________________
૧૩૦
નિમ રાજર્ષિએ કહ્યું ઃ
सुहं वसामो जीवामो जेसिंमो नत्थि किंचणं । मिथिलाए डज्झमाणीए न मे इज्झई किंचण ॥
પૂર્વ-પ્રવચનમાળા
‘હે બ્રાહ્મણ, અમે સુખથી રહ્યા છીએ અને સુખથી જીવીએ છીએ. કોઈ પર વસ્તુ મારી નથી. મારું કશું નથી. મિથિલા બળી રહી છે પરંતુ મારું કશું બળતું નથી.' चत्तपुत्तकलत्तस्स निव्वावारस्स भिक्खुणो ।
पिऊं ण विज्जइ किंचि, अप्पिअंपि ण विज्जई ॥
‘હે બ્રાહ્મણ, સ્ત્રી, પુત્ર, વગેરેને ત્યજનાર અને પાપવ્યાપારથી દૂર એવા સાધુને કોઈ વસ્તુ પ્રિય હોતી નથી. તેમ કોઈ વસ્તુ અપ્રિય નથી હોતી.’
આવા તો અનેક પ્રશ્નોત્તર ઇન્દ્ર અને રાજર્ષિની વચ્ચે થાય છે. ઇન્દ્ર રાજર્ષિના પ્રત્યુત્તરોથી ખૂબ પ્રભાવિત થાય છે. પોતાનું મૂળ રૂપ પ્રકટ કરે છે, અને રાજર્ષિના ચરણોમાં નતમસ્તક થઈને સ્તુતિ કરે છે. રાજર્ષિને પ્રદક્ષિણા કરીને પુનઃપુનઃ પ્રણામ કરે છે. ૬૩ ગાથાઓના આ અધ્યયનમાં શ્રામણ્યના સાફલ્યને અનુપમ રીતે નિરૂપિત કર્યું છે.
૧૦, ધ્રુમપત્રક ઃ
"સમય ગોયમ, મા પમાય ।" ભગવાન મહાવીરના મુખથી નીકળેલું આ વચન ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર'ના આ અધ્યયનમાં લિપિબદ્ધ થયું છે. અધ્યયનની ૩૭ ગાથાઓ છે. આ અધ્યયનની પ્રત્યેક ગાથાનું ચોથું પદ છે - "સમય ગોયમ ! મા સમાયણ"
પ્રતિપલ, પ્રતિક્ષણ જાગ્રત રહેવાનો ઉપદેશ આપ્યો છે આ અધ્યયનમાં. કારણ કે જીવન ક્ષણભંગુર છે. પ્રમાદ ભયાનક છે. શરીર અને ઇન્દ્રિયોની શક્તિ ક્ષણિક છે...એટલા માટે આત્મશુદ્ધિનો પુરુષાર્થ કરવામાં આળસ ન કરવી જોઈએ. કાળનો વિશ્વાસ ન કરવો જોઈએ. જીવનની ક્ષણભંગુરતા બતાવતાં ભગવાને કહ્યું છે ઃ
दुमपत्तए पंडुरए जहा निवडई राइगणाणं अच्चए । एवं मणुयाण जीविअं, समयं गोयम ! मा पमायए || कुसग्गे जह ओसबिंदुए, थोवं चिट्ठइं लंबमाणए ।
एवं मणुयाण जीविअं समयं गोयम ! मा पमायए ॥ ‘જે રીતે વૃક્ષોનું પાન શ્વેત થતાં, પાકી જતાં વૃક્ષ પરથી તૂટીને નીચે પડી જાય છે, એ રીતે દિવસ-રાત્રિનો સમૂહ વ્યતીત થતાં એટલે કે આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં મનુષ્યનું
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
