUpe je vidhi kahI heya te. jema,- "bami For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 232) nIce pramAmetA " amiSomIya pazunI | bIjA koI nimittathI nahi thayeluM. jema hiMsA karavI.) A eka vizeSa vidhi che. | jaLamAM sAMsiddhika dravatva che, eTale svabhAvathI tene apavAda karIne "ra hiMndu samUta" | jaLa vaguNavALuM che. (lAkha, dhAtuo, sarva prANIonI hiMsA na karavI." evA | vagere tApanA nimittathI ogaLe che, mATe vidhi che te sAmAnya vidhi che. temAM je dravatva che te naimitika dravatva kahevAya sAmAnyacittAmAMva -je bhUtalamAM koI che. sAMsiddhika nahi.). paNa prakArane ghaDe nathI evA bhUtalamAM "A jitva-niSatratvanA niSpanna thavAbhUtalamAM ghaDe nathI evI pratIti thAya che, paNuM. (niSatti eTale siddha) e pratItivaDe siddha thayelo ghaDAne je sittAdhana pUrva siddha arthanI je atyatAbhAva che, te sAmAnyAtyatAbhAva ! hetu vaDe siddhi karavAmAM Ave che, te heta kahevAya che. siddhasAdhana kahevAya che. prAcIna naiyAyiko rAmAbhyAkhyAmAva-A bhUtalamAM siddhasAdhana hetuno AzrayAsiddha hetvAbhAsamAM te ghaDe nathI ' e prakAranI pratItivaDe siddha aMtarbhAva kare che, ane navIna niyAyikone je bhUtalamAM ghaDAne anyonyAbhAva che, te mate siddhasAdhana e nigrahasthAnamAM AvI jAya sAmAnyA nyAbhAva kahevAya che. che. ("nigrahasthAna' zabda juo) athavA, sAmAnyAhaGkAraH-sAmAnyato'hamityabhimA- 2. mALanAyatAthaarSane (anumAna) sinAmitiriH sAmAnyapaNe "huM" evI | sApanaET pramANathI nizcita thayelA arthanuM abhimAnAtmikA cittavRtti. pAchuM anumAna karavuM te siddhasAdhana. jema, sAmI -IzvaranI samIpamAM rahevApaNuM | parvatamAM agni nakkI thayA pachI paNa "parvate (eka prakAranI mukti). vamAna dhUmata" evuM anumAna karavuM te. sAca-upAsakane IzvaranA samAna tijAta-prAmANijanAcute rUpanI prApti (eka prakAranI mukti). siddhAnta: zAstravettA purUSAe pramANikatA vArdisa-upAsakane jagatanI utpatti rU5 vaDe aMgIkAra karelo je artha che, tene vagere vyApAra sivAya paramezvaranA samAna siddhAnta kahe che. aizvarya ane bhoganI prApti te (eka 2 pramANAdyupanyAsena pUrvapakSanirAsakaH prakAranI mukti). siddhAMta pramANadikanuM kathana karIne pUrva tA -IzvaranA lokamAM rahevApaNuM pakSanuM khaMDana karanArA artha te siddhAnta. e siddhAnta cAra prakAra cheH (1) sarva (eka prakAranI mukti). | taMtrasiddhAnta, (2) pratitaMtrasiddhAnta, (3) adhisAvavatya-avayavothI utpanna thavApaNuM. ! karaNasiddhAnta, ane (4) abhyapagamasiddhAnta. sAvyarAtri-vivica cAne e cAranAM cAranAM lakSaNo nIce pramANe che. karuTIcinta-vani pratipuruSapalASAni | (1) sarvataMtra siddhAnta:-badhAM zAstrathI smitatA je zAstramAM prakRti ane purUSa | aviruddha e je pitAnA zAstravirSa evA padArtha rUpa tonuM sArI rIte vivecana | aMgIkAra karelo siddhAnta te sarvataMtra karIne te prakaTa karavAmAM AvyAM hoya te zAstra. | siddhAnta kahevAya che. jema-prANAdikamAM sAMvAniyAyika. ikriyatvane aMgIkAra; gaMdhAdike viSe ghANaraNajivana mA nimi-nimittAna-dika IdriyonA arthapaNAne aMgIkAra; pRthvI rAcimA svabhAvathI je siddha hoya che, eTale | Adika pAMcamAM bhUtapaNAne aMgIkAraka ityAdi. For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 233 ) atha | varUpe je jJAnanA viSaya hoya che, arthAt iSTarUpa jANIne sarve prANI A amane prApta thAo, e pramANe jenI prAptinI icchA kare che te sukha kahevAya che. 2. iSTasAdhanatAjJAnAjanyajanyecchAviSayaguNaH gulam| A amAre STanuM sAdhana che, e pramANe iSTa sAdhanatA jJAnavarDa ajanya evI je janya icchA che, te icchAnA je viSaya hAya tathA guNu hoya te sukha kahevAya. ahIM Ama samajavAnuM cheH-zabdasparzodi viSaye sukharUpa nAM sAdhana che, paNa sukha kAI bIjA nuM sAdhana nathI, kemake te sukha ja phaLarUpa che, tethI te poteja pruSTa che. evA sukhamAM lene je icchA thAya che, te sukha mAtranA jJAna vaDe ja janya che. iSTa sAdhanatA jJAnavarDa janya nathI, mATe RSTa sAdhanatA jJAnavarDa ajanya ane mane sukha thA ' e pramANe sukha mAtranA jJAnathI janya evI ane te guNa paNa che, mATe ukta lakSaNu icchA che. te icchAnA viSayabhUta sukha che, sabhave che. 2. pratita siddhAnta--je vAdIe athavA prativAdIe eka jAe ja aMgIkAra karyAM che, khIjAe aMgIkAra karyAM nathI, te arthe pratitaMtra siddhAnta kahevAya che. jema, mImAMsAnA mata viSe zabdanA nityapaNAnA aMgIkAra che, te pratitatrasiddhAnta. 