Book Title: Sarasvatikanthabharanam
Author(s): Dhareshvar Bhojdev, Kedarnath Sharma, Vasudev L Shastri
Publisher: Pandurang Jawaji
________________ 660 काव्यमाला। निवृत्तेऽपि खार्थे वासनावशात्करुणोऽनन्तरस्य विशेषणं भवति / अस्तु वा प्रथमानुरागादिष्वपि जहत्वार्थैव वृत्तिः / नन्वेवं राजपुरुषमानयेत्युक्ते पुरुषमात्रस्यानयनं प्राप्नोति / नैष दोषः। वृत्तौ समर्थाधिकारः क्रियते / सामर्थ्य च भेदः संसर्ग उभयं वा / तत्र राज्ञ इत्युक्ते सर्वं खं प्रसक्तम् / पुरुष इत्युक्ते सर्वः खामी प्रसक्तः / इहेदानीं राजपुरुषमानयेत्युक्ते राजा पुरुषं निवर्तयत्यन्येभ्यः स्वामिभ्यः; पुरुषोऽपि राजानमन्येभ्यः खेभ्यः / एवमस्मिन्नुभयतो व्यवच्छिन्ने यदि राजार्थो निवर्तते, कामं निवर्तताम् / न जातुचित्पुरुषमात्रस्यानयनं भविष्यति / प्राक् च वृत्तेरकृतार्थस्य निवृत्तौ सामर्थ्याभावाद्वृत्तिरेव न स्यात् / वृत्तिनिमित्ता च निवृत्तिस्तस्माददोष इति / तत्र राज्ञः पुरुष इत्यत्र यदा तावदवधृतपरायत्तवृत्तिरयं पुरुषो न स्वतन्त्रस्तदा स्वामिसंसर्गस्यावगतत्वात्स्वामिवि. शेषज्ञानायोपादीयमानो राजशब्दः खाम्यन्तरेभ्यः पुरुषं व्यावर्तयति / सोऽयं खाम्यन्तरव्यवच्छेदो भेद इत्युच्यते / यदा पुनरनवगतपरायत्तभावस्य पुरुषस्य खामिसंबन्धद्योतनाय राजशब्दः प्रयुज्यते तदा विशे. घसंसर्गस्य शब्दोपादानत्वादनवकाशो विशेषान्तरसंपात इत्यशब्दा खाम्यन्तरनिवृत्तिरवसीयते / यदा त्वर्थान्तरनिवृत्तिं वार्थसंसर्ग वाभिसंधायोपसर्जनपदानि प्रयुज्यन्ते तदा शब्दार्थसामर्थ्ययोः प्रतिपत्तिनिबन्धनयोरमेदापेक्षया भेदसंसर्गसमुदयः सामर्थ्य भवति / यथा नीलं च तदुत्पलं चेति नीलोत्पलम् / प्रथमश्चासावनुरागश्चेति प्रथमानुराग इति, 1. 'सर्वस्व' घ. 2. 'स्वेभ्यः' क. नास्ति. 3. 'जातु क्वचित्' क.ख. 4. 'प्राक् प्रवृत्तेः' ख., 'प्राक् च प्रवृत्तः' ग. 5. 'यत्र' ग.घ. 6. 'इति' ख. नास्ति. 7. वि. शेषसंसर्ग चाभिसंधायोपसर्जनस्य' ख. 8. 'अशाब्दी' क. 1. स्वात्मसंसर्ग च' क., 'स्वार्थसंसर्ग च' ख. 10. 'अभेदापेक्षायाम्' क. ख.ग. पुस्तके. पाठोऽयं त्रुटितः.
Page Navigation
1 ... 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894