Darshanik Kosh Part 02

SR No.: 020174
Original Sutra Author: N/A
Author: Chhotalal N Bhatt
Publisher: Gujarat Varnacular Society Ahmedabad
Publication Year: 1938
Total Pages: 134
Language: Gujarati
Classification: Dictionary
File Size: 9 MB

Page 106

(૧૭) અભિપ્રાયને પ્રકટ કરનારી અમુક પ્રકારની છે જ રાજ મર્ચ મર્થ / જ રાજા ચેષ્ટા તે સંકેત.
ચચમિમુ કા” એક, દશ, સે, હજાર, રૂ. અર્થધનનજરાચાWIF: અર્થ | અયુત (દશ હજાર) લાખ, નિયુત (દશ લાખ), બોધન જનક એવો શબ્દને વ્યાપાર તે સંકેત. 1 કરોડ, અબુંદ (દશ કરોડ), છંદ (અબજ),
સવ – વિષચવીયચાલ્પવિષ તથા ખર્વ, નિખર્વ, શંખ, પદ્મ, સાગર, અંત્ય, વ્યવસ્થાપન બહુ વિષાવાળા વાક્યને મધ્ય, અને પરાદ્ધ, એવાં અઢાર સંખ્યાનાં અલ્પ વિષયવાળા વાકયમાં સમાવેશ કરીને સ્થાન છે. તેમાં પહેલા સ્થાન કરતાં પછીનું વ્યવસ્થા કરવી તે સંકેચ.
સ્થાન દશગણું, એ રીતે હોય છે. ૨, અન્યત્ર અલભ્યાવકાશવાળા વિષય | તિ–શનૉમિયાન નવનિtraમાટે અન્યત્ર લબ્ધાવકાશવાળાએ અમુક અર્થ ' નનનષિયાનુરાસન્સ રિપનિષ્ઠા ; બાધિત ગણવો તે.
પતિઃ પૂર્વે કહેલા અર્થની પછી કહેવાના ૩. છાપણું, સાંકડાપણું. | અર્થના કથનની પ્રાજક જે શિષ્યની જિજ્ઞાસા સરિત–રારચન્તરવાનુઢાપા ! છે, તે જિજ્ઞાસાનું જનક જે જ્ઞાન છે, તે જ્ઞાનનો સૂર્યને એક રાશિમાંથી બીજી રાશિ સાથે છે જે વિષય, તે વિષયને અનુકૂળ જે સંબંધ સયોગને અનુકૂળ વ્યાપાર તે સંક્રાતિ. એ સંબંધજ પછીથી નિરૂપણ કરવાના રક્ષા –મૂયોર્થચવા વિના પ્રવ- અર્થમાં રહેલી સંગતિ જાણવી. જેમનમ્ ! ઘણું અર્થને અલ્પ વાક્યાદિ વડે પ્રત્યક્ષના નિરૂપણ પછી “મને અનુમાનનું જ્ઞાન પ્રકાશ કરે તે.
થાઓ એવી અનુમાન નિરૂપણ વિષે પ્રાજક –વરિચાર હેતુ લા:I | જે શિષ્યની જિજ્ઞાસા, તે જિજ્ઞાસાને જનક આ એક છે, આ બે છે, છે, આ છે, આ ત્રણ છે, “અનુમાનનું જ્ઞાન મારા ઈષ્ટ અર્થનું સાધન છે
આ ત્રણ છે, ઇત્યાદિ વ્યવહારને હેતુ, તેને સંખ્યા કહે છે.
એવા પ્રકારનું જ્ઞાન છે. તે જ્ઞાનને વિષય २. विषयत्वेनैकादिव्यवहारहेतुर्गुणः सङ्ख्या ।
અનુમાન છે. તે અનુમાન વિષે જે પ્રત્યક્ષની એક, બે, આદિ ગણતરીના વિષયરૂપ ઘટ, સંગાત છે. પટ, વગેરે વસ્તુઓ વિના ગણતરી સંભવતી હાતિમા –એ સંગતિના છ નથી; માટે વિયત્વરૂપે કરીને એક, બે, પ્રકાર છે. જેમ, “કારણ દેતાવઇત્યાદિ વ્યવહાર (એટલે પ્રત્યક્ષજ્ઞાન) ને સરથા નિર્થેિ વેલા સંતિહેતુ હાઈને જે કંઈને ગુણ હોય તે સંખ્યા. રિતે ૧ (૧) પ્રસંગસંગતિ, (૨) ઉપથાપ–સંખ્યા ગુણ એકત્વ,
ઘાતસંગતિ, (૩) ઉપજગ્યઉપજીવકભાવસંગતિ, ધિત્વ, ત્રિત્વ, ઇત્યાદિ ભેદવડે અનેક પ્રકારના ! (૪) અવસરસંગતિ, (૫) નવી હેયસંગતિ, હોય છે; તથા તે પૃથ્વી આદિક ન દ્રામાં અને (૬) કાયસંગતિ, એવી છ પ્રકારની રહે છે. તેમાં એકત્વ સંખ્યા તે નિત્યદ્રામાં | સંગતિ કહેવાય છે. (લક્ષણે તે તે શબ્દોમાં નિત્ય હોય છે અને અનિત્ય દ્રવ્યોમાં અનિત્ય | જેવાં.) હોય છે, અને દ્વિવ, ત્રિત્વ, વગેરે સંખ્યા ૨. gવાર્થઃ સ્મારવામાન્ય તે સર્વત્ર અનિત્ય જ હોય છે.
રતિઃ પદ અને પદાર્થ એ બેને જે સ્માર્ય તર્જાનામા–“ તા ર અને સ્મારકભાવ સંબંધ છે, તેને સંગતિ
મયુક્ત તથા ઋક્ષ જ નિયુક્ત પૈવ |િ કહે છે. પદ એ સ્મારક છે, અને પદાર્થ એ પર્વમેવ II રજૂ નિર્વચ ર વ પ | સ્માર્ય છે. એનું બીજું નામ વણિ છે.