3. adhikaraNasiddhAnta--je arthanI siddhi thayA pachI prastuta arthanI siddhi thAya, tene adhikaraNasiddhAnta kahe che. jema, jhukAdi rUpa kAryane pakSa mAnIne, upAdAna gocara aparAkSa jJAnacikArSIkRtivALA purUSavaDe janmava siddha karyA pachI IzvaranuM sarvajJapaNe siddha thAya che. arthAt e anumAnane AkAra AvA thAya. zu iya 3pAvAno khatta parokSajJAna cikIrSAkRtimatpuruSajanyaM, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghaTavat| " baiMkAdi kArya, upAdAna gocara aparAkSa jJAna, cikIrSA, ane kRti, e traNathI yukta evA purUSavaDe janya che; kAya che mATe; " dhaDAnI beThe. " Ane adhikaraNa siddhAnta kahe che, kemake ghaTAda kA tA kuMbhAra karI zake che, kemake tene upAdAna je mRttikA te viSe aparAkSa jJAna che, ghaDA karavAnI icchA che, 3. ahaM sukhItyanubhavaviSayaguNaH sukham / hu~ sukhI chuM e prakAranA mAnasa pratyakSa rUpa te sukha. ane kRti rUpa prayatna paNa te kare che; paNa anubhavatA je viSaya dAya tathA guNu hAya jvaNuka rUpa kA tA atIndriya hovAthI temAM Izvara sivAya bIjA kAine upAdAna gAcara aparAkSa jJAnAdi saMbhavatAM nathI; mATe evA jJAnavALA RRNukAdinA kartA prazvara te sarvanuM hovA joie. AvI rIte IzvaranuM satva siddha karyuM che, mATe e adhikaraNusiddhAnta kahevAya che. sukham -- sarveSAmanukUlatayA vedAnIyaM sukham / sarva prANIone anukULatA rUpe eNTale 4. anyecchAdhInecchA viSayatve sati bhAvatvaM pulavam peAtAnI icchAne viSaya bIjAnI icchAne adhIna na hoya evuM bhAvapaNuM te sukha. 5. sttvprinnaamruuppriityaatmkcittvRttivishessH| sattva guNanA pariNAma rUpa cittanI prIti nAme eka prakAranI vRtti te sukha. 4. aSTupagasiddhAnta--sAkSAt kulaguNaH--sukha guNu kevaLa jIvAtmAsUtramAM nahi kathana karelA anA je aMgIkAra | mAMja rahe che. e cAra prakAranA cheH (1) azrupagamasiddhAnta kahevAya che. jema mana | vaiyika, (2) AbhimAnika, (3) mAneAki viSe iMdriyapaNAnA aMgIkAra e azrupagamana | ane (4) abhyAsika. e sadhaLAM sukha siddAnta che. anitya che. sulAtoSava pramA--sukha duHkhAdine viSaya karanArI aMtarapratyakSapramA. For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yA ( 234 ) sujJiivaSayamAM huM sukhI chuM, huM du:khI chuM, ityAdi pramA. suvicAraNA ( jJAnabhUmiH ) - gurumupasRtya vedAntavAkyavicArAtmakazravaNamananAtmikAvRttiH gurUnI pAse jaine vedAnta vAkyanA vicArarUpa zravaNa mananarUpa vRtti. suSuptinA prat-mumulyavAAM sAsthiI pulAbarAvRtti ( cananta vRddhattva gulamarmavAkRmiti pAmaze: sa| suSupti avasthAmAM je sukhAkArI vRtti thAya che ( eTale suSuptimAMthI jAgyA jAgyA pachI jAgelAne huM sukhathI dhye.' evuM je sukhanuM smaraNa thAya che) te suSupti jAgrata kahevAya. suSuptisuSuptiH - suSuptyavasthAyAM yA tAmasI vRttiH ( yadanantaraM gADhaM mUDho'hamasvAptamiti praamo: ) sA / je tAmasI cittavRtti ( eTale huM gADha nidrAmAM dhyeA, me" kAMi jANyuM nahi evuM jAgyA pachI smaraNa thAya che) te suSuptisuSupti kahevAya. sUkSmabhUtAni--pratyakSa vyavahArane yAgya evAM sUkSmabhUta. 5 | sUkSmazarIram - liGgazarIram -- apnyciiktamUtAryam / apaMcIkRta pAMca bhUtAnuM kA te sUkSmazarIra athavA liMga zarIra kahevAya che. 2. hagagocaratve sati kAraNadehabhinnatvam / draSTithI na dekhAya evuM hAine je kAra zarIrathI bhinna hoya te zarIra sUkSma zarIra ke liMga zarIra. suSuptisvapnaH --- suSuptyavasthayAM yA rAjasI vRtti: ( yadanantaraM duHkhamahamasvApsamiti prabuddhasya parAmar: ) sA / suSupti avasthAmAM je rAjasI vRtti ( eTale jAgyA pachI ' mane sArI uMdha AvI nahi--duM duHkhamAM uMdhyA ' evuM je smaraNa thAya che) te suSuptisvapra. suSuptyavasthA - saMprasAdAvasthA - jAmat svomayame prame parameti dviviSavaijJAmimAnanivRttidvArA vizeSavijJAne paramAtmA cA yuddhe: ALabhanAvasthiti:| jAgrata ane svama bannenAM bhAga ApanArAM karmAM virAma pAmyA pachI sthUla ane sUkSma banne dehanuM abhimAna nivRtta thAya che. te vakhate buddhinuM vizeSa vijJAna paNa uparAma pAme che, ane buddhi peAtAnA kAraNa ajJAna rUpe rahe che, te suSupti ene saprasAda paNa kahe che. suda-RtyupAmanapeAvArI / upakAranA badalAmAM upakAranI apekSA rAkhyA sivAya upakAra karanArA te ' suhRd' kahevAya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtram - alpAkSaratve sati bahvarthasUcakatvam / thaDA zabdamAM ghaNA ane sUcavanArUM (vAkaya) 2. zrapAkSaramamaM i, ( nyAyavata ) sAravadvishvtomukhm / astobhamanavadyaM ca sUtraM sUtravidA viduH // 1 // je vAya theADA akSarAvALuM, sa Mdeha rahita, (nyAyavALuM athavA) sAravALu, sa taraphathI artha thaI zake evuM eTale ekaja ate uddezIne kaheluM chatAM tevA tevA badhA prasaMge lAgu paDe evuM, rekANu vagaranuM . ane doSa rahita hoya tene sUtra kahe che. sUtrAtmA--hiraNyagarbha; samaSTi sUkSma zarIra. kapaDAMmAM sUtranI peThe sRSTimAM satra vyApaka hAvAthI sUtrAtmA kahevAya che. sAdaH-vacanu vyApAravizeSaH / utpatti karavAne anukULa evA amuka vyApAra. priyam be prakAranI sRSTi : (1) : yugapat eTale ekadama sRSTinI utpatti thavI te; ane (2) krama sRSTi eTale mAyA, mahattattva - ahaMkAra, paMca mahAbhUta, tyAdi krame STi thavI te, athavA, dRSTisiSTa ane sRSTi, evA paNa e prakAra che. (te te zabda e) sevA - sarvabhAvenAcAryAMnukUlakAram / saMpUrNa` bhAvathI AcAryane anukULa hoya tema karavuM, te sevA. sopAdhikabhedatvam - upaadhisttaavyaapysttaa-vam / jenuM sattAvALA hevApaNuM ( eTale astitva) upAdhinuM sattAnuM vyApya hAtha che. te sApAdhikabhedava kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 23pa ) sopAdhikabhramaH-upAdhisatAnirUpaNAdhI- svAmaH- arthazanyatve sati uccAraNamAtra- nibaLA je bhrama adhikAnanuM jJAna thayA | gautvamA jemAM artha kAMI heya nahi, chatAM paNa nivRtta thato nathI, te pAdhika | ema chatAM uccAraNa karavuM eja jemAM projana bhrama kahevAya che. ( arthAta "A bhrama che" | heya che evA akSarAdi. jema, sAmavedamAM ema jANyA chatAM paNa upAdhi cAlu rahe gAnanA svara paripUraNArtha je arthazAnya zabdo tyAM sudhI bhrama paNa cAlu rahe te sopAdhika | Ave che te. jema, "zudA ' vagere. bhama.) e be prakAra che: (1) bAhya- stotra -pitAnA guNa prakaTa karavA te. pAdhikazrama ane (2) AMtarase pAdhika zrama. | 2. samUha. 