Samanyanirukti Gudharthatattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

Page 11

सामान्यनिरूक्तिविवेचना भाव्याप्तिसम्भव इति वाच्यं प्रमेयत्वमवृत्तीत्यत्र प्रमेयरूपवाधे स्वरूपेण प्रमेयमवृत्तीत्यत्र प्रमयवद्रपवाधेचाव्याप्तेरनुद्धारात् तदोषविषयका. व्यापकविषयताशून्यानुमित्यप्रसिद्धरिति । नच तादृशस्थले सर्व त्रैव प्रमेयवदादिविशेष्यकस्वरूपतः किञ्चित्प्रकारकभ्रमानुमितेरेव तादृशत्वान्नाव्याप्तिरितिवाच्यं,यादृशवस्तुपक्षकावृत्तिस्वसाध्यकस्थल ताशवस्तुमद्रूपबाधविषयकशानं न भ्रमस्तराव्याप्ते१रुद्धरत्वात् ॥ ___ यत् किश्चिद्रपावच्छिन्नविषयताविशिष्टयपावच्छिन्नविषयत्वा ब्यापकविषयिताशुन्यत्वन्निवेशनीयं वैशिष्टयश्व स्वनिरूपितत्व स्वाव. च्छिन्नत्वान्यतरसम्बन्धेन बोध्यम् । यद्वा किश्चिद्रपावच्छिन्नविषयत्वाव्यापकविषयताशून्यत्वं विवक्षणीयम तत्र ताशाभावश्च न वस्तु. स्वसमानाधिकरणावच्छेदकताकविषयताकत्वसमानाधिकरणभेदप्रति. योगितानिरूपितविषयित्वनिष्ठावच्छेदकतानिरूपितनिरूपकत्वनिष्ठावच्छेदकतानिरूपितावच्छिन्नत्वसम्बन्धावच्छिन्नावच्छेदकतावद्रपाव. च्छिन्ननिरूपितविषयित्वन्नास्तीतिप्रतीतिसिद्धो वस्तुत्वसामानाधिकरण्यनिष्ठावच्छेदकाताभिन्नावच्छेदकतावानष्ठावच्छेदकताभिन्नाव. ठछेदकत्वानिरूपितावच्छेदकतया परम्परानिरूपितप्रतियोगिताकोऽस. म्भवात् रूपमात्रस्यैवावच्छिन्नत्वसम्बन्धावच्छिन्नावच्छेदकतावश्वात्। किन्तु वस्तुत्वसमानाधिकरणाधेयत्वसम्बन्धावच्छिन्नावच्छेदकता. भिन्नावच्छेदकतात्वनिष्ठावच्छेदकताभिन्नावच्छेदकत्बानिरूपितावच्छेदकतया परम्परानिरूपितप्रतियोगिताकः तथाच वह्निरवृत्तिरित्यादी वहिमान्पर्वत इत्यादिदोषविषयकानुमितेर्वहिमत्पर्वतत्वादिनिष्ठावच्छेदकताकविषयताकत्वसमानाधिकरणभेदप्रतियोगितानिरूपित. परम्परावच्छेदकतावदपावच्छिन्नविषयित्वाभाववत्स्वानाव्याप्तिरिति तत्तुच्छम् उक्ताभाववदनुमितिवृत्तिभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वना. स्तीतिप्रतीतिसिद्धाभावस्य लक्षणधटकत्वे प्रतिबन्धकतायान्तस्यासम्भवेन लक्षणासम्भवापत्तेः जात्तिमान्वयभाववानित्यनुमिते. रपि वलयभाववज्जातिमत्त्वनिष्ठावच्छेदकत्वघटिताभाववत्वादिति ताशाभावव्यक्तिमदनुमितिवृत्तिभेदप्रतियोगितावच्छेदकत्वशास्तीतिप्रतीतसिद्धाभावाः ताशाभाववृत्युभयावृत्तित्व समानाधिकरण. निरवठिनावच्छेदकतानिरूपितावच्छेदकतानिरूपितानुमितिनिष्ठाव. उछेदकाया परम्परानिरूपितप्रतियोगिताकाभावत्वेनानुगतन