________________
વેણીનું બાંધવું. કશાસને દ્રૌપદીના કેશ બેંગ્યા હતા, ત્યાર બાદદ્રૌપદીએ પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે, . જ્યાં સુધી કૌરવોને નાશ ન થાય ત્યાં સુધી વેણુ બાંધીશ નહિ. અતિ કૌરવોના નાશમાં બાકી રહેલ દુયોધનને ભીમે નાશ કર્યો. અને લેહીવાળા હાથથી તેણે દ્રૌપદીની વેણુ બાંધી.
ક્ષેમેન્દ્રકાશ્મીર દેશના ધનાઢય બ્રાહ્મણ કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલા મહાકવિ ક્ષેમેન્દ્ર પરમ વૈષ્ણવ હતા. તેઓએ અનેક પ્રત્યેની રચના કરી છે. સંસ્કૃત ભાષામાં ગ્રન્થની રચનામાં
વ્યાસ પછી બીજે નંબરે આ કવિ આવે છે. તેઓ પોતાની જાતને વ્યાસદાસ કહેવડાવતા હતા. તેમના અમુક ગ્રન્થ નીચે પ્રમાણે છે. (૧) રામાયણ મંજરી, (૨) બૃહસ્થા મંજરી, (૩) કથા વિલાસ, (૪) નીતિકલ્પતરુ, (૫) સમય માતૃકા, વિગેરે. તેઓને સમ્ય અગીઆરમી શતાબ્દિને છે.
શ્રીહર્ષશ્રીહર્ષના પિતાનું નામ હીર પંડીત હતું તથા માતાનું નામ મામલદેવી હતું. હર્ષ કેવળ મહાકવિ જ ન હતા. પરંતુ અનેક શાસ્ત્રોના પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા. તેમના પિતાશ્રી કાશીના રાજા વિજયચંદ્રના સભા પંડિત હતા. તેમને શાસ્ત્રાર્થ પ્રસિદ્ધ યાયિક ઉદયનાચાર્ય સાથે થયું હતું. જેમાં પંડિત હારી ગયા હતા. આથી હીરે પિતાના મૃત્યુ વખતે હર્ષને બોલાવી ઉદયનાચાર્યને પરાજીત કરવાનું વચન લઈ પંચત્વ પામ્યા હતા. વચન પાલક હર્ષે ભરસભામાં ઉદયનાચાર્યને હરાવ્યા હતા. હર્ષ રાજા જયચંદ્રના સભા પંડિત હતા. તેઓએ અનેક પુસ્તક લખ્યા છે. તેમના અમુક પુસ્તક નીચે પ્રમાણે છે, (3) ધૈર્ય વિચારણા આ ગ્રંથમાં બૌદ્ધના ક્ષણિકવાદનું નિરાકરણ કરેલ છે આ દાર્શનિક ગ્રંથ છે. (૨) વિજય પ્રશસ્તિ, આ ગ્રંથ ઐતિહાસિક છે. (૩) ખંડન ખંડખાદ્ય આ ગ્રંથ વેદાંતશાસ્ત્રને અનુપમ રત્ન ગ્રંથ પંડિત સૂચક છે. (૪) નૈષધીય ચરિત્ર, આ મહા કાવ્ય છે. આ ગ્રંથમાં નળ તથા દમયંતીની વાત આવે છે. આ ગ્રંથમાં રર સર્ગો છે અને ૨૮૩૦ શ્લેકે છે. અલંકારના સુયોગ્ય ઉપયોગથી પંડિત સમાજમાં વધુ માન્ય બને છે. હર્ષ વદર્શન શાસ્ત્રના પ્રકાંડ પંડિત હતા. અને કહેવાય છે કે અત્યારનું નૈષધીય ચરિત્ર સંસ્કૃત સમાજ સમજી શકે એટલે અનેકવાર પોતે સરળ બનાવેલ હતું. તેથી કહેવાય છે. “ઉદિત નૈષધે કાવ્ય કવિ માઘઃ કવચ ભારવિ ”
આ ઉપરાંત સંસ્કૃત સાહિત્યમાં અનેક નાટકકારે અને અનેક કવિઓએ અનુપમ ગ્રંથ ની રચના કરેલી છે. તેની ટૂંક વિગત નીચે પ્રમાણે છે.
કુમારદાસનું (નવમ શતક) જાનકી હરણ કાવ્ય, રત્નાકરનું (નવમ શતક) હરવિજય કાવ્ય શિવસ્વામીનું (નવમ શતક) કફિફણાદય મહા કાવ્ય, અનંગહર્ષનું (અષ્ટમ શતક) તાપસવત્સરાજ, મંખકનું (એકાદશ શતક) શ્રી કંઠચરિત્ર, બિહણનું ( દ્વાદશ શતક) વિક્રમાંકદેવ ચરિત્ર) કલ્હણની (દ્વાદશ શતક) રાજતરંગિણી, પદ્મગુપ્ત પરિમલનું (દશમ શતક) નવસાહ
