Sanskrit Sahityani Ruprekha

Author(s): Narmadashankar J Raval
Publisher: Pratapsinhji Ramsinhji Raol

Page 8

ગ્રન્થોમાં ઘણા આખ્યાને છે. સાહિત્યમાં આરણ્યક ગ્રન્થ ઘણું છે. આ ગ્રન્થમાં બ્રહ્મવિદ્યાના અધ્યયન દ્વારા પરમાત્માની ચર્ચામાં ઋષિઓને જનકલ્યાણમય વિચારો અનુપમ સંગ્રહ છે. અિતરેય આરણ્યકના પાંચ ગ્રન્થ છે.
ઋગ્સાહિત્યમાં શ્રૌતસૂત્ર છે, કર્મકાન્ડના વિષયના સૂત્રોને શ્રૌતસત્ર કહેવામાં આવે છે. અવેદના શ્રોતસૂત્રોમાં આશ્લાયન અને શાંખાયન બે ગ્રન્થ છે. પહેલાં પ્રસ્થમાં બાર અધ્યાયો છે અને બીજા ગ્રન્થમાં ૪૮ અધ્યાયો છે, આ સાહિત્યમાં શૌનકમુનિ વિરચિત પ્રાતિ શાખ્ય પણ છે, આ ગ્રન્થના ત્રણ કાંડ છે.
યજુર્વેદપૂરક સાહિત્ય : કૃષ્ણ યજુર્વેદની ૧૨ શાખાઓ હતી ત્યારબાદ સાત થઈ. આ વેદમાં સાત કાન્ડ છે શુકલયજુર્વેદ સંહિતાના બ્રાહ્મણ ગ્રંથમાં શતપથ બ્રાહ્મણગ્રંથ પ્રસિદ્ધ છે. માધ્યન્દિનિ શાખાના શતપથમાં ૧૪ કાંડે છે. ૧૦૦ અપાયે અને ૬૮ પ્રપાઠકે. છે. કાવશાખીય શતપથમાં ૧૭ કાંડ છે.
સામવેદ પુરક સાહિત્યમાં આર્થિક ગ્રન્થ વિવિધ શાખામાં વિભકત થયેલ છે. જે કે સામવેદ “સહસ્ત્રવત્મ” હજાર શાખાઓવાળો કહેવાય છે તથાપિ હાલમાં ૧૩ શાખાઓ ઉપલબ્ધ છે, સામવેદના બ્રાહ્મણ ગ્રન્થમાં “તાડયમ' મહા બ્રાહ્મણ નામનો ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ છે.
અથર્વવેદ પુરક સાહિત્ય-અથર્વવેદના બ્રાહ્મણ પ્રથામાં પથ બ્રાહ્મણ” સુપ્રસિદ્ધ છે. અન્ય વેદના કરતાં અથર્વવેદના ઉપનિષદે ઘણું છે, મુક્તિક ઉપનિષદમાં ૯૭ ઉપનિષદ અથર્વવેદના ગણવામાં આવ્યા છે.
ઉપવેદ વેદોમાંથી ઉપવેદની રચના થયેલ છે. (૧) દને આયુર્વેદ, યજુર્વેદને ધનુર્વેદ, સામવેદ ગાંધર્વવેદ અને અથર્વવેદનો અર્થશાસ્ત્ર ઉપવેદ કહેલ છે, આ ચારેય ઉપવેદ વિશિષ્ઠ શાનવાળા છે. આજીવિકાનું જ્ઞાન અર્થશાસ્ત્રમાં, શસ્ત્રાસ્ત્રોનું જ્ઞાન ધનુર્વેદમાં, મોક્ષસાધક સગિતનું જ્ઞાન ગાધર્વ વેદમાં અને શારીરિક સ્વાસ્થ સંપત્તિનું જ્ઞાન આયુર્વેદમાં છે.
ઉપનિષદ ઉપનિષદ્ શબ્દ ઉપનિ ઉપસર્ગ પૂર્વક સધાતુથી બનેલે છે, સદ્દધ તુને ત્રણ અથે છે. નાશથવું, પ્રાપ્ત કરવું અને શિથિલ કરવું. આ ઉપનિષદોના અધ્યયનથી મુમુક્ષુ પ્રાણિઓની અવિદ્યા નાશ થાય છે, બ્રહ્મ પ્રાપ્તિ થાય છે અને સંસારના દુઃખો નાશ થઈ જાય છે. આથી ઉપનિષદ્ શબ્દ સાર્થક છે. વૈદિક સાહિત્યમાં ઉપનિષદોનું સ્થાન છેવટે આવે છે તેથી તેને વેદાન્ત પણ કહેવામાં આવે છે. ઉપનિષોની સંખ્યા ૧૦૮ આઠ છે. પરંતુ ૧૧