________________
વિશેષ જ્ઞાન આપવામાં આવેલ છે. આના એકસે તેસઠ અધ્યા છે. શંકરના અઠયાવીશ અવતારનું જ્ઞાન આ પુસણથી જાણવા મળે છે.
૧૧, વરાહ પુરાણ-વરાહ અવતારની વાતને ધ્યાનમાં રાખી આ પુરાણની રચના કરવામાં આવી છે. આ પુરાણમાં બસો અઢાર અધ્યાય છે. વિષ્ણુ સંબધી વાતોનું વિસ્તૃત વર્ણન કરવામાં આવેલ છે. આ ઉપરાંત મથુરા મહાભ્ય અને નચિકેતેપાખ્યાન સવિસ્તર વર્ણવેલ છે.
૧. સ્કંદ પુરાણ-સ્વામી કાતિક શિવતત્વનું નિરૂપણ આ પુરાણમાં કરેલ છે. આ પુરાણ બધા પુરાણથી મોટું છે. તેનું કદ ભાગવતથી આઠગણું છે. આ પુરાણની છ સંહિતાઓ છે. આ પુરાણમાં સનકુમાર સંહિતા બ્લેક સંખ્યા ૩૬૦૦૦, સુત સંહિતા શ્લોક સંખ્યા ૬૦૦૦, શંકર સંહિતા લૅક સંખ્યા ૩૦૦૦૦, વૈષ્ણવ સંહિતા ગ્લૅક સંખ્યા ૫૦૦૦, બ્રાહ્મણ સંહિતા લેક ૩૦૦૦ અને સૌર સંહિતા ૧૦૦૦ લે છે. આ પુરાણની નીચેના ખંડમાંથી વહેંચી આપેલ છે. માહેશ્વર ખંડ, વૈષ્ણવ ખંડ, બ્રહ્મ ખંડ, કાશી ખંડ, રેવા ખંડ, તાપી ખંડ, અને પ્રભાસ ખંડઆ પુરાણમાં શિવમહિમા, હઠયોગની પ્રક્રિયાઓનું સાંગોપાંગ વર્ણન, મુક્તિને ઉપાય તથા આધ્યાત્મિક વિવેચન કરેલ છે. આ ઉપરાંત શિવ-પાર્વતીનું, વર્ણન, જગન્નાથપુરીને પ્રાચીન ઇતિહાસ, આ ઉજ્જયિની મહાકાલની પૂજા તથા પ્રતિષ્ઠાનું વિધાન, કાશીનું તથા નર્મદા કિનારે આવેલા તીર્થોનું વર્ણન, વિશ્વકર્મા ઉપાખ્યાન અને હાટકેશ્વર મહાદેવનું મહાભ્ય આ પુરાણમાં વર્ણવેલ છે. આજની સત્યનારાયણની કથા આ પુરાણને આધારે લખાયેલ છે.
૧૩. વામન પુરાણ-આ પુરાણમાં વામન અવતારનું વિશદ વર્ણન છે. આના ૯૫ અધ્યાયો છે. આમાં વિષ્ણુના ભિન્નભિન્ન અવતારનું સવિસ્તર વર્ણન છે.
૧૪. કૂર્મ પુરાણ-આ પુરાણની ચાર સંહિતાઓ છે, બ્રાહ્મી, ભાગવતી, સૌરી, અને વૈષ્ણવી. વિષ્ણુ ભગવાને કુર્મને અવતાર લઈ ઇન્દ્રધુમ્ર રાજાને આ પુરાણુને ઉપદેશ આપ્યો હતું. આ પુરાણના શિવ મુખ્ય દેવતા છે. આમાં ૪૪ અધ્યાયો છે. આ અધ્યાયમાં સૃષ્ટિનું વર્ણન, પાર્વતી તપશ્ચર્યા તથા કાશી તથા પ્રયાગ મહાત્મ વિગેરે છે.
૧૫, મત્સ્ય પુરાણ-આ પુરાણમાં ૨૯૧ અધ્યાય છે. ભવંતરના વર્ણન બાદ પિતા તથા સેમવંશનું વર્ણન કરેલ છે. આમાંયયાતિચરિત્ર, ત્રિપુરાસુર-શંકર યુદ્ધ, તાડકાસુરનો વધ અને મસ્યાવતારનું વર્ણન વિગતવાર છે. આ પુરાણની વિશેષતા એ છે કે આ પુરાણના પનમા અધ્યાયમાં સમસ્ત પુરાણની વિષયાનુક્રમણિકા આપેલ છે. ૧૬, ગરૂડ પુરાણ-આ પુરાણ ૨૮૭ અપાયે થી યુક્ત છે અને બે ખંડમાં વહેંચાયેલું
