________________
ચાર ખંડે છે જેને પાદ કહેવામાં આવે છે. આમાં સૃષ્ટિ ભૂગોળ તથા ખગોળનું અને પશુપત યુગનું વિસ્તૃત વર્ણન કરેલ છે.
૪. શ્રીમદ્ ભાગવત-આ પુરાણ સંસ્કૃત સાહિત્યનું અનુપમ રત્ન છે. આ પુરાણ ભક્તિ રસને ખજાનો છે. નિગમ કલ્પતરૂનું ગલિત અમૃત ફળ છે. વૈષ્ણવ આચાર્યોએ પ્રસ્થાન ત્રયીની માફક આ ગ્રન્થને ઉપવ્ય માનેલ છે. આ પુરાણને પ્રભાવ વલ્લભ તથા ચૈતન્ય સંપ્રદાય ઉપર વિશેષ છે. આમાં દરેક પ્રકારની ભક્તિના ઉદાહરણ સાથે ચોવીસેય અવતારોની લિલાનું વર્ણન આપવામાં આવેલ છે. વિશેષ કરીને શ્રી કૃષ્ણ ભગવાનની અનુપમ લિલાનું સવિસ્તર વર્ણન હોવાથી આ પુરાણ જનતામાં વધુ પ્રિય થઈ ગયું છે.
૫. નારદ પુરાણ-આ પુરાણ પૂર્વ તથા ઉત્તર ભાગથી વહેંચાયેલ છે પૂર્વભાગમાં ૧૨૫ અધ્યા છે, તથા ઉત્તર ભાગમાં ૮૨ અધ્યા છે. આ પુરાણમાં શ્રાદ્ધ અને પ્રાયશ્રિદ્ધતાદિનું વિવરણ આપ્યા બાદ વ્યાકરણ, નિરુક્ત વિગેરે વેદાંતનું વર્ણન કરેલ છે. વિષ્ણુભક્ત રુકમાં ગદનું આખ્યાન સવિસ્તર આપેલ છે. આ પુરાણની વિશેષતા એ છે કે અઢાર પુરાણોના વિષયેની વિસ્તૃત અનુક્રમણિકા આપેલ છે.
૬. માર્કંડેય પુરાણ–આ પુરાણના રચયિતા માર્કડેય ઋષિ છે, આમાં ૧૩૮ અધ્યાય છે. આ અધ્યાયમાં બ્રહ્મવાદિની મદાલસાનું પવિત્ર જીવનચરિત્ર પણ આપેલ છે. આગ્રન્થમાંથીજ “ દુર્ગાસપ્તશનિ ” ની રચના થયેલ છે. જે ચંડીપાઠ નામે પ્રસિદ્ધ છે.
૭. અગ્નિ પુરાણ–આ પુરાણુ સમસ્ત ભારતીય વિદ્યાઓનો ભંડાર છે. આમાં ૩૮૩ અપ્યા છે. અવતારોની કથાઓ સંક્ષેપમાં બતાવી રામાયણ અને મહાભારતનું વિસ્તાર સાથે વર્ણન કરેલ છે. અદ્વૈત વેદાન્તના સિદ્ધાન્તને સાર તેમજ ગીતાને સાર પણ આપેલ છે
૮ ભવિષ્ય પુરાણ-આ પુરાણ પાંચ પર્વેમાં વહેંચાયેલ છે. બ્રાહ્મ, વિષ્ણુ, શિવ, સૂર્ય તથા પ્રતિસર્ગ. ભવિષ્યમાં થનારી વાતેના ઉલ્લેખ સાથે આ પુરાણુંથી કલિયુગના વિભિન્ન એતિહાસિક રાજવંશનો ઇતિહાસ પણ જાણવા મળે છે.
૯ બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણ–આ પુરાણના ચાર ખંડ છે. બ્રહ્મ, પ્રકૃતિ, ગણેશ તથા કૃષ્ણ જન્મ. મહાકવિ ભાસે બાલચરિતનું વસ્તુ આ પુરાણથી છે. તેથી આ પુરાણની રચના ત્રીજા શતક પહેલાં થઈ ગઈ હશે. આ પુરાણમાં શ્રી કૃષ્ણદ્વારા સૃષ્ટિનું વર્ણન કરવામાં આવેલ છે.
આ ઉપરાંત આયુર્વેદ, પ્રકૃતિનું વર્ણન અને સાવિત્રી તથા તુલસી જન્મ અને ગણપતિના જન્મનું વર્ણન કરવામાં આવેલ છે. વૈષ્ણવે આ પુરાણને વિશેષ માને છે. - ૧૦, લિંગ પુરાણ–આ પુરાણમાં ભગવાન શંકરની લિગ રૂપથી ઉપાસના કરવી તેનું
