Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 12

४
सामान्यनिरुक्तिविवेचना
लक्षणे निवेश्याः तथाच
वह्यभाववद्धदत्वनिष्ठ । वच्छेदकता कविष
यताकत्वलमानाधिकरणभेदघाटिताभावव्यक्तिमदनुमितिवृत्तिभेद प्र तियोगितावच्छेदकत्वाभावस्य प्रतिबन्धकतायां सत्वेन लक्षण. समन्वय इव पर्वतोवहयभाववानित्यत्र वह्निमत् पर्वतत्वानेष्ठाघच्छेदकत्ताकविषयताकत्व समानाधिकरणभेद घटिताभावव्यक्तिमत्वहित्वावच्छिन्नविषयताकानुमितिवृत्तिभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वाभा वस्य वाधप्रतिवन्धकतायां सत्वेन वह्नित्वावच्छिन्ने बाचैकदेशेऽतिव्याप्तिरपि स्यात् सिद्धान्ते चातुमितित्वाप्रवेशेन वहिरित्याका रके तादृशाभावव्यक्तिमन्निश्वये प्रतिवन्धकत्वासत्वेन नातिव्याप्तिः ॥ नच वह्निविशेष्यकसमवायेन स्वरूपतः पर्वतत्वादिप्रकारकानु मितेस्तादृशत्वान्नात्रापि पक्षे दोष इतिवाच्यं यादृशवस्तुप्रकार. कंयादृशवस्तुविशेष्यकञ्चज्ञानन भ्रमस्तादृशवस्त्वभावसाध्यकपर्वतादिपक्षकस्थले तादृशवस्तुमत्पर्वत रूपचा धैकदेशे तादृशवस्तुम्य तिव्याप्तेर्बुरुद्धरत्वादिति किञ्चिद्रूपावच्छिन्नाविषयत्वाव्यापक विषयताशून्यत्वानिवेशेऽतिव्याप्तिः यद्रूपावच्छिन्नविषयित्वाव्यापकविषायताशून्यत्वनिवेशे प्रमेयमवृत्तीत्यादावव्याप्तिरित्युभयतः पाशारज्जुरिति हेयँल्लिङ्गाज्ज्ञानमितिविग्रहेण व्याख्यानम् ॥
अथेयम्वाचोयुक्तिरयुक्ता जगदीशव्याख्यायां तन्मतेऽव्यापकविषयत्ताशून्यत्वस्य लक्षणघटकत्वाभावात् तथाच दीधित्युक्तलिङ्गांशनिवेशाविवक्षितत्वे तद्व्याख्यायाङ्कथन्ताया अनिवृत्तिरिति ॥ यत्तु महान सपक्षकमहान लोयवहृद्यभावसाध्यकमहानसीयवह्नीत रवयभाववन्महानसकालीनधूमहेतुकस्थले बह्निमन्महान लेऽतिव्याप्तिः प्रकृतलिङ्गज्ञानजन्यवह्निमन्महानस विषय कानुमितेर्महानसीयवह्नित्वावच्छिन्नकारकत्वेन प्रकृतानुमिति प्रतिबन्धकत्वात् । गदाधरमते तु वह्नन्यभाव साध्य के प्रागुक्तपक्षहेतुके वह्निमन्महानसे ऽव्याप्तिरेव प्रकृतलिङ्गज्ञानजन्य दोषविषयकानुमिते महान सीयत्वावच्छिन्नविषयकत्वेनाव्यापक विषयताशून्यत्वविरहात् । नच लिङ्गांशे प्रकृतत्वनिवेशे प्रयोजनविरहेण नोक्तदोष योस्सम्भवइतिवाच्यं महानसीयवह्नीतरवह्नन्यभाचवन्मद्दानलपक्ष के प्रायुक्तदोष योरलम्भवात् वह्निमवादशमहानस• विषयकानुमितेर्महान सीयवहित्वावच्छिन्न प्रकारकत्वादिति ततुच्छम् पक्षे महानसीयवह्नयभावग्रहकाले पक्षधमिकवयनुमिते मद्दान