3. yajJa. 4. stuti. 5. dhana. 6. (1) bAhya pAdhika bhramaA mastaka. 7 ghAsa ke dhAnyanA cheDa. 8. bhA. jama upAdhine lIdhe thayelo hoya che. jema, | ratha8ma-taravAnaparAdhiviSaya; rAtA kUlarUpa upAdhine lIdhe saphaTikamAM rAtA- te te vyavahArathI utpanna thate zabdanA bedhane paNuM dekhAya che, te bAhyapAdhaka zrama che. | | viSaya heya te. (2) AnarasoyAdhika zrama-karma | sthAnasvAmikAnIdhAnA hiti: rUpe pariNAma pAmelI avivAnA kAryarUpa | pitAne abhiprAya samajavAne anukULa sthiti. hevAthI kartApaNAne bhrama, e AMtarapAdhika 2. sannidhivizeSarva enim (mImAMsane bhrama jANo. mate ) amuka prakAranI samIpatA te sthAna. ttirI -baddhamAgane trIjo anu sthAyitva -dhivRttitvamAM ghaNuM thAyI. tenuM mAnavuM ema che ke bAhya padArthonuM kALa sudhI rahevApaNuM-sthirapaNuM-kAupaNuM. astitva to che, paNa te pratyakSa thatuM nathI; vijJAnamAM tenuM pratibiMba paDe che tethI tenuM sthitaprajJa:-huM brahma chuMevuM jJAna calAyamAna thatuM nathI, te purUSa sthitaprajJa anumAna thAya che. arthAta triAMtika bAhya kahevAya. arthanuM astitva te mAne che, paNa te padArtho kevaLa anumiti jJAnano viSaya che ema sthitisthaapk:-pRthiviivRttivRttimnovRttymAne che. vRttisaMskAratvavyApyajAtimAn sthitisthApakaH / stuti - pujAcanam ! koI padA- pRthvImAM rahenArA guNamAM rahenArI tathA manamAM thadimAM guNanuM AropaNa karIne tenuM kathana rahenArA padArthomAM nahi rahenArI, tathA karavuM te stuti. saMskAratva jAtinI vyApya je te sthiti(2) guNaniSThapuorfmadhAma ! guNavALAmAM sthApakatva) jati che, te jAtivALA guNa rahelA guNanuM kathana te stuti. sthitisthApaka kahevAya che. arthAta, pRthvImAM stutyarthAta-sAkSAdigaya karAMsA rahenArA sthitisthApaka guNamAM sthitisthAvAvacam vidheya arthanuM sAkSAta prazaMsA | pakatva jAti samavAya saMbaMdhathI rahelI che karanAruM vAkya. mATe te pRthivIvRttivRtti kahevAya che; vaLI te stotramu-sAmAnaviziSTavAi juNAma | sthitisthApaka guNa manamAM raheto nathI, dhAnam sAmagAnayukta maMtraprakaraNa-jemAM (dravya-| mATe te sthitisthApakatva ati manamAM rahenArA devatAdinA) guNanuM kathana kareluM hoya che te. vegAdimAM avRtti (na rahenArI) paNa che 2. sAmAnyataH kaI paNa devAdinI | e sthitisthApakatva jAti saMskAratva jAtinI stutinA ka. vyApya paNa che. ("sthitisthApaka saMskAra For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (236 ) zabda juo.) evI sthitisthApakatva jAti , 2. siddhivimana ri sUrisamavAya saMbaMdhathI sarva sthitisthApakamAM rahe | pivchImArahetunaH : sAMsiddhika dravyatvathI che, mATe ukta lakSaNa saMbhave che. bhinna hAine cUrNadinA piMDIbhAvane hetu je sthitisthApadlA -ApUrva- guNa te sneha kahevAya che. janatA pUrve je hoya tevo saga 3. jaletarasamavetAttijalasamavetavRttiguNatva. utpanna karanArI kriyArUpa karmane hetu te | cAgAvyAkhyAtimAna H jaLathI bhinna sthitisthApaka saMskAra. ] pRthvI AdikaviSe samaveta vastumAM na rahenArI, tathA jaLaviSe samaveta vastumAM 2. anyathA karelI vastunI pUrve hatI ! rahenArI, guNatva jAtinI vyApya jAtinI tevI sthiti karAvanAra saMskAra te sthiti avyApya evI je jAti che, te jAtivALA sthApaka saMskAra kahevAya che. jema, jhADanI guNa te sneha kahevAya che. have rane haguNa kevaLa DALI, dhanuSya, netaranI soTI, ityAdi. jaLamAtramAM ja rahe che, jaLathI bhinna pRthvI sthitaprajJA-cogAbhyAsathI jeNe citta | Adika dravyomAM raheto nathI. evA neha vaza karyuM che, evA manuSyanI buddhi niraMtara ! guNamAM rahenArI je smahatva jAti che, te bahAnuM ciMtana kare che tyAre te jJAna sthira- | jaLathI itara pRthvI Adika dravyo viSe samata prajJA kahevAya che. gaMdhAdi guNomAM avRtti che, tema jaLamAM zUrAtatvama-pacItavamUtaye ! samavAya saMbaMdhathI rahelA sneha guNamAM vRtti tti TAvaraTyUnA paMcIkRta paMcabhUtanuM kArya ! (rahenArI) che, tathA guNatva jAtinA vyApya hAIne je netrathI jaNAya evuM hoya che te | rUtvAdika jAtionI avyApya che. evI zarIra skUlazarIra kahevAya che. | snehatva jAti sarva snehamAM rahe che, mATe 2 zukrazoNitanimitatve sati asthyAdi 'snehanuM e lakSaNa nirdoSa che. samurAcavA vIrya ane raktathI baneluM heIne 4 ne sparzate vare avaLe mANekavi jJA je hADakAM vagerenA samudAyarUpa heya te sthUla catra vAtarakaM kaH ti jagyA nA zarIra. sthUla zarIra cAra prakAranAM hoya che. jenA darzana, sparzana, zravaNa ke bhASaNathI (1) jarAyuja, (2) aMDaja, (3) svadeja, ane ! jyAM aMtaHkaraNa kare che tene sneha kahe che. (4) ubhijaja. (bIjuM lakSaNa mAtra pahelA daLada-sneha guNaH (1) prakRSTa neha be prakAranAM zarIrane ja lAgu paDe che.) ane (2) apakRSTa sneha, evA be prakAravALe raghurabhUtAna-paMcIkaraNapaNAne pAmelAM 1 che, tathA te eka jaLamAMja rahe che. temAM je pAMca mahAbhUta che, te bhUla bhUte kahevAya tela vageremAM rahelA jaLamAM te prakRSTa sneha che. e sthUlabhUte apaMcIkRta sUkSmabhUtone rahe che ane kUvA vagerenA jaLamAM te apakRSTa tAmasa aMzamAMthI upajelAM che. sneha rahe che e sneha paramANurUpa nitya -jUrNaviSiNImAtuna: naiH | jaLamAM nitya hoya che ane caNukAdika anila jaLamAM anitya heya che. cUrNa dhULa, Adika dravyone piMDIbhAva (goLI banAvavApaNuM) karavAmAM upayogI je :-cakSarabrAhyatraprAivRttitvavyAsoga vizeSa che, te sayoga vizeSarUpe pragatimA H cakSu indriyavaDe agrAhya piDI bhAvanA nimitta kAraNarUpa je guNa che, tathA tapha IdriyavaDe grAhya evI vastumAM tene sneha kahe che. || rahenArI-guNatva jAtinI vyApya jAti For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (237) (sparzatva), te jAtivA guNa sparza 2. ti maNicca mavacAritti kahevAya che. mArA jenA vaDe artha TiI nIkaLe che 2. nimAtrAghoguNa: svarA je | eTale khullo thAya che, tene pheTa kahe che. guNa mAtra vapha Idriya vaDe ja prahaNa karI | 2. arthanichaviSayatA nakAzimara TakA zakAya che te sparza. arthamAM rahelI (zabdanI) viSamatAne hetu je guNa:-sparza guNaH (1) zIta, (2) | (zabdanuM) zaktimAnapaNuM te pheTa. uSNu ane (3) anuggAzIta, ema traNa mathuna-koi paNa strIne pitAnA prakAranA hoya che; tathA te pRthvI, jaLa, teja | manamAM bhAgya tarike ciMtavana te. ane vAyu, e cAra drAmAM rahe che. temAM, mAritti-vedAntIonA mata jaLamAM zIta sparza rahe che; tejamAM uSNa pramANe ghaTatva jAti viziSTa ghaTa vyakti sparza rahe che; ane pRthvI tathA vAyumAM anu viSe je zakti kathana karI che. te arthAta SNazIta sparza rahe che. e sparza paramANu rU5 jAti viziSTa vyakti viSayaka padanI zakti nitya jaLamAM, tathA nitya tejamAM, tathA \ te "smArikAzaktikahevAya che. paramANu rUpa nitya vAyumAM nitya heya che; smRtiH-saMskAramAtrajanyaM jJAnaM smRtiH| anyatra anitya hoya che. saMskAra mAtra vaDe janya je jJAna che te jJAna spaSTabrahmaliGgakatvama-viSayavAkye brahma smRti kahevAya che; jema, pUrve anubhava karelAM patiyA nitAivavA viSaya rU5 zruti mAtApitAdikanuM, "te mArI mAtA hatI, te vAkayamAM "A vAkya brahmanuM pratipAdaka che' mArA pitA ' e prakAre manuSyane anubhavaema jaNAvanAruM brahmanuM liMga hoya ane tethI | janya saMskArathI kALAtaramAM smaraNa thAya che. e liMga brahanA dharma rUpe spaSTa pratIta thatuM e smaraNa ane smRti zabda ekaja arthanA heya te vAkaya spaSTa brahmaliMgavALuM kahevAya. vAcaka che. sarvi-prakaTa thavuM; anubhava thavo; manamAM 2. anubhUtaviSayAdhikAnavagAhi jJAnam / samajavuM te. anubhavelA viSaya karatAM adhikane viSaya na sphuTatvam-tadviSayakajijJAsAnadhInaprati karanAruM jJAna, te smRti. viSacava je viSayanuM jJAna te saMbaMdhI 3. pramAkaraNAjanyatve sati sNskaarjnyjnyaanm| jijJAsAne adhIna na hoya (arthAta te sama pramAnuM karaNa je netrAdi pramANa vaDe je javAmAM kAMI pUchavApaNuM na rahetuM hoya) tevA jJAna utpana na thayuM hoya, paNa saMskArathI jJAnanuM viSayapaNuM te phuTava. upajayuM hoya te jJAna smRti kahevAya che. sphoTa:-varNAtiriko varNAbhivyaGgyo 'rtha | 4. 30mUtasaMvamAtranAthe nim uddabhUta kahyA nityAraH raDA padamAM rahelA ! (prakaTa thayelA ) saMskAra mAtrathI ja utpanna varNo vaDe abhivyaMgya evo ane varSothI thayeluM jJAna te smRti. bhinna arthane jaNAvanAra nitya zabda tene 6. nirAlumUtArtha -dhaNa vakhata Ta kahe che. arthAta padamAMnA varSothI ke | pahelo anubhava karelA arthanuM smaraNa karavAnI varNa samudAya rU5 padathI padano artha samajAte | zakti te smRti. nathI, paNa varNa ke varNasamudAyamAMthI vyaMjanA | tirAtri-dharmazAstravetAryA - zakita vaDe artha phuTa thAya che, tene "sphoTa' | WpUrva nirta zAstramA vedanA arthanuM prathama kahe che, evI vaiyAkaraNanI mAnyatA che. smaraNa karIne pachI te uparathI raceluM zAstra. For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( 232 ) 2. RSipraNItatve sati vedAryAnubhavajanyatve sati vaivAryAMnu je graMtha RSioe racekSe hAya tathA vedanA anubhavathI utpanna thayeluM hoya, temaja vedanA arthanA anuvAda karatA hoya te smRti. jema, manusmRti, parAzara smRti, vagere ene dharmazAstra paNu kahe che. yuddheya hetavaH| sAdasya jJAna, adRSTa, ciMtA ane saMbadhInuM darzana e cAra smRtinA odhaka hetu che. jemaH-- (1) sAdRzyajJAna-cakacakatI chIpa joine rUpAnI smRti thaI Ave che; ahIM sAmyajJAna smRtinuM mAdhaka thAya che. (ra) adRSTa bAlakane stanapAna zodhe che; emAM aSTa smRtinuM udbAdhaka che. bhUkha lAgatAM (3) ciMtA ( ciMtana )--bhUlI gayelA zlokAdine saMbhArI kADhavAne tenuM ciMtana karavAmAM Ave cheH ahIM citA smRtinI uddeAdhaka che. (4) sa'badhIdAna--bApa dIkArAne sAthe joyA pachI ekalA dIkarAne dekhIne ApanI smRti thai Ave che; ahIM saMbaMdhI dRna smRtinuM udbedhaka che. svAta majHstrAvathayaiH chUtA mevaH / agInA aMga sAthe ke avayavIne avayava sAthe je