________________
શિક્ષોનિષ
- ૮6 रागादिनिवर्तकत्वेन समतापर्यवसायित्वात्, तयोः ज्ञानसमतयोः, तदभिन्ने तदधिकरणे पुरुष, तदभिन्नस्यात्मनो वेत्यर्थः, शिवः - कृत्स्नकर्मक्षयलक्षणो मोक्षः स्यात्।
कथं तर्हि न स्यादित्यत्राह - हिः - यद्रेतोः मानः - आत्मनो ज्ञानित्वेन मननम्, जात्यादिमदोपलक्षणमिदम्, स आदिर्येषां क्रियालसत्वादीनां ते मानादयः, तेषु वृत्तिः - प्रदीर्घभवसद्भावादिहेतुकाऽऽत्मव्यवस्थितिः, तद्भावः - मानादिवृत्तित्वम्, तस्मात्, पृथक् - चिन्तादिभेदभिन्ना, संवित्
ઉ. :- તત્ત્વજ્ઞાનથી રાગ-દ્વેષની નિવૃત્તિ થાય છે એ નિવૃત્તિ જ સમતારૂપ છે.
આ જ્ઞાન અને સમતા જેનામાં છે એ જીવ પણ ગુણી હોવાને કારણે એ ગુણોથી અભિન્ન છે. માટે જ્ઞાન અને સમતામાં = એના ધારક જીવમાં સર્વ કર્મોનો ક્ષય થાય છે. અથવા ષષ્ઠી વિભક્તિ લઈને જ્ઞાન-સમતાનો = એના ધારક જીવનો મોક્ષ થાય છે.
પ્ર. :- અચ્છા, તો કેમ મોક્ષ નથી થઈ શકતો ? મોક્ષ થવામાં બાધક શું છે ?
- ઉ. :- જેથી જીવ પોતે જ્ઞાની હોવાનું અભિમાન કરે છે. પોતાને વિદ્વાન્ સમજે છે. આ શ્રતમદ થયો. તેનાથી જાતિ, લાભ, ઐશ્વર્ય વગેરે મદ પણ સમજી લેવા. એ અભિમાન જેમાં આદિ છે એવા ક્રિયામાં આળસુપણુ” વગેરેમાં દીર્ધસંસારી હોવાપણુ વગેરે કારણોથી આત્માનું રહેવું, તેનો ભાવ માનાદિવૃત્તિતા છે.
પોતાને અજ્ઞ માનવું અને જ્ઞાનાદિમાં પ્રયત્ન કરવો જેમ કેવળજ્ઞાનનું કારણ બની શકે છે, મોક્ષ આપી શકે છે, તેમ પોતાને જ્ઞાની માનવું અને જ્ઞાનાદિના અર્જનમાં આળસ કરવી એનાથી મોક્ષ ન જ મળી શકે એ સહજ છે.
આવી માનાદિવૃત્તિતાથી શ્રુતજ્ઞાન - ચિન્તાજ્ઞાન- ભાવનાજ્ઞાન
૮૮ -
- શિક્ષોનિ « - ज्ञानम्, तस्याः क्रमः - उत्तरोत्तरविशुद्धिलक्षणा परिपाटी, तस्य कथाः - वार्ताः, ता अपि न - नैव स्युरिति शेषः, कोऽवकाश: शिववार्तायाः? सद्धेतौ व्यतिरेकव्यभिचारिताविरहादिति भावः ।।२२।।
मानादिमेव स्पष्टयन्नाह - ममेदमहमस्येति समानं मानलोभयोः। चतुष्टं युगपद्वेति यथा जन्मविशेषतः।।२३।।
इदं मम, अहमस्येति मानलोभयोः समानम्, युगपद्वा चतुष्टम्, यथा जन्मविशेषतः - इत्यन्वयः।। વગેરે જ્ઞાનની ઉત્તરોતરવિશુદ્ધિસ્વરૂપ પરિપાટીની વાત પણ નથી જ થતી. તો પછી મોક્ષની તો વાત જ ક્યાં રહી ? જે પોતાને પંડિત માનીને જ્ઞાનમાં ઉધમ જ નથી કરતો એ તો શ્રુતજ્ઞાનથી ય વંચિત રહી જાય છે. પછી આગળના જ્ઞાનોની પણ સંભાવના ક્યાં રહી ? એ આશય છે.
પ્ર. :- ભલેને એ ઉપાયથી મોક્ષ ન થાય બીજા ઉપાયથી થઈ જશે. શું વાંધો છે ?
| ઉ. :- ના, કારણ કે સમ્યક દર્શન, જ્ઞાન, ચારિ એ મોક્ષના સાચા હેતુ છે. સાચા હેતુની ગેરહાજરીમાં કદી પણ કાર્ય થઈ શકે નહીં. તેના અભાવે કાર્યનો અભાવ જ હોય, માટે જ્ઞાનાદિ વિના મોક્ષ થવો સંભવિત નથી. ||રા.
આમ અભિમાન વગેરે મોક્ષમાં બાધક છે. તેમને સ્પષ્ટ કરતા કહે છે –
આ મારું, હું એનો - એ માન અને લોભમાં સમાન છે. અથવા તો એક સાથે ચારે જેમ કે જન્મવિશેષથી. પરફll
આ = સામે રહેલી અથવા તો મારા મનમાં રહેલી અમુક વસ્તુ ૬. ૨૩ - માનતા ૨. ૨ - યુ/ રૂ. ૨૩ - નસવા
