________________
૧૮૦
પરંપરા અને પ્રગતિ
સુદી જીવનમાં ભૌતિક લાભની સામે નૈતિક મૂલ્યોનું પલ્લું હમેશાં નમતું રહેલું છે. પોતે સ્વીકારેલી મર્યાદાની અંદર રહી, કુનેહભરી સમજાવટથી સૌને સાથે રાખીને આગળ ધપવાની નીતિ અમદાવાદની છે. ખરું જોતાં જૂની મહાજન પદ્ધતિની એ ખાસિયત છે. મસ્કતી માર્કેટનેમિલ વચ્ચે ઝઘડો થાય તો કોર્ટમાં જવાને બદલે લવાદ દ્વારા જ નિર્ણય લેવાય એવી સમજૂતી છેક ૧૯૨થી ચાલી આવે છે. કસ્તૂરભાઈ આ પરંપરાના પ્રતિનિધિ તરીકે વર્યા છે ને બીજાને એ પ્રમાણે વર્તવા પ્રેરેલ છે.
એક જમાનામાં એમ કહેવાતું કે કાપડ-ઉદ્યોગની નાનીમોટી ખાંચ બે જ જણા જાણે છે. એક મુંબઈની સેંચુરી મિલના નેસ વાડિયા ને બીજા કસ્તૂરભાઈ. તેમની ઝીણી ને ચકોર નજરમાંથી નાની વિગત પણ ભાગ્યે જ છટકી શકતી.
સ્મૃતિ એટલી સતેજ કે દસ વર્ષ પહેલાં જોયેલા ચોપડાની બધી વિગતો કહે. તેમની પાસે જઠું બોલવાની ભાગ્યે જ કોઈ હિંમત કરે. કોઈ સંસ્થાની સભામાં જાય તો અગાઉથી કામકાજની વિગતોનો અભ્યાસ કરી રાખે. કોઈ પણ પ્રકારનો નિર્ણય લેતાં પહેલાં વિગતોમાં ઊતરીને તેની ચકાસણી કરી લે, તે પછી જ તેઓ હા-ના-નો જવાબ આપે. એક લેખકે કહયું છે તેમ, કસ્તુરભાઈ વેપારી આલમને માટે એક દીવાદાંડી સમાન છે.૪૧
અમદાવાદમાં તેમના કરતાં અધિક સંપત્તિવાળા ધનિકો હશે, ગુજરાતમાં તેમના કરતાં વધુ પ્રગતિશીલ ઉદ્યોગપતિઓ મળી આવશે. ભારતમાં તેમના ઉદ્યોગસંકુલનો ક્રમ ઠીક ઠીક પાછળ આવતો હશે, પરંતુ નૈતિક મૂલ્યો જાળવીને,લોકહિતની ચિંતા રાખનાર રાષ્ટ્રપ્રેમી ઉદ્યોગપતિઓમાં તેઓ અગ્રસ્થાનના અધિકારી છે.
ટીપ. ૧. KD, pp. 14-15. ૨. KD, p. 15. ૩. KD, pp. 19-20. ૪. KD, p. 20. ૫. KD, p. 26. ૬. KD, p. 34. ૭. KD, p. 38. ૮. કમુ. ૯. કમુ. ૧૦. KD, p. 53. ૧૧. કમુ. ૧૨. શ્રેમ. ૧૩.KD II, -1-2. ૧૪. કમુ. ૧૫. કમુ. ૧૬. કમુ. ૧૭. કમુ. ૧૮. કમુ. ૧૯. કમુ. ૨૦. કમુ. ૨૧. કમુ. ૨૨. કમુ. ૨૩. કમુ. ૨૪. કમુ. ૨૫. કમુ. ૨૬. કમુ. ૨૭. કમુ. ૨૮. કમુ. ૨૯. એમ. ૩૦. કમુ. ૩૧. મમુ ૩૨. કમુ. ૩૩. કમુ. ૩૪. કમુ. ૩૫. કમુ. ૩૬. અદી, પૂ. ૧૯, ૩૭. અદી, પૃ. ૨૦. ૩૮. અદી, ૫. ૧૩. ૩૯. અદી,
Scanned by CamScanner
