Shikshopnishada

Author(s): Siddhasen Divakarsuri,
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust

Page 65

999
શિક્ષોના यदनासेवितं यस्य सेवितं वा स साधयेत् । तच्छेषानुपरोधेन प्रतिरूपार्पितं तपः।।२९।।
स यस्य यद् अनासेवितं सेवितं बा, तत् शेषानुपरोधेन प्रतिरूपार्पितं तपः साधयेत् - इत्यन्वयः।
सः - कुशलवैद्यवत् कालज्ञतया हितोषधप्रयोक्ताऽनुशासकः, यस्य कृतापराधशक्षादेः, यत् - आलोचनाप्रतिक्रमणाद्यनुष्ठानम्, आसेवितम् - कृतपापप्रतिघातप्रयोजनेनाभिविधिना सम्यक् चरितम्, न तत् - अनासेवितम्, सेवितं वा - चरितं वा, तत् - अनन्तरनिर्दिष्टम्,
જેનું જે અનાસેવિત કે સેવિત હોય, તે શેષના અનુપરોધથી અનુરૂપ અર્પિત તપની સિદ્ધિ કરી આપે. ll૨૯ll
જે કુશળ વૈદની જેમ યોગ્ય સમયને જાણીને હિતકારક ઔષઘનો પ્રયોગ કરે છે, તે અનુશાસક અપરાધી શિષ્ય વગેરેએ આલોચના, પ્રતિક્રમણ વગેરે જે અનુષ્ઠાન બરાબર સેવ્યું ન હોય - કરેલા પાપનો પ્રતિઘાત કરવાના પ્રયોજનથી પણ શાસ્ત્રોક્ત વિધિ મુજબ સમ્યફ ન કર્યું હોય એટલે કે અનાસવિત હોય, અને જે સેવિત હોય, તે અનુષ્ઠાનને તેની સિવાયના આવશ્યક યોગોમાં બાધા ન પહોંચે તે રીતે, દોષ અને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ ને અનુરૂ૫પણે શિષ્યને પ્રતિપાદિત તપ સાધી આપે.
અહીં તપનો અર્થ આત્યંતરતપનો પ્રકાર પ્રાયશ્ચિત સમજવો. જેના દશ પ્રકાર છે.
(૧) આલોચના (૨) પ્રતિક્રમણ (૩) તદુભય (૪) વિવેક (૫) વ્યુત્સર્ગ (૬) તપ (૭) છેદ
(૮) મૂલ (૯) અનવસ્થાપના (૧૦) પારાંચિત ૬. ૪ - માયા ૨- Fર્ણતા - ચિંતા ૧. સેવિત - સેવિતને આગળ સ્પષ્ટ કર્યા છે.
992
शिक्षोपनिषद् शेषम् - आसेवितान्यावश्यकानुष्ठानम्, तस्यानुपरोधेन - तदबाधया, प्रतिरूपं दोषानुरूपं द्रव्याद्यनुरूपं च, अर्पितं - शैक्षाय प्रतिपादितम्, प्रतिरूपं चार्पितं च - प्रतिरूपार्पितम्, तपः - आभ्यन्तरतपोलक्षणं दशप्रकारं प्रायश्चितम् । तत् साधयेत् - स्वपरकल्याणहेतुतया निष्पादयेत् - શિષ્યાનુગ્રીનવિચર્યાવિત્યર્થા
नन्वनासेवितसाधनं शोभनम्, सेवितसाधने तु पिष्टपेषणमेवेति चेत् ? न, अभिप्रायापरिज्ञानात्, आसेवितत्वविरहेणासिद्धत्वात्, सिद्धान्ताभिहिताभिविधिना गीतार्थनिवेदनादिपुरस्सरमकृतत्वात्, तदन्तरेण प्रति
આ તપને અનુશાસક એવી રીતે સાધી આપે કે સ્વ-પરનું કલ્યાણ થાય એ રીતે શિષ્યના અનુષ્ઠાનનો એ તપ વિષય બને - શિષ્ય એનું આચરણ કરે.
પ્ર. :- અનાસવિતને સાધી આપવું તો બરાબર છે. પણ સેવિતને સાધવામાં તો પિષ્ટપેષણ જ છે. પેલાએ કર્યું હતું એ જ કરાવ્યું એમાં શું નવું કર્યું ?
ઉ. :- તમે અભિપ્રાય સમજ્યા નથી. એ સેવિત પણ આસેવિત ન હોવાથી સિદ્ધ નથી. સાધવાનું બાકી છે. જે ગીતાર્થને નિવેદન કરવાપૂર્વક = શુદ્ધ આલોચના દ્વારા પ્રાયશ્ચિત નથી કરાતું, એ અનુરૂ૫ તપ હોવા છતાં પણ નિષ્ફળ જાય છે, જેમ કે લક્ષ્મણા સાધ્વીનો તપ નિષ્ફળ ગયો હતો.
માટે જે સેવિત હોય- અવિધિથી કર્યું હોય તેને પણ આસેવિત તરીકે સમ્યફ આચરિત તરીકે સાધવું ઉચિત જ છે. એમાં પિષ્ટપેષણ
નથી.
- પ્ર. :- અરે, પણ તમે તો સેવિતનો જે અર્થ કરો છો એ જ અર્થ અનાસેવિતમાં ય કર્યો હતો. ૬. થયદાનિ.૬૬, મ.૬ ૩, આ.નિ.૨૪રૂર IT