bheda te. jema, vRkSane peAtAnAM patra, puSpa, DALAM, vagere sAthe je bheda che, te svagata bheda kahevAya che. 2 TeALAmAvasatajJAnasAmagrInanyatvam / doSanA abhAvavALI jJAnanI sAmAnya sAmagrIthI janya hovApaNuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 vijJAnasAmagrIjanyatve sati tdtirikthetvvacam / jJAnanI sAmagrIthI janya hAIne tenAthI bhinna hetuevaDe je ajanmapaNuM te svataH utpattikatva. svatantraH - kartRmakartumanyathA vA kartuM samarthaH / phAi kAya karavAne athavA na karavAne athavA karalAne bIjI rIte karavAne je sama DAya te svataMtra 2. kArakAntaravyApArAnadhInatve sati kaarvarSa svatantram / khIjA kArakAnA ( kartAdi vagere cha kArakamAMthI kAinA ) vyApArane AdhIna na heAIne pAte kAraka hoya te svataMtra 2. dhRtarAvAAnabIna cApAvavam bIjAnA vyApArane adhIna na heAI ne je vyApAravALu hovApaNuM te svataMtrava. svatantroccAraNam - anydiiysvaarthtaatpyecAraLanInevALaC 1 khIjAe pAtAnA uccA raNamAM je arthanI kalpanA karI hoya te anA tApavALA uccAraNane AdhIna na rahIne je uccAraNa karavuM te. svatAgrAhyAtma - yaavtsvaashrygraahkpraathtvam / prabhAta dharmanuM AzrayabhUta je pramAjJAna che, te pramAjJAnanA jeTalA grAhaka che, temanAvadhu pramAtvamAM je prAdyatA che, eja e . pramAvamAM svagrAhyatA che. jema,--prabhAva AzrayabhUta A dhaDe ' evuM vruttijJAna che. te vruttijJAnane grahaNu karanArUM sAkSI caitanya che, te sAkSI caitanyathI vRttijJAnanI peThe pramAtvanuM paNa grahaNa karAya che. eja te pramAtvamAM svata utpattikatvam-svataH praamaannyvaadanumAvALAnapekSajJAnasAmagrIgacavam / AsvatAmrAlatA che. gaMtuka bhAvarUpa kAraNAnI apekSA rAkhyA vinA jJAnanI sAmagrI (hetuo) thI je janmapaNuM te svatautpattikava athavA svataHprAmANyavAda kahevAya che. 2. doSAbhAva shkRtyaavtsvaashrygraahksaamgriimAghavam| doSanA abhAva sahita ( athavA dAnA abhAva hoI te ) pramAtva dhamanuM Azrayamruta je pramAjJAna tenI grAhaka sAmagrI (sAkSI) vaDe je pramAlanuM grAhyapaNuM te svatAmAhala. For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. mAnavAhakasAmagrIjanyamahaviSayavAra / zAna- svapnasuptiH -jAprahazAyaryA vaktumazakya nI rAhaka sAmagrIthI janya evuM grahaNanuM ! sviAnumate tat madhupuriyuktiA viSayatva (eTale grAhyatva) te svatAprAghava. | jAgyA pachI (vismRti Adi kAraNathI) svataH mAtra mArAmAravA - kahevAne azakya evuM je kAMI svamamAM anuzanisAmAnyanAmanI kathA Agatuka evA ! bhavavAmAM Ave che, te avasthA svamasaSaNi bhAvarUpa kAraNanI apekSA vagara jJAnanI kahevAmAM Ave che. sAmAnya sAmagrIthI janyatva te svataH pramA. svapnasvapnaH-svapne'pi svapno mayA dRSTa . | kRti vRddhiH svamamAM mane vaLI bIjuM svama svataHpramANam-anyapramANanirapekSasvArtha AvyuM evI buddhi thAya che te. benisamartha bIjA pramANunI apekSA rAkhyA sivAya pitAnA arthano bodha karavAnuM svapnAvasthA-indriyAjanyaviSayagocarApaye sAmarthya te svataH pramANa, jema, veda vAkaya lAntiH pacavA Idriyo vaDe grahaNa karavAne ayogya evA viSayone aparokSapaNe (pratyakSasvataH pramANa che, kemake temAMnA arthane sAbIta paNe) viSaya karanArI evI aMtaHkaraNanI karavAne bIjA pramANanI apekSA nathI. (juo | pUrva mImAMsA a. 1 pA. 1). vRttinI avasthA te svamAvasthA svatvam-zAstrasammatayatheSTaviniyogAItvam / 2. jAgrabhAgapradakapirame sati indriyoparame jApradanubhavajanyasaMskArodbhUtaviSayatajjJAnAvasthA / zAstramAM kahyA pramANe pitAnI icchA mujaba padArthanI jinA karavAne (padArthanuM) regya jAgrata avasthAmAM bhoga ApanArAM karma virAma pAme chate ane ikiye paNa pitAnA paNuM te svatva. viSayone grahaNa karyAthI virAma pAme chate, svadhA-pitruzena TrasyA, pitaone jAgratanA anubhavathI utpanna thanArA saMskAraudezIne dravya (puSpapatra annapAnAdi) arpaNa vaDe udbhUtarUpavALA viSayo tathA temanuM karavuM te svadhA. jJAna je kALe thAya che te avasthAne svamAsvapanA -svae mitrAhimAdi sva vasthA kahe che. mAM mitra vagerenI mulAkAta thavI te 3. prabodhAbhAvatve sati mithyAvastudarzanam / svama grata, jAgrata avasthAno abhAva heine mithyA nAnakU-purI tat nAmanI sUkSma vastunuM darzana te sva. nADImAM mana sthita thAya che tyAre suSupti 4. viparita navamaFI vastunuM viparita thAya che; ane purItatamAMthI bAghadezamAM mana darzana thavApaNuM te svama. sthita thAya che tyAre jAgrata thAya che; paNa racAvamu-travavaMta gAyapurItata deza tathA bAhyadeza e bannenA saMdhi | prArakAratva pitAnA sajAtIya prakAza viSe mana sthita thAya che, tyAre svama thAya | vaDe jene prakAza karavAnI jarUra rahetI nathI che. e svapra puNya pAparUpa adaSTa vizeSathI te svaprakAza athavA svayaM jyoti kahevAya. paNa janya hoya che, tathA jAgrata samayanI | ( ahIM badhe jJAnarUpa prakAza samajavo.) khAsa ciMtA (ciMtana)thI paNa janya hoya che, 2. phutAra sati saMviSiA vA tema vAta, pitta, kapharU5 dhAtu doSathI paNa | sati prAmAsvA bIjA kazAthI je prakAza janya hoya che. (ene (svamAnane) mAnasa karavA yogya na hoya, tema saMvita nAme viparyaya jJAnamAM samAveza thAya che. ) jJAnane