Vadnyaya

Author(s): Shantrakshit Acharya
Publisher: Mahabodhi Sabha

Page 53

वादन्यायः
३६] 3b सतोऽरूपादिरूपस्य ० तद्विवेकेन बुद्धौ स्वरूपेण प्रतिभासने किमावरणं ।
प्रभायां मणिभ्रान्तिरिव। न चार्थाविसम्वाद नादेवास्य सविषयत्वं युक्तमनु मानेन व्यभिचारात् । मणिभ्रान्त्या च। तदेव द्रव्यन्तथा गृह्णाति ततोन्यस्य निविषयत्त्वमिति चेत्। ननु न तद् द्रव्यन्त द्रूपन्न वान्याकारानुस्यूतः प्रत्ययोऽन्यस्य परिच्छेदक इत्युक्तं । एवञ्च सति सहिषयत्त्वे सत्यपेक्षेपि सद्विषयत्त्वमस्त्येव । तथा हि समाप्यतच्छक्यम्वक्तुं त एव नीलादयस्तथा प्रतिभासन्त इति । असति भ्रांतिसन्देहकारणे सालोकावस्थायां योग्यदेशावस्थाने च निरुपधानावस्थायाञ्च नोपलभ्यते (1) तत् द्रव्यमनात्मरूपप्रतिभासि विवेकेनान्यदा तु सति भ्रान्तिसन्देहकारणे निशान्धकारावच्छादितलोचनावस्थायां दूरदेशावस्थाने सोपधानावस्थायाञ्च तद'न्याकारविवेकेन प्रतिभासत इति कोन्यो भौतिकाद्वक्तुमर्हति। अयस्कञ्चुकान्तर्गते पुरुषप्रत्ययो न प्रत्यक्षः। किन्तर्हि (1) लैंगिकः । तथा हि पुरुषशरीरावयवसमाश्रयबलोद्भूतविशिष्टसंस्थानावस्थितकञ्चुक
दर्शनात्कालिंगज्ञानात् सम्बन्धस्मरणापेक्षिणः कारणभूते तथाविधे पुंसि 26b पुरुषोयमित्यनन्तर मेव प्रत्ययः समुद्भूतिमासादयति । अत एव चास्पष्टाकारा सा
प्रतीतिः कश्चायमिति संशयश्च भवति । तथाविधसंस्थानस्य च कञ्चुकस्योत्पत्तेः पुरुषरूपादय एव हेतवो भवन्ति नत्वन्यदवयवि द्रव्यं । तस्यासिद्धरसिद्धस्य च कारणत्वाभ्युपगमायोगात् । रूपादिभिस्तु प्रत्यक्षानुपलम्भाभ्याङकार्यकारणभावसिद्धेः । तेषामेव केवलानान्तथा सन्निविष्टानामुपलम्भात् । पटे तु कषायमञ्जिष्ठादिसम्पर्कादर्थान्तरमेव केवलन्तत्तथा जातमीक्ष्यते। नतु नानारूपयोर्द्रव्ययोः संसर्गादविभागात् तथोपलम्भः । पुनस्तद्रव्यसंस्थानस्थितिकारणविच्छेदात्तनिवृत्तिः । तदुपादानकारणापेक्षिणश्च जलपावकादेरपरोत्त्पत्तिरिति । एतेनायोगोलकतद्रूपग्रहणेपि तत्प्रत्ययो दृष्ट इत्येतदपि प्रतिस्फुटं। तदेवं द्रव्यस्य प्रत्यक्षत्वासिद्धर्यदुक्तङगवाश्वमहिषवराहमातङगा विमत्यधिकरणभावापन्ना रूपादिव्यतिरिक्ता इत्येव घोषणा। ऐन्द्रि (यक) त्वे सति समस्तरूपादिग्राहकवाक्येन्द्रियानवच्छेद्यत्वात्प्रीत्यादिवदिति त दपहस्तितं । प्रयोगाः पुनः । यद् दृश्यं सत्सद्व्यतिरेकेण नोपलभ्यते तत्ततो भिन्नन्नाभ्युपेयन्नास्तीति वाभ्युपगन्तव्यं । यथा नरशिरसि विषाणनोपलभ्यते च दृश्यं' सन्नीलादिषु तद्वयतिरेकेण सामान्यविशेषसंयोगविभागपरत्वापरत्वादिकमिति स्वभावानुपलब्धिः। नास्य सिद्धिः। दृश्यत्वेन स्वयमभ्युपगमात् । तथा रूपाद्यर्थपञ्चकव्यतिरिक्तत्वेनोपगतं द्रव्यन्नचक्षुःप्रत्ययावसेयमुपलब्धिलक्षणप्राप्तत्वेनोपगतत्वे सति नीलादिवस्तुरूपविरहात् । शब्द