Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 10

सामान्यनिरुक्तिविवेचना
सावृत्तिभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वाभावतो भेदेन व्यर्थत्वासम्भा वात् । नच समानाकारकज्ञानीयविषयत्वयोरैक्यपक्षे लिङ्गविषयकस मूहालम्वनज्ञानमादाय लिङ्गविषयकज्ञानीयत्वस्य यद्विषयित्वलामान्य एव सत्त्वेन द्वितीयाभावस्यापि तत्र सप्तया न तयोर्भेदइतिवाच्यं तथासति लिङ्गघटितोक्तावच्छेदकत्वत्वस्य सम्भवदतिप्रसङ्गाद्यनापादक लघुधर्मान्तरकतया
प्रतियोगितानवच्छेदकत्वेन तदव -
च्छिन्नाभावस्याप्रसिद्ध्या तघटितलक्षणरूप हेतोरप्यप्रसिद्धतथा कस्य व्यर्थविशेषणघटितत्व मुद्भावनीयं स्यात् । वस्तुतो ऽनतिरिक्तवृतित्वस्य स्वव्यापक तत्त्वरूपस्यैव लक्षणे प्रविष्टतया तत्र वै. यर्थ्यशङ्काया एवानुम्मेषात् यद्विषयकनिश्चयवृत्तिभेदप्रतियोगितावकछेदकत्वाभावात् लिङ्गविषयकत्वावृत्तेः तद्वृत्तिलिङ्गविषयकयाद्विषयक निश्चयवृत्तिभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वाभावस्य भेदादित्याशयेनाह
लिङ्गांशनिवेशस्यनिष्प्रयोजनकतयेति, अनतिप्रयोजनकतयेत्यर्थः स्कटेच्छा नधीनेच्छाविषयत्वमनतिप्रयोजनकरवं तच्च तद्विशे. पणे स्वज्ञानविषय प्रकृतहेतुतावच्छेदकवस्वरूप सम्बन्धस्य दुष्टल. क्षणघटकस्य सूचनेनापाततः फलवत्तया दोषलक्षणघटकेपीच्छा. विषयत्वमिति वर्त्तते औत्कट्यं जातिविशेषः विषयिताविशेषो. वा, निः प्रयोजनत्वञ्च न फलाभावाने बन्धनेच्छानधानेच्छाविषयत्वं निष्फले फलानात्मके चेच्छाविषयत्वस्यैवासम्भवात् किन्तु फलामावानवन्धनेच्छाविषयत्वाभाव एवेति बोध्यम् ॥
अथ लिङ्गाज्ज्ञानं लिङ्गज्ञानमितिविग्रहाश्रयणेन लिङ्गाज्जनितं. यज्ज्ञानमितिविग्रहाश्रयणेन वा लिङ्गजन्यत्वस्य लिङ्गविषयकज्ञाननिष्ठाव्यवहितोत्तरत्वसम्बन्धावच्छिन्नावच्छेदकता कजन्यत्वरूपस्य लाभेनानुमितित्वस्य लाभाद् यद्विषय कानुमितित्वव्यापकत्व घटितलक्षगलाभ इति संशयाहार्थ्या ज्ञानमादायासम्भववारणस्यैव लिङ्गांशनिवेशनप्रयोजनत्वेन न निष्प्रयोजनत्वसम्भवइति ॥
यतु वह्निरवृत्तिरित्यत्र वह्निमद्रूपबाधेऽव्याप्तिः वह्निमत्त्वावच्छिन्नवि षयकज्ञानस्य निर्धमितावच्छेदक कस्यानुमितित्वविरहात् पर्व्वतत्वाविधर्मितावच्छेदककज्ञाने च वह्निमत्वावच्छिन्न विषयित्वा व्यापकावे. पयिता शून्यत्वस्य विवक्षणीयस्य विरहात् । नच वह्नधसंयुक्तवह्निध मि के वहिमान्वहिरिति ज्ञाने ऽनुमितावव्यापकविषयताया अभावा
उ.