________________
go
* शिक्षोपनिषद् स्यापवादपदास्पदत्वस्याप्यसम्भवात, स्वापा - दिवानिद्रादिः, आदिना रोगादि विना निखिलनिशाशयनग्रहः ।
तथा आसनम् - निषीदनम्, स्वैरशब्दः प्रत्येकमभिसम्बन्धनीयः, ततश्च स्वच्छन्दं सामाचार्यतिक्रमेणास्थिरतया यत्र तत्राप्रमार्जितदृष्यमार्जितयोरनुपयोगेनोपवेशनमित्यर्थः, तथा चार्षम् - अथिरासणे कुक्कुइए जत्थ तत्थ णिसीयइ। आसणम्मि अणाउत्ते पावसमणु त्ति वुच्चइ -
આવા સ્વછંદ દોષોનું પણ વારણ કરવું જોઈએ. એમાંથી કેટલાકનો ઉલ્લેખ કરે છે (૧) નિદ્રા = દિવસે સૂવું, રોગ - ઉગ્ર વિહાર વગેરે કારણ વિના આખી રાત (સૂર્યાસ્તથી સૂર્યોદય) સૂવું અથવા બે પ્રહરથી વધુ નિદ્રા લેવી.
(૨) આસન = સામાચારીનો ભંગ કરીને - કાજે લીધા વિના, અસ્થિરપણે જ્યાં ત્યાં - ત્રસાદિ સંસક્ત ભૂમિમાં, પ્રમાર્જન કર્યા વિના, જેમ તેમ પ્રમાર્જીને, અનુપયોગથી - પ્રમાદથી બેસી જવું એ સ્વચ્છેદ આસન છે. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં કહ્યું છે કે - જે અસ્થિરાસનવાળા, કુકુચપણાવાળા (કુકુરનો અર્થ શ્લોક - પૂર્વાર્ધમાં સમજાવ્યો છે.) જ્યાં ત્યાં બેસે છે, તેઓ આસનમાં અનુપયુક્ત છે. તેઓને તીર્થકરોએ ‘પાપી શ્રમણ’ કહ્યા છે.
આસનનો બીજો અર્થ છે - માસકલ્પ વગેરે વિહારમર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરીને એક જ સ્થાને લાંબો સમય રહેવું. સંન્યાસોપનિષદ્ધાં કહ્યું છે - આંસન, પાગલોપ, સંચય, શિષ્યસંચય, દિવાનિદ્રા, વૃથાઆલાપ - આ છ વસ્તુઓ યતિને બંધન કરનારી છે. ૬. ૩રરાધ્યયનમ્ |ી ૭-૬૩ / ૨. આસન = ચાતુર્માસ વિના સ્થિરતા કરવી, પાત્રલોપ = અધિક પરિગ્રહ રાખવો. સંચય = કાલાતરોગ માટે સંગ્રહ કરવો. તથા લાભ, પૂજા વગેરે માટે પરિગ્રહ કરવો. શિષ્યસંચય = કરુણાબુદ્ધિ વિના સ્વાર્થાદિ મલિનાશયથી શિષ્ય કરવો. - સંન્યાસોપનિષદ્
- શિક્ષોનિવ यद्वा मासकल्पाद्यतिक्रमेणैकस्मिन्नैव स्थाने प्रभूतकालं निवास आसनम्, तथाहुः परेऽपि - आसनं पात्रलोपश्च सञ्चयः शिष्यसञ्चयः । दिवास्वापो वृथालापो यतेर्बन्धकराणि षट्- इति । न च वाससयं पि वसंता - इत्यार्षबाध इति वाच्यम्, पुष्टालम्बनापेक्षत्वात्तस्य, अत्र तु स्वैरतया तद्विरहात्।
यद्वा स्त्रिया सह सन्निषद्यागतस्य स्वैरासनं विज्ञेयम्, जिनाज्ञोल्लङ्घनात्, तथा च पारमर्षम् - नो इत्थीहिं सद्धिं सन्निसिज्जागए विहरित्ता हवइ से निग्गंथे - इति ।
यद्वा स्वैरासनं सत्यपि सामर्थ्य बालाद्यप्रतितर्पितया रत्नत्रयी
પ્ર. :- શાબાશ, તમે તો કાકડે માકડું જોડી દીધું. ભલા માણસ ! એ તો જૈનેતર થાય છે. આપણા શાસ્ત્રમાં તો શું કહ્યું છે, ખબર છે ? કેવા માથું ખંજવાળવા લાગ્યા ? જુઓ, ઉપદેશમાલામાં કહ્યું છે કે - ૧૦૦ વર્ષ એક જ ગામમાં રહે તો ય આરાધક છે.
ઉ. :- એ વચન ગાઢ કારણની અપેક્ષાએ છે. અહીં તો જે નિષ્કારણ સ્વછંદતાથી માસકત્પાદિનો ત્યાગ કરે છે તેની વાત છે. માટે એ તો દોષરૂપ જ છે.
સ્વછંદ આસનનો ત્રીજો અર્થ છે - સ્ત્રી સાથે એક આસને બેસવું, અથવા એકાંતમાં બેસવું. પરમર્ષિનું વચન પણ છે કે - જે સ્ત્રીઓ સાથે એક આસને ન બેસે તે નિગ્રંથ છે. અન્યત્ર પણ કહ્યું છે કે માતા, બહેન કે પુત્રી સાથે પણ એકાંતમાં ન બેસવું. કારણ કે ઈન્દ્રિયસમૂહ બળવાન છે જેમાં વિદ્વાન્ પણ મોહ પામે છે.
સ્વચ્છેદ આસનનો ચોથો અર્થ છે - છતી શક્તિએ બાલ, વૃદ્ધ, ગ્લાન, તપસ્વીની ઉચિત સેવાની ઉપેક્ષા કરીને બેઠા રહેવું. ૬. સંન્યાસોનિ II૬૮ ૨. ૩ળHTAT/૩૬? રૂ. ૩૨TMયનમ્ |ી ૬-૩ //
