________________
,
સાંક ચરિત્ર, મુરારીનું (અષ્ટમ શતક) અનરાઘવ, રાજશેખરનું (નવમ ચત) બાલરામાયણ તથા કાવ્ય મિમાંસા, જયદેવનું (ચતુર્દશ શતક) પ્રસન્નરાઘવ, વામન ભદનું પાર્વતિ પરિણય, મદનપાલ સરસ્વતીની (ત્રદશ શતક) પારિજાત મંજરી, મથુરાદાસતી વૃષભાનુજ નાટિકા, ધનેશ્વરસુરીનું (ષષ્ઠ શતક) શત્રુંજય મહાભ્ય, વીરનંદીનું (ત્રયોદશ શત) ચંદ્રપ્રલ ચરિત્ર, દેવવિમલ ગણીનું (સપ્તદશ શતક) હિરસૌભાગ્ય અને હેમચંદ્રાચાર્યનું કુમારપાલ ચરિત્ર તથા કાવ્યાનુશાસનની રચના પ્રસિદ્ધ છે.
- - પ્રકરણ પાંચમું—(અન્ય સાહિત્ય)
ગધ સાહિત્ય વૈદિક સંહિતાઓમાં ગદ્ય સાહિત્યનું સર્વ પ્રથમ દર્શન થાય છે. કૃષ્ણયજુર્વેદની તૈત્તિરીય સંહિતામાં પ્રાચીનતમ ગદ્યને નમુને મળે છે. આરણ્યકે, બ્રાહ્મણ ગ્રંથ અને ઉપનિષદોમાં પણ ગદ્યનો પ્રયોગ વ્યાપક રૂપથી થયેલ છે. પુરાણોમાં પણ પત્રકુત્ર ગદ્ય જોવા મળે છે. દર્શન ગ્રંથમાં યુકિત, તર્કના પ્રગટ માટે ગદ્યનો આશ્રય લીધેલ છે.
શાસ્ત્રીય ગદ્ય કર્તાઓમાં પતંજલિ, શબરસ્વામી, શંકરાચાર્ય, અને જયન્ત ભટ્ટના નામે અતિ પ્રસિદ્ધ છે. સંસ્કૃત ગદ્યની માફક પાલીગદ્ય પણ વિકસેલ છે. જાતક અને ત્રિપટીક તેના ઉદાહરણ છે. હવે મુખ્ય મુખ્ય ગદ્ય ગ્રન્થોનો પરિચય સંક્ષેપમાં આ પ્રમાણે છે.
(૧) કવિ સુબંધુ– ગદ્ય કાવ્ય લેખકેમાં સુબંધુ સર્વ પ્રથમ લેખક છે તેઓએ વાસવદત્તાની રચના કરી છે. કવિવર બાણભદે પણ વાસવદત્તાની પ્રશંસા કરેલ છે. આથી સુબંધુ સાતમી શતાબ્દિમાં થઈ ગયા ગણાય છે. સુબંધુ કવિ ભલેષાલંકારમાં સિદ્ધહસ્ત હતા.
(૨) બાણ ભદ્ર–ગદ્ય સાહિત્યમાં બાણ ભટ્ટની ખ્યાતિ સૂર્ય સમાન છે. પ્રતિકૂટ નગરના રહેવાસી ચિત્રભાનુના પુત્ર મહાકવિ બાણ ભગવતી શારદાના વરદ પુત્ર હતા, તેમાં કોઈ પણ જાતને સંદેહ નથી. તેઓ રાજસભામાં હર્ષવર્ધનના પંડિત હતા. તેમના પિતાજીના મૃત્યુ બાદ સમગ્ર ભારત વર્ષનું પર્યટન કર્યું હતું. બાણ ભદના બે ગ્રી પ્રાપ્ય છે તે છે. (૧) હર્ષચરિત અને (૨) કાદમ્બરી. (1) હર્ષચરિત. આ ગ્રંથ આઠ ઉરછવાસોથી યુક્ત છે. પહેલા બે ઉછવાસમાં કવિએ પિતાનો પરિચય આપેલ છે. આ ઐતિહાસિક ગ્રંથ છે. અને આ ગ્રંથથી બાણ ભટ્ટ લખવાનો પ્રયાસ શરૂ કર્યો હતે તેમ મનાય છે. (૨) કાદંબરી-કાદંબરી બે ભાગમાં વહેચાયેલ છે. પૂર્વાર્ધ–બાણ ભટ્ટે રચેલ છે. અને ઉત્તરાર્ધ તેમના મૃત્યુ બાદ તેમના પુત્ર પુલિંદ ભદે બનાવેલ છે. આ કાદંબરી ખરેખર સંસ્કૃત ગદ્ય સાહિત્યમાં અનુપમ છે. ભાષાના ભાવ
