________________
સ્વ. રાજકુમાર
શ્રી જીવાનસિંહજી જસવંતસિંહજીની જીવન ઝરમર
શ્રી દયાનિધિ પરમેશ્વરે પેાતાની અપ્રતિમ કરુણાને લીધે સ લેાકાને અનેક પ્રકારના લાભ અને આનદ આપવા માટે જ જગતમાં અનેક રત્નો રચેલાં છે, રચાય છે અને રચાશે. તેમાંના કેટલાંક સ્થાવર અને જંગમ રત્ના હોય છે. સ્થાવર રત કરતાં જંગમ રત્ન લાખગણુ શ્રેષ્ઠ હોય છે. આવા જંગમ રત્નેમાં પણ માનવ રત્ન સર્વોત્તમ છે, માનવ રત્નથી કુળ, જ્ઞાતિ, નગર અને દેશ શાભે છે. ઉત્કૃષ્ટ માનવ રત્નથી વિશ્વ પણ તેજસ્વી બને છે. આવા માનવ રત્નની પ્રાપ્તિ થવી તે પુણ્યની નિશાની છે અને અકાળે ચાલ્યા જવું' તે દૈવી પ્રકેપ છે.
*
મિત્રા, હુ' પણ એવા જ માનવ રત્નની જીવન ઝરમર લખીને તેનું કંઇક ઋણ ચૂકાવુ છું, શ્રી રાજરાજેશ્વરની કૃપાથી પ્રૌઢ પ્રતાપ નેક નામદાર શ્રી ભાવનગર મહારાજાશ્રી જસવંતસિંહજીસાહેબના પ્રતાપ અને કીર્તિથી કાણુ અજાણ્યુ' હાઇ શકે ? એ નામદાર સાહેબ ભાવનગરની રાજ્ય ગાદીએ ૧૮૫૪માં આવ્યા, રાજ્ય સિ ંહાસન ઉપર બિરાજી અનેક લે ાપકારી કાય કર્યો. તેના પાટવી પુત્રનું નામ શ્રી તખ્તસિંહજી મહારાજ હતુ, અને ખીજા રાણી શ્રી હિરજીભા સાહેઞાથી રાજકુમાર શ્રી જીવાનસ છતા જન્મ ૧૮૬૨માં થયો. “ પુત્રના લક્ષણ પારણામાં ' આ કહેવત અનુસાર રાજકુમારી અત્યંત તેજસ્વી અને ચપળ હાર્દ રાજ્યકુટુમ્બમાં આનંદ છવાઈ ગયો. રાજકુમાર ચંદ્રની માફક પ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામતા ગયા. નાનપણથી જ તે નિડર અને સ્પષ્ટ વક્તા હતા. રાત દિવસો વિતતા ગયા રાજકુમારની ઉંમર આઠ વર્ષની થઈ હશે ત્યાં તો કાલ ભગવાનની ગહનર્માતના ચક્રથી મહારાજા શ્રી જસવ તસિહજી સાહેબે આ સાંસારિક સર્વ દુઃખોથી મુક્ત થઇ અસાર સંસારના સદા માટે ૧૮૭૦ માં ત્યાગ કર્યો. અચાનક આવી પડેલ અકસ્માતથી રાજ્યકુટુમ્બમાં હાહાકાર મચી ગયો, પરંતુ વિધાતાની લીલા અગમ્ય છે. મહારાજા શ્રી તખ્તસિંહજી સાહેબ નાના હોવાથી શ્રીયુત ગૌ.ીશંકર ઉદયશ’કર ઓઝાના બેઇન્ટ એડમીનીસ્ટ્રેશનથી મહારાબની મેડટી ઉંમર થતાં સુધી કારભાર ચલાવવાનું નક્કી થયું. રાજ્ય પ્રણાલિકા મુજબ શ્રી જુવાનસિંહજીને નાન! હેવાથી ગરાસમાં તળાજા પંથકના ઘાટવાળા, દેવડીયા અને કુંઢડા એમ ત્રણ ગામેા આપવામાં આવ્યા. રાજકુમારે પ્રામક અભ્યાસ ભાવનગરમાં ૧૩–૧૪ વર્ષની ઉંમરમાં પૂરા કર્યો ત્યારે તેઓશ્રીની કથાત્ર બુદ્ધિ જોઈ મહારાજા શ્રી તખ્તસિંહજી સાહેબે રાજકુમાર કાલેજ, રાકેાટમાં અભ્યાસાથે માકલ્યા. અભ્યાસમાં તેમજ અન્ય કાલેજની પ્રવૃત્તિઓમાં આગળ પડતા રાજકુમારને જોને તે વખતના પ્રિન્સિપાલ શ્રી ચેસ્ટરમેકનેટન અને અન્ય અધ્યાપકા ઘણાં ખુા થતા હતા. ચાર વર્ષના અભ્યાસ બાદ રાજકુમાર જ્યારે ભાવનગર પધાર્યાં ત્યારે પ્રિન્સિપાલે મહારાજા શ્રી તખ્તસિંહજી સાહેબ ઉપર પત્ર લખ્યો કે આપશ્રી રાજકુમારને વધુ અભ્યાસાર્થે ઇંગ્લાન્ડ માકલશે તો ભવિષ્યમાં તેઓ ધણા યશસ્વી ધશે. આ રીતે પ્રિન્સિપાલના પ્રમાણપત્રથી મહારાજા સાહેબની છાતી ગજએકની ફૂટી ગઇ, દાગુ પોતાના નાના ભાઇના
