Sanskrit Sahityani Ruprekha

Author(s): Narmadashankar J Raval
Publisher: Pratapsinhji Ramsinhji Raol

Page 5

પ્રકરણ પહેલું
સંકેત ભાષા સંસ્કૃત ભાષા”ના શબ્દથી કયો માનવી અજાણે હોઈ શકે? જે ભાષા સંસારની જુનામાં તુ ની ભાષા છે. આ દેવવાણી દ્વારા આપણે પૂર્વજોએ વેદના મંત્રોને ઉચ્ચાર કર્યો હતે. આધ્યાત્મિક વાતને સમજાવનાર ઉપનિષદો પણ આ ભાષામાં નિબદ્ધ થયેલાં છે, જે માનવ બુદ્ધિના વિકાસની અંતિમ અવસ્થાને બતાવનાર છે. ક્રૌંચ પક્ષીને વધથી સર્વજીવ તરફ સમભાવ રાખનાર મહર્ષિ વાલ્મીકિએ આજ ભાષામાં રામાયણની રચના કરી છે. જગવિખ્યાત થયેલ કૌરવો અને પાંડવોનું વર્ણન આ દેવ વાણિમાં મહાભારતની રચના મહર્ષિ વ્યાસે કરેલ છે. ભારતીય સંસ્કૃતિના મૂળને યોગ્ય રીતે સમજાવનાર અને ભવસાગર તારનાર પુરાણોની રચના પણ સંસ્કૃત ભાષામાં થયેલ છે. પિતાના જીવન ઉદ્યાનના કીતિ પુષ્પની સૌરભને સર્વત્ર પ્રસરાવનાર મહા કવિઓ–લેખકેએ પોતાના અનુપમ ગ્રન્થોની રચના આજ ભાષામાં કરી છે. અર્થાત પૃથ્વીની ઉત્પત્તિથી લઈ પ્રલય સુધી જ્ઞાન, ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષમાંના કેઈ પણ પુરુષ ર્થની પ્રાપ્તિ, આર્યોની પ્રાચીન રીતિ, રૂઢિ અને પરંપરાના જ્ઞાન અને પરી તથા અપરા વિદ્યાન, જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ આ ભાષા દ્વારા થઈ શકે છે. ટૂંકમાં લૌકિક ઉન્નતિ અને પારલૌકિક નિયસની સિદ્ધિ કરાવનાર જેટલા જ્ઞાન અને વિજ્ઞાનના સાધનો, શાસ્ત્રો તથા ગ્રન્થ ભિન્ન ભિન્ન ભાષામાં લખાયેલ છે તે બધાનું જ્ઞાન જે એક જ ભાષાના જ્ઞાનથી પ્રાપ્ત કરવું હોય તે તે છે સંસ્કૃત ભાષા.
સંસ્કૃત ભાષાના બે પ્રકારો આપણાં જોવામાં આવે છે. ૧ વૈદિક અને ૨ લૌકિક વેદિક ભાષાનો ઉપયોગ વેદ તથા બ્રાહ્મણ ગ્રન્થોમાં જોવામાં મળે છે અને ઇતર જેટલું સંસ્કૃત સાહિત્ય જોવા મળે છે તે બધું લૌકિક ભાષામાં લખાયેલ છે,
સંસ્કૃત ભાષા અતિ પ્રાચીન છે. તેમ આપણે માનીએ છીએ, પરંતુ વિશ્વના લેકના મતને ઉલ્લેખ કરીએ તો આજે મિશ્ર દેશનું સાહિત્ય ઘણું પ્રાચિન મનાય છે પરંતુ તે સાહિત્યને સમય ઈ. સ. પૂર્વે ચાર હજાર નક્કી થયેલ છે, જ્યારે લેકમાન્ય તિલકે વેદની ભિન્ન ભિન્ન ઋચાઓને સમય ઇ. સ. પૂર્વે છ હજારને માનેલ છે આ હિસાબે પણ સંસ્કૃત ભાષા પ્રાચિન છે તેમ નક્કી થાય છે.
ઘણું લેકેનું એમ માનવું છે કે સંસ્કૃત ભાષાનું સાહિત્ય એટલે ધાર્મિક સાહિત્ય: પરંતુ આ વિધાન અસંભવિત છે. વેદમાં પણ અનેક આખ્યાનો છે જે દ્વારા લોકોને કૌટુબિક તથા સામાજિક અને રાજકીય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. રામાયણ એટલે રામ અને રાવણનું યુદ્ધ જ નહિ પરંતુ વ્યક્તિમાં રહેલાં ગુણો અને અવગુણોનું બતાવનાર પારદર્શક યંત્ર.