________________
'' સૂર્ય શતક”ની રચના કરેલ છે. આ સ્તોત્ર અધૂરા છન્દમાં બનેલ છે. કહેવાય છે કે આ શતકથી મયુર ભટ્ટનો કે મટી ગયો હતે.
૩ આદ્ય શંકરાચાર્ય-આદ્ય શંકરાચાર્યની સૌન્દર્ય લહરી અતિ પ્રસિદ્ધ છે. -
૪ આચાર્ય કલશેખર–આ આચાર્યો “મુકુન્દમાલા” સત્રની રચના કરી છે. આ તેત્રમાં ફક્ત ૩૪ શ્લોક છે પરંતુ વૈષ્ણવ સ્તોત્રોમાં આ લઘુકાય તેત્રને અતિ આદર છે.
૫ જગન્નાથ કવિ–આ કવિ કાશીના તૈલંગ બ્રાહ્મણ હતા. આમનું કવિત્વ પ્રખર પાંડિત્ય તક હતું. પંડિતજીના કાવ્યમાં નૈસર્ગિક પ્રવાહ, પદની યોગ્ય સ્થાપના અને કલ્પનાની ચમત્કારિતા સંપૂર્ણપણે જોવા મળે છે. તેઓ પ્રસિદ્ધ સાહિત્યિક પણ હતા. તેમનો “રસ ગંગાધર” ગ્રન્થ અન્તિમ સાહિત્યશાસ્ત્રનો શ્રેષ્ઠ ગ્રન્થ છે. તેઓએ પાંચ લહરીઓ લખેલ છે. કરણ, ગંગા, અમૃત, લક્ષ્મી અને સુધારી.
આ ઉપરાંત અનેક ભક્ત કવિઓએ તેની રચના કરી છે જેમ કે-મહાકવિ બાણ ભટ્ટ ચંડી શતકની, શ્રી યમુનાગા આલબન્દાર સ્તોત્રની, શ્રી લીલાશ્કે કૃષ્ણ કર્ણામૃતની, કટાર્વરોએ લક્ષ્મીસહસ્ત્રની, માનતુંગાચા ભકતામ્બરની અને સિદ્ધસેન દિવાકરે કલ્યાણમન્દિર સ્તોત્રની રચના કરેલ છે.
કથા સાહિત્ય-વાર્તાઓનું સાહિત્યમાં વિશિષ્ટ સ્થાન છે. નાની નાની ઘરની ઘટનાઓ દ્વારા માનવ ચિત્ત ઉપર જેટલે પ્રભાવ પાડી શકાય છે તેટલે પ્રભાવ ઘણું વખતે મોટા ગ્રન્થથી પાડી શકાતું નથી. કથા પ્રિય થવાનું મુખ્ય કારણ એ છે કે તે નાની અને માનવ સમાજની સાથે સિધો સંબંધ રાખનારી હોય છે. કથાની ઉન્નતિ એટલે સભ્ય સમાજની ઉન્નતિ. વિશુદ્ધ કથાઓને ઉદય પ્રથમ સંસ્કૃત સાહિત્યમાં જોવા મળે છે.
કહાનીઓનો જન્મ વેદમાં થયેલ છે. નાના નાના આખ્યાને વિસ્તાર આપણને બ્રાહ્મણ પ્રથોમાં અને ઉપનિષદોમાં જોવા મળે છે. આજ આખ્યાનને સવિસ્તર અને સરલ ભાષાધારા મહાભારતકારે મહાભારતમાં અને પુરાણોમાં વર્ણવેલ છે. ક્યા સાહિત્ય બે પ્રકારનું છે. ૧ ઉપદેશાત્મક અને મનોરંજનાત્મક. મનોરંજનાત્મક દ્વારા પણ ઉપદેશ તો મળે જ છે પરંતુ સ્વતંત્ર ઉદ્દેશ મનોરંજનનો હોય છે, ઉપદેશને ગૌણ. ઉપદેશાત્મક કથા ઋવેદમાં તથા કાગ્ય વિગેરે ઉપનિષદ્ દ્વારા તથા મહાભારતમાં યત્રત્ર જોવા મળે છે.
કહાની લેખકેની અમુક રચનાઓને ઉલ્લેખ નીચે પ્રમાણે છે.
ગુણાઢય–પ્રતિષ્ઠાનપુરના રાજા શાલિવાહનના સભા પંડિતનું સ્થાન શ્રી ગુણાઢયે પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તેઓ પૈશાચી ભાષાના પ્રકાંડ પંડિત હતા. તેઓની અનુપમ બહાકથા” આપણને
