Shikshopnishada

Author(s): Siddhasen Divakarsuri,
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust

Page 43

શિક્ષોનિષतदुभयदोषनिवारणायात्यन्तं शक्ता इति हृदयम् ।
न च परीषहादौ वपुःक्षयदर्शनादसदिदमिति वाच्यम्, तपस्तुलनाप्रवृत्तजिनकल्पार्थिना व्यभिचारदर्शनात्, स हि क्षुधापरीषहं तथाऽभ्यस्यति, यथोपसर्गादिना षट्मास्यनशनेनापि न बाध्यते। अल्पाधिकमात्रायामनुभवसिद्धमपीदम्, तथा च स्फुटैव वपुर्दोषनिवृत्तिः, दशाविशेषे तु तत्क्षयोऽप्यभीष्ट एव, तत्रापि निमित्तान्तरेण सङ्गन्तव्यम् TI9 || વગેરે હિતકારક કેવી રીતે થઈ શકે ? તેમાં તો ઉલ્ટો શરીરને ઘસારો થતો દેખાય છે.
ઉ. :- ના, કારણ કે એવો એકાંત નથી. શારામાં જિનકલ્પના સ્વીકારની જે વિધિ બતાવી છે, તેમાં મહાત્માએ તપ તુલના કરવાની હોય છે. તેમાં સુધાપરીષહને સહન કરવાનો એવો અભ્યાસ કરે કે
ક્યારેક ઉપસર્ગ, અંતરાય વગેરે કારણે જો છ મહિના સુધી ગોચરી ન મળે તો ય વાંધો ન આવે. આ પ્રભાવ તેના પરીષહ-અભ્યાસનો જ છે. બાકી સામાન્ય માણસને તો એક ટંક છોડવું ય ભારે પડી જાય. માટે શરીરને એ રીતે ઘડવામાં પરીષહ ઉપયોગી બને છે એમ માનવું જ પડશે. અને ઓછા-વત્તા પ્રમાણમાં તો આપણને પણ એ અનુભવસિદ્ધ છે. રોજ બપોરે ગોચરી જતાં મહાત્માને તો રોડ ગરમ છે એટલો પણ ખ્યાલ ન આવે અને પહેલી વાર કો'ક શ્રાવક ઉઘાડા પગે સાથે આવ્યો હોય એની દયનીય દશા થઈ જાય. આમ શરીરના દોષની નિવૃત્તિ પરીષહોને સહવાથી થાય છે, એ સ્પષ્ટ જ છે.
અને અમુક ભૂમિકાએ તો શરીરનો ક્ષય પણ ઈષ્ટ જ છે. તે ભૂમિકાને અનુરૂપ શરીરના નિમિત્તની પણ સંગતિ કરી લેવી. જેમ કે સ્ત્રી-પરીષહ વગેરેમાં ક્યારેક મરણ પણ અભિમત હોય છે. વિપા.
૬૮
शिक्षोपनिषद् गुरुकर्तव्यान्तरमाहअसूयाक्षेपकौत्कुच्यपरीहासमिथ:कथाः। स्वरस्वापासनाहारचर्याः पश्यन्निवारयेत् ।।१६।। કાયો યથાશ્રુતા | સૂયા - વ્યં, ક્ષેપ - નિન્દા, વ: - कुत्सितसङ्कोचनादिक्रियायुक्तः, तद्भावः कौत्कुच्यम् - अनेकप्रकारा मुखनयनादिविकारपूर्विका परिहासादिजनिता भाण्डानामिव विडम्बनक्रिया, परीहासः - नर्मभाषणाट्टहासप्रभृतिः, मिथः - गृहिसंयतान्यतरेण સ, વથા - વૃથાગડના:, તા.
तथा स्वैरः - स्वच्छन्दः, अपुष्टालम्बनाद् गुर्वनुज्ञानिरपेक्षत्वाच्चाગુરુનું અન્ય કર્તવ્ય કહે છે –
ઈર્ષા, નિંદા, કોકુટ્ય, પરીહાસ, પરસ્પર વાતો, સ્વછંદ નિદ્રા-આસન-ચર્યાને જોતા નિવારણ કરવું. ll૧૬
અસૂયા એટલે ઈર્ષા, ક્ષેપ એટલે નિંદા. જે ખરાબ સંકોચન વગેરેની ક્રિયાથી યુક્ત હોય એ કુહુય કહેવાય એનો ભાવ = કૌલુચ્ચ = એકદમ હલકા નટડા-ભાંડ લોકોની જેમ અનેક પ્રકારના મુખ, નયન વગેરેના વિકારવાળી પરિહાસ વગેરેથી થયેલી વિડંબનક્રિયા. પરીહાસ એટલે મજાક, મશ્કરી, અટ્ટહાસ વગેરે. ગૃહસ્થ કે સંયમીબેમાંથી કોઈની પણ સાથે નકામી વાતો. આ બધું અનુશાસક જોઈને તેનું નિવારણ કરે.
તથા જે દોષો પુષ્ટાલંબનથી = ગાઢ કારણે ન સેવ્યા હોય = નિષ્કારણ કે નજીવા કારણથી સેવ્યા હોય અથવા તો એવું ગાઢ કારણ હોવા છતાં પણ ગુર્વાજ્ઞાનિરપેક્ષપણે સેવ્યા હોય એ દોષો અપવાદમાર્ગ તરીકે પણ માન્ય નથી. એ તો ઉન્માર્ગ છે. સ્વછંદતા છે. છે. - અતૂ| ૨. - થી રૂ. ૬ - વૈરHTT/ ૪, ૬ - દાર: | - દાર યE | ૬. શ્યાગવૃત્તિ: ||