Vadnyaya

Author(s): Shantrakshit Acharya
Publisher: Mahabodhi Sabha

Page 44

१-निग्रहस्थानलक्षणम्
[२७ अनुपकारे हि तेषां तत्सम्बन्धितापि न सिध्यति । घट इत्यपि च रूपादय
वा कथं तन्निबन्धनाः प्रत्ययव्यपदेशाः प्रवर्तन्ते गोगवयादिषु (1) एतेनोपलब्धा- 19b नामपि भणिकत्वादिवत् व्यक्तिव्यतिरिक्तेणा [? ना]नुपलक्षणं प्रत्यक्षं यस्मात्सामान्यं यदि दृष्टमप्यविकलं भिन्नं न संलक्षते। भावे तबलभाविनी भवति सा'या शब्दवृत्तिः कथं । दण्डयादौ न निबन्धनस्य न गतौ धीशब्दयोरस्ति सा तस्मादस्य कथञ्चिदेव तदपि ते युक्त्या न सङगच्छते लोक एन। किञ्च ॥
भावानामैकदेश्यं प्रसजति भवतो दर्शने सर्वथैषां सत्तादेसा[? शादभेदात्सकृदिदमथवा भिन्नदेशे निवृत्तं । वृत्तौ वानेकमेतन्नहि भवति सकृत्सर्वथा वृत्तिभाजां तालादीनां फलानां बहुषु बहुविधेष्वाश्रयेष्वेकभावः ॥(६) सत्वे वा तेषान्न बुद्धिशब्दोत्थापनसामर्थ्यमन्वयव्यतिरेकाभ्यामवधार्यते। अत एवानुपलभ्यमानत्वात्पाचकादिष्वपि च तद्वयतिरेकेणापि तेषाम्भावात् । उपपादितञ्चैतद् (प्रमाण-) वतिके (१।१६०) ।
पाचकादिष्वभिन्नेन विनाप्यर्थेन वाचकः ।
भेदान्न हेतुः कर्मास्य न जातिः कर्मसंश्र या (॥७) इत्यादिनेति नेहोच्यते। न च तेषामुपकार्यत्वमस्ति नित्यतयाऽनाधेयातिशयत्वात् । न च पुरुषाभिप्रायानपेक्षो व्यक्त्युपकृतसप्रतिघत्वा दिसामान्यसामर्थ्यभावेनोपनेयो विवक्षायान्तु संमुखीभावेपि प्रवृत्तिप्राप्तः। पुरुषाभिप्रायानुरूपे वा स एवास्तु नियामकः किमन्तर्गतृभिः सामान्यः' (1) तथाहि तद्गतान्वयव्यतिरेकानुविधान मेव लक्ष्यते सामान्यानां न नित्यानामव्यतिरेकत्वात् । ____ तस्मात् । सर्वमेतत् कुदर्शनसमाश्रयेण कल्पनामात्रं । कल्पना च सैव कर्तव्या या पुनर्न पर्यनुयोगमर्हति तत्रत्यां कल्पनायां वरमेव कल्पनादोषाभावात् । गुणसद्भावाच्चेति । सात्मत [? स्यान्मतं] युक्तैवेयं कल्पना । नहि एकस्य नाना सु[?र्थ]क शब्दोत्थापने सामर्थ्यमस्तीति । यद्येवमत्रापि ब्रूम इत्याह । नानाशब्दो- 20a स्थापनासामर्थ्य नानासम्बन्ध्युपकारोपि माभूदि (2bro)ति । एकस्यानेकोपकारकत्वविरोधाभ्युपगमादित्यभिसन्धिः । नित्यत्वात्सम्बन्धिनामनुपकारोऽभ्युपेत एबेति चेदाह । अनुपकारे हि तेषां (2bro) सनिदर्शन त्वादीनान्तेनाङगीक्रियमाणे तत्सम्बन्धिता न सिध्यति । नहि यो येन नोपक्रियते हेदुः स तस्य सम्बन्धियुक्तो