Shikshopnishada

Author(s): Siddhasen Divakarsuri,
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust

Page 56

शिक्षोपनिषद् -
तादिनिदर्शनेन त्यागवृद्धि जनयन्ति यथा जिलामहान्या सर्वेऽपि पुद्गलाः । उच्छिष्टेष्विव तेष्वद्य मम विज्ञस्य का स्पृहा ? इति सारो निसारभूत्वाभिधायकवचनं परिगतिफलमिदमिति तत्रैव यतितव्यमिति गर्भार्थः ।
१
ननुरक्तस्य कुथितकलेवरेऽप्युपादानबुद्धिदर्शना बहुवारादेरेव
-
९३
પદાર્થોમાં એંઠવાડના દર્શન થાય છે. જાણે સોજા થવાથી શરીર
દેખાવમાં હષ્ટપૃષ્ટ લાગતું હોય પણ હકીકતમાં એ આનંદનો નહી પણ શોકનો વિષય હોય છે. સાંસારિક પદાર્થો પણ એવા ભાસે છે. અથવા તો પ્રાચીનકાળમાં કોઈ અપરાધીને વધ કરવા માટે લઈ જાય ત્યારે તેને શણગારવામાં આવતો હતો, જેને વધ્યમંડન કહેવાતું. એ ગમે તેટલું સુંદર હોય તો ય દુ:ખનો જ વિષય છે એમ સાંસારિક પદાર્થો-ભોગસુખોમાં ય સમજવાનું છે. કારણ કે એના ભોગનું પરિણામ ભયંકર છે. આ ત્રણમાંથી એંઠવાડદર્શનના સંવેદનને
ઈષ્ટોપદેશના વચનથી સ્પષ્ટ કર્યું છે
મેં સંસારના સર્વ પુદ્ગલોને વારંવાર મોહથી ભોગવીને છોડી દીઘા છે - ખાઈ ખાઈને વિષ્ટા-વમન દ્વારા કાઢી દીધા છે. હવે તો એ એંઠવાડ છે એ હું બરાબર સમજું છું. તો પછી મને એમાં સ્પૃહા કેવી રીતે થઈ શકે ?
પ્ર. :- મોહનું ઝેર ઉતારનારું કેવું અદ્ભુત આ સંવેદન છે ! એ કેવી રીતે આવી શકે ?
ઉ. :- ઠાણાંગ વગેરે સૂત્રોમાં રાગને ઉતારનારા પ્રભાવશાળી વાક્યો છે. જેમ કે જે સાર ખાય છે, એ અસાર ખાય છે. જે અસાર ખાય છે, એ સાર ખાય છે. ખૂબ જ ગંભીર અર્થો-વાળા આ સુભાષિતોનું વારંવાર પરિભાવન કરવામાં આવે એ વચનોથી આત્મા પરિણત થઈ જાય ત્યારે સહજ રીતે આવા વિરાગમય સંવેદનો થાય છે.
૨. ફટોપવેશ ||૩૦ || ૨. સ્થાના|||૨૪૩।।
शिक्षोपनिषद्
तद्विषयत्वाभिधानमसङ्गतमिति चेन सत्वादुपन्यासस्य चेत्तेष्वपि वध्यमण्डनतादर्शनेनोपरतिरेव न्याय्या, तदान्येषां तु તાર૪।।
कथैव
एवं च तत्तद्ग्रहणत्यागाऽऽवर्ताद्यद्भवति तदाहअभिषिकस्य संन्यासक्रमात् पाश्चात्यदर्शनम् । शून्यैकविकृताभ्यासो रागिणां तु यथाश्रयम् ।।२५।। अभिषितस्य संन्यासकमात् पान्यात्यदर्शनम् रागिणां तु यथाश्रयं शून्यैकविकृताभ्यासः इत्यन्वयः ।
९४
अभिषिक्तस्य - विरागरसाऽऽप्लावितहृदयस्य, संन्यासः - मनोज्ञપ્ર. :- તમે અહીં બહુસાર-અલ્પઅસાર વસ્તુનું રાગી ગ્રહણ કરે છે એમ કહ્યું, પણ જે રાગથી મૂઢ છે એને તો સડેલા મડદામાં ય ગ્રહણની ઈચ્છા થાય છે માટે તમારી એ વાત અસંગત છે.
ઉ. :- ના, કારણ કે એમ કહેવાનું રહસ્ય છે કે જો બહુસાર અલ્પઅસાર વસ્તુઓમાં પણ જો વધ્યમંડનના વગેરેના દર્શન દ્વારા વૈરાગ્ય જ ઉચિત હોય તો પછી અસાર વસ્તુઓની તો વાત જ ક્યાં રહી ? ॥૨૪॥
આ રીતે રાગી ગ્રહણ કરતો રહે છે અને વૈરાગી ત્યાગ કરતો રહે છે. એના પુનરાવર્તનોથી જે થાય છે તે કહે છે –
અભિષિક્તને ત્યાગના ક્રમથી પાશ્વાત્ય દર્શન થાય છે, રાગીઓને તો આશ્રયાનુરૂપ માત્ર શૂન્ય અને વિકૃત અભ્યાસ થાય છે. II૨૫
જેનું હૃદય વૈરાગ્યના રસથી ભીંજાયેલું છે તરબોળ છે એ અભિષિક્ત છે, તે સુંદર વિષયોનો ત્યાગ કરે એટલે એનો વૈરાગ્ય વધુ વિશુદ્ધ બને છે. એનાથી એ ફરીથી પૂર્વ કરતાં વિશિષ્ટ ત્યાગ
સાય રૂ. ૬ - વળ્યા। । - વશ્વાસુ| ૪. ૩ - મા
છુ. ૬ - મિયા ૨, ૩
-