paNa je viSaya na hoya, ema chatAM For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ra40) te prakAzamAna hoya, te svaprakAza athavA [ rahelA daMDamAM che, tema jaMgalamAM rahelA svayaMti jANa kaMDamAM paNa che. evI rIte jagalanA daMDamAM rU. vyavahAre sthAtirivAvivanakSatva rahelA kAraNutAvacchedakadaMDatvadharma, e daMDatvapitAnA vyavahAramATe pitAthI bhinna bIjI ! dharmavALA hevApaNuM, e ghaTanI svarUpa yogyasavitanI jene jarUra hatI nathI te svaprakAza. varUpa kAraNutA che. 4. bhavedyatve sati aparokSavyavahAra yogytvm|| svarUpalakSaNam-svarUpaM sat vyAvartakam / phalabAptine aviSaya heIne je apakSa je lakSyanuM svarUpa bhUta heine lakSyane anya vyavahAranuM yogyapaNe te svaprakAzad. padArthathI bhinna karI batAve che te svarUpa 5. acAnavamAca sati (ti|i lakSaNa jema, pRthvItva e pRthvInuM svarUpa lakSaNa sAvamAravam je bIjAthI prakAzya na che. have jati ane vyakitanuM tAdAmya heya hedane pitAthI bhinna sarvanuM avabhAsaka che, mATe pRthvIva jAtinuM paNa pRthvI vyakita (prakAzaka) hoya te svaprakAza. sAthe tAdAmya che, ane te sAthe ja jalAki svabhAva-tanirapekSa vasucam vastunA itara padArthothI pRthvIne bhinna karI batAve che, je svarUpamAM bIjAnI apekSA hoya nahi evuM | mATe mATe pRthvItva e pRthvInuM svarUpa lakSaNa che. varatunuM svarUpa. 2. itarAnirUpyaM lakSaNaM svarUpalakSaNam / 2 banmAntara dhamadhamadi zubha lakSya padArtha sivAya bIjA kazAthI jenuM pUrva janmamAM karelA dharma ke adharma AdinA | nirUpaNa thaI zake nahi te svarUpa lakSaNa zubha ke azubha saMskAra te svabhAva. kahevAya che. svara:-kAkvAdikRte varNAAccAraNadhvanivizeSaH rU. have akSI vA athavA lakSyanuM prazna pUchavA vagere mATe varNa vagerenuM uccAraNI svarUpa eja jenuM lakSaNa hoya te jema, karavAmAM amuka prakArane dhvani (avAja) | "sacAnAnanAH "satya, jJAna, ane AnaMda" karavAmAM Ave che te svara. e brahmAnuM lakSaNa che ane brahmanuM svarUpa paNa (2) bucanattaramAvI caH rAjhuLanAma | teja che. svato rajayati zrotRcittaM sa svara ucyate // 1 // -saMga saMbaMdha tathA (gAna vageremAnI) atinI pachI je raNukArA samavAya saMbaMdha, e banne saMbaMdha bane je zabada thAya che ane je sAMbhaLanArAnA ! saMbaMdhIothI bhinna hoya che, paNa je saMbaMdha manane raMjana kare che te ravara. bane saMbaMdhIothI na hotAM bemAMthI 3. vyAkaraNamAM ar pratyAhAramAM eka svarUpa hoya te svarUpa saMbaMdha makArAdi pratyeka ravara kahevAya che. kahevAya. TuMkAmAM - ga ane samavAya svaraH-vivAda vagara; nirvivAda. | sivAyanA bAkInA tamAma saMbaMdha te svarU5 svAyattatA-vaLatAvache saMbaMdha kahevAya che. jevA ke-kAlika saMbaMdha, pavaravuM rAtvim kAraNutAne ava- dezika saMbaMdha, vizeSaNatA saMbaMdha, vizeSyatA dika je dharma che, te dharmavALA hevApaNuM, saMbaMdha, pratiyogitA saMbaMdha, anuyogitA te svarUpa yogya kAraNutA kahevAya; jema, saMbaMdha, AdhAratA saMbaMdha, AdheyatA saMbaMdha, kuMbhAranA cAka pheravavAnA daMDamAM ghaTanI kAraNatA | viSayatA saMbaMdha, ityAdi. che, te kAraNatAno avachedaka dharma daMDava che, { 2. sAntaLa viziSTa pratItijanonArAnA te daMDatva dharma jema kuMbhAranA hAthamAM | yathA mUta ghaTe nAstAcArI ghaTAmAvarmitanA For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org (241 ) ananya: capalambasayeAga saMbaMdha ane samavAya sabaMdhavaDe viziSTa pratIti utpanna karavAnuM ayeAgyatva. jema, '* pRthvI upara dhaDA nathI' e vAkyamAM ' ghaTAbhAva' te pRthvI sAthe samavAya sabaMdha nathI ke sayeAga saMbaMdha pazu nathI, ema chatAM saMbadhanI pratIti tA thAya che mATe e svarUpa sabaMdha che. 3. pratiyogyanu yogyanyatarAtmakaH sambandhaH / pratiyeAgI ke anuyAgI emAMthI game te ekanA saMbaMdha. jema, uparanA ja udAharaNamAM dhaTAbhAvanA pratiyeAgI ghaTa che, ane bhUtala anuyAgI che. ghaTAbhAvanA sabaMdha te emAMnA eka eTale anuyAgI bhUtala sAthe che mATe te svarUpa saMbadha che. | svAdhyAnaH-adhiSThAnane adhyastanA svarUpe bhAsa thavA te. jema, doraDImAM sApane adhyAsa, tathA AtmAmAM anAtmAnA abhyAsa e svarUpAdhyAsa che. ( AtmA pAramArthika vastu che, mATe tenA svarUpAdhyAsa DhaMtA nathI. ) sva siddhi:--pakSamAM hetunuM na DevuM te svarUpAsiddhi. | svarUpAsiddho hetvAbhAsaH - pakSAvRttirhetuH hrasiddhaH| je hetu peAtAnA pakSamAM rahetA nathI te svarUpAsiddha kahevAya che. jema, " zaddhe 31 66 guNaH cAkSuSatvAt rUpavat / zabda guNu " / havAne yAgya che, cAkSuSa hovAthI-arthAt cakSu iMdriyajanya cAkSuSa pratyakSanA viSaya hovAthI rUpa guNanI peThe. " A anumAnamAM cAkSuSatva rUpa hetu zabda rUpa pakSamAM vatA ja nathI; kemake zabda cakSu iMdriyajanya cAkSuSa pratyakSanA viSaya hAtA nathI, paNa zabda te| zrotra iMdriyajanya zrAvaNa pratyakSanA ja viSaya hoya che; mATe cAkSuSatva rUpa hetu zabda rUpa pakSamAM avRtti hovAthI svarUpAsiddha kahevAya che. A svarUpAsiddha hetunuM jJAna parAmanuM pratibaMdhaka thAya che, mATe e hetvAbhAsa kahevAya che. e svarUpAsiddha hetu (1) zuddhAddhi, (2) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAgAsiddha, (3) vizeSAsiddha