Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨૧૫) ૨. તારમિનલખ્યપ સં–તાદાભ્ય ! છે, તે જાતિવાળો ગુણ તે સંસ્કાર કહેવાય સંબંધ સિવાય અન્ય સંબંધને સંસર્ગ કહે છે. | છે. અર્થાત જીવાત્મામાં રહેનારો જે ભાવનાખ્ય
સંસાણ –તાદામ્ય ભિન્ન ઉપાધિથી ! સંસ્કારરૂપ વિશેષ ગુણ છે, તે ભાવનામાં થયેલ અધ્યાસ, જેમ, સ્ફટિકમાં રાતાપણાને ! સંસ્કારત્વ જાતિ રહે છે, માટે સંસ્કારત્વ જાતિ અધ્યાસ, છીપમાં પીળાપણાને અધ્યાસ; આત્મ વિશેષ ગુણ વૃત્તિ કહેવાય છે, અને અનાત્મામાં આત્માપણાને અધ્યાસ, પૃથ્વી, જળ, તેજ, વાયુ અને મન, આ પાંચ
વિસનમાર-થાપનામાવમિને માવઃ મૂર્ત દ્રવ્યમાં રહેનાર જે વેગ નામે સંસ્કાર અન્યોન્યાભાવથી ભિન્ન જે અભાવ છે, તે ! છે, તે વેગમાં પણ સંસ્કારત્વ જાતિ રહે છે, સંસર્ગભાવ કહેવાય છે. અર્થાત અન્યોન્યાભાવ માટે સંસ્કારત્વ જાતિ મૂર્ત દ્રવ્યવૃત્તિવૃત્તિ સિવાયના તમામ અભાને સંસર્ગભાવ કહે | કહેવાય છે. એ સંસ્કારત્વ જાતિ ગુણત્વ છે. પ્રાગભાગ, પ્રખ્રસાભાવ, અત્યંતભાવ, | જાતિની વ્યાખ્ય પણ છે. એવી સંસ્કારત્વ સામયિકાભાવ, એ બધા સંસર્ગભાવ | જાતિ બધા સંસ્કારોમાં સમવાય સંબંધથી કહેવાય છે.
રહે છે, માટે માટે સંસ્કારનું ઉક્ત લક્ષણ २. संसर्गप्रतियागिकोऽभावः संसर्गार्भावः
સંભવે છે. જે અભાવનો પ્રતિવેગી સંસર્ગ છે તે અભાવ
૨. સ્વાસ્થ ગાળમૂતાવાસાયમાનતે સંસર્ગભાવ, કહેવાય છે.
વચાન્તરપSતીતિ થઃ 1 જે પોતાના ३. तादात्म्यभिन्नसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिता.
આશ્રયને પ્રથમ ઉદ્દભૂત અવસ્થાના જેવી જમાવઃ સંસમાવડો તાદામ્ય સંબંધથી ભિન્ન
બીજી અવસ્થા પ્રાપ્ત કરાવે એ ઈદ્રિયાતીત સંબંધવાળો પ્રતિયોગી જેને હેય એવો
| ધર્મ તે સંસ્કાર. અભાવ તે સંસર્ગભાવ. संसार:-स्वादृष्टोपनिबद्धशरीरपरिग्रहः संसारः।
સં –સંસ્કાર નામે ગુણના પિતાના અદથી પ્રાપ્ત થયેલા શરીરને
ત્રણ પ્રકાર છેઃ (૧) વેગ, (૨) સ્થિતિસ્થાપક પરિગ્રહ આ શરીર હું છું અથવા આ શરીર
અને (૩) ભાવના, તેમાંથી વેગ રૂપ સંસ્કાર મારું છે એ આગ્રહ.
તે પૃથ્વી, જળ, તેજ, વાયુ અને મન, એ ૨. મિથ્યાજ્ઞાનગચાપવાસના સંસાર | એ પાંચ મૂર્ત દ્રામાં રહે છે. સ્થિતિ સ્થાપક મિથ્યા એવા અજ્ઞાનથી જન્ય સંસ્કાર રૂપી સંસ્કાર માત્ર પૃથ્વીમાં જ રહે છે; કેટલાક વાસના તે સંસાર
ગ્રંથકારોને મતે સ્થિતિ સ્થાપક સંસ્કાર પૃથ્વી, રૂ. “તૂફાને મ ર જળ, તેજ અને વાયુ એ ચાર દ્રવ્યોમાં રહ માનના સત્ત વારમાં વર્ષ સંવા નવા મત છે, અને ભાવના રૂપ સંસ્કાર કેવળ છવા+ ૧ જ્ઞાતા, જ્ઞાન અને સેય ભોક્તા, ભાગ્ય ભામાં જ રહે છે, તથા અતીન્દ્રિય હોય છે. અને ભજન (ભોગ); કર્તા, કર્મ અને કરણ;
વેગ રૂપે સંસ્કાર પણ (૧) કર્મ જગ એ ત્રણ ત્રિપુટીઓ મળીને સંસાર નવ પ્રકારે
અને (૨) ગજવેગ, એમ બે પ્રકારને છે. થાય છે. ___ संस्कारः-आत्मविशेषगुणवृत्तिमूर्त्तवृत्तिवृत्ति
સંસ્કાર ગુણ અનિત્ય હેય છે. grવચા નાતિમાન સંરઃ આભાના
સંજારવ – બૌદ્ધ મતે) રાગ, વિશેષ ગુણમાં રહેનારી, તથા મૂર્ત દ્રવ્યમાં ઠેષ, મોહ, ધર્મ, અધમ, મદ, માન ઇત્યાદિ રહેનારા ગુણમાં રહેનારી, તથા ગુણત્વ | સર્વ સંસ્કાર સ્કંધ કહેવાય છે. જાતિની વ્યાપ્ય એવી જે ( સંસ્કારત્વ) જાતિ | સં
-ક્રિયાનિતાતિરાચારિત્વના
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020174 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 134 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 9 MB |