________________
शिक्षोपनिषद्
- ઉથ્થાય: - મહત્ત્પતિ યાવત્, મુત્ત મતિ, નવમાત્રસ્ય તૃષાविषयत्वेऽपि सुग्राह्यतादिवैशिष्ट्यसम्पन्नस्यैव स्पृहणीयत्वेनोत्कृष्टतद्विषयतेति ।
C9
तदुत्सेधमेव स्पष्टयति- मृदु कोमलम्, अवगाहनानुगुणमित्यर्थः, परुषविषमशिलामध्यस्थितत्वादिविरहात् हिंस्रजलचरादिरहितत्वाच्च । तथोत्तानम् - अगम्भीरम्, एतेन ब्रूडनभयाभाव उक्तः । तथा रयः - नद्यादिस्रोतसां वेगः तस्मिन् वरमुत्तमम्, शीघ्रवेगमित्याशयः, न तत् - अवरम् - मन्दवेगम्, एतेन प्लावनादिसंशयविरह आवेदितः ।
છે - મને પાણીની તરસ લાગી છે. એ જળનું મહત્ત્વ કઈ રીતે હોય છે ? એનો અહીં વિચાર છે.
આશય એ છે કે આમ તો જળમાત્ર પિપાસાનો વિષય છે, તો પણ જેને સરળતાથી મેળવી શકાય, જેને મેળવવા જતાં જોખમ ઉભુ ન થાય, એવી વિશિષ્ટતાથી સંપન્ન જળ જ સ્પૃહણીય હોવાથી પિપાસાનો ઉત્કૃષ્ટ વિષય છે.
એવા ઉત્કૃષ્ટ વિષયનું મહત્ત્વ = વિશેષતા જ સ્પષ્ટ કરતા કહે છે - કોમળ એટલે નદી, તળાવ વગેરેનું અવગાહન કરવું અનૂકૂળ હોય, જે પાણી કઠોર, બરછટ, તીક્ષ્ણ ભાગોવાળી શિલાઓ વચ્ચે ન રહેલું હોય, શેવાળ વગેરેથી પડી જવાનો ભય ન હોય, હિંસક જળચરોથી પણ જે પાણી રહિત હોય. અથવા કોમળ એટલે શરીરને સાનુકૂળ હોય, ક્ષારવાળું ન હોય. તથા જે પાણી ઊંડુ ન હોય, એથી ડુબવાનો ભય પણ ન હોય, નદી વગેરેના પ્રવાહનો વેગ મંદ હોય, બહુ ઝડપી વેગવાળું પાણી ન હોય. તેથી તણાઈ જવાનો ભય કે એવા બીજા ભય પણ ન હોય.
આ ત્રણ વિશેષણોથી વિશિષ્ટ જળ તરસ્યા મુસાફરો વગેરેને અભિલાષાનો વિષય બને છે. જે પાણી અભિલાષાનો વિષય નથી
- शिक्षोपनिषद् -
एतत्त्रितयविशेषणविशिष्टं जलं पिपासोः पथिकादेरभिलष्यं भवति, किं पुनर्नाभिलष्यमित्यत्राह न सम्मिथ्या नात्यन्तमसम्यक्, अवगाहनानुचितमित्याशयः, तदादि यस्य तत् सम्मिथ्यादि, आदिना विषमशिलादिरहितत्वादवगाहनीयत्वेऽपि रयप्रकर्षात् प्लावनादिसाध्वसोपेतग्रहः । तथा गम्भीरम् - अगाधम्, तथा यादांसि हिंस्रजलचरा:, तेषां समूहो यादसम्, तस्मात् कारणभूतात् चपला- अतितरला आसमन्ताद् यतिः - વિરામ: - સ્થિરતા ચર્ચ તત્ -ચપનાતિ, લયં માવઃ, પિ नद्यादेस्तद्देशः साम्प्रतं यादोगमनादिविरहेण स्थिरप्रायः, किन्तु सहसैव समागतेन तत्समूहेन शीघ्रमेव तस्य तद्भावो विचलति । यद्वा यादसात् चपलम्, अत एव न विद्यते यतिः विरामो यत्र तत् अयति चपलं च तद् अयति च चपलायति इत्यपरोऽप्यर्थः । तदेतदयोग्यम् ।
દર
બનતું, તે જણાવતા કહે છે – જે અત્યંત અસમ્યક્ હોય = જેમાં અવગાહન કરવું ઉચિત ન હોય, તે જેની શરૂઆતમાં છે તે સમિથ્યાદિ છે. આદિથી એવું પાણી કે જેમાં વિષમ શિલાઓ ન હોવાથી અવગાહન કરી શકાય તેમ હોવા છતાં પણ પ્રકૃષ્ટ વેગને કારણે તણાઈ જવા વગેરેનો ભય હોય.
તથા ગંભીર એટલે ખૂબ ઊંડુ, તથા જે પાણીની સ્થિરતા હિંસક જળચરોના સમૂહને કારણે ચંચળ હોય.
આશય એ છે કે ભલે નદી વગેરેનો તે ભાગ હમણા જળચરોના ગમનના અભાવે લગભગ સ્થિર જેવું હોય પણ અચાનક જળચરોના સમૂહથી તેની સ્થિરતા ચલિત થઈ જતી હોય. માટે એવા પાણીમાં ઉતરવું કે નજીક જવું પણ જોખમી છે.
અથવા તો જે પાણી જલચરોના સમૂહથી ચપળ છે. એટલે જ એ પાણીમાં વિરામ નથી. સતત ખળભળાટ ને ચંચળતા છે. એવો બીજો પણ અર્થ થઈ શકે. આવા પ્રકારનું પાણી પીવા માટે
