Shikshopnishada

Author(s): Siddhasen Divakarsuri,
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust

Page 71

શિક્ષોઘનિષદ્ - यथा कण्डूयनेष्वेषां, धीर्न कच्छूनिवर्तने । भोगाङ्गेषु तथैतेषां, न तदिच्छापरिक्षये।। बडिशामिषवत्तुच्छे, कुसुखे दारुणोदये। सक्तास्त्यजन्ति सच्चेष्टां, धिगहो दारुणं तमः ।। इति । भवाभिनन्दिविषयत्वेन विषमोदाहरणमिति चेत् ? सत्यम्,
નથી થતું. ખંજવાળ આવતી રહે તે ખંજવાળતા રહે એવી જ ઈચ્છા થાય છે. તેમ ઈષ્ટ કામભોગોની તૃષ્ણાથી - મને આ મળે - આ મળે અને તેને ભોગવું આવી વૃત્તિથી દુઃખી થાય છે. પણ - મારી ભોગતૃષ્ણા જ જતી રહે, આ વૃત્તિ આવતી નથી.
તેમને જે થોડું સુખ મળે છે એ પણ તુચ્છ છે. તેનું પરિણામ ભયંકર છે. જેમ કે માછલીને લલચાવવા યંત્રમાં માંસનો ટુકડો નાખવામાં આવે છે. એ નાનકડા ટુકડાના ભોગના બદલામાં, માછલીનું તાળવું વીંધાઈ જાય છે. પાણીની બહારની તરફડીને મરી જાય છે. અથવા તો હજી જીવતી હોય ત્યારે જ સોયામાં પરોવવા, છેદનભેદન વગેરે ભયંકર દુઃખો પામે છે. ભોગસુખ પણ તેના જેવું જ છે. આમ છતાં તેમાં આસક્ત અજ્ઞાની જીવો સદાચારને છોડી દે છે. ખરેખર, અજ્ઞાન એ ભયંકર અંધકાર છે.
જ્યારે આ દશા જતી રહેશે, સંવેગ-નિર્વેદની પ્રાપ્તિ થશે, ત્યારે બીજાની પ્રેરણા, વગેરેની જરૂર નહી પડે, તેઓ પોતે જ મુક્તિમાર્ગે ગમન કરશે.
પ્ર. :- તમે જે વર્ણન કર્યું એ તો ભવાભિનંદી જીવો છે. સંયમી આત્મામાં એવા દોષો કેવી રીતે હોય ?
ઉ. :- તમારી વાત સાચી છે. પણ યથાશક્તિ આરાધનામાં પણ
૨૪.
- શિક્ષોપનિષદ્ किन्तु वीर्यनिगृहनप्रयोजकत्वेनात्रापि कुसुखेच्छाऽज्ञानादेरवश्यमभ्युपगमनीयत्वाददोषः, मोहसुखारूढा इति प्रकटमेव निर्दिष्टत्वाच्च । अतः परम्- उक्तनिवेदसंवेगप्राप्तेः पश्चात्, स्वयम् - पराभियोगाद्यन्तरेणव यास्यन्ति - मुक्तिमार्गे गमनं करिष्यन्ति । सर्वस्यापि मुक्तिप्रयासस्य संवेग - निर्वेदमूलत्वात्तत्प्रकर्षे चोदनाद्यपेक्षाविरहात्, भ्रमिसंस्कारप्रकर्षे चक्रस्य दण्डापेक्षाविरहवदिति तात्पर्यम् । मिथ्याऽस्तु दुःसन्दृब्धं मम ।
इति श्रीपालनपुरमण्डनपल्लवियापार्श्वनाथसान्निध्ये श्रीश्यामलमहावीरस्वामिप्रसादात् श्रीसद्गुरुकृपया
वेदरसाम्बरनयनेऽब्दे (वि.सं. २०६४)
तपागच्छीयाचार्यदेवश्रीमद्विजयप्रेम-भुवनभानुબાધક જે પ્રમાદ છે, એમાં તુચ્છ સુખની લાલસા, આંશિક અજ્ઞાનાદિ દોષો જ કારણભૂત છે. જેને અનુલક્ષીને આ ઉપદેશ ઉચિત જ છે. માટે દિવાકરજીએ પણ “મોહસુખાટ' આવો સ્પષ્ટ નિર્દેશ કર્યો છે.
મોક્ષ માટે જે સાધના કરાય છે. એ બધી સાધનાનું મૂળ છે સંવેગ અને નિર્વેદ. માટે એ ગુણો પ્રકૃષ્ટ કક્ષાએ પહોંચે ત્યારે પ્રેરણા વગેરેની અપેક્ષા રહેતી નથી. - જેમ કે ચક્રમાં પ્રકૃષ્ટ સ્થિતિમાં ભ્રમણના સંસ્કાર હોય, પૂરપાટ વેગે ફરી રહ્યું હોય, ત્યારે લાકડીથી તેને ફરાવવાની જરૂર રહેતી નથી. એવું અહીં તાત્પર્ય છે. અહીં મે જે દુષ્ટનિરૂપણ કર્યું હોય, તે મિથ્યા થાઓ. ઈતિ શ્રીપાલનપુરમંગનપલ્લવિયાપાર્શ્વનાથના સાન્નિધ્યમાં શ્રી શામળા મહાવીરસ્વામિના પ્રસાદથી
શ્રીસદ્ગુરુની કૃપાથી તપાગચ્છીય સિદ્ધાન્ત મહોદધિ સુવિશાલગચ્છનિર્માતા
આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા ન્યાયવિશારદ વર્ધમાનતપોનિધિ શ્રીભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી
૨. યોગતૃષ્ટિસમુખ્ય I૭૬, ૮૦, ૮, ૮૪||