Samipya 1993 Vol 10 Ank 03 04

Author(s): Pravinchandra C Parikh, Bhartiben Shelat
Publisher: Bholabhai Jeshingbhai Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan

Page 63

મદલપતે વ અચ્ચમાળે (૭,૪૨૪)
.
હીા—નાયિકાના જે ૨૮ અલ'કારે। નિરૂપાયા છે, તેમાં હીજાને પણુ સમાવેશ થાય છે. આ નાટથશાસ્ત્રીય વિગતના નિર્દેશ આ પ્રમાણે મળે છે :
૧. ...... તેવુ છાશ્ચિતનિમેષુ ! (૧.૩૪ b) ૨. તાં વક્ષ્ય હીરાચતુરાનન......! (૧.૪૭ ૦)
વામિÌમિ:--શબ્દ અને અર્થાંના સહભાવનેા સ્પષ્ટ સંસ્ક્રુત આ દ્વારા પ્રાપ્ત થાય છે, જેમ કે, વાળીરા વાગ્મિોમિ: પ્રવિયેાવસ્થિરે ! (૨,૩ c d)
• વાહૂમચ—આ પ દ્વારા પણ શબ્દ અને અર્થના સહભાવરૂપ કાવ્યતા સ ંકેત જોઈ શકાય તેમ છે, જેમ કે,
દ્વિધા યુક્તેન જ્ વાહૂમયેન...... (૭,૯૦ a)
વાચ:
ોઈ શકાય
વ વાજ્યઃ સમ્યાર્થમિતિ વો નેવવિયતે । (૬,૩૧ a)
જો કે, આ જુદા જ પ્રયાગ છે એ નોંધવુ' જોઈએ.
.
• વિષ્રમ——અહીં સાહિત્યશાસ્ત્રના સ્પષ્ટ સ’કેત છે, વિભ્રમ, તે એક નાયિકાલ કાર છે, જેમાં સભ્રમ કે ઉતાવળને લીધે આભૂષણાને વિન્યાસ અનુચિત રીતે કરાય છે, જેમ કે;
યશ્રાસરેાવિશ્રમમહનાનાં...! (૧,૪ a)
વૃત્તિ—કાવ્યશાસ્ત્રમાં ઉપનાગરિકા વગેરે ત્રિવિધ વૃત્તિઓ તથા નાટયશાસ્ત્રમાં સાત્ત્વિક વગેરે ચતુવિધ વૃત્તિઓનું નિરૂપણ મળે છે. તેના સકેત વૃત્તિ પદના નિર્દેશમાં જોઈ શકાય. અલબત્ત, સ્પષ્ટરૂપે તા તે સંદર્ભમાં આ પદ એક જ વાર પ્રયેાજાયુ` છે. પરંતુ તે સિવાય અન્ય અશ્વ જેવા કે, વ્યાપાર કહેતાં વ્યવહાર, આજીવિકા, અવસ્થિતિ વગેરે વિષે પણ તેના પ્રયાગ થયા છે. તે આ પ્રમાણે છે-:
અભિધાથી પ્રાપ્ત થતા અર્થ તે વાચ્યા તેને નામનિર્દેશ નીચેના સંદભમાં
૧. તૌત્રામિણ મમવેળ વૃત્તિ માહેન સસ્તમ્ભયસેન્દ્રિયળમૂ । (૩.૭૩ a)
૨. ......વૃક્ષવૃત્તિયતિરિñસાધન.... (૫.૨૨ d)
૩. સ્વયં વિશાળંદુમવળ વૃત્તિતા....... (૫.૨૮ a) ........મેિમિરાશોવતામવૃત્તિમિઃ । (૫,૭૬ d) ૫. નામવૃત્તિયં અનીયમીક્ષતે । (૫.૮૨ d) ૬. વૃત્તિપ્તયા: પાળિસમાનમેન....... (૭,૭૭ c) ૭. તૌ સન્ધિપુ યશ્ચિત્તવૃત્તિમેવું.... (૭.૯૧ a)
.
૧૪૮ ]
આ સવમાં છેલ્લેા સંદર્ભ" જ મહત્ત્વપૂણુ` છે. તેમાં કેશિકી વગેરે વૃત્તિઓના સ્પષ્ટ સ`કેત છે
àપશુ—આ એક સાત્ત્વિક ભાવ છે તેને નિર્દેશ એક વાર થયા છે, જેમ કે;
ત... વીય વેપશુમતી રસાયષ્ટિ.... (૫,૮૫ a)
[સામીપ્સ : આકટોબર, '૯૩-માર્ચ', ૧૯૯