________________
અનુવાદ :
જેમ જગતમાં પાણી માછલાંઓને ગતિ કરવામાં સહાયરૂપ બને છે તેમ ધર્મદ્રવ્ય (જીવ-પુદ્ગલોને ગતિ કરવામાં સહાય કરે છે, એમ જાણો. (૮૫) સમજૂતી :
અહીં ધર્મના સ્વરૂપનું વર્ણન છે. તે સ્પર્શ, રસ, ગંધ અને વર્ણરહિત હોવાથી અમૂર્ત છે. તે સમસ્ત લોકાકાશમાં વ્યાપીને રહેલો, શબ્દરહિત, અખંડ અને સ્વભાવથી જ સર્વત: વિસ્તૃત હોવાથી વિશાળ છે. નિશ્ચયનય અનુસાર એકપ્રદેશી છતાં વ્યવહારનય પ્રમાણે અસંખ્યપ્રદેશી છે. તે ઉત્પાદ-વ્યયથી યુક્ત છે, પણ સ્વભાવથી ચુત નહિ થતો હોવાને કારણે નિત્ય છે.
ગતિ કરવા ઇચ્છતા જીવ-પુગલોને તે સહાયક થાય છે. તે અન્ય કોઈથી ઉત્પન્ન થયો ન હોવાને કારણે સ્વયંસિદ્ધ છે, કોઈ નિશ્ચિત કારણના કાર્યરૂપે ઉત્પન્ન થયો નથી. જીવપુગલો પોતે ગતિ કરતા હોય તો જ ધર્મદ્રવ્ય તેમને સહાયક થાય છે. તે તેમને ગતિ માટે પ્રેરક બનતો નથી. તેને (૮૩-૮૪-૮૫).
जह हवदि धम्मदव्वं तह तं जाणेह दव्वमधमक्खं । ठिदिकिरियाजुत्ताणं कारणभूदं तु पुढवीव ॥ ८६ ॥ यथा भवति धर्मद्रव्यं तथा तज्जानीहि द्रव्यमधर्माख्यम् ।
स्थितिक्रियायुक्तानां कारणभूतं तु पृथिवीव ॥ ८६ ॥ અનુવાદ :
જેમ ધર્મદ્રવ્ય હોય છે તેમ અધર્મ નામનું દ્રવ્ય પણ જાણો; પરંતુ તે પૃથ્વીની જેમ સ્થિતિક્રિયા પરિણત જીવ-પુગલનાં માટે નિમિત્તરૂપ છે. (૮૬) સમજૂતી :
અહીં અધર્મ દ્રવ્યની વ્યાખ્યા છે. તે સ્થિર થવા ઇચ્છતા જીવ-પુદ્ગલને પૃથ્વીની માફક સ્થિર થવામાં સહાયક બને છે. સ્વયમેવ સ્થિતિરૂપે પરિણમવા ઇચ્છતા જીવપુદ્ગલને માટે તે સ્થિતિનું કારણ નથી, પણ ઉદાસીનભાવે કેવળ સહાયરૂપ બને છે..
जादो अलोगलोगो जेसिं सन्भावदो य गमणठिदी। दो वि य मया विभत्ता अविभत्ता लोयमेत्ता य॥ ८७ ।।
जातमलोकलोकं ययोः सद्भावतश्च गमनस्थिति। द्वावपि च मतौ विभक्तावविभक्तौ लोकमात्रौ च ॥ ८७॥
30
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
