________________
૧૬
વિદ્વાન્ હતા. તેમાના મુદ્રારાક્ષ નાટક નામનો ગ્રંથ ક્રૂટ નીતિથી ભરપૂર છે. આ નાટકમાં ચાણકયે રાક્ષસને કઇ રીતે પેાતાની તરફ આકર્ષ્યા અને ચદ્રગુપ્તમૌયના મુખ્ય મંત્રી બનાવ્યો તેની વાત છે. ચાણુનું હ્રદય અતિ કામળ હતુ તે પશુ બતાવેલ છે.
શુક–ભારતીય નાટકામાં તેમનું મૃચ્છકટિક નાટક અમર નાટક છે. આ નાટક્રમાં નિન તચા ધનાઢય ચાદત્ત અને ગુસપન્ન વેશ્યા વસતસેનાની પ્રણય ક્રથા છે. સમાજનું ચિત્રણ કરનારા સંસ્કૃત રૂપામાં આ ગ્રંથસ શ્રેષ્ઠ છે. કારણ કે-ધણા ખરા સંસ્કૃત નાટકામાં રાજદરખારીનું ચિત્ર જોવા મળે છે. જ્યારે અહીંયા સામાન્ય જનતાના નીચલા થરના હૃદયનું ચરિત્ર ચિત્રણ પણ જોવા મળે છે આ કવિને ખીજો ગ્રંથ પદ્મપાકૃતક છે. આ કવિતા સમય પણ પાંચમી શતાબ્દિ માનવામાં આવે છે.
ભારવી- ક્રવિ દક્ષિણ ભારતના નિવાસી હતા. અને દક્ષિણના ચાણુકયવંશી નરેશ વિષ્ણુવર્ધનના સભા પંડિત હતા. આ કવિનુ એક જ મહાકાવ્ય કિરાતાજીનીય છે. આ મહાકાવ્યમાં ૧૮ અર્ગો છે. આ કાવ્યની વસ્તુ મહાભારતમાંથી લેવામાં આવેલ છે. ઇન્દ્રકીલ નામના પર્વત ઉપર અસ્ત્ર પ્રાપ્તિને માટે તપ કરતા અર્જુનની કિરાત વેશધારી શકરનું યુદ્ધ મેજ આ મહાકાવ્યનું મુખ્ય કથાનક છે આ કાવ્યની વિશિષ્ટતા એ છે. આ સા પહેલા ક્ષેાક શ્રી શબ્દથી શરૂ થાય છે. અને દરેક સ`ના અંતિમ ક્ષેાક લક્ષ્મી દથી પૂરા થાય છે. અ૫ શબ્દોથી વિપુલા બતાવવાની શિત મહાકવિ માઘ અને રવી સિવાય ખીજે ઠેકાણે જોવા મળતી નથી. એટલા માટે લેાકેાતિ છે કે, “ ભારવેર ગૌરવ ભાવી કવિના સમય ઇસ. ૬૦૮ માં
tr
ગણાય છે.
99
હવન-હવન કેવળ રાજા જ ન હતા. પરંતુ સરસ્વતીના પરમ ઉપાસક હતા. સાથેાસાથ સંસ્કૃત પંડિતાના સ્માશ્રય દાતા. હતા. તેમની સભાના બાણુભટ્ટ, મધુકરભટ્ટ, તથા માતંગ દિવાકર વિગેરે સભા પડિતા હતા. વર્ષાંતે ત્રણ પ્રથાની રચના કરેલ મનાય છે. (૧) રત્નાવલી (૨) પ્રિયદર્શિ`કા. (૩) નાગાનન્દ, પહેલા બે પ્રથા નાટિકા છે, એ સંસ્કૃત સાહિત્યની સુ ંદર કૃતિઓ છે. આ નાટિકાના સબધ વત્સરાજ ઉદ્દયન તથા વાસવદત્તાની પ્રેમ કથાઓના છે. ત્રીજો ગ્રંથ નાટક છે. આ માટકમાં જીમુતવાહન દ્વારા ગરુડથી નાગાનુ` રક્ષણ થાય છે. અને છેવટે પોતાનું બલિદાન આપવા તૈયાર થાય છે. તેનુ રાચક વન આ કથાનક બૌદ્ધ જાતકમાંથી લેવાએલ છે. આ નાટકના ઉપદેશ પરાપકાર, હિતચિતન અને વિશ્વનું કપાણુ સાધન છે ચીનીયાત્રા હ્યુએનસંગ આ સમયમાં ભારત આવ્યો હતો. તેથી આ વિના સમય છઠ્ઠી શતાબ્દિના સિદ્ધ થાય છે.
ભટ્ટી—મહાકવિ ભટ્ટી શાસ્ત્ર કાવ્યરચના પદ્ધતિના પ્રથમ પ્રવક હતા. તેમણે કાવ્યની
