Sanskrit Sahityani Ruprekha

Author(s): Narmadashankar J Raval
Publisher: Pratapsinhji Ramsinhji Raol

Page 7

પ્રકરણે બીજું
વેદ વિદ ભારતીય ધર્મનું સર્વસ્વ છે. તે મહર્ષિઓ દ્વારા અનુભવ કરાયેલ તને સાક્ષાત પ્રતિપાદક છે. વેદના અનુકૂળ સિદ્ધા તેને બતાવનાર સ્મૃતિ અને પુરાણપ્રન્થ વિગેરે ભારતીય સંસ્કૃતિને માન્ય છે. વેદના મુખ્ય બે ભાગ છે. મંત્ર અને બ્રાહ્મણ મંત્રોના સમૂહને સંહિતા કહે છે. બ્રાહ્મણ ગ્રન્થમાં યજ્ઞ-યાગાદીનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. બ્રાહ્મણ પ્રત્યેના ત્રણ વિભાગ છે. બ્રાહ્મણ, આરણ્યક અને ઉપનિષદ્ આ બધાને બતિ તરીકે આપણે ઓળખીએ છીએ.
સંહિતા મંત્રોની સંહિતાઓ ચાર છે. વેદ, યજુર્વેદ, સામવેદ અને અથર્વવેદ આ સંહિતાઓનું સંકલન મહર્ષિ વેદવ્યાસે કરેલ છે. આ ચારેય સંહિતાઓમાં સેંહિતા અતીવ પ્રાચીન છે. આ વેદમાં દસ વિભાગ છે. તે “મંડલ” શબ્દથી ઓળખાય છે. આમાં ૧૦૨૮ સુકત છે. આ સૂકત વડે ઈશ્વર વિભૂતિની સ્તુતીઓ કરાયેલ છે. જે સ્તુતિઓ દ્વારા સૃષ્ટિનું રહસ્ય પ્રકાશિત થયેલ છે. આ વેદમાં ૫૩ છેદ, ૨૯૫ ઋષિએ અને ૭૯ સ્તુત્ય દેવના નામે મળે છે, અને મંત્રની સંખ્યા લગભગ ૧૧ હજારની છે.
યજુર્વેદ: મત્સ્ય અને કૂર્મ પુરાણના અનુસાર ત્રેતાયુગમાં યજુર્વેદ એક જ હતે.
હાલમાં યજુર્વેદના બે પ્રકાર જોવા મળે છે. શુકલ અને કૃષ્ણ યજુર્વેદશુકલ યજુર્વેદની ૧૫ શાખાઓ છે. જેવી કે કાર્વ, ભાદર્યાદિનિ, જાબાલ, પારાશરીય, ગાલવ વિગેરે. વાસજય શુકલ સંહિતામાં ૧૯૯૦ મંત્રો છે. ૪૦ અધ્યાય છે. શુકલર્વેદની બધી શાખાઓમાંથી બે મુખ્ય શાખાઓ છે, એક માદયન્દિનિ શાખા અને કાજુ શાખા.
સામવેદ : આ વેદમાં બધા મિત્રો ગાન યોગ્ય છે. આ સંહિતાની કૌથુમ, જૈમિનીય અને રાણાયણય નામની ત્રણ શાખાઓ મળે છે. પ્રથમ શાખા ગુજરાતમાં, બીજીશાખા દક્ષિણમાં અને ત્રીજી શાખા કર્ણકટમાં પ્રચલિત છે. સામવેદમાં પૂર્વાચિક તથા ઉત્તરાચિંક નામના બે વિભાગે છે. પૂર્વાચિકમાં છ પ્રપાઠક અને પ૮૫ ચાઓ છે જ્યારે ઉતરાચિકમાં નવા પ્રપાઠકે અને ૧૨૨૫ અચાઓ છે. સામવેદના ૧૩ આચાર્યો થઈ ગયા છે.
અથર્વવેદ: અથર્વવેદની ૯ શાખાઓ છે. આ વેદમાં ૨૦ કડે છે. અને ૩૮ પ્રપાઠકે અને ૭૬૦ સુકત છે. મ ની સંખ્યા છ હજારની છે.
વેદનું પૂરક સાહિત્ય ઋગ્યે: ઋગ્સાહિત્યમાં બે બ્રાહ્મણ ગ્રન્થ છે. એરય અને શંખાયન. એતેય બ્રાહ્મણમાં ૪૦ અધ્યાયે છે અને આઠ પંજીકાઓ છે. શંખાયનમાં ત્રીશ અધ્યા છે. આ બન્ને બ્રાહ્મણ