ane (4) vizeSyAsiddha, ema cAra prakAranA che temAM-- (1) zuddhAsiddha--je hetu peAtAnA pakSamAtramAM svarUpathI rahetA nathI, te hetu zuddhAsiddha kahevAya che. jema uparanA udAharaNamAM hele cAkSuSatva hetu zabda mAtramAM svarUpathIja rahetA nathI, mATe e cAkSuSatva hetu zuddAsiddha kahevAya che. ane (2) bhAgAsiddha--je hetu potAnA pakSanA eka bhAgamAM tA rahe che, ane eka bhAgamAM nathI rahete, te hetu bhAgAsiddha kahevAya che jema- pRthvAtyaghavAra: mALavo niyAH dhanyavaravAr ''-" pRthvI, jaLa, teja, vAyu, e cAra jUtAnA paramANu nitya che, gaMdha guNavALA hovAthI. " A anumAnamAM pRthvI Adika cAre bhUtAnA paramANu pakSa che, te sa pakSamAM gadhavattva hetu rahetA rahetA nathI, paNa kevaLa pArthiva paramANue viSeja e gadhavattva rahe che. mATe te sa paramANurUpa pakSanA jalAdi paramANu rUpa eka bhAgamAM avRtti hovAthI e gaMdhavattva hetu bhAgAsiddha kahevAya che. For Private And Personal Use Only : (3) vizeSaNAsiddha-je hetunuM vizeSaNa pakSamAM avRtti hoya te hetu vizeSAsiddha kahevAya che. jema, 4 vAyuH pratyakSa rUpavattve sati sparzavAda, SaTavat / "--" vAyu pratyakSa havAne yAgya che, rUpavALA hAine spa guNavALA hovAthI, ghaDAnI peThe. A anumAnamAM rUpavattva viziSTha spavattva hetu che. temAM vAyurUpa pakSa viSe jo ke 'spavattva ' vizeSya teA rahe che, paN rUpavattva vizeSaNu rahetuM nathI, ane jayAM vizeSaNA abhAva hoya che, tyAM vizeSaNa viziSTatA paNa abhAva hAya che. mATe e rUpaviziSTa spavattvarUpa hetu vizeSAddhi kahevAya che. (4) vizeSyAsiddha-je hetunA vizeSyabhAga pakSamAM rahe teA nathI, te hetu vizeSyA-
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 24 ) siddha kahevAya che. jema, upara kahelA ! moTe mazya joine bIjA purUSa prati kahyuM anumAnamAMja "vi ti, pavaravAhU' | ke "nAthAM vepaH"--"gaMgAmAM ghoSa (gauzALA sparzavALo hoIne rUpavALo che tethI" evI | e vacana sAMbhaLIne zrotA purUSa gheSa padanI rIte sparzavatva viziSTa rUpavatva hetu rAkhavAthI maDhyamAM lakSaNa kare che, te svArasika vAyu rUpa pakSamAM rUpavatta vizeSyane abhAva lakSaNa kahevAya che. hevAthI AkhA viziSTa hetune paNa abhAvaja svArthAnumAnam-nyAyAprayojyAnumAna thaze. mATe e sparzavatvaviziSTarUpavatva hetu sarvAnumAna | nyAya vaDe ("nyAya' zabda vizeSyAsiddha kahevAya che. | juo) ajanya je anumAna, te svArthInu- pAkAraka sannAlyo. bhAna kahevAya che arthAta-purUSanI anumitinA - pradhAnapAdhanADyAvihRAASA - hetubhUta svArthanumAna pratijJA vagere pAMca #AratamAM pradhAnakarma (aMgI kama)nA sAdhana- vAkanA samudAyarUpa nyAyavaDe janya hetuM rUpa dravyAdi tene saMskAra Apa ityAdi je nathI; paNa e purUSa poteja pAkazALA vagere aMgabhUta karma, te dvArA pradhAna karmane je sthaLethI dhUmarUpa hetumAM agnirUpa sAdhyanI upakAraka thAya che, tene svarUpe pakAraka aMga | vyAptino nizcaya karIne, te pachI kaMIka kahe che. ene ja sannipApakAraka aMga paNa vakhate parvatAdika pakSamAM dhUmarUpa hetune joIne kahe che. jema, jJAna sAdhana aMtaHkaraNa-saMskAra e vyAptinuM smaraNa kare che. tathA parAmarza dvArA nikAma karmanuM anuSThAna te paNa ! (" parAmarza' zabda juo.) jJAnavALA sapikAri kahevAya che. thaIne parvatAdika pakSamAM agniviSayaka anuvAtatatva cItam svIkAra karavApaNuM. mitivALo thAya che. A svArthInumAnanI rIti che, svAdhyAya--gurU pAsethI grahaNa karelA kavArthanumati -svarA cAra tatvapitAnA vedAdinuM paThana, re praNavAdi, nantara vyApacaya: bIjAnA upade vinA maMtrane ja5. prathama pitAne vyApya (hetu) nI pratIti svAdhyAyatva-rAvASyanatvama || thayA pachI vyAptijJAnAdikathI je vyApaka vedanI je zAkhAnu pitAnA kuLamAM paraMparAthI ! (sAdhya) nuM jJAna thAya che te svArthanumitiadhyayana cAlatuM AveluM hoya tene " sva- jema, dhama ane agninA sahacAra rUpa vyApti zAkhA' kahe che. evI svazAkhAnA vedanuM jJAnavALo mANasa parvatamAM vyApya (dhUmADA) adhyayana te svAdhyAya kahevAya che, je praNa- 5 ne joine anumAna kare ke " parvatamAM vyApaka vAdi baMne je japa te paNa svAdhyAya ! ( agni) che, dhuma dekhAya che mATe, rasoDAnI kahevAya che. peThe'. A svArthanumiti che. svArikA -saghaLA lokone sAdhAraNa; svAda-vena riyAlArA devatAne saghaLA lokone game tevuM. jema ke sArA udezIne hutadravyanuM arpaNa karavuM te zabdano prayoga karyo hoya ane te badhAne svIkAra:-avazya vicAra vAparaHA. game tevo hoya tyAre te "svArasika" kahevAya. je pitAnuM nathI tene potAnuM che, ema vArikSAmapunAtanatatparya karavAne vyApAra. viSayamUtAni RkSaTI hamaNunA vakhatanA dvArA pANI jevA parasevAthI purUSanA tAtparyane viSayabhUta je artha che, je zarIra utpanna thAya che te svedaja kahevAya te arthamAM rahelI je lakSaNa te svArasika che. kRmi, macchara, jUo, juo, jegaDiye lakSaNa kahevAya che. jema kaI mANase gaMgAmAM | vagerenA zarIre vedaja kahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (243) | pratijJA vAkyanA jJAnathI tenuM kAraNa ( liMga) niba-(kramanaprahazabda juo.) . jANavAnI AkAMkSA thaI; e AkAMkSAnI '' nivRtti karanAra jJAnane utpanna karanAra -tti tasuNAvyithita muvaka/rA idhumADAvALo che tethI' evuM pAMcamI vibhatathatiH manamAM rahelA sukhane abhivyakta | tivALuM vAkya che, mATe e hetu che. karanArI mukhanI praphullatAdi buddhinI vRtti te harSa. ! e hetu be prakAra che -(1) utpAdaka havanam-devAjuddezena mantrapUrvakaM vahno haviH | ane (ra) zApaka. bajevA devAdine uddezIne maMtrapUrvaka agni (1) utpAdaka hetu-jema, " mATIthI hutadravya nAMkhavuM te. ghaDe thAya che.' emAM mATI ghaDAnI utpAdaka caF-vivevarArina-hetu che. ane- suNavirovirAtiHA vikRta veSa, vikRta (2) jJApaka hetu-parvata agnivALe vANu, vikRta ceSTA, vagere jevAthI je amuka | che, dhUmADAthI.' emAM dhUmADe agnine jaNaprakAranuM sukha thAya che te jaNAvanAre dAMta vanAre hevAthI jJApaka hetu che. dekhAvA vagerene hetu te hAsya. hetuvAkyam-paJcamyantaM tRtIyAnta vA divyarma -maSTirUvAranavAre pati pratipAra vana hetuvAkayA pAMcamI vaitanyam ! samASTi sUma ane kAraNa zarIra vibhakti jene cheDe hoya athavA trIjI vibhakti je mAyA te bane rU5 upAdhivALuM citanya jene cheDe hoya evuM je dhUmAdika liMganuM te hiraNyagarbha. pratipAdaka vacana che, te vacana hetu vAkya 2. sacItamUtasamaSTimArA pati kahevAya che. jema,-" ivamAna, dhUmavaralA" vaitannA apaMcIkRta bhUtanuM kArya evuM " parvata agnivALe che, dhUmADAvALA5NuM che samASTi sUkSma zarIra rUpa upAdhivALuM cetanya. tethI." emAMnA "ghUmavAta' e vacana 3. samASTi prANa. 4. sUtrAtmA. (jJAna | paMcamaeNta che tathA dhUmarUpa liMganuM pratipAdaka zaktivALAM aMtaHkaraNa ane prakriyAthI baneluM che paNa che, tethI te vacana hatu vAkaya kahevAya che. hevAthI te hiraNyagarbha kahevAya che.) hetvansaram-paroktadUSaNoddidhIrSayA puurvaakdetu-asAdhAraNa nimitta kAraNa. detu viroSaLAntarAvAnaM TuvataranA prati 2. vRttAnta pacacajo vA | trIjI ke | vAdIe kathana karelA dUSaNane dUra karavAnI pAMcamI vibhaktivALA zabda, jema. imena | irachAthI prathama kahelA hetunI TimAM je 3 ghuumaat| bIjuM vizeSaNa umerI ApavuM. tenuM nAma 2. sAviSayazInaganajavarane 1 sAdhya | havaMtara che. jema,-" rAnica: prarAkSasvAta'viSe jJAna utpanna karanAra vacana te hetu. | zabda anitya che, pratyakSa hevAthI." A 4 tijJAvAvathIgorakSA nivartaka anumAnathI vAdIe zabdamAM anitya.va siddha zAnananAmittimadAvacaa tatvamAM pratijJA karyuM, prativAdIe kahyuM ke, jAtirUpa sAmAnyamAM vAkyanA jJAnathI utpanna thayelI je kAraNanI aniyatva na chatAM paNa pratyakSatra hetu rahe AkAMkSA, te AkAMkSAnuM nivartaka je che, mATe e hetu vyabhicArI che. e deSa jJAna, te jJAnanuM janaka evuM, hetu batAva- dura karavAnA hetuthI vAdIe "jJAtimatte sati " nArI pAMcamI ke trIjI vibhaktivALuM vAkya | evuM vizeSaNa hetune joDIne "rAtimatte sati te hetu. jema-parvata amivALe che' e pratyakSasvAs' arthAta " " jAti sAmAnyavALe For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 244) Ine pratyakSa hevAthI '-zabda anitya che.) (e sarvanAM lakSaNe te te zabdomAM jovAM.) e hetu kathana karyo, tethI jAti sAmAnyamAM | vaLI asiddha nAme hetvAbhAsanA paNa traNa e hetune vyabhicAra thAya nahi. A rIte prakAra cheH (1) AzrayAsiddha, (2) svarUpasiha, prativAdIe kahelA doSanI nivRtti mATe hetu che ane (3) vyApyatvAsiddha. keTimAM je bIjuM vizeSaNa umerI ApavuM, daMtA -zikSAvarga cAvItarivaijatenuM nAma hatyaMtara che. daNDakamaNDalugharo prAmaikarAtrakRcchacAndrAyaNaparo hNsH| detramANa -niritaLAjAti- | zikhArahita, yajJopavIta, ziSya, eka daMDa e vicAryAvi de mArA anumitinuM ! ane kamaMDaLa dhAraNa karanAra, gAmamAM eka athavA anumitinA karaNarUpa vyAtijJAnanuM, rAtrI rahenAra ane kRchUcAMdrAyaNa karanAra tathA parAmarzanuM pratibaMdhaka je yathArtha jJAna te haMsasanyAsI kahevAya. che, te jJAnane je viSaya te hetvAbhAsa kahe- urdA-gANittirottara prANIonI vAya che. arthAta je hetu vyApti, pakSadharmatA. | vRtti (jIvikA ) ne cheda karavo te.. vagere sata hetunAM lakSaNathI rahita hoya, tathA 2. vidhipUrvaka prApupatiH avidhipUrvaka hetu jevo pratIta thatuM hoya, te hetu hevA- prANIne vAta kare che, eTale vedamAM ya bhAsa kahevAya che. evA hetvAbhAsathI koI | mATe je prANIonI hiMsA kahI che te sivAya paNa sAdhyanI siddhi thatI nathI. prANune ghAta karavo te hiMsA. demAgharA - hetvAbhAsa pAMca devatvapU-janakriyAviSayatvaFA tyAga prakArane che --(1) savyabhicAra, (2) viruddha, karavAnI kriyAnuM je viSayapaNuM te heya. (3) sapratipakSa, (4) asiddha, ane (5) domaDa-devonI ghaNI matra kRtArabAdhita. temAMthI savyabhicAra nAme hatyA- | prakSepa: devatAne uddezIne maMtra bolIne agnimAM bhAsane prAcIna naiyAyika "anekanika' | ghI vagere hatadravyane nAMkhavuM te hama. evA nAmathI kathana kare che. e anekanika | zrI -- amaryakAtyAtivariSabha - hetvAbhAsa vaLI traNa prakAra che-(1) sAdhA- | RLA | akAryamAM pravRttine AraMbha karatAM raNa, (2) asAdhAraNa, ane (3) anupasaMhArI. | tene aTakAvanAra je lokalAja te hI kahevAya che. 1. HU For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only